MIKROEKO OMIA STRUKTURY RY KOWE dr Jarosław Korpysa dr Jarosław Poteralski 1
STRUKTURY RY KOWE Brak jednoznacznej definicji w literaturze... Struktura rynkowa to pewien układ sił na konkretnym rynku, wynikający przede wszystkim z liczby podmiotów reprezentujących podaż i określający wzajemne relacje pomiędzy tymi podmiotami, jak również możliwość oddziaływania pojedynczej firmy na sytuację rynkową. 2
STRUKTURY RY KOWE Doskonała konkurencja (polipol) Czysty monopol Konkurencja niedoskonała - konkurencja monopolistyczna -oligopol 3
Konkurencja doskonała Model konkurencji doskonałej reprezentuje najbardziej konkurencyjną strukturę rynku 4
Cechy konkurencji doskonałej 1.Bardzo duża liczba podmiotów zarówno po stronie popytu jak i podaży. (choć to przede wszystkim liczba podmiotów reprezentujących podaż decyduje o charakterze struktury) 5
Cechy konkurencji doskonałej 2. Przedmiotem obrotu w warunkach doskonałej konkurencji jest tzw. produkt homogeniczny, inaczej standardowy (jednolity): posiadający doskonałe substytuty. 6
Cechy konkurencji doskonałej 3. Cenobiorczość pojedynczego producenta. Pojedyncza firma nie ma wpływu na wysokość ceny rynkowej. Cena kształtuje się na poziomie wynikającym z działania mechanizmu rynkowego, czyli wzajemnego oddziaływania podaży i popytu. 7
Cechy konkurencji doskonałej 4. Brak barier wejścia bądź wyjścia z rynku. 8
Cechy konkurencji doskonałej 5. Pełna informacja na temat danych ekonomicznych i technologicznych, dotyczących rynku, jego podmiotów oraz produktów. 9
Krótkookresowe decyzje producenta w warunkach polipolu W krótkim okresie firma na rynku konkurencji doskonałej nie zmienia swoich rozmiarów i ilości zaangażowanych czynników wytwórczych, a liczba firm w gałęzi pozostaje stała. 10
Cenobiorczość 1. Próba wyznaczenia przez przedsiębiorstwo ceny na własne produkty powyżej poziomu ceny rynkowej spowoduje utratę wszystkich nabywców. 11
Cenobiorczość 2. Jeśli firma ustali cenę na poziomie zbyt niskim, to wprawdzie sprzeda każdą ilość wytworzonej produkcji, ale poniesie straty w porównaniu z przychodem możliwym do osiągnięcie w przypadku sprzedaży po cenach rynkowych. 12
Maksymalizacja zysku Z uwagi na fakt, iż firma wolnokonkurencyjna jest cenobiorcą, swój cel- maksymalizację zyskumoże realizować tylko poprzez zmiany w obrębie wielkości produkcji. 13
Czysty monopol Monopol oznacza strukturę rynku, w której po stronie podaży lub popytu występuje tylko jeden podmiot decyzyjny. 14
Czysty monopol Monopol absolutny inaczej czysty monopol istnieje, jeżeli pojedyncza firma jest jedynym sprzedawcą produktu, dla którego nie ma bliskich substytutów. Posiada ona wówczas tzw. siłę monopolową, czyli zdolność do podnoszenia cen rynkowych wytwarzanych przez siebie dóbr i usług poprzez zmniejszanie produkcji. 15
Cechy czystego monopolu 1.??? 2.??? 3.??? 4.??? 5.??? 16
Przyczyny powstawania monopoli przyczyny techniczne powstawania monopoli związane z ograniczonością zasobów (np.. dostęp do surowców) ekonomia skali (korzyść skali) monopol naturalny Monopolem naturalnym nazywamy branżę, w której jedno przedsiębiorstwo realizując wysokie korzyści skali może opanować całą podaż rynkową. przyczyny instytucjonalne- ograniczenia prawno administracyjne (zakazy, nakazy, koncesje, licencje, patenty, know- how) 17
