UCZEŃ ZDOLNY W SZKOLE Dzieci rozpoczynają naukę jako znaki zapytania, a kończą jako kropki Neil Postman
Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać. W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych. Podstawa programowa bardzo wyraźnie implikuje założenie, że każdy uczeń jest przynajmniej potencjalnie uzdolniony i zadaniem nauczyciela jest owe zdolności rozpoznawać i rozwijać. Podstawa programowa z komentarzami. Tom 1. Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, MEN Warszawa 2009 str.59 rozdz. Zalecane warunki i sposób realizacji
STEREOTYP DZIECKA ZDOLNEGO W opinii rodziców jest to dziecko "mądre", grzeczne, bezbłędnie recytujące wierszyki i ładnie rysujące. W opinii nauczyciela to uczeń, który się dobrze uczy, ma osiągnięcia szkolne, jest grzeczny. Nie zadaje trudnych pytań, nie kłamie. W opinii rówieśników to "kujon" w grubych okularach, bez przyjaciół i bez żadnego "drygu" do sportu.
UCZEŃ ZDOLNY - ROZUMIENIE PSYCHOLOGICZNE Ma wysoki iloraz inteligencji, Duże osiągnięcia, Wysoki poziom twórczy, Charakteryzuje go niepokój poznawczy, Odrywa się od utartych schematów, potrafi znaleźć się w nowej sytuacji, Ma pomysły nowych rozwiązań starych problemów Nie boi się nowych rzeczy
Istnieje wiele koncepcji i modeli zdolności. Psycholog Joseph Renzullini określił czynniki, które decydują o tym, że może rozwinąć się talent. Trójpierścieniowy Model Zdolności
Zgodnie z koncepcją Josepha Renzulliniego o uzdolnieniach można mówić wtedy, kiedy dochodzi do interakcji pomiędzy: -ponadprzeciętnymi zdolnościami- są to zdolności,których pomiar dokonuje się przy pomocy testów do badania inteligencji ogólnej oraz zdolności specjalnych, -twórczość odnosi się do zachowań kreacji i sposobów dochodzenia do rozwiązań - zaangażowanie w zadanie- motywacja, wytrzymałość, pracowitość. Wszystkie elementy modelu są ważne inteligencja i zdolności twórcze umożliwiają osiąganie wysokiej jakości wytworu, natomiast motywacja decyduje o kierunku i konsekwencji działania.
ZDOLNOŚCI UZDOLNIENIA TALENT Zdolności- to takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu Uzdolnienia- to zdolności kierunkowe czyli takie właściwości jednostki, które stwarzają możliwość wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie. Talent- specyficzny kompleks cech indywidualnych prowadzący do mistrzostwa w danej dziedzinie.
UCZEŃ ZDOLNY Pojęcie ucznia zdolnego jest bardziej złożone niż pojęcie zdolności mówimy o podmiocie, który się rozwija i którego zdolności się zmieniają zależnie od wielu okoliczności. Uczeń zdolny jest to taki uczeń, który odróżnia się od innych dużą sprawnością wykonywania czynności w określonej dziedzinie. Jeżeli aktualnie tej sprawności nie przejawia z różnych względów, ale ma potencjalnie możliwości, w sprzyjających warunkach może je ujawnić.
CECHY UCZNIA ZDOLNEGO Szybkie zapamiętywanie, Prawidłowe kojarzenie i rozumowanie, Ciekawość świata i ludzi, dar bystrej obserwacji otoczenia, Dociekliwość, zadawanie dużej ilości pytań, Szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, niekiedy ukierunkowane uzdolnienia i pasje Wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością, umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas, na tym co go interesuje, Bogata wyobraźnia, ciekawe oryginalne pomysły, Potrzeba wyrażania swoich wrażeń, myśli i emocji w różnej formie, np. w muzyce, tańcu, plastyce, w słowie lub w piśmie, Niezależna postawa, obrona swoich poglądów i pomysłów, Poczucie humoru
Zdolności jest tyle, ile rodzajów aktywności. Wraz z postępem mogą pojawiać się nowe, jednocześnie część zdolności zanika z powodu braku zapotrzebowania społecznego. Wiele rzadkich uzdolnień trudno zidentyfikować. Każdy człowiek jest w stanie twórczo rozwinąć się i osiągnąć sukces w danej dziedzinie,o ile zostaną mu stworzone warunki do rozwinięcia posiadanych predyspozycji. Człowiek uzdolniony matematycznie nie zostanie wybitnym matematykiem tylko dzięki swoim wewnętrznym predyspozycjom, jeśli ich nie odkryje i nie będzie rozwijał.
