Psychospołeczne funkcjonowanie dzieci z FASD Anna Piaskowska psycholog Punkt Diagnostyczno Konsultacyjny FAS Gdynia Zespół Placówek Specjalistycznych K. Lisieckiego Dziadka w Gdyni ul. Wejherowska 65
1. Zaburzenia rozwojowe u dzieci z FASD pierwotne i wtórne i ich skutki dla funkcjonowania w życiu codziennym. 2. Diagnoza różnicowa FASD a ADHD, spektrum autyzmu, zaburzenia zachowania i emocji. 3. Dzieci z FASD w systemie oświaty możliwości prawne i praktyczne.
Z badań nad FAS 1968 Paul Lemoine, analiza 127 przypadków dzieci urodzonych przez matki alkoholiczki, opis skutków wpływu alkoholu na płód oraz odległe skutki takiej ekspozycji 1973 badania w Seattle (D. Smith, K. Jones, Ch. Ulleland, A. Streissguth), nadanie wadom rozwojowym cech syndromu FAS - Płodowy Zespół Alkoholowy 1998 Instytut Medycyny USA, trzy różne jednostki chorobowe związane z prenatalną ekspozycją na alkohol FAS, częściowy FAS, ARND neurorozwojowe zaburzenia zależne od alkoholu. 2000 O Malley, A. Streissguth FASD termin określający szeroki zakres skutków jakie mogą wystąpić u dzieci, których matki spożywały alkohol w ciąży praktyczny opis zaburzeń
FASD Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych FAS Płodowy Zespół Alkoholowy, specyficzne, wrodzone upośledzenie rozwoju spowodowane prenatalna ekspozycją na alkohol pfas częściowy FAS ARND zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu
Pojęcia FASD
Diagnoza dziecka z FASD
Wie Pani, jutro mam wolne w szkole, nie będzie lekcji...bo jutro jest Dzień Ziemi... To chyba o taką ziemię do kwiatków chodzi...no w doniczce...chyba będziemy coś sadzić?
Zaburzenia rozwojowe u dzieci z FASD Zaburzenia pierwotne uszkodzenia w zakresie CUN morfologiczne, biochemiczne i ich konsekwencje Zaburzenia wtórne zaburzenia, które nie muszą wystąpić. Są skutkiem braku bądź niewłaściwej opieki. Nie są to zaburzenia wrodzone, wielu z nich można zapobiegać, rozumiejąc ograniczenia dzieci, odpowiednio modyfikując oczekiwania otoczenia (opiekunów, nauczycieli).
Zaburzenia CUN w okresie prenatalnym Obumieranie komórek nerwowych Niszczenie lub hamowanie cząsteczek L1 (przylegania międzykomórkowego) mniejsze utkanie neuronów, mniejsze ich przyleganie międzysynaptyczne, w obrazowaniu mózgowia np.: cienkie spoidło wielkie charakterystyczne dla uszkodzeń poalkoholowych Uszkodzenia astrocytów komórek odpowiedzialnych za migrację neuronów w trakcie rozwoju mózgowia i odpowiednią ich lokalizację Móżdżek odpowiedzialny za utrzymanie równowagi, koordynację ruchów, ekspresję słów i emocji Hipokamp procesy zapamiętywania Płaty czołowe planowanie i kontrola zachowania, hamowanie jednych czynności i przełączanie na inne, kontrola emocji, refleksyjność myślenia, rozumienie norm społecznych
Ciało modzelowate (spoidło wielkie) odpowiada za transmisję/przekazywanie danych między półkulami Lewa półkula odpowiada za zasady, konsekwencję, precyzowanie myśli, szczegóły praktyczne i porządkowanie myśli. Prawa półkula odpowiada za myślenie abstrakcyjne, emocje i odczuwanie, twórcze myślenie i intuicję. Oś HPA regulator zachowań w sytuacji zagrożenia, stresu aktywowana przy ekspozycji na alkohol na najwyższym poziomie, zbyt wcześnie traci możliwość regulacji do obniżenia. Kora sensoryczna (ośrodki wzroku, słuchu, dotyk, smak, węch, równowaga) odbiór i przetwarzanie bodźców Ośrodki mowy
Zaburzenia pierwotne trudny noworodek - czasami zespół abstynencyjny, zaburzenia snu, sen niespokojny, płytki, brak lub kłopoty ze ssaniem, karmieniem, płaczliwość, nadwrażliwość/niedowrażliwość na dźwięk, światło, zaburzenia w rozwoju odruchów - drażliwość, pobudliwość - osłabione/wzmożone napięcie mięśniowe - trudności z koordynacją ruchów, planowaniem ruchu, planowaniem czynności - trudności z pamięcią zapamiętywanie i przypominanie informacji, tworzenie skojarzeń - trudności z koncentracją uwagi
Zaburzenia pierwotne - wolniejsze tempo przebiegu procesów wnioskowania, łączenia informacji - kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi czas, przestrzeń, odległość, liczba, pieniądz - niemożność generalizowania informacji trudności w wiązaniu ze sobą informacji, konieczność uczenia się na nowo informacji - zaburzenia komunikacji i języka dosłowność rozumienia komunikatów, trudności w rozumienia znaczeń przenośnych, dowcipu, kpiny; dosłowne rozumienie słów, wąski zasób słownictwa
Zaburzenia pierwotne - zaburzenia związane z rozwojem sensorycznym: nadwrażliwość/niedoczucie na bodźce - impulsywność - zaburzenia odczuwania łaknienia - są niebezpieczne dla siebie i innych - najpierw robią coś, potem myślą, nie potrafią przewidzieć, jakie konsekwencje będzie miało ich zachowanie - brak im wrodzonej zdolności uczenia się w dziedzinie przyczyn, osądu i pamięci