Przyczyny powstawania monopoli charakter konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami w większości sektorów gospodarki, nawet jeśli początkowo funkcjonują one w warunkach zbliżonych do wolnej konkurencji, z czasem następuje kumulacja kapitału i powstawanie coraz większych przedsiębiorstw. (przejmowanie firm, fuzje, alianse strategiczne, czy nawet nieuczciwa konkurencja) 18
Cechy konkurencji monopolistycznej Duża liczba małych i średnich przedsiębiorstw, a każde z nich może tylko do pewnego stopnia wpływać na wielkość swego udziału w rynku poprzez zmianę stosunku własnych cen do cen konkurentów. Zróżnicowanie produktu i występowanie bliskich substytutów, przywiązanie klienta do określonej marki wyrobu, ograniczone możliwości osiągania korzyści skali. 19
Cechy konkurencji monopolistycznej Krzywa popytu nachylona ujemnie, jednakże kąt nachylenia zależy od stopnia zróżnicowania produktu. Im bardziej firma będzie skuteczna w różnicowaniu produktu na rynku, tym większa będzie jej siła monopolistyczna, czyli tym mniej elastyczna będzie krzywa popytu na dany produkt. 20
Cechy oligopolu Kilku silnych producentów konkurujących między sobą o udział w podaży rynkowej oraz małe firmy tzw. outsiderzy mający niewielki udział w rynku. Konieczność uwzględniania wpływu podejmowanych działań własnych na decyzje pozostałych uczestników rynku i odwrotnie. 21
Dwa rodzaje oligopolu Oligopol zrównoważony Oligopol z liderem cenowym 22
STRUKTURY RY KOWE PODSUMOWA IE LICZBA FIRM KO KURE CJA DOSKO AŁA CZYSTY MO OPOL KO KURE CJA MO OPOLISTY CZ A OLIGOPOL BARDZO DUŻA JED A WIELE KILKA RODZAJ PRODUKTU STA DARDOWY (HOMOGE ICZ Y) U IKATOWY (BRAK BLISKICH SUBSTYTUTÓW) ZRÓŻ ICOWA Y KO TROLA AD CE Ą BRAK WPŁYWU A Z ACZ A W OGRA ICZO YM WARU KI WEJŚCIA KO KURE CJA IECE OWA POZIOM I ZMIA Y CE Y (CE OBIORCZOŚĆ) SWOBODA WEJŚCIA I WYJŚCIA Z RY KU ŻAD A (CE ODAWCZOŚĆ) RY EK ZAMK IĘTY BARIERY WEJŚCIA REKLAMA TYPU GOOD WILL PUBLIC RELATIO ZAKRESIE ALE MOŻLIWA WZGLĘD IE ŁATWE REKLAMA, AZWA, Z AK FIRMOWY, IMAGE ZEW ĘTRZ Y STA DARDOWY LUB ZRÓŻ ICOWA Y OGRA ICZO A WSPÓŁZALEŻ OŚCI Ą CE OWĄ, DUŻA W PRZYPADKU ZMOWY POWAŻ E PRZESZKODY Z ACZ A, ZWIĄZA A ZE ZRÓŻ ICOWA IEM PRODUKTU 23
Rynek pracy 24
Rynek pracy Rynek dóbr i usług a rynki czynników wytwórczych 25
Rynek pracy Praca jako czynnik wytwórczy: praca jest szczególnym rodzajem towaru kupowanym na rynku pracy przez pracodawcę wg stawki płacowej stanowiącej rynkową cenę pracy. 26
Rynek pracy Proces polegający na konfrontacji popytu na pracę, reprezentowanego przez pracodawców oraz podaży pracy, reprezentowanej przez pracobiorców, w ramach którego dochodzi do ustalenia rynkowej ceny pracy. 27
Konkurencyjny rynek pracy Konkurencyjny rynek pracy to taki rynek, na którym ani indywidualny pracodawca, ani indywidualny pracownik nie mają możliwości oddziaływania na stawki płacowe. Rynkowa cena pracy (stawka płacowa) jest więc tutaj określana tak, jak ceny innych towarów na rynkach konkurencyjnych, tj. poprzez oddziaływanie popytu i podaży. 28
