3. Pszenżyto ozime Pszenżyto ozime ma znaczący udział w strukturze zasiewów, dzięki dużemu potencjałowi plonowania oraz dobrej wartości pokarmowej, staje się coraz bardziej konkurencyjne dla innych gatunków zbóż. Ziarno pszenżyta ozimego jest głównie wykorzystywane na cele pastewne, niewątpliwie zaletą tego gatunku jest wysoki potencjał plonowania, a także duża wartość paszowa, zbliżona do pszenicy i jęczmienia. Wartość pokarmowa ziarna pszenżyta ozimego wynika z wysokiej zawartości białka, które oznacza się korzystnym składem aminokwasowym i wysokim współczynnikiem strawności, podnosi też efektywność ekonomiczną tuczu trzody chlewnej. Ziarno pszenżyta zawiera więcej białka niż ziarno żyta, jest bardziej strawne od ziarna pszenicy oraz ma w składzie bardziej korzystne aminokwasy (duży udział lizyny). W 2016 roku zarejestrowano siedem odmian Avokado, Kasyno, Sekret, Elanto, Festino, Rufus i Temuco. Na wniosek hodowcy odmianę Elanto skreślono z Krajowego Rejestru. Obecnie w rejestrze znajdują się 43 odmiany (źródło: COBORU, www.coboru.pl, stan na dzień 08.02.2017 roku). Dzięki opracowanym wynikom z doświadczeń woj. łódzkiego rolnik ma możliwość indywidualnego określenia preferencji przy wyborze odmiany do możliwości swojego gospodarowania. Wyniki doświadczeń wskazują na zróżnicowanie odmian pod względem plonowania. W doświadczeniach porejestrowych w sezonie 2015/2016 badano 14 odmian pszenżyta ozimego (Tabela 1). W opracowaniu wykorzystano wyniki ze ścisłych doświadczeń dwuczynnikowych województwa łódzkiego, założonych w ZDOO Lućmierz, SDOO Sulejów HR Strzelce. Warunki siedliskowe i agrotechniczne doświadczenia przedstawiono w tabeli 2, natomiast daty ważniejszych terminów agrotechnicznych i faz wegetacji dla poszczególnych punktów podano w tabeli 3. Doświadczenia z pszenżytem ozimym prowadzono na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: przeciętnym (a 1 ) i wysokim (a 2 ). Wysoki poziom agrotechniki (a 2 ) różnił się od przeciętnego (a 1 ) zastosowaniem wyższego nawożenia azotowego, dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną przed chorobami i wyleganiem. Na poziomie a 1 zastosowano 96-130 kg/ha, natomiast na poziomie a 2 odpowiednio 40 kg/ha więcej. Wielkość dawek nawożenia fosforem i potasem ustalono w oparciu o zasobność gleby. Plon ziarna określa wartości komponentów jego struktury. Z kolei wyznacznikiem tych parametrów są warunki siedliska oraz agrotechnika. W tabeli 4 przedstawiono plonowanie pszenżyta ozimego w roku 2016 dla poszczególnych miejscowości. Plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł średnio dla miejscowości od 68,6 dt/ha do 77,8 dt/ha. Najmniejszy plon uzyskano na poziomie a 1 w Lućmierzu 44,1 dt/ha, a największy w Strzelcach 100,7 dt/ha. Efekt zastosowania intensywnej technologii w sezonie 2015/2016 wyniósł od 54,1 dt/ha w Lućmierzu do 107,5 dt/ha w Strzelcach. Słabe plonowanie związane jest ze złym przezimowaniem odmian w Lućmierzu (przezimowanie na poziomie 63,9 %). Plon ziarna pszenżyta ozimego w % wzorca, z trzech miejscowości, na dwóch poziomach agrotechniki uwzględniono w tabeli 5. Średni plon badanych odmian w 3-leciu wyniósł 79,3 dt/ha na przeciętnym poziomie a 1 i 92,9 dt/ha na wysokim a 2 poziomie agrotechniki. W sezonie 2014-2016 na obu poziomach agrotechniki dobrze plonowała odmiana Borowik, średni plon z dwóch lat najlepszy był u odmiany Meloman. Corocznie kreacje pszenżyta ozimego porażane są w mniejszym lub większym stopniu przez choroby grzybowe: mączniaka liści, rdzę brunatną, septoriozę liści i septoriozę plew. W tabeli 6 zestawiono porażenie odmian ważniejszymi rolniczo chorobami. Szczegółową ocenę nasilenia chorób przeprowadzono na przeciętnym (a 1 ) poziomie agrotechniki. Największe różnice odmianowe występowały w odporności na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i septoriozę liści. Dużą wrażliwością na grzyba Blumeria graminis charakteryzowała się odmiana Fredro, Witon i Torino. Odmiana Trefl wykazała największą odporność na tego patogena. Rdza brunatna
i septorioza liści uwidoczniła się u odmiany Tulus, a w roku badania odporna na te patogeny była odmiana Trefl. Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej i przed zbiorem, wysokość roślin i masę tysiąca ziaren określono dla dwóch poziomów agrotechnicznych, liczbową charakterystykę przedstawiono w tabeli 7. Wyleganie przed zbiorem odnotowano szczególnie u odmian Pizarro, Borowik i Panteon (1 rok badań). W ocenie laboratoryjnej masa tysiąca ziaren odmian Borowik, Rotondo i Lombardo charakteryzowała się ziarnem najbardziej dorodnym, zaś odmiana Wiarus miała ziarno drobniejsze. Oszczędności na materiale siewnym to elementarny błąd agrotechniczny, albowiem rezygnacja z wymiany materiału siewnego przynosi często skutek przeciwny niż zamierzona oszczędność. Dzięki odnawianiu materiału siewnego zwyżki plonów mogą sięgać kilkunastu procent, poza tym należy pamiętać, że materiał siewny ma parametry jakościowe, niezbędne do wykorzystania w paszy. Błędu związanego z wyborem odmiany łatwo uniknąć korzystając z Listy Odmian Zalecanych (LOZ). W woj. łódzkim kreacjami pszenżyta ozimego zalecanymi do uprawy są: 1. Borowik 4. Panteon R 7. Tomko 2. Lombardo R 5. Rotondo 8. Trapero R 3. Meloman 6. Subito 9. Trefl R R - odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie dwuletnich wyników doświadczeń rejestrowych oraz wyników PDO z roku zbioru 2016.
