POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY

POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY nr 1/(24) STYCZEŃ 2011

2 SPIS TREŚCI str Iwona Miler Jak uczyć o wielokulturowości w szkole? Joanna Zielińska Praca z dzieckiem z zaburzeniami zachowania i jego rodzicami. Program profilaktyczny dla pedagoga i wychowawcy część III. 5 7 Monika Fojcik, Barbara Kokotkiewicz Bezpieczna wycieczka propozycje gier i zabaw 24 ruchowych. Marta Adamczyk Różne drogi osiągania celów w nauczaniu 42 przyczynowo-skutkowym. Marta Adamczyk Geografia elektoralna w edukacji geograficznej 46 i w zadaniach maturalnych. Izabela Kołek, Romana Adamczyk, Aleksandra Musiał, Teresa Pająk, Kinga Węglorz, Anna Wołowiec 48 Propozycje zadań z zakresu geografii elektoralnej dla szkół ponadgimnazjalnych. Ewa Żymełka How do you do?... Yes, no - różnice 54 kulturowe na podstawie opowiadania R.K. Narayan. Anna Dujović Wyniki Powiatowego Konkursu Kreatywnego Pisania 60 w języku angielskim.

3 Ewa Dziuk II zasada dynamiki Newtona w ujęciu nowej podstawy 61 programowej scenariusz lekcji fizyki w gimnazjum. Monika Hejczyk Propozycje zadań z chemii i fizyki dla uczniów ze 66 specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Romana Adamczyk Obrazy satelitarne LANDSAT jako pomoc dydaktyczna 69 w przygotowaniach do matury z geografii. Artur Grütz E-przewodnik GPS dla programu turystycznej 80 nawigacji satelitarnej TrekBuddy do telefonu komórkowego. Zachęcamy nauczycieli do publikowania materiałów w naszym biuletynie. Wymagania edytorskie - informacje techniczne Tekst w programie OpenOffice.org Writer, Microsoft Word; format *.odt, *.doc Format: A5 Czcionka: Times New Roman Wielkość czcionki: 10 Interlinia: 1 wiersz Wcięcie pierwszego wiersza: 2cm Marginesy: 2cm Artykuł musi zawierać dane autora: imię, nazwisko, szkoła Sformatowany artykuł dostarczyć do doradcy metodycznego, który przekaże tekst zespołowi redakcyjnemu (może być drogą elektroniczną lub na nośniku np. dyskietka, płyta CD)

4 Od redakcji Rozpoczął się nowy 2011 rok i z tej okazji pragniemy złożyć wszystkim czytelnikom naszego Biuletynu serdeczne życzenia. Mamy nadzieję, że ten rok będzie dla Państwa pomyślny, że pozwoli spokojnie i bezpiecznie przepłynąć przez ocean nowych pomysłów i rozwiązań w oświacie. Życzymy wytrwałości, cierpliwości i umiejętności odszukania w każdej życiowej i szkolnej sytuacji jasnych stron. W najnowszym numerze naszego Biuletynu proponujemy przede wszystkim dwie kolejne części obszernych artykułów: Szkoły dla uczniów i rodziców przygotowanej przez p. Joannę Zielińską oraz bogaty wybór gier i zabaw opracowanych przez doradców wychowania fizycznego i przedmiotów zawodowych, które to materiały z powodzeniem będą Państwo mogli wykorzystać podczas nachodzącego sezonu wycieczek i kolonii. Poprzednie części wspomnianych tekstów mogą Państwo przeczytać w numerze wrześniowym z 2010 roku. Dużą część numeru poświęciliśmy materiałom metodycznym dedykowanym nauczycielom geografii. Znajdą tu oni przede wszystkim opracowane przez zespół nauczycieli pod kierunkiem metodyka zadania wskazujące, jak efektywnie włączyć zagadnienia z geografii elektoralnej w program przygotowań uczniów do egzaminu maturalnego. Autorki proponują zestaw ćwiczeń oparty na najnowszych danych uzyskanych po wyborach samorządowych z 2010 roku.. Nauczyciele innych przedmiotów także znajdą dla siebie propozycje wśród tekstów w tym numerze. Fizykom nauczającym w gimnazjum możemy śmiało polecić konspekt lekcji przygotowany przez metodyka fizyki, p. Ewę Dziuk. Lekcja przeprowadzona na kanwie zamieszczonego konspektu pokazuje nauczycielom zasadnicze różnice w nauczaniu przedmiotu wprowadzone przez nową podstawę programową. Tradycyjnie jesteśmy też miejscem, gdzie nauczyciele mogą promować swoje osiągnięcia i pomysły na uatrakcyjnienie lekcji. Tym razem publikujemy materiały przygotowane przez p. Ewę Żymełkę, która zaproponowała scenariusz lekcji języka angielskiego, ćwiczenia z chemii i fizyki dla uczniów gimnazjum ze specyficznymi trudnościami w uczeniu autorstwa p. Moniki Hejczyk oraz pomysł wykorzystania obrazów satelitarnych jako pomocy metodycznej w przygotowaniu do matury z geografii. Ostatni z wymienionych materiałów został opracowany przez p. Romanę Adamczyk. Poza opisanymi tekstami znajdą Państwo w naszym piśmie inne jeszcze propozycje, do lektury których zachęcamy. Jednocześnie przypominamy, że nasze łamy są dla Państwa zawsze otwarte. Katarzyna Hawel

5 Iwona Miler Jak uczyć o wielokulturowości w szkole? 29 września 2010r. odbyło się II Regionalne Forum Edukacyjne organizowane przez Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Wodzisławiu Śląskim, a które poświęcone było wielokulturowości w edukacji szkolnej. Forum zaszczycili swoją obecnością: Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Ryszard Zawadzki, dyrektor Delegatury Rybnickiej Śląskiego Kuratorium Oświaty Maria Lipińska, naczelnicy gminnych wydziałów oświaty powiatu wodzisławskiego. Pan Poseł Ryszard Zawadzki wręczył nagrody laureatom konkursu plastycznego Wielokulturowość oknem na świat, w którym uczestniczyła młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych powiatu wodzisławskiego. Uroczystość uświetnił swoim koncertem chór z Zespołu Szkół w Rydułtowach. W części pierwszej wykładowej wystąpił prof. Uniwersytetu Śląskiego Krzysztof Uniłowski, który pokazywał nauczycielom, jak można uczyć w szkole o wielokulturowości poprzez literaturę. Z kolei Wojciech Wasylko reprezentujący Fundację Rozwoju Systemu Edukacji zachęcał nauczycieli do realizacji programu etwinning, który jest doskonałym narzędziem edukacyjnym, pozwalającym w sposób naturalny, poprzez projekty z partnerami krajów Unii Europejskiej, poznawać obyczajowość, kulturę, tradycję innych narodów europejskich. Następnie wystąpiła pani Julia Makosz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, przybliżając uczestnikom Forum funkcjonowanie społeczności i kultury żydowskiej we współczesnej Polsce. Pierwsza część Forum zakończyła się koncertem pieśni hebrajskiej. W czasie przerwy kawowej nauczyciele mieli okazję zapoznać się z ofertą różnych wydawnictw edukacyjnych, porozmawiać ze sobą i wymienić doświadczenia w zakresie nauczania o wielokulturowości. W drugiej części uczestnicy Forum wzięli udział w zajęciach warsztatowych o następującej tematyce: 1) Nauka pieśni i tańca hebrajskiego prowadzona przez Stowarzyszenie Czulent, 2) Możliwości współpracy polsko-czeskiej. Przykłady dobrych praktyk zaprezentowali dyrektorzy partnerskich szkół: P. Kubinek i J. Stebel oraz D. Maćkowska, 3) Wielokulturowość Śląska w działalności muzealniczej jako element edukacji regionalnej (B. Kloch dyrektor muzeum w Rybniku), 4) Comenius Partnerskie Projekty Regio (A. Fijałkowska FRSE). Wszystkie warsztaty cieszyły się dużym zainteresowaniem nauczycieli, którzy docenili wysokie kompetencje prowadzących, a także bardzo dobry poziom merytoryczny zajęć.

6 Mamy nadzieję, że II Regionalne Forum Edukacyjne przyczyniło się do przybliżenia jego uczestnikom zagadnień związanych z edukacją wielokulturowości i pozwoliło na wzbogacenie warsztatu pracy nauczycieli. Goście II Forum Edukacyjnego Występy dzieci uświetniły część oficjalną Zajęcia warsztatowe nauczycieli Iwona Miler konsultant PODN w Wodzisławiu Śląskim

7 Joanna Zielińska Praca z dzieckiem z zaburzeniami zachowania i jego rodzicami. Program profilaktyczny dla pedagoga i wychowawcy. Część III ( ostatnia) Chcemy Państwu zaprezentować dalszy ciąg opracowanego przez zespół pedagogów powiatu wodzisławskiego programu terapeutycznego dla dzieci z zaburzeniami zachowania i dla ich rodziców. Program jest odpowiedzią na zapotrzebowanie pedagogów i nauczycieli szkół podstawowych szukających drogi dotarcia do swoich uczniów i ich rodziców. Stanowi okazję do bliższego poznania dziecka, zrozumienia jego problemów i odszukania przyczyny nieakceptowanych społecznie zachowań. Dla ucznia spotkania stanowią okazję do poznania siebie, swoich mocnych stron, przyjrzenia się trudnościom i ograniczeniom. Z kolei rodzic ma okazję odkryć w swoim dziecku grudki złota, uświadomić sobie, jak istotnym fundamentem trwałych, szkolnych i życiowych sukcesów ich dziecka jest kształtowanie konstruktywnych relacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem jak również szkołą. Program obejmuje 10 spotkań z uczniem oraz pięć spotkań z rodzicami. Ważne jest, aby spotkania z rodzicami odbywały się pomiędzy spotkaniami z dzieckiem. Zespół autorski: Joanna Zielińska - doradca metodyczny do spraw pomocy psychologiczno-pedagogicznej Karina Dragon - pedagog SP 3, Wodzisław Śląski Ewa Skrobol - pedagog SP 10, Wodzisław Śląski Ewa Chmielewska - pedagog SP 5, Wodzisław Śląski Maria Kiełkowska - pedagog SP, Gołkowice Renata Matysiuk - pedagog SP3, Pszów Maria Dzidt - pedagog SP 8, Wodzisław Śląski Zachęcamy do zapoznania się z kolejnymi scenariuszami spotkań z uczniami i rodzicami. Pierwsze scenariusz zamieszczone są w Biuletynie Metodycznym numer 1 (22) styczeń, kolejne w numerze 2 (23) czerwiec 2010. Ostatnie scenariusze kończące cały cykl zamieszczamy w aktualnym numerze biuletynu.

8 Program spotkań z dzieckiem z zaburzeniami zachowania (c.d.) Spotkanie V Bezpieczne miejsce Pomoce dydaktyczne: kartka papieru, kredki, magnetofon, gry dydaktyczne, bajka Calineczka Ćwiczenie 1- Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń, tym samym zaznaczając swoją obecność. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, podkreślenie ważności obecności dziecka na zajęciach. Ćwiczenie 2- Moje bezpieczne miejsce. Zadaniem ucznia jest narysowanie miejsca, w którym czuje się najlepiej, najbezpieczniej. Po zakończeniu rysunku uczeń próbuje odpowiedzieć na następujące pytania: Co to za miejsce, opowiedz o nim? Z kim najchętniej przebywasz w tym miejscu? Kogo chciałbyś zaprosić do tego miejsca? Co lubisz robić w tym miejscu? Jeśli dziecko mówi nam, że nie ma takiego miejsca prosimy, aby wyobraziło je sobie. (pedagog wykonuje to ćwiczenie równocześnie z dzieckiem, rysując swoje bezpieczne miejsce). Cel ćwiczenia: rozwój samoświadomości swojego bezpiecznego miejsca i jego magii. Ćwiczenie 3 - Relaksacja Prowadzący włącza muzykę relaksacyjną. Zachęca dziecko do zamknięcia oczu, jeśli sprawia to trudność nie nalega. Nie można bez zgody dziecka dotykać go w trakcie relaksacji. Pedagog czyta bajkę Calineczka Cel ćwiczenia: nabywanie umiejętności relaksacji, przeżywanie empatii.

9 Ćwiczenie 4 - Mój wybór Uczeń sam decyduje o wyborze aktywności. Jak na poprzednich zajęciach może układać puzzle, grać w gry dydaktyczne, rozwiązywać rebusy. Cel ćwiczenia: podążanie za aktywnością dziecka, rozwój umiejętności podejmowania decyzji. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach? Spotkanie VI - Uczucia Pomoce dydaktyczne: kartki papieru, magnetofon, gry dydaktyczne, farby, kredki. Ćwiczenie 1- Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń, tym samym zaznaczając swoją obecność. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, podkreślenie ważności obecności dziecka na zajęciach. Ćwiczenie 2 - Moje uczucia Uczeń rysuje kontury człowieka, w które wpisuje znane mu uczucia. Pedagog wpisuje uczucia, które nie zostały zapisane przez dziecko. Lista uczuć: miłość, radość, złość, zadowolenie, przyjaźń, spokój, ukojenie, duma, smutek, lęk, obawa, zazdrość, gniew itp. Cel ćwiczenia: zapoznanie i uświadomienie wielości przeżywanych uczuć. Ćwiczenie 3 - Jak się czuję gdy...? Pytamy dziecko o uczucia, jakie przeżywa w różnych sytuacjach życiowych np. : gdy ktoś go pochwali, gdy pokłócił się z kolegą, gdy mama nie pozwala mu usiąść do komputera,

10 gdy otrzyma pozytywną ocenę, gdy uda się coś samemu zrobić, gdy spotka ulubionego kolegę. Zapisujemy podawane przez dziecko uczucia. Cel ćwiczenia: pokazanie dziecku uczuć, które może przeżywać w różnych sytuacjach na co dzień. Ćwiczenie 4 - Plama Narysuj plamę, która jest odpowiedzią na pytanie: Jak się teraz czujesz? Cel ćwiczenia: rozwój ekspresji twórczej, autorefleksja. Ćwiczenie 5 - Mój wybór Uczeń sam decyduje o wyborze aktywności. Jak na poprzednich zajęciach może układać puzzle, grać w gry dydaktyczne, rozwiązywać rebusy. Cel ćwiczenia: podążanie za aktywnością dziecka, rozwój umiejętności podejmowania decyzji. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach? Zadanie domowe: Uczeń zapisuje lub maluje sytuacje, w których poczuł się szczęśliwy, radosny, spokojny, zły w najbliższym tygodniu. Spotkanie VII Ja i moje uczucia Pomoce dydaktyczne: kartki papieru, magnetofon, gry dydaktyczne. Omówienie zadania domowego. Ćwiczenie 1 - Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń tym samym zaznaczając swoją obecność.

11 Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, podkreślenie ważności obecności dziecka na zajęciach. Ćwiczenie 2 - Co robisz gdy. Pedagog zadaje pytanie: Co robisz, gdy:? jesteś zły, smutny, boisz się, jesteś zadowolony, zdenerwowany, obawiasz się. Zapisujemy zachowania ucznia i zastanawiamy się (jeśli zaistnieje taka konieczność) nad innymi sposobami okazywania wymienionych uczuć. Cel ćwiczenia: Pokazanie, że każde przeżywane uczucie pociąga za sobą określone zachowania. Ćwiczenie 3 - Uczucia wymalowane na każdej twarzy Uczeń otrzymuje kartkę z minami przedstawiającymi różne uczucia. Odgaduje, jakie uczucia mogą towarzyszyć osobom na rysunku. Cel ćwiczenia: rozwój samoświadomości, pokazanie uczuć wyrażanych językiem ciała. Ćwiczenie 4- Mój wybór Uczeń sam decyduje o wyborze aktywności. Jak na poprzednich zajęciach, może układać puzzle, grać w gry dydaktyczne, rozwiązywać rebusy. Cel ćwiczenia: podążanie za aktywnością dziecka, rozwój umiejętności podejmowania decyzji. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach?

12 Spotkanie VIII - Relaksacja Pomoce dydaktyczne: kartki papieru, magnetofon, gry dydaktyczne. Ćwiczenie 1 - Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń, tym samym zaznaczając swoją obecność. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, podkreślenie ważności obecności dziecka na zajęciach. Ćwiczenie 2 - Relaks Pedagog pyta ucznia: Co znaczy słowo relaks oraz jak twoim zdaniem zachowuje się człowiek zrelaksowany? Pomoc: spokojny, zadowolony, uśmiechnięty, odprężony, skupiony. Cel ćwiczenia: zapoznanie ucznia z pojęciem relaks. Ćwiczenie 3 - Poznajmy swoje ciało Zastanawiamy się wspólnie, co możemy zrobić, żeby się uspokoić, gdy jesteśmy zdenerwowani? Następnie prowadzący prezentuje i ćwiczy wspólnie z dzieckiem wszystkie przedstawione poniżej propozycje ćwiczeń rozładowujących napięcie, wyciszających, uspokajających relaksujących. Cel ćwiczenia: poznanie sposobów relaksacji, samopoznanie, nabywanie doświadczenia.