Popyt na pracę POPYT A PRACĘ (PODOB IE JAK POPYT A POZOSTAŁE CZY IKI WYTWÓRCZE) MA CHARAKTER POCHOD Y Popyt na pracę stanowi założoną odwrotną relację między stawką płac realnych a ilością pracy (liczbą zatrudnionych pracowników) w pewnym czasie, przy wszystkich pozostałych warunkach constans. 29
Popyt na pracę W krótkim okresie popyt na pracę będzie zależał od dwóch czynników: popytu na wytwarzane przez przedsiębiorstwo dobra i usługi; wydajności pracy zatrudnionych pracowników. 30
Popyt na pracę Podstawową zasadą przedsiębiorstwa maksymalizującego zysk w dziedzinie zatrudnienia jest zasada zwiększania liczby zatrudnionych tak długo, jak długo wartość krańcowego produktu pracy wytworzonego przez dodatkowo zatrudnionego pracownika nie przewyższa wysokości otrzymanej przez niego płacy, czyli optium zatrudnienia wyznacza formuła 31
Podaż pracy na konkurencyjnym rynku pracy Przedmiotem analizy podaży pracy jest zarówno kwestia ilości czasu, jaką ludzie są skłonni przepracować, jak również ich decyzje, czy w ogóle podejmować pracę. Podaż pracy to chęć i zdolność do pracy w ciągu określonej ilości czasu przy alternatywnych stawkach płac w danym okresie, ceteris paribus. 32
Podaż pracy na konkurencyjnym rynku pracy Praca, tak jak wszystkie rodzaje działalności (ta jak każdy wybór), pociąga za sobą istnienie kosztu alternatywnego. Kosztem alternatywnym pracy jest wartość czasu wolnego, z którego trzeba wówczas zrezygnować. Generalnie, użyteczność krańcowa czasu wolnego spada, kiedy wzrasta jego ilość. 33
Podaż pracy na konkurencyjnym rynku pracy Generalnie krzywa podaży pracy jest rosnąca indywidualna podaż pracy jest tym większa, im wyższa jest płaca. 34
Substytucyjny efekt płac Siłą, która umieszcza ludzi na krzywej podaży pracy jest użyteczność krańcowa pracy, reprezentowana ilością towarów i usług, którą mogą nabyć za otrzymane płace. Wyższe płace oznaczają więcej towarów i usług, a tym samym pobudzają ludzi do substytucji czasu wolnego pracą. Jest to tzw. substytucyjny efekt płac. 35
Ale krzywa podaży pracy może również wyglądać tak... Stawka płac W S Tzw. efekt dochodowy wzrostu płac zawracająca krzywa podaży pracy Ilość pracy (w godz.) 36
Równowaga na konkurencyjnym rynku pracy Ponieważ na konkurencyjnym rynku pracy indywidualni pracodawcy i indywidualni pracownicy nie mają wpływu na wysokość stawek płacowych- akceptują oni jako dane stawki płac ukształtowane na tym rynku na podstawie popytu i podaży. Stawki te, w zależności od oferowanej ilości pracy na rynku będą bądź spadać, bądź też wzrastać, doprowadzając w efekcie do równowagi na rynku pracy i ukształtowania się stawek płacowych jako rynkowej płacy równowagi. 37
Rynki pracy z siłą oddziaływania popytu lub podaży pracy MO OPSO nieefektywność monopsonu. Monopson zatrudnia u siebie mniej pracowników i płaci im niższą stawkę niż pracodawca na konkurencyjnym rynku pracy. ZWIĄZKI ZAWODOWE 38 KWALIFIKACJE