UCZEŃ PODWÓJNIE WYJĄTKOWY Uczeń, który posiada uzdolnienia kierunkowe i jednocześnie towarzyszą mu określone deficyty rozwojowe ( np. dysleksja, ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu) Rozpoznanie ucznia podwójnie wyjątkowego nie jest proste. Często jest on postrzegany przez pryzmat trudności. Zazwyczaj jest on objęty programem terapeutycznym czy kompensacyjnym, a rzadko działaniami skierowanymi do uczniów zdolnych.
UCZEŃ SKUTECZNY -trafnie rozpoznaje, dopasowuje się do nauczycielskiej etykiety prymusa i wywiązując się z roli ucznia, osiąga oczekiwane rezultaty. Świetnie rozpoznaje i płynnie wchodzi w szkolne reguły gry. Uczeń skuteczny nie musi być uzdolniony ani specjalnie twórczy. Autentyczne uzdolnienia w wielu kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. Uczeń osiągający bardzo dobre oceny szkolne ze wszystkich przedmiotów jest,więc uczniem zdolnym do uczenia się, a nie uzdolnionym.
Typy uczniów uzdolnionych: - osiągający sukces podziwiany, - celowo ukrywający zdolności, - poddający się presji otoczenia, - nudzący się w szkole uczy się gorzej niż przeciętnie, realizujący własne cele.
METODY ROZPOZNAWANIA UCZNIA ZDOLNEGO: 1) nominacja przyznana przez rodzica lub nauczyciela 2) wyniki sprawdzianów wiadomości i umiejętności 3) iloraz inteligencji 4) zwycięstwa w konkursach i olimpiadach 5) nominacje przyznane przez ekspertów z danej dziedziny 6) nominacje nadane przez grupę rówieśniczą
W szkołach osiągających sukcesy w pracy z uczniem zdolnym nie rozpoznano uniwersalnego, obligatoryjnego systemu diagnozy uzdolnień. Stosowane są różnorodne sprawdzone rozwiązania. Wykorzystuje się niesformalizowaną diagnostykę miękką polegającą na obserwacji uczniów( ich aktywności na tle grupy rówieśniczej), analizie ich spostrzeżeń, pomysłów, wypowiedzi ustnych, prac pisemnych oraz monitorowaniu postępów w nauce.
Bariery rozwoju ucznia zdolnego leżące po stronie ucznia i jego osobowości -przesadny perfekcjonizm, - niecierpliwość, -agresywność lub uległość, -niedojrzałość emocjonalna, -niezrozumienie dla braku zdolności innych, -chęć dominacji, specyficzne poczucie humoru, -zbytnia pewność siebie, -drażliwość, -nadmierna wrażliwość na krytykę, -nieumiejętność radzenia sobie ze stresem.
Bariery rozwoju ucznia zdolnego leżące po stronie środowiska zewnętrznego -brak wsparcia ze strony rodziny, szkoły, -nieodpowiedni system oceniania wysiłku i pomysłów, -słabe zainteresowanie nauczyciela, -presja czasowa ograniczająca możliwości twórcze, -przeciążenie nauką i innymi obowiązkami, -brak kontaktu z rówieśnikami, -niewłaściwa postawa rówieśników
CO POWINNI NAUCZYCIELE: -orientować się, jak rozpoznawać uczniów uzdolnionych, -inspirować do twórczego i nieszablonowego myślenia, -rozwijać konstruktywny krytycyzm, wzmacniać motywację, -okazywać uznanie, -stwarzać okazję do pracy w zespole, -dbać o atmosferę, w której niepowodzenie nie oznacza przegranej, -pomagać w pokonywaniu barier.