13 Propozycje ćwiczeń: a) Napinanie i rozluźnianie mięśni (prezentacja i omówienie na ilustracji poniżej) b) Głębokie oddechy + odliczanie (prezentacja i omówienie na ilustracji poniżej) c) Stukanie miękkim przedmiotem o ławkę (gumka do gumowania, gumowa piłeczka ) d) Kartka bezpieczeństwa - kartkę papieru gnieść lub targać, wyładowując na niej gniew. e) Kolorowanie mandali.

14 Do pracy twórczej wykorzystuje się oprócz pisaków i kredek także plastelinę, ryż, ścinki gazet, kolorowy papier i farby. Praca nad mandalą powinna przebiegać w ciszy i skupieniu, przy dźwiękach wyciszonej muzyki. Instrukcja: W malowaniu mandali obowiązują dwie reguły: a) Reguła I: Maluj taki obrazek zawsze w określonym kierunku. Albo zaczynasz od środka koła i ruchem spiralnym poruszasz pędzelek lub kredkę w stronę okręgu koła, albo rozpoczynasz malowanie na okręgu koła i ruchem spiralnym zmierzasz do środka koła. b) Reguła II: Maluj tylko takimi kolorami, które najbardziej lubisz. Podczas malowania od środka do okręgu obrazu bądź odwrotnie uczymy się zupełnie podświadomie spostrzegać samego siebie, kształtować swoje przeżycia i doświadczenia, nadając im określony kierunek. Odkrywamy, że centrum obrazu nie może istnieć bez otaczającej go przestrzeni. W ten sposób zaczynamy intuicyjnie spostrzegać, że nie jesteśmy "pępkiem świata", a do swojego istnienia potrzebujemy zewnętrznej względem niego rzeczywistości, przede wszystkim zaś drugiego człowieka. Ćwiczenie 4 - Wybór Przećwiczenie wszystkich przedstawionych powyżej propozycji ćwiczeń rozładowujących napięcie. Wybór odpowiedniego ćwiczenia, które najbardziej podoba się dziecku.

15 Cel ćwiczenia: poznanie sposobów relaksacji, samopoznanie. Ćwiczenie 5 - Bajka Czytanie bajki relaksacyjnej. Cel ćwiczenia: odprężenie i relaksacja. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach? Zadanie domowe: Zadaniem jest wykonanie kalendarza z dniami tygodnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Uczeń wpisuje każdego dnia sposób relaksacji, który udało mu się zastosować. Może przy tym używać wymyślonych symboli, skrótów. Spotkanie IX Odreagowanie złości Pomoce dydaktyczne: bajki terapeutyczne, kartki papieru. Ćwiczenie 1 - Stały rytuał Na arkuszu papieru dziecko odbija swoją dłoń, tym samym zaznaczając swoją obecność. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, podkreślenie ważności obecności dziecka na zajęciach. Ćwiczenie 2 Sprawdzenie i omówienie zadania domowego.

16 Cel ćwiczenia: zachęcenie do systematyczności, wzmocnienie pozytywne. Ćwiczenie 3 Zastosowanie jednej z metod relaksacyjnych z poprzednich zajęć. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, trening umiejętności relaksowania się. Ćwiczenie 4 Przedstawienie rysunkiem swojego samopoczucia- Jak się teraz czujesz? - narysuj za pomocą koloru i symboli. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, rozwój wyobraźni, refleksja nad tym, jak się czuję. Ćwiczenie 5 - Wybór Przećwiczenie wszystkich przedstawionych powyżej propozycji ćwiczeń rozładowujących napięcie. Wybór odpowiedniego ćwiczenia, które najbardziej podoba się dziecku. Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, poznanie sposobów relaksacji, samopoznanie. Ćwiczenie 6 - Bajka Pedagog czyta wybraną bajkę relaksacyjną.

17 Cel ćwiczenia: wdrażanie do systematyczności, rozwój wyobraźni. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na dzisiejszych zajęciach? PRZYKŁADY BAJEK RELAKSACYJNYCH Bajka relaksacyjna nr 1 Mały kotek samotnie wracał ze szkoły. Ciągnął łapkę za łapką wolno, jakby ospale. Był smutny, nic go nie cieszyło, czuł się bardzo nieswojo. Niechętnie prychał na inne przechodzące obok zwierzęta. Nagle nadleciał malutki motylek i nad samym nosem kotka robił okrążenia, jedno, drugie, trzecie - chyba mi się przygląda pomyślał kotek i łapką próbował odgonić motylka. Ale ten wcale nie odlatywał, tylko krążył, krążył i jak samolot kreślił znaki w powietrzu. Kotek patrzył i patrzył, jak zaczarowany, w piękny lot motyla. A ten wzbił się wyżej, jakby chciał dolecieć do słońca, i nagle znikł mu z oczu za wysokim ogrodzeniem. Zaciekawiony kotek zbliżył się do płotu, wdrapał się po deskach i znalazł się w ogrodzie. Rozejrzał się dookoła. Było tam tak pięknie, rosły wysokie owocowe drzewa sięgające koronami do nieba, a małe krzaczki, jakby przy nich przycupnięte, trzymały się ich jak maminej spódnicy. Rosły też kolorowe kwiaty, które jak dywan pokrywały cały ogród. Kotek poczuł zapach ziemi, kwiatów, krzewów i drzew. Pociągnął mocno noskiem i zapach jak fala, jakby ramionami, objął go. Kotek położył się na trawie i oddychał miarowo, równo i spokojnie. Przetarł oczy, podłożył łapki pod głowę, wyciągnął całe ciałko, było mu bardzo wygodnie. Leżał teraz i odpoczywał. Poczuł senność. Słonko wysyłało swe promyki na ziemię, by pogłaskały każdy kwiatek, każdy listek i każdą roślinkę. Kotek poczuł przyjemny dotyk ciepłych promieni. Zamknął oczy. A promyczki jeden po drugim głaskały go, przyjemnie ogrzewając. Po chwili pojawił się delikatny wiaterek, który kołysał listki i gałęzie, jakby do snu. Pochylił się nad kotkiem i też go kołysał, trzymając w swoich ramionach. Kotek poczuł, jak wiaterek przesuwając się teraz po nim od głowy do łap, do pazurków samych,

18 z wolna uwalnia go od smutków, i jeszcze raz, i jeszcze delikatnie przesuwając się od głowy w dół ciałka, zabiera z sobą całe niezadowolenie. Kotek poczuł się tak dobrze, poczuł się spokojny, jakby obmyty ze wszystkich swoich dużych i małych zmartwień. Otworzył wolno oczka i popatrzył na chmurki, które płynęły po niebie, nie spiesząc się, leniwie, nie przeganiając się, zgodnie. Płynęły i płynęły, a wiatr wolno je popychał. Kotkowi było tak dobrze. Nagle jedna mała kropelka spadła mu na nos. Co to? - zdziwił się. Rozejrzał się dookoła i zobaczył, jak kwiatki wyciągają swoje małe główki do kropli deszczu, zupełnie jak on pyszczek do miseczki z mlekiem. Usiadł na trawie. Przeciągnął się. Kropelki deszczu wolno, lecz miarowo spadały na spragnione roślinki. Wraz z tym delikatnym deszczem wróciła mu siła. Wstał, otrząsnął futerko, uśmiechnął się do siebie zadowolony. Pora iść do domu - pomyślał. Ale dziwną przeżyłem przygodę w tym ogrodzie, gdzie przyprowadził mnie motylek. Wrócę tu jeszcze - obiecał sobie - tu jest tak pięknie i spokojnie. Wyprężył się do skoku i jednym susem przeskoczył płot. Radośnie machając ogonem, wracał do domu. Bajka relaksacyjna nr 2 Mama prowadziła małego wróbelka do szkoły. Szedł tam dzisiaj pierwszy raz. Czego ja się będę uczył? - zastanawiał się. Wszystkiego, co przyda ci się w życiu - odpowiedziała tajemniczo mama, ale on tylko pokręcił łebkiem, bo w dalszym ciągu nic nie rozumiał. O, już jesteśmy - powiedziała mama, gdy stanęli pod wielkim dębem, naokoło którego było już wiele mam ze swoimi pociechami. Panował gwar nie do opisania. Nagle pojawiła się wielka pani Wróbel, nauczycielka w okularach na dziobie, i powiedziała donośnym głosem: Witam wszystkich nowych uczniów na pierwszej lekcji nauki fruwania! Zwracając się do mam, dodała: Dzisiaj wasze pociechy już samodzielnie przylecą do domu, nie potrzebujecie po nie przychodzić. A teraz proszę mnie zostawić z dziećmi, bo chcę rozpocząć lekcję. Rozległo się ciche klap, klap, klap. To dźwięk, jaki wydają dzioby, gdy dotykają się przy pożegnaniu. Po chwili mamy wróbelków odleciały. Nauczycielka podchodziła do każdego z uczniów i pomagała mu się dostać

19 na gałązkę dębu. Kiedy ostatni już był na drzewie, pani powiedziała: - Proszę położyć się na brzuszku wygodnie, o tak, jak najwygodniej. Rozkładamy szeroko skrzydełka, oddychamy wolno, spokojnie. Przywieramy całym ciałem do drzewa. Czujemy zapach kory, miły powiew wiatru, odpoczywamy. Oddychamy miarowo i spokojnie. Wyobraźcie sobie, małe wróbelki, że powiew mógłby was unieść w powietrze tak, jak unosi liście. Czujecie się wspaniale. Proszę lekko poruszać skrzydełkami, raz, dwa, wolniutko, a teraz troszkę szybciej, raz, dwa. - Skrzydełka małego wróbelka, jak skrzydełka latawca, lekko poruszały się. - Odpychamy się nóżkami od gałązki i płyniemy w powietrzu, płyniemy razem. - Nasz wróbelek poczuł, że skrzydełka same go unoszą. Obok niego, z boku i z tyłu, i nad nim fruwały inne wróbelki. Poruszał lekko skrzydełkami i wzbijał się w górę, w błękit nieba. Czuł się tak lekko i swobodnie, było mu tak przyjemnie! Popatrzył w dół, wznosił się nad zielonymi koronami drzew. Dookoła rozciągał się piękny park. Nie spiesząc się, w ślad za nauczycielką leciał w górę, do słońca. Ciepłe słoneczko wychyliło się zza chmurki i ciekawie spoglądało na wróbelki. Posłało promyczek, który ciepłym dotykiem przyjemnie go pogłaskał. Wróbelek wznosił się w górę, wyżej i wyżej. Czuł się lekko i swobodnie. Teraz przelatywał nad łączką, zatoczył koło, jedno, drugie i wolniutko sfruwał w dół. Był nad małym strumyczkiem, przy brzegu którego wygrzewał się na słoneczku zajączek. Sfrunął jeszcze niżej, nad samą taflą wody, zobaczył kolorowe rybki, jak wolno płynęły z nurtem, usłyszał, jak kumkają żabki: kum, kum, rozmawiając między sobą. Poczuł zapach łąki, kwiatów. Wciągał głęboko ten zapach w siebie. Sfrunął nad brzegiem strumyka, usiadł na małym kamyczku, nachylił się i napił wody. Była zimna i orzeźwiająca. Posłuchał szemrzącego strumyka. Odpoczywał. Wiatr lekko muskał mu piórka. Postanowił zamoczyć łapki, wszedł do wody, popryskał się nią troszeczkę, jak to wróbelki mają w zwyczaju. Otrząsnął się i tysiące kropelek spadło na spragnione wody roślinki. Zrobił to raz i drugi, pokropił wszystkie kwiatki dookoła. Poczuł się rześko, czuł, że wstępuje w niego razem z tą zimną wodą energia. Nagle usłyszał głos nauczycielki: - Pora wracać! - Znowu rozpostarł skrzydła i z niezwykłą siłą wzniósł się wysoko, wysoko. Wzbijał się szybko, wznosił się jak samolot i krążył w powietrzu pełen sił i radości, że potrafi fruwać.

20 Tak skończyła się pierwsza lekcja nauki fruwania w szkole dla wróbelków. Jeśli będziecie chcieli wrócić, to możemy to zrobić jutro i zobaczyć, czego jeszcze uczą się ptaszki w swojej szkole. Bajka relaksacyjna nr 3 Mały niedźwiadek szedł wolno przez las. Czuł ogarniające go zmęczenie, nóżki zrobiły się jakieś ciężkie i nie chciały odrywać się od ziemi. Rozglądał się dookoła, szukając miejsca do odpoczynku. Drzewa rosły tutaj rzadziej, słońce coraz swobodniej przeciskało się przez konary drzew, oświetlając wszystko dookoła. Chyba niedaleko jest jakaś polanka, tam sobie odpocznę - pomyślał miś. I rzeczywiście, po chwili jego oczom ukazała się mała łączka otoczona ze wszystkich stron drzewami. Stanął na jej skraju i znieruchomiał z zachwytu: niskie krzewy, trawa, kwiaty jak kolorowy dywan rozkładały się u jego stóp. Na środku łączki zajączki, króliczki, ba, nawet myszki wygrzewały się w promieniach słońca. Spojrzał na niebo. Było bezchmurne, słońce jakby wiedziało, że zwierzęta oczekują na jego promienie, bo świeciło bardzo mocno. Miś wystawił pyszczek do słońca i poczuł, jak przyjemne ciepło obejmuje najpierw jego głowę, a potem całe ciało. Usłyszał lekki szum wiatru i brzęczenie owadów, które unosiły się nad kwiatami. Głęboko odetchnął. W nos wkręcał się delikatny zapach trawy i kwiatów. Tutaj jest wspaniałe miejsce do odpoczynku - pomyślał, po czym położył się wygodnie na trawie, jak na kocyku, łapki podłożył sobie pod głowę. Zamknął oczy. Odpoczywał. Oddychał miarowo i spokojnie. Zrobił głęboki wdech, wciągnął powietrze przez nos, a po chwili wypuścił je. Powtórzył to jeszcze raz. Czuł, jak z każdym wydechem pozbywa się zmęczenia. Był teraz przyjemnie rozluźniony, poczuł się ciężki i bezwładny. Jego głowa, brzuszek i nóżki były jak z ołowiu. Wtulił się w trawkę jak w kołderkę. Było mu bardzo wygodnie. Oddychał równo i miarowo, jego klatka piersiowa spokojnie w rytm wdechu i wydechu unosiła się i opadała, tak jak fale morskie, kiedy wolno i leniwie przybijają do brzegu. Poczuł się teraz tak dobrze! Delikatny wiaterek przesuwał

21 się po całym jego ciele, rozpoczynając od czubka głowy aż po koniuszki łapek, zabierając z niego zmęczenie i napięcie. Robił to raz i drugi, powtarzał wiele razy. Promienie słońca przyjemnie go ogrzewały. Miś odpoczywał. Po chwili zasnął, a razem z nim zajączki, króliczki i nawet małe myszki. Zrobiło się tak cicho, że nie słychać było nawet brzęczenia pszczół. Słońce wolno szło po niebie. Nagle, nie wiadomo skąd, pojawiły się małe chmurki, rozpoczęły zabawę w chowanego, biegały po całym niebie, zagradzały drogę promyczkom, które płynęły na ziemię. Wiatr zaczął silniej dmuchać, łączka budziła się ze snu. Zabrzęczały pszczółki, które znowu zabrały się do zbierania miodu z kwiatów, ptaszki rozpoczęły swe trele, a motyle rozpościerając skrzydełka, unosiły się nad roślinkami. Wtem jeden z nich, taki najmniejszy motylek, usiadł na nosku niedźwiadka i w rezultacie niechcący go przebudził. Miś leniwie otworzył oczy. Przetarł je łapkami. Ziewnął raz i drugi, przeciągnął się. Wiaterek tymczasem nagle zawirował, zatańczył i chłodnym powietrzem orzeźwił go. Najpierw dotknął jego łap. Wniknęła w nie ożywcza siła, miś poczuł, jakby zanurzył je w chłodnym strumyku. Ten przyjemny, orzeźwiający dotyk przenikał coraz wyżej i wyżej, jak prysznic ogarnął ciało, dając energię, przepełniając siłą. Miś łapkami, główką, nóżkami. Wstał, otrzepał futerko, poczuł się odprężony i wypoczęty. Wiaterek wzmagał się, coraz silniej, tańcząc po łące i zachęcając wszystkich do zabawy. W jego rytm pochylały się trawy, kwiatki, a nawet krzewy ruszały swymi gałązkami jak ramionami. Cudownie wypocząłem - pomyślał miś. - Jutro na pewno tutaj powrócę, ale teraz już pora wracać do domu. Czeka tam przecież na mnie mama i przepyszny podwieczorek. W tym momencie pogłaskał się po brzuszku i ruszył energicznie, podskakując w rytm podmuchów, w kierunku swego domu. Spotkanie X Podsumowanie wszystkich spotkań W ostatnim spotkaniu uczestniczy dziecko z rodzicem. Pedagog pokazuje wszystkie prace wykonane przez dziecko i rodzica. Podsumowuje spotkania: dzieli się obserwacjami koncentrując się na pozytywach oraz na docenieniu wysiłku dziecka i rodzica włożonego w spotkania.

