Ekonomia klasyczna (1776 ok. 1870) Sens nazwy ekonomia klasyczna Główny przedmiot badania długookresowe tendencje rozwojowe kapitalizmu (wzrost gospodarczy, podział dochodu w czasie itp.) Optymistyczna względem funkcjonowania wolnych rynków jako optymalnych mechanizmów organizujących gospodarkę W okresie istnienia ekonomii klasycznej powstały także szkoły myślenia ekonomicznego przeciwne kapitalizmowi socjalizm, marksizm (K. Marks)
Główni ekonomiści klasyczni Adam Smith (1776-1790), Wealth of Nations 1776 David Ricardo (1772-1823), Principles of Political Economy and Taxation, 1817 John Stuart Mill (1806-1873), Principles of Political Economy, 1848
Ekonomiści związani z ekonomią klasyczną Thomas Robert Malthus (1766-1834): teoria demograficzna wykorzystywana przez klasyków Karol Marks (1818-1883): używał niektórych idei klasyków ale odrzucał inne
Adam Smith (1723-1790)
Adam Smith Ekonomista, filozof, publikował też na temat prawa, retoryki a nawet astronomii Profesor filozofii moralnej na uniwersytecie w Glasgow (Szkocja) w latach 1752-1764 Interesował się problemami gospodarczymi w szerokim kontekście, m.in. etycznym Pod wpływem swojego nauczyciela Francisa Hutchesona (1694-1746) oraz przyjaciela filozofaekonomisty Davida Hume a (1711-1776)
Adam Smith Nazywany ojcem ekonomii ponieważ udało mu się zsyntetyzować osiągnięcia poprzedników w jeden spójny system wyjaśniający działanie rynków, wzrostu gospodarczego, rekomendujący prowzrostową politykę gospodarczą itd. Główne dzieło ekonomiczne: Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776 (Bogactwo narodów)
Przedmiot i metoda Bogactwa narodów Główny problem: przyczyny bogactwa narodów i metody jego zwiększania Metodologia: metoda dedukcyjna połączona z opisem historycznym Kontekstowa polityka gospodarcza rekomendacje dla polityki oparte nie tylko na teorii ale również na analizie okoliczności historycznych, politycznych, instytucjonalnych itp. Bezkontekstowa polityka gospodarcza (D. Ricardo): czysta teoria wystarcza do formułowania zaleceń w polityce gospodarczej
Ekonomia Adama Smitha 1. Wizja działania gospodarek wolnorynkowych i polityka gospodarcza 2. teoria wzrostu gospodarczego 3. teoria wartości wymiennej (cen rynkowych) 4. teoria handlu zagranicznego
Założenia Smitha w rozważaniach teoretycznych i analizie polityki gosp. 1. ludzie są racjonalni (maksymalizują) i kierują się głównie własnym interesem (nie są altruistami) 2. rynki są konkurencyjne (istnieje swobodny przepływ zasobów między różnymi zastosowaniami); system oparty na wolności
Wizja kapitalizmu A. Smitha W kapitalizmie istnieje samoczynna siła, która bez intencji pojedynczych podmiotów ukierunkowuje ich indywidualne prywatne egoizmy w publiczną korzyść Siła ta działa za pośrednictwem niewidzialnej ręki rynku Najsłynniejsza metafora ekonomiczna w historii
Metafora niewidzialnej ręki rynku Ponieważ zaś każdy człowiek stara się, jak tylko może, aby użyć swego kapitału w wytwórczości krajowej oraz tak pokierować tą wytwórczością, ażeby jej produkt posiadał możliwie największą wartość, przeto każdy człowiek pracuje z konieczności nad tym, by dochód społeczny był jak największy. Co prawda, nie zamierza on na ogól popierać interesów społecznych ani też nie wie, w jakim stopniu je popiera. Kiedy woli popierać wytwórczość krajową, a nie zagraniczną, ma wyłącznie na uwadze swe własne bezpieczeństwo, a gdy kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał możliwie najwyższą wartość, myśli tylko o swym własnym zarobku, a jednak w tym, jak i w wielu innych przypadkach, jakaś niewidzialna ręka kieruje nim tak, aby zdążał do celu, którego wcale nie zamierzał osiągnąć. Społeczeństwo zaś, które wcale w tym nie bierze udziału, nie zawsze na tym źle wychodzi. Mając na celu swój własny interes człowiek często popiera interesy społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyć im rzeczywiście. Nigdy nie zdarzyło mi się widzieć, aby wiele dobrego zdziałali ludzie, którzy udawali, iż handlują dla dobra społecznego.