DOBRE PRAKTYKI W PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM Preferencje sensoryczne pomagają przewidzieć zachowania ludzi. Istnieją następujące typy ludzi: - wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy - czuciowcy. W relacji uczeń - nauczyciel idealna sytuacja byłaby wtedy, gdy obydwie strony prezentowałyby te same preferencje: nauczyciel wzrokowiec - uczeń wzrokowiec Badania naukowe i doświadczenie pedagogiczne dowodzą, że taka sytuacja jest wręcz niemożliwa. Prezentujemy różne preferencje sensoryczne, a pracując z uczniami mamy do czynienia z różnymi preferencjami z ich strony. W TEJ SYTUACJI CAŁA SZTUKA ODDZIAŁYWAŃ PEDAGOGICZNYCH POLEGA NA TYM, ABY W SWOICH DZIAŁANIACH UWZGLĘDNIĆ PREFERENCJE SENSORYCZNE KAŻDEGO UCZNIA WZROKOWCA, SŁUCHOWCA I CZUCIOWCA.
SŁUCHOWCY: - lubią dialogi i rozmowy, - powtarzają głośno to, co napisali, - rozmawiają ze sobą, - lubią słuchać, - lubią długie wypowiedzi własne, - lubią muzykę, - dobrze pamiętają twarze, - lubią czytać głośno, lub półgłosem. WZROKOWCY: - lubią demonstracje lub pokazy, - lubią wykresy i tabele, opisy, - pamiętają twarze i imiona, - lubią robić notatki, - lubią patrzeć, rysować, - preferują sztuki wizualne. CZUCIOWCY- KINESTETYCY: - uczą się przez wykonywanie czynności i bezpośrednie zaangażowanie, - lubią emocje, ruch, - nie lubią czytać, - pamiętają, co sami wykonali, - muszą się poruszać, wiercić, coś trzymać, - tupią, gestykulują, - nie lubią słuchać.
Co zrobić i jak, żeby tych zdolnych było więcej, żeby budzić w dziecku chęć zdobywania wiedzy, i żeby ta wiedza nie była encyklopedyczna? Jak wykorzystać zdolności w innej dziedzinie do zwiększenia osiągnięć ucznia w swoim przedmiocie? CO ROBIĆ? obserwować, zachęcać, rozpoznawać potrzeby, przeżywać radość, tworzyć sprzyjającą atmosferę, wskazywać drogę rozwoju. CZEGO UNIKAĆ? nudy i monotonii szablonowych działań, rutynowych rozwiązań, gotowych form przekazu, wprowadzania sytuacji hamujących inicjatywę.
Dzieci i zegarki nie mogą być stale nakręcane. Trzeba im także pozwolić chodzić Jean Paul
Bibliografia: -N. Cybis, E. Drop, T. Rowiński, J. Ciecich - Uczeń zdolny analiza dostępnych narzędzi diagnostycznych - Warszawa 2012 ORE -Zespół ds. budowania Krajowego Systemu Wspierania Zdolności i Talentów CODN- Definicje zdolności, talenty, uzdolnienia 2009r. -M. Partyka ( Red.)- Modele opieki nad dzieckiem zdolnym Warszawa 2000 -T. Kosyra Cieślak Praca z uczniem na lekcjach języka polskiego i zajęciach pozalekcyjnych warszawa 2013 --Materiały szkoleniowe z konferencji Promowanie systemowego wsparcia szkoły w pracy z uczniem zdolnymrola poradni psychologiczno- pedagogicznej, placówki doskonalenia nauczycieli oraz placówki wychowania pozaszkolnego ORE.