22 Na zakończenie nauczyciel proponuje wspólną partyjkę wybranej przez dziecko gry. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na naszych zajęciach? Pytanie skierowane do dziecka i rodzica. Spotkanie IV Uczucia (spotkanie dla rodziców) Omówienie zadania domowego Ćwiczenie 1- Jakie uczucia mogą towarzyszyć ludziom? Nauczyciel wraz z rodzicem sporządza listę uczuć: miłość, złość radość, gniew, zadowolenie, rozczarowanie, zachwyt, lęk, ból, spokój, zdenerwowanie, duma, wstyd, zaskoczenie, obojętność, obawa, zmęczenie itp.. Cel ćwiczenia: uświadomienie wielości uczuć towarzyszących ludziom Ćwiczenie 2 - Uczucia Nauczyciel zadaje rodzicowi pytanie: Jakie uczucia towarzyszą pani gdy: ktoś panią (pana) zaskoczył, ktoś obraził, powiedział przykre słowa, pani dziecko dostało pozytywną ocenę, dziecko musi napisać niezapowiedziany sprawdzian, ktoś panią niesłusznie oskarżył, ktoś pochwalił panią za dobrze wykonaną pracę, dowiaduje się pani przykrych wiadomości na temat dziecka. Cel ćwiczenia: uświadomienie, że w każdej przeżywanej sytuacji towarzyszą nam różne uczucia Ćwiczenie 3 - Odgadywanie uczuć Proszę sobie wyobrazić sytuację, w której pani syn (córka) wraca do domu i mówi, że koledzy wulgarnie się do niego zwrócili. Jak pani myśli? jakie uczucia mogło przeżywać pani dziecko w takiej sytuacji?

23 Pomoc (złość, strach, przerażenie, osamotnienie, niezadowolenie, wściekłość itp.). Spisujemy uczucia podawane przez rodzica. Mini wykład: Dobrą formą odgadywania uczuć przeżywanych przez nasze dziecko jest stosowanie zwrotów Wygląda na to,że jesteś zły, Słyszę, że jesteś zły, Widzę, że jesteś zły. Bardzo istotne wydaje się, aby poinformować rodzica o tym, że gdy dziecko jest zdenerwowane, przeżywa duże emocje, warto przeczekać czas wzburzenia i porozmawiać z dzieckiem, gdy trochę ochłonie. Trzeba wspomnieć, że konieczne jest wysłuchanie dziecka przez dorosłego (pomimo innego widzenia danej sytuacji),a dopiero później ustosunkowanie się do danej sytuacji. Emocje blokują racjonalne, obiektywne spojrzenie na sprawę. Cel ćwiczenia: uświadomienie, że w każdej przeżywanej sytuacji towarzyszą nam różne uczucia. Ćwiczenie 4- Sytuacje Rodzic podaje parę sytuacji przyjemnych i nieprzyjemnych, które zdarzyły się jego dziecku. Pedagog zapisuje te sytuacje i wspólnie z rodzicem stara się dopisać inne uczucia, jakie mogły towarzyszyć dziecku w danej sytuacji. Pomoc: Sytuacja, gdy dziecko wychodzi z pokoju i trzaska drzwiami. Chcąc odgadnąć uczucia dziecka, rodzic może dopytać: - Wygląda na to, że jesteś wściekły, rozgniewany, zły. Gdy uda się odgadnąć uczucie towarzyszące dziecku, a nie zaatakować je, jest duże prawdopodobieństwo, że poznamy przyczynę złości. Zdanie domowe : Rodzic zapisuje pięć sytuacji, w których udało się nazwać uczucia dziecka. Spotkanie V Podsumowanie wszystkich spotkań W ostatnim spotkaniu uczestniczy dziecko z rodzicem. Pedagog wszystkie prace wykonane przez dziecko i rodzica. pokazuje

24 Podsumowuje spotkania: dzieli się obserwacjami koncentrując się na pozytywach oraz na docenieniu wysiłku dziecka i rodzica włożonego w spotkania. Na zakończenie nauczyciel proponuje wspólną partyjkę wybranej przez dziecko gry. Zakończenie zajęć: Co było ważne dla Ciebie na naszych zajęciach? Pytanie skierowane do dziecka i rodzica. Joanna Zielińska doradca metodyczny Monika Fojcik, Barbara Kokotkiewicz Bezpieczna wycieczka - propozycje gier i zabaw ruchowych. Niniejsze opracowanie ma na celu wzbogacenie i urozmaicenie różnych form wypoczynku dzieci i młodzieży jakimi są np. wycieczki szkolne, obozy, kolonie, zielone szkoły itp o gry i zabawy ruchowe oraz zasady ich bezpiecznej organizacji i przeprowadzania. Niech będzie ono materiałem pomocniczym w pracy dydaktycznej i wychowawczej dla nauczycieli wychowawców, opiekunów i organizatorów wypoczynku. KRAJOZNAWSTWO I TURYSTYKA W SZKOLE Zabiegani w codzienności nie zawsze dostrzegamy związek między efektywnością naszych działań a narastającym zmęczeniem. Brak wypoczynku lub wypoczynek niewystarczający prowadzi do kumulacji zmęczenia i wyczerpania sił witalnych wydatkowanych w pracy i poza nią. Problem dotyczy zarówno nauczycieli jak i uczniów. Warto zatem pamiętać o innych formach działalności dydaktyczno wychowawczej szkoły, jakie oferuje nam krajoznawstwo i turystyka. Jakikolwiek sposób wyjścia z codzienności, chęć opanowania zmęczenia, zaprzestanie jednostajności działań daje możliwość złapania oddechu, odpoczynku, relaksu. Może być dla nas źródłem satysfakcji osobistej, ale również stanowić uzupełnienie warsztatu pracy, pomagać w nawiązaniu dobrych relacji interpersonalnych.

25 Tego typu pozytywnych efektów możemy oczekiwać po dobrze przeprowadzonej wycieczce szkolnej, jak również każdej imprezie turystycznej uwzględniającej aspekty rekreacyjne. Nasz wypoczynek połączony z procesem dydaktyczno wychowawczym i formami rekreacji ruchowej możemy zorganizować jako zajęcia lekcyjne (wycieczki przedmiotowe), pozalekcyjne (zajęcia sportowe, rozgrywki, gry terenowe) i pozaszkolne (wycieczki krajoznawczo turystyczne oraz imprezy turystyki kwalifikowanej). Stwarzamy możliwość wzbogacania wiadomości, kształtowania nawyku kulturalnego i zdrowego sposobu spędzania czasu, uprawiania turystyki i sportu, nabierania szacunku dla przyrody, tradycji, zabytków, pracy ludzkiej, wspomagamy rodziny i szkołę w procesie wychowania. Dla wielu uczestników impreza turystyczno krajoznawcza jest oczekiwaniem na przygodę, na spotkanie z czymś nowym, nieznanym. Szkoda byłoby zawieść ich oczekiwania, dlatego na organizatorze ciąży duża odpowiedzialność za realizację wszystkich założeń programowych imprezy (wycieczki), z którymi uczestnicy zostali zapoznani. Ponadto pamiętać należy, iż dobrze przygotowana i przeprowadzona wycieczka to gwarancja bezpieczeństwa. Zabezpieczenie od strony formalnej, prawidłowa dokumentacja, czuwanie nad przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa w każdym momencie realizacji wycieczki (imprezy turystycznej) nabierają kluczowego znaczenia w sytuacjach krytycznych (roszczenia rodziców, choroba, śmierć uczestnika). Organizując wycieczkę należy uwzględnić aspekt poznawczy (bliższe i dalsze otoczenie, flora i fauna, inne niż dotychczas formy spędzania wolnego czasu, promowanie zdrowego stylu życia), kulturowy (nauka tańca, gra w boule), ekonomiczny (brak pieniędzy nie może oznaczać rezygnacji z aktywności ruchowej), psychologiczny (niepowodzenia na jednej płaszczyźnie mogą być równoważone sukcesami na innej) i rekreacyjny, jako potrzebę czynnego wypoczynku w ruchu poprzez pokazanie pozytywnych i atrakcyjnych sposobów spędzania czasu wolnego. Każda impreza sportowa lub turystyczna powinna być dostosowana do wieku, wiedzy, zainteresowań i potrzeb uczestników, ich stanu zdrowia, sprawności fizycznej, stopnia przygotowania i umiejętności specjalistycznych. Jako nauczyciele powinniśmy rozbudzać potrzeby poznawcze uczniów, motywować, zachęcać, a nie zniechęcać złą realizacją programu imprezy. Uzupełnieniem treści krajoznawczych wycieczek powinny być zajęcia rekreacji ruchowej, które służą wszechstronnemu rozwojowi ich uczestników (gry i zabawy integracyjne, gry rekreacyjne, gry sportowe, gry terenowe, marsze i biegi). W programie wycieczek organizowanych przez szkołę powinny znaleźć się zabawy i gry ruchowe. Będą pełniły one formę czynnego wypoczynku, realizując przy okazji zadania ogólnorozwojowe.

26 W grupie różnorodnych zajęć - zabawy i gry ruchowe są najbardziej uniwersalnym środkiem wychowawczym. Poszczególne grupy zabaw oraz ich rodzaje oddziałują w odpowiedni sposób na organizm człowieka w kolejnych okresach jego rozwoju. Zadaniem nauczyciela jest dokonywanie wyboru form ruchu, które są najbardziej przydatne w realizacji określonych zamierzeń wychowawczych. Atmosfera związana z tą formą ruchu powinna charakteryzować się całkowitą swobodą, beztroską, zapomnieniem o kłopotach i troskach dnia codziennego. Zabawy i gry ruchowe jako wzbogacenie treści krajoznawczych i turystycznych organizowanych imprez powinny spełniać rolę: - ożywiającą, - wypoczynkową, - uzupełniającą. Zasady metodycznej poprawności prowadzenia gry i zabawy ruchowej. Uwagi metodyczne i zalecenia dotyczące prowadzenia zabawy, a szczególnie gry ruchowej, w jednakowym stopniu dotyczą organizacji gier i zabaw ruchowych w pracy szkolnej i pozaszkolnej z dziećmi, młodzieżą, jak również z osobami dorosłymi. Metodyka prowadzenia zabawy lub gry ruchowej składa się z czterech podstawowych etapów: - przygotowania, organizacji, przeprowadzenia i zakończenia gry lub zabawy. Przygotowanie do prowadzenia gry i zabawy ruchowej Do przeprowadzenia gry ruchowej powinien przygotować się prowadzący oraz należy do niej przygotować uczestników. Prowadzący powinien w najdrobniejszych szczegółach zaplanować całą organizację gry, a prowadzący z małym doświadczeniem w zakresie organizowania gier ruchowych powinien przygotować krótki konspekt. Organizacja gry ruchowej W zakresie szybkiej i właściwej organizacji gry ruchowej należy: sprawnie ustawić zawodników na pozycjach wyjściowych do gry, właściwie ustawić prowadzącego, odpowiednio objaśnić grę. Podział na zespoły Przy wszystkich grach ruchowych oraz w zabawach prowadzonych w dużych grupach obowiązuje podział na zespoły. W zabawach i grach ruchowych wyróżniamy podział: - przypadkowy, - celowy. Przy podziale przypadkowym (losowym) nie bierze się pod uwagę możliwości uczestników wynikających z ich wieku, sprawności, szybkości, siły, zręczności,

27 i dlatego taki podział może być stosowany tylko w zabawach. Celem tego podziału jest zapewnienie lepszej organizacji zabawy, podniesienie intensywności elementów ruchowych, zapewnienie częstszego kontaktu z przyborem, zwiększenie zainteresowania i pobudzenie aktywności ćwiczących. Podział taki jest doraźny i może zmieniać się kilkakrotnie. Podziału przypadkowego na grupy ćwiczebne można dokonać np. za pomocą: - kolorów szarf, (każdy kolor stanowi inną grupę), - odliczania do 2,3,4 itp., (te same liczby tworzą grupy), - podzielenie przez prowadzącego luźnej grupy uczestników na mniejsze zespoły, w tym przypadku nierówne liczbowo zespoły nie odgrywają istotnej roli w organizacji przebiegu zabawy, oczywiście mogą to być nierówności jednostkowe, nie można dokonywać takiego podziału, w wyniku którego w jednej grupie jest 10 uczestników, w drugiej 3 itp., - odliczania z pomocą popularnych i lubianych wyliczanek, tzn. dokonanie podziału pojedynczych ćwiczących do zespołu np. (Entliczek, pentliczek, czerwony stoliczek, na kogo wypadnie, na tego bęc); ten sposób podziału sam jest jednocześnie zabawą, ponieważ pochłania on zbyt wiele czasu, wyliczanki stosujemy właśnie na wycieczkach i koloniach letnich, - losowania, np. orzeł-reszka, zgadywanki, Podział celowy stosuje się w grach ruchowych i odbywa się na zasadzie doboru do grup, drużyn, zespołów - z uwzględnieniem cech sprawności, budowy oraz cech psychicznych i właściwości charakteru uczestników gry. Podział celowy może być dokonany w dwojaki sposób. Podział dokonywany przez samych ćwiczących, w sposób doraźny, np. do jakiejś gry drużynowej. Dwaj zawodnicy, średniacy lub najsłabsi, po kolei wybierają z całej klasy zawodników do swych drużyn. Oczywiście w pierwszej kolejności będą wybierani najsprawniejsi, najlepsi technicznie itp., pozostawać będą zaś coraz słabsi. Nauczyciel nie powinien ze względów wychowawczych dopuścić, aby uczniowie dokonali tego podziału do końca, gdyż może powstać sytuacja, że nikt nie będzie chciał wybrać najsłabszych. Po wyborze ok. 2/3 klasy należy podział przerwać i z kolei nauczyciel rozdziela pozostałych, przydzielając ich do poszczególnych zespołów. Rolę wybierających powinni spełniać nie tylko najlepsi aktywni, ale również, a może i przede wszystkim, nieśmiali, zalęknieni. Podział dokonywany przez nauczyciela, który dzieli na drużyny, zastępy na pewien okres stały. W takim zastępie powinni być uczniowie o różnej sprawności psychofizycznej. Wszystkie zespoły powinny być wyrównane pod względem siły" i liczebności.

28 Ustawienia prowadzącego Istotną czynnością dynamizującą organizację gier i zabaw jest odpowiednie objaśnienie. Prowadzący powinien być ustawiony w stosunku do ćwiczących w czasie objaśnienia w taki sposób, aby widział wszystkie dzieci oraz aby ćwiczący wyraźnie słyszeli jego polecenia. Oto kilka przykładów ustawień prowadzącego: - ćwiczący ustawieni w kole - prowadzący na obwodzie lub 1/2 kroku za obwodem wszystkich ćwiczących, - ćwiczący ustawieni w kolumnie, w dwuszeregu, czwórszeregu - po ścieśnieniu kolumny prowadzący ustawia się na środku przed ćwiczącymi w takiej odległości, aby mógł ogarnąć wzrokiem dwa skrzydła, - ustawienie ćwiczących w dwurzędzie krótkim - po odstępie na zewnątrz (1-2 kroki) prowadzący ustawia się z przodu, pośrodku między rzędami, - ustawienie ćwiczących w dwurzędzie długim - po zwrocie ćwiczących do siebie i odstąpieniu do tylu na 3-4 kroki, prowadzący ustawia się w środku jednego z utworzonych szeregów pomiędzy dwoma stojącymi obok siebie ćwiczącymi (w takim ustawieniu nauczyciel wraz z jednym szeregiem są ustawieni na jednej linii i zwróceni przodem do drugiego szeregu); - ustawienie ćwiczących w luźnej gromadce - prowadzący ustawia się na środku przed grupką, mając wszystkich przed sobą. Objaśnienia Kolejność czynności dotyczących objaśniania jest następująca: - podanie nazwy gry oraz wyjaśnienie, w jakim celu ją organizujemy, - określenie ograniczenia terenu, a także podanie linii startu, półmetka, mety, - ustalenie nazw drużyn, rozmieszczenie ich na boisku, określenie ich zadań, ról, - wyznaczenie i ustawienie sędziów do poszczególnych drużyn, - objaśnienie gry, podanie momentu rozpoczęcia i pozycji wyjściowej zawodników, momentu zakończenia i pozycji końcowej zawodników, - podanie sposobu wyłonienia drużyny zwycięskiej, - omówienie przepisów i błędów, - ewentualne zwrócenie się z pytaniem: Czy są jakieś niejasności?". Objaśnienie powinno być krótkie, jasne, precyzyjne, najlepiej poparte pokazem, by zajmować jak najmniej czasu przeznaczonego na przeprowadzenie gry. 1. Przeprowadzenie gry ruchowej Obowiązkiem prowadzącego grę ruchową jest doprowadzić do jej rozpoczęcia, a następnie, dozując natężenie i stan emocjonalny, w odpowiednim momencie zakończyć.