Tabela 1. Pszenżyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2016 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LOZ Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Pizarro 2008 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 2 Tulus 2009 Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 100 Wągrowiec 3 Fredro 2010 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 4 Borowik 2011 2013 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 5 Subito 2012 2014 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 6 Tomko 2012 2015 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 7 Witon 2002 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 8 Agostino 2011 Lantmännen SW Seed sp. z o.o. ul. Terenowa 6g, 52-231 Wrocław 9 Torino 2012 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 10 Meloman 2014 2016 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 11 Rotondo 2014 2017 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 12 Lombardo 2015 2017 R Lantmännen SW Seed sp. z o.o. ul. Terenowa 6g, 52-231 Wrocław 13 Panteon 2015 2017 R Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 14 Trapero 2015 2017 R DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 15 Trefl 2015 2017 R Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce R - odmiana wstępnie rekomendowana.
Tabela 2. Pszenżyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2016 Miejscowość Lućmierz Sulejów Strzelce Powiat Zgierski Piotrkowski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni dobry pszenny dobry pszenny bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby IV b III a III b ph gleby w KCl 5,5 6,6 6,7 Przedplon pszenica jara + owies rzepak ozimy rzepak ozimy Data siewu (dzień, m-c, rok) 28.09.15 28.09.15 30.09.15 Obsada nasion (szt/m 2 ) 400 350 350 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 29.07.16 24.07.16 28.07.16 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 96 130 110 N na poziomie a 2 (kg/ha) 136 170 150 P 2 O 5 (kg/ha) 18 50 45 K 2 O (kg/ha) 93 75 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Agroleaf Total 3 kg Multifoliar Z 1,5 l Maximus 20 20 20 3 kg Siarczan magnezu + ADOB Cu IDHA + ADOB Fe IDHA 7,5 kg +1 kg + 2 l Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Lamardor 400 FS Lamardor 400 FS Kinto Duo 080 FS Herbicyd Komplet 560 SC 0,5 l (nazwa, Komplet 560 SC 0,5 l Atlantis 12 OD 0,45 l dawka/ha) Huzar Activ 387 OD 1 l Mustang 306 SE 0,6 l Legato Plus 600 SC 1,5 l Insektycyd (nazwa, dawka/ha) Fury 100 EW 0,1 l Fury 100 EW 0,1 l Bi 58 Nowy 400 EC 0,5 l (tylko na poziomie a 2 ) Fungicyd pierwszy zabieg (nazwa, dawka/ha) Soligor 425 EC 0,8 l Soligor 425 EC 0,7 l Capalo 337,5 SE 1,5 l Fungicyd drugi zabieg (nazwa, Falcon 460 EC 0,6 l Prosaro 250 EC 1 l Regulator wzrostu dawka/ha) (nazwa, dawka/ha) Moddus 250 EC 0,6 l Cerone 480 SL 1 l Moddus 250 EC 0,4 l Medax Top 350 SC 0,4 l
Tabela 3. Pszenżyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2016 Lućmierz Sulejów Strzelce Lp. Cecha a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 6,3 8,9 2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 5,8 7,9 6,0 3 Martwe rośliny (%) 36 2 4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 22.05 23.05 22.05 22.05 22.05 24.05 5 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 06.07 06.07 10.07 10.07 29.06 30.06 6 Wysokość roślin (cm) 85 79 99 85 112 108 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości 7 (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,9 8,9 7,4 8,0 mlecznej 8 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 7,8 8,6 7,9 8,1 6,3 7,0 9 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 7,3 9,0 7,2 9,0 8,7 8,8 10 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 8,1 9,0 8,7 9,0 9,0 9,0 11 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 8,0 9,0 6,7 8,1 7,9 8,4 12 Porażenie przez septoriozę plew (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,3 8,7 13 Masa 1000 ziaren (g) 41,1 40,2 45,4 42,4 44,2 44,6 14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 15,6 15,6 15,2 13,9 14,0 14,0 15 Plon ziarna (dt z ha) 44,1 54,1 61,1 71,7 100,7 107,5 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki. Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny.