Okres dojrzewania - obserwuje się zanik dysmorfii, czasami nadmierny przyrost wagi - kłopoty z rozumieniem kontekstu sytuacji społecznych, - częste wtórne zaburzenia zachowania - zaburzenia w rozwoju funkcji wykonawczych: planowanie, podejmowanie decyzji, przewidywanie, organizacja własnego czasu - rozwijają się seksualnie zgodnie z zegarem biologicznym, lecz zaburzone myślenie przyczynowoskutkowe i zdolność do osądu może prowadzić do niewłaściwych zachowań
Dorosłość - zmiany w wyglądzie mogą być widoczne, ale niekoniecznie - zaburzenia w funkcjach wykonawczych i tym samym ograniczona samodzielność - zaburzenia w relacjach społecznych - mogą występować konflikty z prawem - problemy z pracą i samodzielnym utrzymaniem się, - choroby psychiczne - problemy związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych
Objawy zaburzeń rozwoju wg częstotliwości występowania deficyt uwagi 80%, problemy z pamięcią 73%, nadpobudliwość 72%, wyrażanie nielogicznych myśli 38%, stereotypie ruchowe 33%, nieświadomość tego, co się dzieje wokół 27%, dziwaczne maniery lub nawyki 20%, tiki, grymasy twarzy 15%, zachowania kompulsywne 15%, samookaleczenie 15%, utrata kontroli i napady szału 15%.
FASD a ADHD Podobieństwa deficyt uwagi problemy z pamięcią nadpobudliwość impulsywność Różnice istotą deficytów dzieci z FASD jest niezdolność do rozumienia i interpretowania stanów emocjonalnych i mentalnych innych ludzi dzieci z FASD nie są w stanie przewidzieć skutków swojego działania krzywdzą kogoś i nie są w stanie przewidzieć reakcji i emocji drugie osoby
FASD a zespół Aspergera Podobieństwa Różnice trudności z rozumieniem i interpretacją stanów emocjonalnych innych ludzi, słabe rozumienie wskazówek społecznych, dążenie do kontaktu z innymi osobami, często natrętne, bez hamulców, poszukują wspólnej zabawy z rówieśnikami, dorosłymi, nie mają trudności w utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, odbierane jako kontaktowe, swobodne, dobrze wypowiadające się, pogodne, wesołe, rzadko występują stereotypie, natręctwa
ZABURZENIA WIĘZI WIĘŹ - specyficzna, wybiórcza więź uczuciowa jednej osoby z drugą oparta na dwustronnej aktywności, samoregulujący się układ fakt obserwowalny, wrodzony, o podstawowym znaczeniu charakteryzujący się trwałą tendencją pierwotną do szukania związku z kimś innym Wczesne doświadczenia dziecka w relacji z matką w dużym stopniu determinują zachowania, jakich będzie ono używało do osiągania bliskości z innymi, kształtując samoocenę i przekonania dziecka na swój temat oraz świata
Zaburzenia więzi Dziecko stopniowo traci zainteresowanie ludźmi i coraz rzadziej inwestuje uczucia w kogokolwiek, a coraz silniej koncentruje się na sobie samym. Cała energia, z która dziecko przyszło na świat aby kochać innych została przekierowana na siebie samego i dziecko zostaje z nią uwięzione we własnym wnętrzu.
Zaburzenia więzi - poczucie bycia nieważnym, odebranie znaczenia dziecku przekonanie o sobie nie zasługuję na miłość, troskę, uwagę, istnieję o tyle, o ile sam o siebie zadbam, dorośli są niebezpieczni, dorosłym nie można ufać - nieufność w tworzeniu relacji - agresja, autoagresja, prowokowanie do powtórzenia odrzucenia; zaburzenia zachowania jako sposób podtrzymania relacji - trudności lub brak w rozpoznawaniu własnych potrzeb i stanów emocjonalnych - trudności z respektowaniem potrzeb innych - zahamowanie w rozwoju poznawczym - kat vs. ofiara
Dziecko z FASD w systemie oświaty
KSZTAŁCENIE SPECJALNE jeśli dziecko jest niepełnosprawne w myśl przepisów prawa oświatowego Uczniowie niepełnosprawni niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz uczniowie niedostosowani społecznie zagrożeni niedostosowaniem społecznym
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Poz. 532) 2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych ( Dz. U. Nr 83, poz. 562, z późn. zm.) 3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. Nr 23, poz. 133)
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1489) 5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 228, poz. 1490) 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. poz. 529)
LITERATURA 1. T. Jadczak Szumiło, Nuropsychologicznych profil dziecka z FASD, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, W-wa 2008. 2. M. Klecka, M. Janas Kozik, Dziecko z FASD. Rozpoznania różnicowe i podstawy terapii, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, W-wa 2009. 3. K. Liszcz, Dziecko z FAS w szkole i w domu, Wydawnictwo RUBIKON, Kraków 2011.
Dziękuję za uwagę Anna Piaskowska ZPS Punkt Diagnostyczno Konsultacyjny FAS, Gdynia, tel. 58 664 33 66, wew. 22 e-mail fas@zps.net.pl KEJA MED, ul. Abrahama 37/16, tel. 508 573 052 e-mail psycholog@mailplus.pl