29 Rozpoczęcie i zakończenie gry ruchowej odbywa się na sygnał dźwiękowy (gwizdek, głos) lub wizualny - ruchowy. Właściwe przeprowadzenie, odpowiednie dozowanie wysiłku w grach ruchowych wymaga od prowadzącego pewnej aktywności; powinien on tak poruszać się po boisku, aby widzieć wszystkich uczestników gry, a jednocześnie móc zareagować w konfliktowych, nieprzewidzianych sytuacjach. Należy pamiętać o tym, że zabawa lub gra powinna przebiegać bez kłótni, sporów i nieporozumień. W czasie trwania gry w zasadzie nie należy z niej usuwać zawodników oraz wstrzymywać lub przerywać toku jej trwania. Wszelkie uwagi należy kierować po jej zakończeniu. Grę ruchową można i należy przerwać jedynie w szczególnym przypadku, gdy może to mieć ujemny wpływ na dalszy jej przebieg. Nie należy dopuszczać i tolerować brutalnego zachowania. 2. Zakończenie gry ruchowej Sygnał do zakończenia gry ruchowej, jeżeli uprzednio wyraźnie nie został sprecyzowany, powinien nastąpić ze strony prowadzącego wtedy, gdy zawodnicy osiągnęli z niej zadowolenie, lecz jeszcze im się ona nie znudziła, natomiast w grach ruchowych, odbywających się na czas, prowadzący powinien uprzedzić o zbliżającym się zakończeniu. Po zakończeniu gry należy: - ogłosić wynik rywalizacji, - przeprowadzić podsumowanie gry. Ogłoszenie wyniku rywalizacji Prowadzący, mając do pomocy sędziów, powinien każdorazowo zasięgnąć ich opinii dotyczącej rodzajów i liczby popełnionych błędów, a dopiero potem, biorąc pod uwagę szybkość wykonania, ogłosić wynik. Po ogłoszeniu wyników rywalizacji prowadzący powinien podsumować przebieg gry. Zawodników wybijających się należy wyróżnić, jak również zwrócić uwagę tym, którzy nie wypełnili należycie postawionych zadań. Przybory jako atrakcyjne dodatki Przybory niezwykle uatrakcyjniają organizowane zabawy i gry ruchowe. Powinno się je stosować właściwie zawsze i w każdych warunkach. Przybory można podzielić na: a/ faktyczne, tzn. takie, które zostały wykonane ręką człowieka i to niekoniecznie z myślą o zastosowaniu w zabawach czy grach ruchowych, ale mogące być w nich

30 wykorzystane. Są to: woreczki, piłeczki, piłki dęte, piłki lekarskie, dętki do piłek, dętki do rowerów, samochodów, opony rowerowe i samochodowe, szarfy, skakanki, sznurki, liny, obręcze, koła, kółka, krążki, klocki, chorągiewki itp. b/ zastępcze, to znaczy takie, które można znaleźć w terenie, zrobić je na poczekaniu i zastąpić nimi przybory faktyczne. Takimi przyborami będą: do zabaw rzutno-chwytnych: zwinięty szalik lub kilka gazet, do zabaw rzutnych na odległość i do celu - szyszki, kasztany, żołędzie, do oznaczania boiska -patyki. W okresie zimowym uniwersalnym materiałem do wykonywania przyborów zastępczych jest śnieg. Zasady bezpiecznej organizacji gier i zabaw w terenie Przy doborze zabaw i gier ruchowych przeprowadzanych na wolnym powietrzu musimy brać pod uwagę nawierzchnię boiska, porę roku, temperaturę oraz warunki atmosferyczne. Prowadząc zabawy i gry na wolnym powietrzu w okresie letnim, należy pamiętać, że formy intensywne i męczące są w upalne dni niewskazane, gdyż sprzyjają one przegrzaniu organizmu. Zabawy na czworakach należy prowadzić na podłożu trawiastym i czystym, wolnym od szkła oraz ostrych przedmiotów. Prowadząc gry na wolnym powietrzu, należy przede wszystkim wybrać odpowiednio równy plac potrzebny do zabaw i gier ruchowych. Do niektórych gier drużynowych potrzebne będzie boisko o większych wymiarach. Przy pomocy chorągiewek lub linii można oznaczyć pole gry. Z terenu przeznaczonego na zabawy i gry należy usunąć wszelkie przedmioty utrudniające prowadzenie zajęć. W okresie zimowym nie wolno prowadzić zabaw ze śpiewem ze względu na struny głosowe. W czasie mrozu nie są wskazane również zabawy lub gry rzutno-chwytne ciężkimi i twardymi przyborami, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo wybicia palców, zaś przy śliskiej nawierzchni nie należy stosować zabaw i gier z pościgiem z nagłą zmianą kierunku. Zajęcia prowadzone przy niskiej temperaturze powinny być dość intensywne, bez dłuższych przestojów tak, aby utrzymać ciepłotę ciała na jednakowym poziomie. Należy zwracać uwagę na prawidłowe zakładanie przez uczniów szarf; powinny one założone być przez ramię lub jak tornister" a nie, jak to często bywa, na szyi. Po deszczu na podłożu śliskim należy ograniczyć zabawy i gry, w których występują szybkie zmiany kierunku. Przy podłożu piaszczystym i zakurzonym, należy ograniczyć zabawy i gry skoczne masowe,

31 a przy innych - odpowiednio ustawiać ćwiczących w stosunku do wiatru. Ze względów higienicznych należy często spryskiwać boisko wodą, aby nie było kurzu. Ze względów bezpieczeństwa, zwłaszcza przy zabawach i grach z pościgiem, należy ograniczyć teren, oddalając miejsce zabaw i gier od przyrządów i ścian, i dokładnie przestrzegać tego ograniczenia w czasie zabawy lub gry. Nauczyciel powinien przez cały czas trwania zajęć czuwać nad uczniami, nie pozostawiając ich ani przez chwilę bez nadzoru!!! Zabawy i gry ruchowe w czasie wycieczek autokarowych Dzieci i młodzież na wycieczce szkolnej spędzają w autokarze kilka a nawet kilkanaście godzin. Czas spędzony w podróży często polega na zjadaniu przygotowanych przez mamę zapasów, piciu napojów chłodzących oraz na rozrabianiu". Wychowawcy w trakcie jazdy autokarem powinni bacznie obserwować wychowanków. Nie należy przeszkadzać dzieciom, jeżeli ich postawa, zabawy, nie przeszkadzają w prowadzeniu pojazdu lub mniejszość swoim zachowaniem nie przeszkadza większości. Istnieje jednak pewna granica, po przekroczeniu której pewne formy zachowań mogą być niebezpieczne. W takim przypadku należy zatrzymać autokar na postoju, a jeżeli nie jest to możliwe, należy zorganizować zabawy, konkursy w autokarze. Mogą to być m.in.: indywidualne - zagadki, - rebusy, - wykonanie najśmieszniejszej miny, - zaśpiewanie piosenki, - odgadywanie poprzez dotyk - jaki przedmiot trzymam w ręce, - najdłuższe włosy, najkrótsze włosy, - najbardziej oryginalna i niepotrzebna rzecz wzięta ze sobą na wycieczkę itp. zespołowe W zależności od typu konkursu dzieci w autokarze można podzielić: wzdłuż - prawa strona na lewą, lub w poprzek - przód na tył autokaru. Przykładowe konkursy: 1. który zespół prędzej poda rękawiczkę, szalik od pierwszego siedzenia do ostatniego (Wszyscy uczestnicy zespołu muszą mieć podawany przedmiot w ręku),

32 2. tak samo jak w poprzednim konkursie, ale podaje się kilka przedmiotów po kolei, 3. tak jak wyżej ale podbija się balonik (uwaga - w tej formie dzieciom nie wolno wstawać z miejsc), 4. jedna osoba pokazuje jakieś przysłowie - koledzy odgadują, 5. przekazywanie czapki -jedna osoba wkłada czapkę na głowę drugiej, ta trzeciej itd., Nie sposób jest wyczerpać listę tego typu konkursów, każdy wychowawca, pedagog powinien sam opracować sobie pewien zestaw, którym będzie na takiej wycieczce dysponował. Powyższe propozycje mają na celu zainspirowanie do twórczych poszukiwań i pobudzenie kreatywności opiekunów. Należy pamiętać, by wszystkie konkursy były tak pomyślane, żeby dzieci nie musiały wychodzić z autokarowych siedzeń.!!! Urozmaicone postoje Aby wycieczka autokarowa nie kojarzyła się tylko z przemieszczaniem się, należy jeszcze pomyśleć o atrakcyjnych przerwach w podróży. Postoje powinny odbywać się mniej więcej co 2 godziny i to na wyznaczonych parkingach. Takie przystanki są konieczne, ale można je również wykorzystać jako czynny wypoczynek po nużącej jeździe. Dość powszechnym obrazkiem na parkingach jest widok biegających dzieci i denerwujących się dorosłych, by któreś nie wybiegło na jezdnię. Można temu zapobiec, organizując dzieciom kilka atrakcyjnych zabaw i gier ruchowych. Zabawy i gry ruchowe powinny być dostosowane do miejsca (parking asfaltowy, piaszczysty, trawiasty, leśny, ośnieżony, zimno, ciepło, itp.), oraz do uczestników (ubiór, wiek, płeć, itp.), ale także do posiadanych przyborów. Należy zabrać ze sobą do autokaru trochę drobnych przyborów typu skakanki, linki, woreczki, kółeczka ringo, szarfy itp. Nie zajmują one dużo miejsca a mogą dostarczyć dzieciom dużo radości. Nie poleca się zabaw z piłką, ponieważ lot piłki jest nieobliczalny, nie ma więc gwarancji, że piłka nie wypadnie na jezdnię. Zajęcia ruchowe tego typu mają być dla uczestników przede wszystkim znakomitą zabawą i odreagowaniem po męczącej podróży oraz naładowaniem akumulatorów" przed kolejnym jej etapem. Berek ranny Zasady berka są znane, lecz charakterystyczne dla tego berka jest to, że osoba dotknięta, czyli zberkowana", goniąc dalej, musi trzymać się za dotknięte zranione miejsce. Inwencja uczestników zabawy powinna polegać na jak najniższym dotknięciu - najlepiej w nogi i to poniżej kolana. (Absolutnie należy ograniczyć pole gonitwy; prowadzący mogą się tak ustawić by zamykać pewien ograniczony teren. Od początku należy wyznaczyć kilku goniących).

33 Czaty Wszyscy uczestnicy ustawiają się w jednym miejscu. Prowadzący ustawia się w odległości około 20 m. przed grupą. Zadaniem uczestników jest dojść jak najszybciej do prowadzącego. Mogą się jednak poruszać, gdy odwrócony jest do nich plecami, a kiedy niespodziewanie odwróci się i spojrzy na dzieci, muszą one przyjąć pozycję nieruchomą. Kto się ruszy, wraca na linię startu. (W celu uatrakcyjnienia zabawy, można dzieciom zadać różne pozycje obronne, np. na baczność; z ramionami w bok, przysiad, żuraw, itp.). Przeciąganie w parach Należy ustawić wszystkich w dwuszeregu według wzrostu, oddzielny dwuszereg tworzą dziewczynki. Utworzone w ten sposób pary walczą ze sobą, wytrącając się z równowagi. Para zawodników opiera się prawymi stopami, zawodnicy podają sobie prawe ręce i w takim ustawieniu starają się przeciągnąć przeciwnika w swoim kierunku. Uczestnik, który wytrąci przeciwnika z równowagi, zdobywa 1 pkt.(należy pary rozstawić w pewnej odległości od siebie. Każda para powinna stoczyć 3 walki prawą ręką 3 lewą i 3 z trzymaniem oburącz. Po zakończeniu zabawy zapytać, kto w danej parze był silniejszy). Konkurs skoków dodawanych Należy utworzyć dwa zespoły, a następnie ustawić je według wzrostu w dwóch rzędach obok siebie. Na sygnał prowadzącego pierwsi z zespołów wykonują skok obunóż z miejsca, skaczący zatrzymują się w miejscu lądowania, dochodzą do nich drudzy z zespołów, ustawiają się tak, by ich palce stóp dotykały pięt poprzednika. Jest to miejsce, z którego będą również wykonywać skok obunóż. W ten sposób startują wszyscy zawodnicy z drużyn, a wygra zespół, który osiągnie dalszą odległość. (Dzieci można podzielić na drużyny stronami autokaru, lewa strona i prawa strona. Każdy skok musi oceniać i kontrolować jeden z prowadzących) Litery Te same dwa zespoły co w poprzedniej grze. Każda drużyna ustawiona w luźnej gromadce twarzą do prowadzącego. Konkurs polega na jak najszybszym ustawieniu takiego szyku, który przypominałby literę lub cyfrę wypowiedzianą przez prowadzącego. Dzieci kształt litery uzyskują przez odpowiednie ustawienie grupy.( Na początek należy dawać proste zadania np. 0", "A", J, potem w miarę nabywania wprawy przez dzieci trudniejsze P", D", 8" itp. Po zakończeniu zwycięską drużynę można wyróżnić słodyczami. ). Przykładowe gry i zabawy do przeprowadzenia na wycieczkach szkolnych Czwarty berek dzieli Spośród uczestników drogą losowania wybieramy dwóch berków, którzy trzymając się w dowolny sposób za ręce, starają się schwytać kogoś z uciekających. Schwytany podaje berkom rękę i tak połączeni w trójkę starają się schwytać kogoś z uciekających.

34 W momencie schwytania czwartej osoby następuje podział berków na dwie oddzielne pary. Zabawa toczy się dalej w ten sam sposób. Zwycięża ten uczestnik, który zostanie schwytany ostatni. Berek ze śladem Ustawienie w luźnej gromadce. Wyznaczamy berka. Jeżeli ktoś z uciekających zostanie dotknięty przez berka, to przyciska dłonią ślad po dotknięciu i stając się berkiem w takiej postawie goni dopiero innych. Berek czarodziej Uczestników dzielimy na grupy 6-8 osobowe. W grupach, drogą losowania, wybiera się "czarodzieja". Na sygnał w każdej grupie "czarodziej" goni po wyznaczonym polu. Dotknięty przez "czarodzieja" staje w pozycji zasadniczej ("zaczarowany"). "Czarodziej" biega wokoło stojącego, starając się jednocześnie "zaczarować" innych. "Czar" przestaje działać i zaczarowanemu wolno uciekać, gdy go dotknie jeden z wolnych uczestników. Należy często zmieniać "czarodzieja". Berek wyzwalany Spośród uczestników drogą losowania wybieramy dwóch berków, którzy będą ze sobą współpracować. Na sygnał obaj starają się schwytać kogoś z uciekających. Schwytanego umieszcza się w określonym miejscu na sali (koło, półkole, prostokąt, kwadrat itp.), którego nie wolno mu opuścić, zostaje bowiem "uwięziony". Jeżeli goniący umieszczą tam po schwytaniu przynajmniej jedną osobę, dzielą funkcje na pilnującego i berka, gdyż pozostali, wolni uczestnicy mogą przez dotknięcie wyzwolić "uwięzionych". Zabawa kończy się, gdy wszyscy uczestnicy zostaną uwięzieni. Berek kibelek Wybieramy 1-2 berki, które starają się schwytać kogoś z uciekających. Schwytany klęka na jedno kolano i wystawia rękę w przód. Jeżeli inny uczestnik usiądzie mu na kolano i "spuści wodę" czyli opuści mu rękę w dół to schwytany jest wyzwolony i dalej bierze udział w zabawie. Zabawa kończy się, gdy berki wszystkich dotkną lub można to robić na czas i potem policzyć, ile osób jest zberkowanych. Berek tunel Wybieramy 1-2 berki, które starają się schwytać kogoś z uciekających. Schwytany po dotknięciu przez berka przyjmuje postawę w rozkroku. Wyzwoleniem z tej pozycji jest przejście pomiędzy jego nogami przez innego uczestnika. Zabawa kończy się, gdy berki wszystkich dotkną lub można to robić na czas i potem policzyć, ile osób jest zberkowanych. Berek w parach I Wszystkich uczestników dzielimy na pary. Jeden z pary jest berkiem, drugi uciekającym. Berek stara się schwytać tylko swoją parę, gdy mu się to uda