Tabela 4. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: 2016 Lp. Odmiana Poziom a 1 Poziom a 2 Lućmierz Sulejów Strzelce Lućmierz Sulejów Strzelce Wzorzec, dt z ha 44,1 61,1 100,7 54,1 71,7 107,5 1 Pizarro 84 97 92 88 95 89 2 Tulus 106 97 95 99 97 106 3 Fredro 112 97 95 113 99 91 4 Borowik 98 94 95 99 104 104 5 Subito 108 104 108 101 105 91 6 Tomko 99 103 103 97 103 112 7 Witon 97 100 104 101 100 115 8 Agostino 71 90 71 73 94 58 9 Torino 66 98 83 64 97 96 10 Meloman 106 105 109 111 97 116 11 Rotondo 103 106 116 104 107 109 12 Lombardo 103 106 108 103 102 108 13 Panteon 122 101 110 120 104 105 14 Trapero 109 102 108 109 101 94 15 Trefl 117 99 104 118 95 105 Wzorzec wszystkie badane odmiany.
Tabela 5. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2016, 2015, 2014, 2014-2016 Plon ziarna w % wzorca Poziom a 1 Poziom a Lp. Odmiana Mrozoodporność 2 Średnia 2016 2015 2014 2016 2015 2014 2014-2016 Średnia 2014-2016 Wzorzec, dt z ha 68,6 85,4 83,8 79,3 77,8 94,5 106,2 92,9 1 Pizarro 5 92 103 109 101 91 103 98 97 2 Tulus 4 98 94 92 95 102 95 98 98 3 Fredro 4,5 99 96 104 100 99 97 105 100 4 Borowik 5 95 107 99 100 103 102 105 103 5 Subito 5,5 107 96 99 101 98 97 98 98 6 Tomko 6 102 91 94 96 106 93 96 98 7 Witon 5,5 101 101 101* 107 99 103* 8 Agostino 3 77 105 91* 73 104 88* 9 Torino 2,5 84 102 93* 89 101 95* 10 Meloman 5,5 107 110 109* 109 110 110* 11 Rotondo 5,5 111 97 104* 107 97 102* 12 Lombardo 5 106 105 13 Panteon 6 110 108 14 Trapero 6 106 100 15 Trefl 5 105 105 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 Wzorzec w roku 2016 wszystkie badane odmiany, w roku 2015 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Agostino, Meloman i Rotondo, w 2014 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Witon i Torino. * - średnia z dwóch lat.