Niewidzialna ręka rynku Egoistyczne działania podmiotów gosp. w sposób przez nie niezaplanowany i niezamierzony prowadzą (poprzez niewidzialną rękę rynku) do sytuacji optymalnej dla społeczeństwa
Co to jest niewidzialna ręka rynku? Wolna konkurencja: własność prywatna, swoboda gospodarowania, egoistyczne motywacje. Konkurencja (brak monopoli) między kapitalistami powoduje, że 1) Dobra sprzedawane są po kosztach wytworzenia 2) Optymalnej alokacji zasobów w różnych sektorach produkcji 3) Zaspokojenia pragnień konsumentów 4) Zasób kapitału rośnie powiększając wzrost gospodarczy (rośnie konsumpcja)
Wzrost gospodarczy wg A. Smitha Bogactwo narodu (ilość towarów materialnych) Siła produkcyjna pracy (produkcyjność pracy) Podział pracy Odsetek osób zatrudnionych produkcyjnie Rozległość rynku Akumulacja kapitału Czego brakuje w tej wizji wzrostu gospodarczego?
Smith o drugim obliczu podziału pracy In the progress of the division of labour, the employment of the far greater part of those who live by labour, that is, of the great body of the people, comes to be confined to a few very simple operations, frequently to one or two. But the understandings of the greater part of men are necessarily formed by their ordinary employments. The man whose whole life is spent in performing a few simple operations, of which the effects are perhaps always the same, or very nearly the same, has no occasion to exert his understanding or to exercise his invention in finding out expedients for removing difficulties which never occur. He naturally loses, therefore, the habit of such exertion, and generally becomes as stupid and ignorant as it is possible for a human creature to become. The torpor of his mind renders him not only incapable of relishing or bearing a part in any rational conversation, but of conceiving any generous, noble, or tender sentiment, and consequently of forming any just judgment concerning many even of the ordinary duties of private life. Of the great and extensive interests of his country he is altogether incapable of judging, and unless very particular pains have been taken to render him otherwise, he is equally incapable of defending his country in war. The uniformity of his stationary life naturally corrupts the courage of his mind, and makes him regard with abhorrence the irregular, uncertain, and adventurous life of a soldier. It corrupts even the activity of his body, and renders him incapable of exerting his strength with vigour and perseverance in any other employment than that to which he has been bred. His dexterity at his own particular trade seems, in this manner, to be acquired at the expence of his intellectual, social, and martial virtues. But in every improved and civilized society this is the state into which the labouring poor, that is, the great body of the people, must necessarily fall, unless government takes some pains to prevent it. (WN V.i.f: 782)
Rola państwa wg A. Smitha ograniczony leseferyzm Wymiar sprawiedliwości (system naturalnej wolności wymaga sprawiedliwości) Obrona narodowa Dobra publiczne (mosty, drogi, kanały, podstawowa edukacja)
Teorie wartości (cen) A. Smitha Wartość wymienna (cena) a wartość użytkowa (paradoks diamentu) Ceny relatywne towarów Ceny krótkookresowe a długookresowe (naturalne) Dwie teorie wartości wymiennej: - oparta na koszcie pracy - oparta na koszcie produkcji
Teorie wartości Smitha Dwa modele gospodarki: 1) Prymitywna (używa się tylko pracy) 2) Zaawansowana (używa się pracy, kapitału i ziemi)
Teorie wartości Smitha Teoria wartości oparta na koszcie pracy Wartość wymienna (cena) jest określona przez ilość pracy niezbędnej do wytworzenia towaru: P 1 /p 2 = a 1 /a 2 Jak mierzyć ilość pracy niezbędnej? Np. ilość godzin pracy koniecznych do wyprodukowania jednostki towaru Czy ilość czasu pracy wystarcza by określić ilość pracy?
Teoria wartości oparta o koszt pracy A pomysłowość, kwalifikacje, trudność, przykrość pracy? Wyjaśnienie Smitha: płaca poprawną miarą kosztu pracy Ale co wyjaśnia płace?
Teoria wartości oparta na koszcie produkcji Ceny relatywne zależą od relatywnych kosztów produkcji: p 1 /p 2 = TC 1 /TC 2 Koszt produkcji jest równy sumie płacy, zysku i renty gruntowej Ale, co wyznacza płacę, zysk, rentę gruntową?? Jaki inny problem z tą teorią ceny?
Teorie wartości A. Smitha Wnioski: Teoria wartości oparta na czasowym koszcie pracy jest niepoprawna w obu modelach Teoria wartości oparta na koszcie produkcji nie jest dobrze określona i nie uwzględnia roli popytu (jakby zakładała, że podaż jest doskonale elastyczna)