35 następuje zmiana ról w parze. Zabawę można utrudniać przez wprowadzenie kozłowania piłki przez wszystkich uczestników. Berek w parach II Wszystkich uczestników dzielimy na pary, co druga zostaje berkiem. Berek-para stara się schwycić inna parę. Po schwytaniu następuje zmiana. Wzywanka numerowa Grającym, którzy stoją wokół piłki leżącej na ziemi, przydzielamy kolejne numery. Wywoływany numer musi podbiec do piłki, chwycić ją i krzyknąć stój. W tym czasie pozostali uciekają od piłki. Na sygnał stój zatrzymują się twarzami do trzymającego piłkę. Ten stara się trafić najbliżej stojącego (poniżej pasa). Trafiony bierze piłkę i wraz z całą grupą powraca w miejsce rozpoczęcia. Ringo W ziemię wbitych jest pięć patyków wystających około 30 cm nad powierzchnię. Zawodnik ma 5 rzutów kółeczkiem ringo do tych patyków. Odległość rzutów powinna wynosi około 3-4 m. Za wrzucenie kółeczka na patyk otrzymuje się 4 pkt. natomiast za dotknięcie kółeczkiem patyka -1 pkt. Maksymalnie więc można zdobyć 20 pkt. Kręgle Na ziemi ustawia się w trójkąt 10 kręgli (mogą to być drewniane słupki, klocki lub wypełnione wodą duże plastikowe butelki po napojach chłodzących). Każdy zawodnik trzykrotnie może trzykrotnie potoczyć w kierunku kręgli piłką siatkową (lub inną piłką), starając się przewrócić postawione kręgle. Odległość do kręgli powinna wynosić około 5-6 m. Za każdy przewrócony kręgiel otrzymuje się 2 punkty, czyli maksymalnie można zdobyć 20 punktów. Bilard Na ziemi należy narysować, lub w inny sposób oznaczyć, dwa współśrodkowe koła, mniejsze o średnicy 1 m i większe 1,5 metra. Każdy uczestnik konkursu ma do dyspozycji 5 piłeczek tenisowych, które musi tak rzucić lub potoczyć, aby zatrzymały się w jednym z zaznaczonych kół. Odległość do środka mniejszego koła powinna wynosi około 5-6 m. Każda piłka, która zatrzyma się w mniejszym kole to 4 pkt. a w większym 2 pkt. dla zawodnika. Krykiet Do tej konkurencji niezbędny jest kij do hokeja lub unihokeja, może zastępczo być to laska lub stary parasol a w ostateczności nawet odpowiednio wygięty kij oraz piłeczki tenisowe lub palantowe. Na dość równym terenie należy wbić 5 kijków w odległości 1-1,5 m. od siebie. Przy pierwszym wbitym kijku na starcie leży piłeczka palantowa (może być tenisowa). Zadaniem uczestnika konkursu jest jak najmniejszą liczbą uderzeń laską przeprowadzić piłeczkę od kijka do kijka (kijki powinny ponumerowane być od 1 do 5). Za każdym razem piłeczka musi dotknąć kijka. Po dojściu do numeru 5 należy w ten sam sposób pokonać trasę do numeru 1. Zawodnik, który trasę

36 pokona nie większą liczbą uderzeń jak 20, otrzymuje 20 pkt, 21 uderzeń 19 pkt, 22 uderzenia 18 pkt. itd. -39 uderzeń -1 punkt. Uwaga - Po wykonaniu przez sędziego kilku prób pokonania trasy można wprowadzić inną punktację, pamiętając o tym, że maksymalnie można w tej konkurencji otrzymać 20 punktów. Piramidki Do tej konkurencji potrzebnych będzie 10 puszek po napojach chłodzących wypełnionych piaskiem. Puszki należy ustawić w piramidkę (4 puszki jako podstawa, potem 3, wyżej 2 i na szczycie 1), najlepiej na podwyższeniu, (krzesło, pieniek drzewa, mały stolik itp.). Zadaniem zawodnika jest zbić trzema piłkami tenisowymi jak najwięcej puszek. Odległość rzucającego do puszek powinna wynosić około 6-7 m. Każda przewrócona puszka to 2 punkty zdobyte przez zawodnika. Uwaga - należy dość starannie dobrać miejsce do tej konkurencji, najlepiej w pobliżu muru lub płotu, by nie tracić czasu na bieganie po piłeczki. Wyścigi po szyszki. Zespoły po 10 osób. Drużyny ustawione w szeregach za linią startu, zawodnicy dobrani parami trzymają się za wewnętrzne ręce. Na sygnał prowadzącego obie drużyny startują na wyznaczony teren i tam wszyscy zbierają szyszki. Zawodnicy mogą zbierać tylko jedną ręką, gdyż drugą cały czas trzymają rękę partnera. Na olejny sygnał prowadzącego wszyscy wracają i następuje liczenie szyszek. Należy przeprowadzić drugą wersję po zmianie. Miejsce - leśna polana z szyszkami lub porozrzucanymi sztucznymi przyborami (woreczki, wstążeczki, szarfy, długopisy itp.) Każdą wersję punktuje się oddzielnie. Rzuty szyszkami do celu. Zespoły po 10 osób. Konkurs polega na rzuceniu z wyznaczonego miejsca szyszkami do pnia drzewa. Każdy uczestnik ma trzy rzuty. Rzuty wykonywane są na przemian, raz rzuca zawodnik jednej drużyny potem zawodnik drugiej i tak na zmianę aż rzucą wszyscy uczestnicy. Konkurs wygra drużyna, która uzyska więcej trafień. Można wykorzystać szyszki zebrane w poprzedniej konkurencji. Odległość rzutów należy ustalić po krótkim treningu zawodników, przyjmując założenie, że większość powinna trafiać w cel. Jastrzębie oko Wszyscy uczestnicy podzieleni na 2 zespoły. Drogą losowania wyznacza się drużynę, która ma 5 min. na ukrycie się w lesie w obrębie wyznaczonego terenu. Na sygnał prowadzącego drugi zespół rozpoczyna poszukiwanie. W tej grze liczy się czas odnalezienia ostatniego schowanego. Po zmianie ról punkty przyznaje się drużynie, która szybciej odnalazła przeciwników. Druga część gry polega na tym, że wszyscy się chowają i na dany sygnał starają się podejść jak najbliżej prowadzącego, który siedzi na ziemi. Wszyscy zawodnicy, którzy niezauważeni dostaną się do wyznaczonej strefy, zdobywają małe punkty

37 dla swojej drużyny. Suma małych punktów decyduje, który zespół otrzyma punkty w tej konkurencji. Napisz więcej niż ja... Uczestnicy ustawiają się szóstkami. Przed każdą szóstką stoi krzesło. Leży na nim kartka papieru i ołówek. Na znak prowadzącego pierwsi z szóstek biegną do swoich krzeseł i drukowanymi literami, przez dwie minuty, piszą wyrazy zaczynające się na wskazaną przez prowadzącego literę. Po upływie dwóch minut, na znak, kończą i wracają do swoich szóstek. Wyrazy, na inną już literę, piszą teraz następni uczestnicy. Wygrywa szóstka, która w wyznaczonym czasie gry napisała największą ilość wyrazów. Nazwij pięć Do zabawy potrzebny jest jakiś mały przedmiot, który będzie można podawać sobie w kręgu. Zabawa wyrabia szybkość kojarzenia i twórcze pomysły. Koncentruje uwagę. Wszyscy siadają w kręgu obok siebie. Jedna osoba siedzi w środku z zamkniętymi oczami. Uczestnicy podają sobie w koło przedmiot (np. pacholik), aż do chwili, gdy osoba w środku powie stop. W tym momencie osoba, u której ostatnio był pacholik, musi podać go dalej i szybko wymienić na przykład pięć przedmiotów szkolnych, ozdób choinkowych. Inni gracze jak najszybciej podają sobie dalej pacholik w kole. Jeśli gracz mówiący nazwy przedmiotów zdąży wymienić odpowiednią liczbę przedmiotów zanim powróci do niego pacholik, zabawa toczy się dalej i osoba w środku zostaje ta sama. Jeśli nie zdąży - zamienia się z osobą ze środka na miejsca i mówi stop w następnej rundzie. Można dowolnie zmieniać liczbę i kategorie wymienianych przedmiotów. Mogą to być nazwy przedmiotów lub ich cechy. Kolory bombek na choince, potrawy wigilijne, możliwe prezenty dla mamy. Wszystko zależy od tego, jak dużo osób siedzi w kręgu (wtedy warto zwiększyć liczbę wymienianych rzeczy) i od umiejętności uczestników (uważajmy na zbyt trudne zadania). Kolejną kategorię najlepiej podać przed rozpoczęciem się nowej rundy. Gra w przymiotniki Jedna z osób opuszcza pokój, pozostałe wybierają jakiś przymiotnik, np. powolny. Kiedy osoba wraca, musi zgadnąć ten przymiotnik, prosząc innych, aby się zachowywali "w ten sposób" (ktoś podaje powoli rękę). Jeśli ktoś nie chce lub nie może tego wykonać, może powiedzieć: -Nie chcę tego wykonać (mówiąc powoli). Odgadujący wykonuje zadanie tak długo, aż zgadnie albo się podda. WARIANTY: Prowadzący podaje przymiotniki, np. nerwowy i wszyscy zaczynają się właśnie tak poruszać po pokoju (to dobry sposób na podniesienie aktywności w grupie, wprowadzenie do aktywnych gier lub psychodramy).

38 Lektor 1.Prowadzący wybiera fragment z gazety, czasopisma lub książki. 2.Zadaje uczestnikom role, zgodnie z którymi mają czytać ten fragment. 3.Każdy czyta fragment bez przygotowania według określonej przez prowadzącego roli. Przykłady ról: czytać tak, jak sprawozdawca komentuje ostatnie metry wyścigów konnych, jak czyta się bajkę małemu dziecku, jak dygnitarz przemawia na publicznym zebraniu, jak podejrzliwy policjant coś relacjonuje. Przyjrzyj się i zapamiętaj Uczestnicy dokładnie przyglądają się wszystkim osobom w grupie oraz całemu pomieszczeniu, w którym się znajdują. Jedna osoba wychodzi, a reszta w tym czasie zmienia coś lub kogoś. Wychodzący musi po powrocie zorientować się, co się zmieniło. WARIANTY: Można dodać jakiś nowy element, ćwiczenie można wykonać w parach. Partnerzy patrzą na siebie uważnie, odwracają się do siebie plecami, zmieniają coś we własnym wyglądzie, a następnie muszą zauważyć zmiany u partnera. Plątanina Cała grupa trzyma się za ręce, tworząc łańcuch. Pierwsza osoba prowadzi ten łańcuch, przechodząc pomiędzy nogami, pod ramionami itp. Należy uważać, żeby nie rozerwać łańcucha, poruszać się powoli - robić to delikatnie. Kiedy grupa jest tak zaplątana, że nie może się ruszyć, jedna osoba stara się ją rozplątać, dając słowne polecenia, bez dotykania łańcucha. Nieuchwytny sznurek W zabawie uczestniczy dwóch zawodników. Na ziemi ułożony jest rozwinięty sznurek. Zawodnicy stają przy jego końcach, zwróceni tyłem do siebie, w rozkroku (koniec sznurka znajduje się między stopami). Prowadzący poleca obu zawodnikom wykonanie określonych ruchów, np. krążenie głowy, krążenie tułowia, wymachy ramion itp. W pewnym momencie prowadzący daje ustalony znak, po którym zawodnicy wykonują szybki skłon do przodu, starając się chwycić za koniec sznurka i wyciągnąć spod nóg przeciwnika Wygrywa ten, komu uda się ten manewr. Kałuża Rysujemy koło o średnicy 1-2 metry, wokół którego stają członkowie zastępu, trzymając się grubego sznura lub liny (lina tworzy koło o średnicy ok. 1,5 m. i jest związana). Na dany znak krąg zaczyna wirować w prawo, zaś poszczególni uczniowie starają się, ciągnąc za linę, wciągać uczestników gry do środka. Kto umoczy nogę - odpada z gry lub daje fant.

39 Wąż Uczestnicy tworzą węża ustawiwszy się w rzędzie i chwyciwszy za biodra. Jeden gracz pozostaje wolny i jako rzep usiłuje schwycić ogon węża, czyli ostatniego z rzędu. Wąż z kolei stara się uniemożliwić mu to, wijąc się we wszystkie strony i obracając głową zawsze w kierunku rzepa. Próba łatwości wypowiedzi Zadanie polega na napisaniu sensownych zdań, w których każdy kolejny wyraz będzie zaczynał się na zadaną literę. Jako dodatkowe utrudnienie należy przyjąć, że raz użytego wyrazu nie wolno stosować w kolejnych zdaniach. Na przykład: K... b... n... w... r... Zdanie: Krysia bawi niemowlę wcześnie rano. Trzeciak Bawiący się tworzą duże koło, stają w dwójkach, twarzami do środka koła, jeden za drugim. Odstępy między dwójkami do 6-ciu kroków. Wybiera się parę, w której jeden ucieka a drugi łapie. Uciekający, ratując się przed złapaniem, staje przed lub za dwójką. Uciekać musi ten, który stoi z tyłu jako trzeci lub jako pierwszy Jeżeli łapiącemu uda się dotknąć ręką uciekającego zanim ten zdąży stanąć przed jakąkolwiek dwójką, wówczas role się zmieniają i łapiący sam z kolei ucieka. Podczas zabawy należy szybko stawać przed dwójką, a nie odbiegać daleko od koła. Nie wolno przebiegać wewnątrz koła. Rozplątywanie węzła Wszyscy stoją w kręgu i zamykają oczy. Na sygnał wszyscy wyciągają ręce i idą do przodu. Łapią się za ręce tak, aby dana osoba nie trzymała dwiema rękami tej samej osoby. Gdy wszyscy będą już się trzymać - wówczas otwieramy oczy. Dana osoba puszcza węzeł jedną ręką. Grupa musi teraz tak sobą manewrować, aby się rozplątać. Pif-paf Wszyscy stają w kręgu. Grę rozpoczyna osoba, wskazując dowolnego uczestnika poprzez wyciągnięcie w jego kierunku ułożonej w pistolet dłoni. Osoba wskazana kuca, natomiast osoby stojące po lewej i prawej stronie wskazanego muszą jak najszybciej się zestrzelić wykonać gest pistoletu i powiedzieć pif-paf. Ten kto przegra, odpada z gry. Traf piłką Uczestnicy podzieleni na dwa zespoły. Każdy zespół w siadzie skrzyżnym tworzy odrębne koło. W środku koła stoi piłka, którą stara się kopnąć wyznaczony przez zespół uczestnik, mający zasłonięte oczy. Na sygnał prowadzącego stojący w środku wykonują trzy obroty w miejscu i starają się w jak najkrótszym czasie kopnąć piłkę. Zawodnika naprowadza głosem cały zespół. Zwycięża zespół, którego zawodnik szybciej kopnie piłkę. Alfabet Wszystkich uczestników dzielimy na zespoły od 6 do 10 osób. Na sygnał prowadzącego każdy zespół wykonuje literę alfabetu podaną wcześniej

40 przez prowadzącego. Litery budowane są ze wszystkich członków zespołu. Zwycięża zespół, który ułoży literę szybciej i dokładniej. Minuta Na sygnał prowadzącego wszyscy uczestnicy zabawy maszerują w dowolnych kierunkach, zachowując maksymalną ciszę. W czasie marszu starają się określić czas jednej minuty. W chwili, gdy poszczególni uczestnicy uznają, że okres jednej minuty upłynął, wykonują siad prosty. Zwycięża dziecko, które będzie najbliższe prawdy. Prowadzący odmierza czas i wskazuje zwycięzcę. Inicjator ruchu Uczestnicy zabawy siedzą w siadzie skrzyżnym na obwodzie koła. Jedno dziecko wychodzi na zewnątrz koła i odwraca się tyłem do uczestników. Spośród siedzących wyznaczamy jedno dziecko, które zapoczątkuje ruch, pozostali naśladują ruchy inicjatora. Po rozpoczęciu zabawy wraca dziecko stojące na zewnątrz. Jego zadaniem jest odnalezienie inicjatora, który co jakiś czas powinien zmieniać rodzaj ruchu. Po prawidłowym odgadnięciu na zewnątrz wychodzi dziecko, które było inicjatorem. Szukające dziecko ma tylko trzy próby, po których musi nastąpić zmiana ról. Piłka nad kołami Ustawiamy ćwiczących w kołach-każde koło posiada piłkę. Na sygnał ćwiczący ustawieni na obwodzie koła odbijają do siebie piłkę w różnych kierunkach i dowolnej kolejności. Zwycięża to koło, które dłużej utrzymało piłkę w powietrzu. ZABAWY NAD WODĄ Kto szybciej napełni wiadro. Zespoły po 15 osób. Grupy ustawione w rzędach na linii startu, przed pierwszym zawodnikiem stoi wiaderko i trzyma on w ręku kubek. Na sygnał prowadzącego pierwszy zawodnik sztafety biegnie do wyznaczonego w wodzie półmetka, okrąża go, nabiera wodę do kubka, wraca na start-metę i wlewa wodę do wiaderka. Kubek przejmuje następny zawodnik i wykonuje to samo zadanie. W ten sposób trasę pokonują wszyscy zawodnicy. Gra trwa do momentu, aż wiaderko będzie pełne wody i ta drużyna wygra, która zadanie wykona jako pierwsza. Półmetkiem jest wbita w wodzie chorągiewka, woda na całej trasie nie powinna przekraczać głębokości do kolan", należy dokładnie sprawdzić dno na trasie wyścigu. Jeżeli po przebiegnięciu wszystkich zawodników wiaderko nie zostało jeszcze napełnione, gra trwa dalej, zawodnicy biegną kolejny raz. Karasie i szczupaki. Zespoły po 8 osób. Zespoły ustawione w szeregach naprzeciwko siebie w wodzie prostopadle do brzegu. Jedna z drużyn to karasie" druga szczupaki". Na sygnał prowadzącego uczestnicy trzymając się za ręce zaczynają iść w kierunku przeciwników. Kiedy znajdą się już dość blisko siebie, prowadzący okrzykiem daje sygnał karasie lub szczupaki". Na sygnał np. karasie, szczupaki puszczając ręce