Tabela 6. Pszenżyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2016, 2014 2016 Liczba Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Septorioza plew Lp. Odmiana lat badań 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 Wzorzec, (skala 9 o ) 7,7 6,6 8,6 8,6 7,4 7,1 8,7 8,2 1 Pizarro 3 1,1 1,6-0,1 0,2 0,4 0,8 0,3 0,6 2 Tulus 3 0,3-0,3-0,4-0,1-0,6 0,1 0,3 0,1 3 Fredro 3-1,8-0,9 0,1 0,2-0,4-0,4 0,3 0,3 4 Borowik 3-0,2-0,3-0,6-0,1-0,1 0,3-0,7-0,6 5 Subito 3 0,1 0,6-0,3-0,1-0,6-0,2-0,2 0,3 6 Tomko 3-0,1-0,1 0,4-0,1-0,4 0,4 0,3 0,5 7 Witon 2-1,6-0,5* 0,2-0,5* 0,2 0,0* -0,7-0,5* 8 Agostino 2 0,4 0,4* -0,3 0,0* 1,2 0,0* 0,3 0,1* 9 Torino 2-0,7 0,0* 0,2 0,1* -0,1 0,1* -0,4-0,5* 10 Meloman 2 0,6 1,0* 0,4 0,4* 0,7 0,3* 0,3 0,3* 11 Rotondo 2 0,9 0,7* -0,1 0,0* -0,4-0,2* 0,3 0,4* 12 Lombardo 1 0,1 0,2-0,6 0,3 13 Panteon 1 0,1-0,3-0,1-0,7 14 Trapero 1-0,1 0,1 0,2-0,4 15 Trefl 1 0,9 0,2 0,7 0,3 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 7 2 6 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Wzorzec w roku 2016 wszystkie badane odmiany, w roku 2015 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Agostino, Meloman i Rotondo, w 2014 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Witon i Torino. W latach 2014-2016 ocena septoriozy plew pochodzi z ZDOO Lućmierz i SDOO Sulejów. * - średnia z dwóch lat.
Tabela 7. Pszenżyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2016, 2014 2016 Wyleganie (skala 9 o ) Lp. Odmiana Wzorzec Liczba lat badań Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 Poziom agrotechniki a 1 8,4 8,7 7,3 6,7 99 113 43,6 42,7 1 Pizarro 3-1,8-0,5-1,6-0,4 9 12-3,0 0,8 2 Tulus 3 0,6 0,2 0,8 0,2 1 5 0,5 0,4 3 Fredro 3-0,4 0,0-0,9-0,1 3 4 0,3 1,0 4 Borowik 3-1,4-0,5-1,5-0,3 17 14 6,4 7,6 5 Subito 3 0,1 0,0-0,6-1,0 4 3 0,3-0,7 6 Tomko 3 0,2 0,2 0,7 0,9-3 -5-2,0-2,6 7 Witon 2 0,6 0,3* 0,8 0,5* -2-3* -4,6-3,9* 8 Agostino 2 0,6 0,5* 1,2 1,0* -15-13* 0,0-0,3* 9 Torino 2 0,6 0,3* -0,4 0,6* 3 5* -1,3 0,3* 10 Meloman 2 0,6 0,1* 0,8 0,1* -4 0* 0,7 1,2* 11 Rotondo 2 0,6 0,5* 1,3 0,8* -13-10* 2,5 1,4* 12 Lombardo 1-0,1 0,5-7 2,0 13 Panteon 1-1,0-1,1 5-0,4 14 Trapero 1 0,3-0,1 3-2,8 15 Trefl 1 0,6-0,1 1 2,5 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9
cd tabeli 7 Lp. Odmiana Wzorzec Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) Wysokość roślin Masa 1000 ziaren w fazie przed zbiorem (cm) (g) dojrzałości mlecznej 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 Poziom agrotechniki a 2 8,6 8,8 7,9 7,1 91 107 42,4 43,1 1 Pizarro 3-1,6-0,5-2,1-0,8 4 9-4,2-0,6 2 Tulus 3 0,2 0,0 0,9-0,1-3 4 0,0 0,6 3 Fredro 3 0,2 0,1-0,3 0,2 1 4 0,0 0,9 4 Borowik 3 0,2 0,1-1,1-0,1 13 13 7,0 7,7 5 Subito 3-0,3 0,0-0,1-0,9 8 5 1,8 0,1 6 Tomko 3 0,2 0,1 0,2 0,7 0-7 -1,3-2,0 7 Witon 2 0,2 0,1* 0,6 0,6* -3-3* -4,4-4,2* 8 Agostino 2 0,2 0,2* 0,6 0,6* -11-11* -0,9-1,4* 9 Torino 2 0,2 0,1* 0,1 0,6* 2 5* 0,9 1,3* 10 Meloman 2 0,1-0,1* 0,7 0,3* -4-1* -0,8 0,7* 11 Rotondo 2 0,2 0,2* 0,6 0,3* -9-9* 1,7 1,1* 12 Lombardo 1-0,1-0,4-3 3,9 13 Panteon 1-0,3 0,0 5-0,2 14 Trapero 1 0,2-0,1 4-3,1 15 Trefl 1-1,6 0,1-2 -0,2 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Wzorzec w roku 2016 wszystkie badane odmiany, w roku 2015 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Agostino, Meloman i Rotondo, w 2014 Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Witon i Torino. * - średnia z dwóch lat.