41 wykonują zwrot do tyłu i uciekają na miejsce startu, natomiast karasie ich gonią. Za każdego złapanego drużyna otrzymuje 1 pkt. Suma punktów decyduje o zwycięstwie zespołu. Teren ograniczony dwiema liniami startu oddalonymi od siebie o 10-12 m. Woda sięgająca do kolan, gonitwy odbywają się wzdłuż brzegu. Naprzód Uczestnicy ustawiają się szóstkami w szeregu. Każdy szereg otrzymuje po dwa garnuszki, jeden pusty i jeden napełniony wodą. Na znak prowadzącego dzieci przystępują do zawodów. Pierwszy zawodnik szóstki przelewa wodę z garnuszka pełnego do pustego i obydwa garnuszki podaje stojącemu za nim partnerowi. Ten wykonuje taką samą czynność i podaje z kolei stojącemu za nim zawodnikowi i tak dalej, aż ostatni z każdej szóstki przeleje wodę z pełnego do pustego garnuszka. Zwycięża ta szóstka, której zawodnicy najszybciej wykonali zadanie i najmniej rozlali wody. Nad prawidłowością prowadzenia zawodów czuwa prowadzący. GRY ZESPOŁOWE Dwa ognie Gracz, który chwyci piłkę przebitą w momencie rozpoczęcia gry, rzuca nią w przeciwników. Ci jednak chronią się przed trafieniem unikami, podskokami lub ucieczką w najdalszy kąt swojego boiska, starając się nie przekroczyć jego linii granicznej. Jeżeli któryś z graczy celnym rzutem trafi w jednego z uciekających przeciwników, trafiony jako zbity staje obok swego kapitana i pomaga mu wzmóc ogień. Jeśli piłka wytoczy się na aut, tzn. poza obręb boiska, nikomu nie wolno za nią biec. Piłkę przejmuję ten kapitan, w którego kierunku ona się potoczy. Piłkę wybitą na aut może zdobyć dla swojej drużyny każdy z graczy, jeśli w momencie, gdy piłka przechodzi granicę, położy się na ziemi i mając stopy obydwu nóg na boisku, dosięgnie piłki. Gracz, który wyjdzie, wytoczy się czy wysunie obunóż za linię boiska, jest zbity. W ten sposób obok kapitana staje coraz więcej graczy, a wewnątrz boiska jest ich coraz mniej. Po wybiciu wszystkich wchodzi na boisko kapitan, który korzysta z prawa, że może być trzykrotnie zbijany. Zwycięża drużyna, która wcześniej wybije swych przeciwników wraz z ich kapitanem. Bibliografia: 1.Bondarowicz M. Forma zabawowa w nauczaniu sportowych gier zespołowych Warszawa Sit 1983 2.Trześniowski R. Zabawy i gry ruchowe. Warszawa WSiP 1995. 3.Kutzner-Kozińska M. Korekcja wad postawy. Warszaw AWF 1991. 4.Staniszewski T. Mielniczuk M. Stare i nowe gry drużynowe. Wydawnictwo TELBIT 1999.

42 5.Bondarowicz M. Gry i zabawy na cztery pory roku. Wydawnictwo BK Wrocław 2003. 6.Owczarek S. Bondarowicz M. Gry i zabawy ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP 1997 7.Bondarowicz M. Staniszewski T. Podstawy teorii i metodyki zabaw i gier ruchowych. AWF Warszawa 2000. Monika Fojcik, Barbara Kokotkiewicz doradcy metodyczni Marta Adamczyk Różne drogi osiągania celów w nauczaniu przyczynowo-skutkowym. O rozwijaniu umiejętności myślenia przyczynowo skutkowego ( ) W przyrodzie nie ma nic stałego. Wszystko jest w ciągłym stanie przekształcania się, ruchu i zmiany. Stwierdzamy jednak, że nic nie powstaje po prostu z niczego, zawsze istnieje coś poprzedzającego.( ) 1 Od starożytności wielcy filozofowie stawiali pytania o przyczyny istniejącego stanu rzeczy, zarówno w sferze abstrakcji, jak i konkretnych zjawisk przyrodniczych. Filozofia starożytnego Wschodu przyczyniła się do rozwoju filozofii i nauk przyrodniczych w świecie antycznym. Takie postaci jak Demokryt, Arystoteles (pierwsza klasyfikacja przyczyn), Kant, Newton wprowadzali swoiste zmiany pogłębiając pojmowanie relacji przyczynowo-skutkowych. 2 Słowo - klucz Dlaczego? - jest najczęściej pojawiającym się na przestrzeni rozwoju nauk przyrodniczych. Czy słusznie? Stawiając pytanie: Dlaczego?, wyrażamy chęć podjęcia próby określenia (nazwania) przyczyny zjawiska, sytuacji. Badania wskazują, że ( ) pytania typu dlaczego? mogą w ogóle nie dotyczyć ani zmian zachodzących w czasie ani istoty powstania zjawiska. 3 Jak więc kreować myślenie przyczynowo skutkowe? Oczekując prawidłowego 1 Bohm D., Przyczynowość i przypadek w fizyce współczesnej, W-wa 1961, s. 17 Heller M., Filozofia przyrody. Zarys historyczny, Kraków 2004 3 Jakubowicz S. Plebański., Rybicka K. Udzik B., Uczenie się i egzamin w oczach uczniów, XIII Konferencja PTDE, Łomża 5-7. 10. 2007 2

43 myślenia w omawianym zakresie, musimy uwzględniać umiejętność wyjaśniania i interpretacji. Potwierdzony został związek tych dwóch obszarów umiejętności. Dlatego też, chcąc je rozwijać, musimy budować pytania rozszerzone o wyjaśnianie i interpretację. Przykład: przyjmujemy, że X oznacza jakąś sytuację, zjawisko, - to pytanie rozszerzone przyjmie postać: Dlaczego X.i w jaki sposób.. Dlaczego X. i w jakich warunkach. Dlaczego i kiedy X. Tak w przypadku pytań o przyczyny. A co z pytaniami o skutki? Zamierzony efekt uzyskamy wtedy, gdy o skutki zapytamy po wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o przyczynę (fakt i wyjaśnienie, interpretacja), np. Dlatego, że X w taki sposób to skutek(i). Dlatego, że X w takich warunkach to.skutek(i) Dlatego, że X tylko wtedy gdy to. Konsekwentnie stosując taką formę pracy z uczniem mamy szansę rozwijać umiejętność myślenia o przyczynach nie tylko w kategorii faktu, ale i okoliczności faktu. Stąd już łatwiejsza droga do pytania o skutki. Zadania, które sprawdzają umiejętność myślenia przyczynowo-skutkowego to nie tylko te, które budujemy z wykorzystaniem modeli i schematów (choć te najprościej obrazują omawiane umiejętności.) Ważne z punktu widzenia dydaktycznego są zadania otwarte. Funkcją tych zadań jest kształcenie umiejętności formułowania opisów wyjaśniających, stosowania właściwej terminologii i nazewnictwa oraz, co równie istotne, eliminowanie języka potocznego. Wskazując na różne drogi osiągania sukcesu nauczania przyczynowo-skutkowego, nie można nie wspomnieć o rodzajach związków przyczynowo-skutkowych. Nie tylko nauczyciel, ale i uczeń, powinien znać rodzaje związków i podejmować próby rozwiązywania zadań z wykorzystaniem wspomnianych schematów.

44

45 Kształcenie umiejętności z wykorzystaniem schematów należy dopasować do odpowiedniego etapu edukacyjnego. Na poziomie szkoły podstawowej będą to proste schematy wyjaśniające uczniowi zależności występujące w jego bliskim świecie, często takie, które on sam doświadcza lub obserwuje. Na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej należy zapoznać uczniów z wszystkimi możliwościami zachodzących związków. Przykładem ćwiczenia tej umiejętności jest rozwiązywanie zadań przyczynowo-skutkowych dwutorowo: na operacjach słownych i na zastosowaniu odpowiedniego schematu. Tym samym mamy okazję do wprowadzenia fazy wyjaśniająco-interpretacyjnej. Analiza zadań maturalnych o charakterze przyczynowo-skutkowym, przeprowadzona zarówno dla geografii jak i dla pozostałych przedmiotów, wskazuje, że większość uczniów ma poważne problemy z rozwiązaniem tego typu zadań. Przykładowe komentarze CKE dotyczące zadań typu przyczynowo-skutkowego, których wskaźnik łatwości mieścił się w przedziale 0,00-0,50 to: Niedostrzeganie zależności przyczynowo-skutkowych i błędna terminologia, Brak wiedzy na temat współzależności elementów środowiska przyrodniczego, Brak myślenia w kategorii przyczyna skutek, zdający nie potrafili wykazać związku pomiędzy, Brak umiejętności przekształcania tekstu źródłowego tak, by powstał schemat przyczynowo-skutkowy, Brak umiejętności dostrzegania konsekwencji przebiegu zjawiska, Nazwanie przyczyny i określenie skutków wskazywało na ogromną nieporadność językową. To tylko niektóre z mnóstwa wniosków, jakie opracowali egzaminatorzy i weryfikatorzy egzaminu maturalnego. Konieczność kształcenia umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego powinna być rozwijana na wszystkich przedmiotach, na każdym etapie kształcenia (również w edukacji przedszkolnej), w tym również na lekcjach wychowawczych. Umiejętne wykorzystywanie sytuacji sprzyjających do sygnalizowania związków przyczynowo-skutkowych jest dla nauczyciela sposobem uniknięcia sztuczności a jednocześnie, świadomego kierowania procesem myślenia uczniów. Przenikanie słownictwa naukowego w życie codzienne, ( nie zawsze właściwie zastosowane), zastępowanie słownictwem potocznym terminologii naukowej, to podstawowe grzechy główne uczniów mających problemy z omawianymi rodzajami zadań.

46 Powinniśmy zdać sobie sprawę z ogromu korzyści świadomego nauczania przyczynowo-skutkowego: 1. umiejętność przedmiotowa (np. poprawność merytoryczna), 2. umiejętność ponadprzedmiotowa (np. właściwe zachowania i postawy), 3. uniwersalizm myślenia przyczynowo-skutkowego w życiu (w praktyce, w sytuacjach niedydaktycznych ). A może rozpocząć od metody najprostszej, najbliższej życiu i doświadczeniu młodego człowieka - od przysłów i powiedzeń, które obrazują zachodzące związki. Bo Czego wiosna nie zasieje, tego jesień nie zrodzi. Marta Adamczyk doradca metodyczny Marta Adamczyk Geografia elektoralna w edukacji geograficznej i w zadaniach maturalnych. Zagadnienia geografii elektoralnej (geografii wyborczej) często są pomijane przez nauczycieli geografii na etapie edukacji geograficznej w szkołach ponadgimnazjalych. A jest to ważny dział geografii politycznej, ważny ze względu na przemiany społeczno-polityczne zachodzące we współczesnym świecie oraz w Polsce, szczególnie po roku 1989. Zaniechanie tej tematyki to po pierwsze błąd, a po drugie szkoda. Dlaczego błąd? Otóż w zapisach Podstawy programowej dla IV etapu edukacyjnego wyraźnie wskazano, że celem edukacji geograficznej jest m.in.: przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju własnego regionu i Polski oraz podejmowanie działań na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego (to dla poziomu kształcenia podstawowego), kształtowanie odpowiedzialnej i twórczej postawy niezbędnej do kierowania dalszym życiem oraz pełnienia w przyszłości ważnych ról społecznych w środowisku lokalnym, regionalnym i krajowym (to dla poziomu kształcenia rozszerzonego). Zatem, jeśli nie włączamy w plany dydaktyczne tychże zagadnień, to nie realizujemy w pełni celów edukacji geograficznej.

47 Szkodą jest fakt, że nie wykorzystujemy bieżących, aktualnych źródeł informacji geograficznej, jakimi są publikacje, zestawienia wyników wyborczych, mapy preferencji wyborczych, opinie i analizy powyborcze do wzbogacania zainteresowań młodego człowieka sprawami społeczno-politycznymi. Innym ważnym argumentem przemawiającym za realizacją tematyki elektoralnej jest matura pisemna z geografii dla poziomu rozszerzonego. Dwukrotnie, w latach 2005-2009 pojawiły się zadania z zakresu geografii elektoralnej, stanowiąc dla ucznia swoistą trudność w ich rozwiązaniu. Prawdopodobnie, trudność wynikała z faktu, że uczeń pierwszy raz zetknął się z zadaniami dotyczącymi tej tematyki dopiero podczas egzaminu maturalnego. Rok 2010 stał się dla Polski rokiem wyborów: w czerwcu prezydenckich, w listopadzie samorządowych. Dostęp do materiałów powyborczych ułatwia nam przygotowanie zajęć lekcyjnych. Badanie, opisywanie, analizowanie ilościowego i przestrzennego zróżnicowania wyników wyborów to podstawowe zadania dla ucznia. Istotnym elementem analizy wyników wyborów jest określenie wpływu aspektów historycznych, przyrodniczych, kulturowych i strukturalnych na preferencje wyborcze. Nie mniej ważne jest przewidywanie skutków wyborów na różne dziedziny życia gospodarczego, jak i dla statystycznego Kowalskiego. A może materiały opracowane po wyborach z roku 2010 zostaną wykorzystane jako materiały źródłowe do arkuszy maturalnych przyszłej matury? Dlatego warto zastanowić się, jak wprowadzić elementy geografii elektoralnej w treści nauczania. W tym celu nauczyciel powinien: 1. 2. 3. 4. 5. 6. zmodyfikować plany dydaktyczne i wynikowe, dostosowując je do realizacji treści z zakresu geografii elektoralnej, wyróżnić aspekty polityczne, społeczne, religijne w kontekście preferencji wyborczych społeczeństwa, przygotować ucznia do odbioru, selekcjonowania i wartościowania informacji o wynikach wyborczych, wskazać na rodzaje i wiarygodność źródeł informacji, tworzyć metodyczne sytuacje problemowe ułatwiające uczniowi przeprowadzenie analizy ilościowej i jakościowej wyników wyborczych, uświadamiać znaczenie wyborów w skalach od lokalnej do globalnej. Proponuję zapoznać się z przykładowym pakietem zadań z zakresu geografii elektoralnej na przykładzie wyborów w Polsce w 2010 roku, który zamieszczony jest w artykule poniżej. Materiał ten został opracowany przez nauczycieli geografii biorących udział w warsztatach metodycznych. Zachęcam do lektury.

48 Izabela Kołek, Romana Adamczyk, Aleksandra Musiał, Teresa Pająk, Kinga Węglorz, Anna Wołowiec Propozycje zadań z zakresu geografii elektoralnej dla szkół ponadgimnazjalnych. Opracowany zestaw zadań powstał jako materiał wspomagający pracę nauczyciela geografii w szkole ponadgimnazjalnej i jest efektem zajęć warsztatowych. Jako materiał źródłowy wykorzystano w nim wyniki wyborów prezydenckich i samorządowych, które odbyły się w Polsce w 2010 roku. Posiada on strukturę hierarchiczną i jest uporządkowany następująco: wybory samorządowe w skali kraju, wybory samorządowe w skali województwa, wybory samorządowe w skali powiatów. Sposób formułowania poleceń może stanowić bazę do tworzenia zadań konstruowanych przez nauczycieli na podstawie zarówno archiwalnych, jak i przyszłych wyborów do Sejmu, Senatu, czy Parlamentu Europejskiego. Zestaw zadań Zadania od 1 do 5 wykonaj na podstawie poniższych materiałów źródłowych. Wybory samorządowe 2010 rok a) Frekwencja wyniosła: średnia krajowa - 47%, najwyższa - województwo świętokrzyskie - 50%, najniższa - województwo opolskie - 37%, dla porównania średnia krajowa w wyborach prezydenckich 2010 roku - 59,94% b) W poparciu dla poszczególnych partii widać następujący podział: 1. zachodnia część Polski to - PO, 2. wschodnia część Polski to - PiS, 3. województwo świętokrzyskie - PSL, 4. województwo pomorskie największe poparcie dla PO (43,9%), 5. województwa śląskie i opolskie pojawiły się nowe partie: Ruch Autonomii Śląska (9%) i Mniejszość Niemiecka(11%). c) W wyborach widać wyraźne zróżnicowanie kulturowe i wpływy mniejszości. d) Widoczne są również inne ugrupowania lokalne - ściśle powiązane z konkretnym miejscem.

Ryc. 1. Wyniki wyborów (%) do sejmików wojewódzkich w 2006 roku. Ryc. 2. Wyniki wyborów (%) do sejmików wojewódzkich w 2010 roku. 49

50 Zad. 1 Porównaj frekwencję wyborów prezydenckich i samorządowych. Dlaczego niższa jest frekwencja wyborów samorządowych? podaj dwa argumenty. a). b). Zad. 2 Dlaczego frekwencja w wyborach prezydenckich jest wyższa niż w samorządowych?. Zad. 3 Zaproponuj dwa działania zmierzające do zwiększenia aktywności wyborczej w wyborach samorządowych. Zad. 4 Na przykładzie województwa wielkopolskiego i lubelskiego dokonaj analizy preferencji wyborczych.... Zad. 5 Wyniki wyborów są efektem zarówno oddziaływań historycznych, jak i aktualnej sytuacji społeczno - politycznej. Z podanych niżej przyczyn, wybierz tę, która wpłynęła na rozkład głosów wyborczych w 2006 i 2010 roku : 2006 rok 2010 rok istnienie koalicji PO -PSL; istnienie koalicji PO -PSL; podział Polski w okresie podział Polski w okresie zaborów; zaborów; aktualne wydarzenia aktualne wydarzenia społeczno - polityczne; społeczno - polityczne; mniejszości narodowe; mniejszości narodowe; istnienie koalicji PO - PIS. istnienie koalicji PO PIS. Uzasadnij swój wybór...

51 Zadanie 6 wykonaj na podstawie ryc. 3. Ryc. 3. Podział mandatów do rad miast Jastrzębie Zdrój i Wodzisław Śląski w wyborach samorządowych z 2010 roku. Zad. 6 Dokonaj analizy wykresów kołowych ilustrujących rozkład mandatów w miastach Jastrzębie Zdrój oraz Wodzisław Śląski oraz wykonaj polecenia: 1.Które partie i ugrupowania samorządowych (wpisz do tabeli)? partie ugrupowania odegrały Wodzisław Śląski............ dominującą rolę w wyborach Jastrzębie Zdrój............ 2.Sformułuj wniosek do informacji zawartych w tabeli:

52 3.Czym uzasadnisz wykazane różnice?:... Zadanie 7 wykonaj na podstawie ryc. 4 i tabeli 1. Ryc. 4. Przebieg granic zaboru pruskiego, rosyjskiego i austriackiego w woj. śląskim.

POWIAT FREK WENCJA Powiat zawierciański 50,39% KOMITET WYBORCZY WYNI KI PLATFORMA OBYWATELSKA RP 23,17 % 22,11 % 19,45 % 12,54 % 11,32 % 11,08 % NIEZALEŻNA ALTERNATYWA WYBORCZA WSPÓLNIE DLA ZAWIERCIA SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ PRACA I SAMORZĄDNOŚĆ POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ RAZEM DLA ZIEMI RACIBORSKIEJ Powiat raciborski 38,98% PLATFORMA OBYWATELSKA RP PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ RACIBORSKIE STOWARZYSZENIE SAMORZĄDOWE NASZE MIASTO POROZUMIENIE SAMORZĄDÓW Powiat żywiecki 56,52% 53 WSPÓLNOTA SAMORZĄDOWA POWIATU ŻYWIECKIEGO PRAWO I SPRAWIEDLIWOŚĆ POROZUMIENIE SAMORZĄDÓW OBYWATELE DLA ZIEMI ŻYWIECKIEJ PLATFORMA OBYWATELSKA RP SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ PRAWICA RZECZYPOSPOLITEJ 41,02 % 26,01 % 14,07 % 10,51 % 8,39 % 21,02 % 19,96 % 17,83 % 17,33 % 14,46 % 7,83 % 1,57 % Tab 1. Wyniki wyborów samorządowych w wybranych powiatach województwa śląskiego w 2010r.

54 Zad. 7 Dokonaj analizy ryc. 4 i danych w tabeli 1. Czy przeszłość historyczna, w tym okres zaborów miał wpływ na preferencje wyborcze w woj. śląskim w 2010 roku?...... Izabela Kołek, Romana Adamczyk, Aleksandra Musiał, Teresa Pająk, Kinga Węglorz, Anna Wołowiec Ewa Żymełka,,How do you do?... Yes, no różnice kulturowe na podstawie opowiadania R.K. Narayan.,,How do you do?... Yes,no różnice kulturowe na podstawie opowiadania R.K. Narayan. KLASA / POZIOM: poziom średniozaawansowany (intermediate) CELE OGÓLNE: - Rozwijanie sprawności mówienia oraz słuchania ze zrozumieniem, - Kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur. CELE SZCZEGÓŁOWE: poziom wiadomości: Uczeń zna słownictwo służące do opisu osób oraz sytuacji z życia codziennego na poziomie średniozaawansowanym, Uczeń zna techniki pracy z tekstem słuchanym i czytanym, Uczeń zna podstawowe strategie komunikacyjne. poziom umiejętności: Uczeń potrafi dopasować opisy do poszczególnych osób, Uczeń potrafi zrozumieć ogólny sens tekstu słuchanego i czytanego, Uczeń potrafi wyodrębnić szczegółowe informacje z tekstu,

55 Uczeń potrafi w sposób logiczny i poprawny uzupełnić dialogi oraz odegrać wskazaną rolę, Uczeń potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę i własne doświadczenie w dyskusji. METODY I TECHNIKI PRACY: 1. Elementy metody komunikacyjnej, 2. Elementy metody tłumaczeniowej i analitycznej (wprowadzenie nowego słownictwa), 3. Interpretacja materiału przedstawionego w postaci ilustracji, tekstów źródłowych, itp., 4. Mini-dyskusja, 5. Odgrywanie ról drama. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: 1. Podręcznik New Opportunities / Intermediate, 2. Nagranie CD i odtwarzacz CD, 3. Ilustracje do pracy indywidualnej( na podstawie materiałów promocyjnych wydawnictwa Oxford University Press), 4. Niedokończone dialogi do pracy w parach. FAZY LEKCJI a) Wstęp: wprowadzenie do tematu kulturowego poprzez prezentację materiału stymulującego ( ilustracje, nazwiska pisarzy z krajów anglojęzycznych) - 10 minut Metody: Rozgrzewka językowa polegające na odgadnięciu brakującego wyrazu w napisach pod ilustracjami, interpretacja ilustracji Krok 1: Uczniowie wykonują ćwiczenie z ilustracjami, dokonują interpretacji (w zależności od posiadanego czasu ćwiczenie to można wykonać w parach bądź też na forum klasy), Krok 2: Nauczyciel zapisuje nazwiska pisarzy na tablicy i pyta uczniów skąd pochodzą i co mają ze sobą wspólnego: N>U Are the names on the board connected? Where do these people come from? What do they have in common?

56 Krok 3: Nauczyciel zapisuje temat lekcji i wyjaśnia, że cytat jest wzięty bezpośrednio z opowiadania, które już wkrótce usłyszą. Krok 4: Nauczyciel pyta uczniów, jak należy odpowiedzieć na zawarte w temacie lekcji pytanie: How do you do? : N>U Why are you supposed to answer a question with a question? b) Faza właściwa: zapoznanie się z tematem dotyczącym różnic kulturowych - 30 minut. Metody: Dopasowanie opisów do poszczególnych osób na podstawie tekstu słuchanego, mini- dyskusja, odgrywanie ról drama. Krok 1: Uczniowie w trakcie słuchania opowiadania przyporządkowują opisy do podanych osób. Krok 2: Ćwiczenie dodatkowe (uzależnione od tempa lekcji; może służyć również jako zadanie domowe sprawdzające zrozumienie szczegółowych informacji z tekstu czytanego). Uczniowie odpowiadają na pytania z podręcznika (ćw. 3 str. 138). Krok 3: Uczniowie podejmują próbę porównania kultur reprezentowanych przez bohaterów opowiadania; Nauczyciel zapisuje spostrzeżenia uczniów w formie tabeli: MUNI Time Money THE AMERICAN

57 Krok 4: Uczniowie w parach uzupełniają dialogi - jednostronna interakcja (w zależności od czasu oraz zaangażowania uczniowie mogą uzupełniać jeden bądź też obydwa dialogi). Krok 5: Uczniowie przedstawiają własne dialogi na forum odgrywanie ról. c) Faza końcowa: podsumowanie tematu kulturowego 5 minut. Metody: Wyrażanie opinii Krok 1: Uczniowie podejmują próbę dokonania własnej oceny przedstawionego w trakcie lekcji materiału oraz odniesienia się do własnych doświadczeń związanych z pokonywaniem barier komunikacyjnych: N>U; U>N From what you have seen, are either of them interested in the culture / life of the other? What do we learn about Muni s own culture and life experience? Is it important to remain open to different cultures in today s world? Have you ever been in a situation in which you did not understand the other person? How did you feel / or could you feel? ( if you haven t been in such a situation) Krok 2: Zadanie domowe : Uczniowie mają za zadanie napisać dalszy ciąg opowiadania rozpoczynającego się od słów: Naomi was a very poor girl. LITERATURE SPOT 4 WORKSHEET Zad 1. Znajdź jedno słowo pasujące do wszystkich napisów pod ilustracjami. Picture 1 Holmes, I deduce there is a between these people and my stolen watch.

Picture 2 I m afraid we won t catch the. in Singapore. Picture 3 I thought you had good here?! Picture 4 Hurry up! It s going to rain and we ll lose 58

59 Zad 2. Uzupełnij dialogi: Muni s Wife (MW) The American Tourist s Wife ( AW ) MW: If you have stolen something, the AW: Oh, what a marvelous gadget police will come and break your bones. you ve bought me!! Don t involve me. I will go away to my A:... parents. M:.. AW: I guess we should put it right in the middle of our beautiful living room! MW: You are a father of our nine A:.. children, don t you remember? You don t care about their future! M:.. AW: How did you manage to get this stuff here? It looks so precious! A: MW: I should have listened to my Hindu Goddess Kayke. She had told me once to marry a tall, beautiful wise man AW: Oh, you are such a clever man! not someone like you! A: M: MW: Oh, I know, someone must have cast a spell on you! M: MW: Now we are all damned! M:... MW: Anyway, I won t stay here any minute longer. our children will come with me and you should pay a penalty for all your sins!! AW: You must have paid loads of bucks to get it here. A:.. AW: We must invite all our friends and neighbours to show them this beautiful statue. Oh, I know, let s have a barbecue, then!

60 ZADANIE DOMOWE Dokończ opowiadanie rozpoczynające się od następujących słów: Naomi was a very poor girl. She lived in a small village in the south of Africa and she only had a beautiful magic jug she had found one day in the middle of a desert. Every day, she would put the beautiful, magic jug on her head and go for miles to fetch some water in it for her family. One day, when Naomi was walking with the magic jug on her head, she saw a pale-faced man Ewa Żymełka nauczyciel języka angielskiego Anna Dujović Wyniki Powiatowego Konkursu Kreatywnego Pisania w języku angielskim. Z końcem października tego roku upłynął termin nadsyłania prac na Powiatowy Konkurs Kreatywnego Pisania w języku angielskim na najlepsze opowiadanie pt. A Halloween Ghost Story. Jury konkursowe składające się z nauczycieli języka angielskiego Zespołu Szkół Ekonomicznych w Wodzisławiu Śl.: Anny Dujović, Iwony Cesarz oraz Edyty Bańczyk, we współpracy z doradcą metodycznym języka angielskiego Iwoną Grajner, wyłoniło laureatów konkursu: W kategorii I (III klasy gimnazjum i I klasy szkół ponadgimnazjalnych): miejsce I - Anna Kazimierczak z ZSP nr 1 w Rydułtowach. miejsce II - Magdalena Wielgosz z Gimnazjum nr 1 w Wodzisławiu. miejsce III - Patrycja Lubszczyk z Gimnazjum w Marklowicach. W tej kategorii przyznano również dwa wyróżnienia: dla Aleksandry Warsz z ZSP nr 1 w Rydułtowach. dla Mateusza Fizia z ZSP w Pszowie. W kategorii II (II - IV klasy szkół ponadgimnazjalnych) laureatami zostali: miejsce I - Aleksander Twardzik ZSP nr 1 w Rydułtowach. miejsce II - Marta Musioł z ZS im. 14 Pułku Powstańców Śl. w Wodzisławiu Śl. miejsce III - Andrzej Cojg z ZSE w Wodzisławiu Śl.

61 Wyróżnienie otrzymała Magdalena Jastrzębska z ZS im. 14 Pułku Powstańców Śl. w Wodzisławiu Śląskim. Jury konkursu, oceniając walory literackie prac, brało pod uwagę kryterium treści, kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej. Poziom konkursu był bardzo wyrównany, jednak autorzy nagrodzonych prac szczególnie wyróżnili się kreatywnością i umiejętnością oddania nastroju grozy. Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż autorzy prac w młodszej kategorii wiekowej znakomicie poradzili sobie z zadaniem konkursowym, które jak wiadomo, jest typem zadania egzaminacyjnego na poziomie rozszerzonym matury z języka angielskiego. Serdecznie gratulujemy! Anna Dujović nauczyciel języka angielskiego Ewa Dziuk II zasada dynamiki Newtona w ujęciu nowej podstawy programowej. Scenariusz lekcji fizyki w gimnazjum Temat: II zasada dynamiki Newtona (w ujęciu nowej podstawy programowej). Czas trwania lekcji: 2*45 minut Cele lekcji Po zakończeniu lekcji (wg podstawy programowej) uczeń: W.Sz. 1.7) opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona, W.Sz. 1.8) stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą, W.Sz. 1.6) posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego, W.Sz. 1.9) posługuje się pojęciem siły ciężkości, W.P. 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzonego doświadczenia, W.P.5) rozróżnia wielkości dane i szukane, W.P.6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w tabeli,

62 W.P.7) rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą. Po zakończeniu lekcji (wg planu wynikowego) uczeń: opisuje ruch ciała pod działaniem stałej siły wypadkowej zwróconej tak samo jak prędkość C, zapisuje wzorem drugą zasadę dynamiki i odczytuje ten zapis A, oblicza każdą z wielkości we wzorze F=ma C, podaje wymiar jednego niutona B, porównuje wzory i uzasadnia, że g to wartość przyspieszenia, z jakim spadają ciała D, wyjaśnia, co to znaczy, ze ciało jest w stanie nieważkości B. W czasie lekcji będą kształtowane następujące umiejętności kluczowe: rozwiązywanie problemów, korzystanie z różnych źródeł informacji, łączenie i porządkowanie wiedzy, współpraca i organizacja w grupie. Metody pracy: a) pogadanka, b) doświadczenia, c) ćwiczenia w grupie. Do lekcji będą potrzebne: sprzęt multimedialny, zestaw doświadczalny, podręczniki i karty pracy. Przebieg lekcji: 1. Sprawy organizacyjne: sprawdzenie obecności, przywitanie z grupą. 2. Pogadanka wstępna (powtórzeniowa): Wymień rodzaje oddziaływania ciał. Podaj przykłady dwóch sił równoważących się. Oblicz wartość i określ zwrot wypadkowej dwóch i kilku sił. Omów zachowanie się ciał na podstawie I zasady dynamiki. Podaj przykład zjawiska bezwładności. Podaj przykład sił tarcia.

63 3. 4. Podanie tematu lekcji, omówienie celów. Opracowanie nowego materiału: a) analiza sił działających na auto, które wyjeżdża z parkingu i po pewnym czasie osiąga prędkość maksymalną w terenie zabudowanym, b) doświadczenie 1: wykonanie, uzupełnienie tabeli, wnioski zapisane w zeszycie, c) doświadczenie 2: wykonanie, wnioski zapisane w zeszycie, d) doświadczenie 3: wykonanie, wnioski zapisane w zeszycie, e) sformułowanie, na podstawie wniosków z doświadczeń 1, 2, i 3, II zasady dynamiki wraz ze wzorem a=f/m, f) wyprowadzenie wzorów na F i m, g) wyprowadzenie jednostki siły 1 niutona, h) ćwiczenia z obliczaniem każdej z wielkości we wzorze F=ma zadanie 1 i 2, i) porównanie wyrażenia na wartość siły ciężkości z II zasadą dynamiki, j) podanie wartości przyspieszenia ziemskiego, k) określenie stanu nieważkości. 5. Ewaluacja: Wyjaśnij, co oznacza, że przyspieszenie jest proporcjonalne do siły, a odwrotnie proporcjonalne do masy. Z jakim przyspieszeniem spadają ciała w próżni? Co to jest 1 niuton? 6. Zadanie domowe. Zadanie 2 strona 84 Uzupełniające źródła informacji dla nauczyciela: B.Saganowska Świat fizyki Zamkor, G.Francuz-Ornat i in. Spotkania z fizyką Nowa Era, Ćwiczenia wydawnictw: Nowa Era i Zamkor. KARTA PRACY: Doświadczenie 1: Przygotuj wagonik i obciążnik. Zmontuj układ wg schematu. Sprawdź, jakim ruchem porusza się wagonik. W tym celu zaznacz trzy odcinki wzdłuż drogi wózka, np. 10 cm, 20 cm, 30 cm, i zmierz czas, w jakim wagonik pokonuje kolejne odcinki drogi. Wyniki pomiarów zapisz w tabeli.

Lp. Droga s [m] Czas t [s] Przyspieszenie a [ 64 m ] s2 1. 2. 3. Wartość przyspieszenia obliczysz, przekształcając wzór: a t2 / 2 2 2s = a t 2 / t 2 s= a= 2s t2 Doświadczenie 2: Skorzystaj z układu zmontowanego w doświadczeniu 1. Doczepiaj kolejne obciążniki i obserwuj ruch wagonika. Doświadczenie 3: Skorzystaj z układu zmontowanego w doświadczeniu 1. Tym razem zwiększaj masę wagonika (możesz doczepiać kolejne wagoniki). Obserwuj ruch wagonika. Zadanie 1: Wartość siły wypadkowej działającej na rakietę w chwili startu była równa 7750000 N. Oblicz wartość przyspieszenia rakiety, jeżeli jej masa była równa 250000 kg. Pomiń opór powietrza. Zadanie 2: Jaką siłą należy działać na samochód o masie 600 kg, aby w ciągu 0,5 minuty nadać mu prędkość 72 km/h. Komentarz: Lekcja została przeprowadzona 17 listopada 2010r. w Gimnazjum w Marklowicach w klasie IIC. Była to lekcja otwarta z udziałem nauczycieli fizyki. Głównym celem poprowadzenia takiej lekcji było ukazanie różnic pomiędzy ujęciem II zasady dynamiki wg starej i nowej podstawy programowej w gimnazjum. Dziękuję uczniom za aktywny udział w lekcji i Dyrekcji szkoły, Pani Halinie Winkler za umożliwienie przeprowadzenia lekcji.

65 Uczniowie Gimnazjum w Marklowicach podczas lekcji fizyki. Ewa Dziuk doradca metodyczny

66 Monika Hejczyk Propozycje zadań z chemii i fizyki dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Opracowałam szereg zadań, z chemii i fizyki, które można wykorzystać do tworzenia karty pracy dla ucznia z dostosowaniem wymagań ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. 1. Uzupełnij następujące wzory strukturalne kwasów:

2. Uzupełnij następujące wzory strukturalne wodorotlenków: 67

3. Uzupełnij reakcje otrzymania kwasów wyrażeniami z ramki. a) H2 + 2HCl +S b) H2S c) CO2 + H2O d) SO3 + e) N2O5 + H2O f) + H2O 4H3PO4 g) + H2O H2SO3 H2SO4 2 Cl2, H2CO3, HNO3, H2O, SO2, S, P4O10 Zadania z fizyki: Rozwiąż zadania, korzystając z określeń w nawiasach. a) Jedna godzina ma (60 sekund, 3600 sekund, 30 min). b) Jedna minuta zawiera (3600 sekund, 60 sekund, 1 sekundę). c) Jeden metr to... (10cm, 100cm, 1 cm). 10 d) Siłomierz służy do pomiaru(masy, objętości, siły ciężkości). e) Dokładność pomiaru zależy od (przyrządu pomiarowego, poziomu stołu, pogody). f) Skala bezwzględna-to skala wyrażona w stopniach 68

69 (Kelvina, Celsjusza). g) Zero bezwzględne wynosi(0oc, -273oC, 273oC. h) 1000kg odpowiada (1 gramowi, 1 tonie, 10 dekagramom). Dopasuj z ramki nazwy przyrządów pomiarowych służących do pomiaru danych fizycznych: a) długość -... b) objętość -... c) masa -... d) temperatura -... e) czas -... f) ciężar -... g) ciśnienie -... waga, zegar, siłomierz, linijka, barometr, termometr, menzurka Monika Hejczyk Gimnazjum w Turzy Śląskiej Romana Adamczyk Obrazy satelitarne LANDSAT jako pomoc dydaktyczna w przygotowaniach do matury z geografii. Propozycja metodyczna. Publikowane arkusze egzaminacyjne, a także wyniki dotychczasowych matur z geografii potwierdzają, że umiejętność rozwiązywania zadań na podstawie mapy należy do podstawowych sprawności, jakie powinien opanować uczeń. Tych kilka poleceń do wykonania na podstawie mapy, pojawiających się na początku każdego arkusza, pozwala zebrać około 20% punktów możliwych do zdobycia w trakcie egzaminu. Warto więc poświęcić im nieco więcej czasu w procesie dydaktycznym i podczas przygotowań uczniów do matury z tego przedmiotu. Zadania rozwiązywane na podstawie mapy, ze względu na swoją specyfikę, sprawdzają przede wszystkim umiejętności związane z wykorzystywaniem i przetwarzaniem informacji (standard II) (Informator

70 dla maturzystów 2010/2011). Pojawia się tu: obliczanie wysokości względnej, pomiar odległości poziomej (topograficznej), przeliczanie skali, rozpoznawanie obiektów na podstawie opisu, czy wreszcie analiza cech środowiska i interpretacja profilu hipsometrycznego. Na egzaminie nierzadko zdarzają się też polecenia dotyczące cech zagospodarowania terenu, czy powiązań między środowiskiem a działalnością człowieka. Niniejszy artykuł stanowi właśnie propozycję metodyczną dla nauczycieli, którzy chcieliby nieco urozmaicić swoje zajęcia z powyższego zakresu, poszerzając problematykę związaną z mapą o zdjęcia satelitów LANDSAT. Zdjęcie satelitarne zamiast mapy? Na początku należy uściślić, że obraz satelitarny, czy lotniczy nigdy nie zastąpi mapy. Nie oznacza to jednak, że należy zrezygnować ze zdobyczy zaawansowanej techniki na lekcjach geografii. Uczeń, bombardowany ze wszystkich stron rozmaitymi mediami, które są dla niego atrakcyjne (internet, komputer, urządzenia do odtwarzania i przetwarzania obrazów i muzyki), coraz trudniej koncentruje się na wiedzy przekazywanej przez nauczyciela. Dlatego w dobie wszechobecnej informatyzacji i kultury obrazkowej nauczyciel nie powinien uciekać od tego, co dziś tak fascynuje młodych ludzi. Tym bardziej, że w wielu szkołach dyrektorzy, idąc z duchem czasu, przestali żałować pieniędzy na rzutniki multimedialne, czy tablice interaktywne. O technologii LANDSAT słów kilka. Pod nazwą LANDSAT kryje się seria kilku bezzałogowych satelitów teledetekcyjnych krążących wokół Ziemi po niemal biegunowych orbitach kołowych. Satelity te, za pomocą systemu kamer telewizyjnych i radiometru wielospektralnego, wykonują zdjęcia powierzchni naszej planety w zakresie promieniowania widzialnego i podczerwieni. Obecnie darmowy dostęp do tego typu danych obejmuje obrazy satelitarne przesłane przez satelitę LANDSAT 7 (LANDSAT Circa 2000 GeoCover). LANDSAT 7, wystrzelony w kwietniu 1999 roku, skanuje Ziemię w trzech zakresach promieniowania: widzialnym (kanał 2 VIS, zakres zieleni 0,53 0,61µm), bliskiej podczerwieni (kanał 4 NIR 0,75 0,9µm), średniej podczerwieni (kanał 7 SWIR 2,1 2,35µm). Powyższe zakresy fal elektromagnetycznych przekładają się bezpośrednio na kanały graficzne RGB (R 7SWIR, G 4NIR, B 2VIS). To powoduje, że otrzymywane obrazy satelitarne mają nienaturalne kolory. Wiadomo, jednak dokładnie, która z uzyskanych sztucznie barw odpowiada danemu elementowi środowiska geograficznego (tab. 1).

71 Tab. 1. Zależność między elementami środowiska geograficznego a barwą na zdjęciach satelitarnych LANDSAT 7 Element środowiska geograficznego Barwa na zdjęciu LANDSAT 7 drzewa i lasy różne odcienie zieleni zboża różne odcienie zieleni tereny podmokłe różne odcienie zieleni woda od czerni do granatu tereny miejskie i przemysłowe fiolet odkryta gleba blady różowy Pozyskiwanie darmowych obrazów satelitarnych LANDSAT 7 Dane satelitarne można obecnie pozyskiwać z zasobów internetu, za pośrednictwem serwera NASA: https//: zulu.ssc.nasa.gov/mrsid/mrsid.pl. Korzystanie z serwera jest w pełni bezpłatne i nie wymaga logowania. Wystarczy wpisać w wyszukiwarce internetowej podany adres i już można ściągać potrzebne nam zdjęcia. Zasoby serwera są ogromne. Możemy pozyskiwać obrazy dowolnego miejsca na Ziemi między 84 N i 80 S, o rozdzielczości około 15 m. Uzyskane zdjęcia przedstawiają stan środowiska geograficznego w 2000 roku (niektóre obszary mogą prezentować stan z 2000 roku +/- 3 lata). Jak wybierać i prawidłowo konwertować obrazy LANDSAT 7 Serwer NASA oferuje zdjęcia satelitarne o wymiarach 5 szerokości na 6 długości geograficznej. Podstawę orientacji stanowi odwzorowanie topograficzne UTM (Universal Transverse Mercator), natomiast osnowa geodezyjna odpowiada systemowi WGS 84 (World Geodetic System 1984). Pliki obrazów satelitarnych można pozyskiwać w formacie GeoTIFF (.tiff) lub MrSID (.sid). Format GeoTIFF wymaga oprogramowania GIS, ale pozwala na nakładanie siatki współrzędnych kartograficznych i dobrze współpracuje z numerycznymi modelami terenu DEM (Digital Elevation Models). Zamieszczone w niniejszym artykule zdjęcia satelitarne zostały właśnie przetworzone w darmowym programie MicroDEM. Wzbogacono je w skalę, siatkę współrzędnych i dodano cieniowanie na podstawie numerycznego modelu terenu SRTM 30 (darmowy model terenu o rozdzielczości około 1 km). Na początek warto, jednak zaopatrzyć się w darmowy program Express View Browser Plug-in (www.lizardtech.com), który pozwala w popularnych przeglądarkach internetowych np. Interet Explorer otwierać pliki obrazów z rozszerzeniem.sid. Zanim ściągniemy odpowiedni plik, powinniśmy poznać dokładne współrzędne regionu świata, który nas interesuje. Znając długość i szerokość geograficzną, możemy wybrać zdjęcie satelitarne. Każdy plik jest bowiem

72 szczegółowo opisany np. zachodnia Polska to N-33-50_2000. Pierwsza litera to oznaczenie półkuli, kolejne dwie cyfry to dolny zakres szerokości geograficznej, a ostatnie cztery przedstawiają rok wykonania zdjęć. W razie jakichkolwiek wątpliwości na serwerze można znaleźć plik zawierający informacje o dostarczanych danych LANDSAT: GeoCover_circa_2000_Product_Description.pdf. Zadania dla maturzystów - propozycja metodyczna. z wykorzystaniem obrazów satelitarnych Zad. 1 Zadanie wykonaj na podstawie zdjęcia satelitarnego nr 1. Na podstawie zamieszczonej na zdjęciu podziałki liniowej podaj skalę liczbową. Rozwiązanie: Zakładając, że 0,7 cm na podziałce liniowej odpowiada odległości 2 km w terenie możemy ułożyć następującą proporcję: 0,5cm 2km 1cm x Po jej rozwiązaniu otrzymujemy skalę mianowaną w postaci: 1cm 400 000cm czyli: 1 : 400 000 Odpowiedź: Skala liczbowa zdjęcia satelitarnego wynosi 1:400 000. Na podstawie skali zdjęcia oblicz, ile km w rzeczywistości odpowiada 1' długości i szerokości geograficznej. Rozwiązanie: Mierzymy długość odcinka na ramce zdjęcia, który odpowiada 1 λ, następnie układamy proporcję na podstawie skali zdjęcia: 1cm 4km 0,3cm x Po obliczeniach otrzymujemy wartość x = 1,2 km. Mierzymy długość odcinka na ramce zdjęcia, który odpowiada 1 φ, następnie układamy proporcję na podstawie skali zdjęcia: 1cm 4km 0,5cm x Po obliczeniach otrzymujemy wartość x = 2 km. Odpowiedź: 1 λ = 1,2 km, a 1 φ = 2km.

73 Z czego wynikają różnice odległości odpowiadających w terenie minutom kątowym długości i szerokości geograficznej? Odpowiedź: Przy założeniu, że Ziemia jest kulą, jej obwód wynosi 40 031 km. Zatem jednostopniowy łuk koła wielkiego wynosi 111,13 km. Dzieląc tę wartość przez 60, otrzymujemy długość odcinka 1853 m zwaną 1 milą morską. Na całej kuli ziemskiej równoleżniki biegną od siebie w jednakowych odległościach, co oznacza, że 1 φ (jednominutowy łuk południka) zawsze odpowiada 1 mili morskiej - w zad. 1 a). Otrzymano wartość 2 km, co wynika z niedokładności wydruku i pomiarów. W zależności od φ zmienia się natomiast obwód kolejnych równoleżników (maleje on, poruszając się od równika w stronę biegunów). Efektem tego jest zmiana długości odcinka, który odpowiada 1 λ. Długość tę można także obliczyć ze wzoru: d = 111,13 cos φ Podstawiając do wzoru 50º otrzymujemy długość 1 λ = 1,19 km. Prostokąt na zdjęciu wyznacza fragment pożarzyska z 1992 roku niedaleko Kuźni Raciborskiej. Oblicz jego powierzchnię. Wynik podaj w km2 i ha. Rozwiązanie: Zadanie to możemy rozwiązać na dwa sposoby: Sposób I: Mierzymy długość boków prostokąta wyznaczającego fragment pożarzyska. Następnie za pomocą skali zdjęcia obliczamy ich długość w terenie. Aby podać rzeczywistą powierzchnię pożarzyska, wystarczy pomnożyć oba boki prostokąta np. 1cm 4km 1cm 4km 1,8cm x1 1,3cm x2 x1 = 7,2 km x2 = 5,2 km szukana powierzchnia = x1 x2 = 37,44 km2 = 3744 ha Sposób II: Obliczamy powierzchnię prostokąta na zdjęciu. Następnie na podstawie skali polowej obliczamy rzeczywistą powierzchnię fragmentu pożarzyska: 1cm2 16km2 2,34cm2 x x = 37,44 km2 = 3744 ha Odpowiedź: Powierzchnia fragmentu pożarzyska wynosi 37,44 km2, co odpowiada 3744 ha.

Oblicz rozciągłość południkową i równoleżnikową z dokładnością do 1' długości i szerokości geograficznej. 74 pożarzyska Rozwiązanie: Rozciągłość równoleżnikowa fragmentu pożarzyska wyznaczonego przez biały prostokąt to różnica λ jego skrajnych punktów: 18º25 E - 18º18 E = 7 Rozciągłość południkowa fragmentu pożarzyska to różnica φ jego skrajnych punktów: 50º16 N - 50º11 N = 5 Odpowiedź: Rozciągłość równoleżnikowa fragmentu pożarzyska wynosi 7, a południkowa 5. Znajdujesz się w punkcie C. Jaki azymut powinieneś obrać, aby dotrzeć do punktu D? Rozwiązanie: Azymut geograficzny to kąt zawarty między kierunkiem północnym, a określanym kierunkiem poziomym. Mierzy się go zgodnie z ruchem wskazówek zegara i podaje w º. Na zdjęcie satelitarne nałożono siatkę współrzędnych geograficznych (południki wskazują kierunki N i S). Kształt ramki zdjęcia odpowiada zaś południkom i równoleżnikom topograficznym, stąd zbieżność południków (różnica między azymutem geograficznym i topograficznym). Określając azymut geograficzny, musimy stosować się do południkowej linii siatki współrzędnych geograficznych, a nie topograficznych. Po znalezieniu odpowiedniej linii południkowej przykładamy kątomierz i zgodnie z ruchem wskazówek zegara odczytujemy azymut geograficzny. Odpowiedź: Szukany azymut geograficzny wynosi 91º. Zad. 2 Zadanie wykonaj na podstawie zdjęcia satelitarnego nr 2. Na podstawie zamieszczonej na zdjęciu podziałki liniowej podaj skalę liczbową. Rozwiązanie: Wykonujemy te same czynności, jakie wykonywaliśmy w zad.1 a).

Zdjęcie satelitarne nr 1 A Kuźnia Raciborska B- zbiornik wodny w Dziergowicach C kopalnia piasku Kotlarnia D dolina Bierawki E pożarzysko z 1992 roku 75

Zdjęcie satelitarne nr 2 A Racibórz, B Rezerwat Łężczok, C Kuźnia Raciborska, D Rudy Raciborskie, E Zbiornik Rybnicki, F Rybnik, G - pożarzysko 76

77 Porównaj elementy środowiska geograficznego obszaru prostokąta obejmującego Racibórz i prostokąta obejmującego Kuźnię Raciborską. Odpowiedź: (W odpowiedzi uwzględniono tylko te elementy środowiska, które uczeń jest w stanie wyinterpretować na podstawie zdjęcia satelitarnego). W okolicach Raciborza, na lewym brzegu Odry dominują charakterystyczne uporządkowane formy geometryczne, czyli pola uprawne, podczas gdy otoczenie Kuźni Raciborskiej tworzą głównie lasy i obszar pożarzyska z 1992 roku. Około 24 km na południowy-wschód od Kuźni Raciborskiej znajduje się sztuczny zbiornik wodny, podczas gdy w okolicach Raciborza sieć wodna ogranicza się właściwie do rzeki Odry i jej dopływów. c) Oblicz powierzchnie prostokątów zamieszczonych na zdjęciu. Rozwiązanie: Wykonujemy te same czynności, jakie wykonywaliśmy w zad.1 d). d) Oblicz odległość topograficzną między Raciborzem i Kuźnią Raciborską. Rozwiązanie: Zakładając, że odległość między Raciborzem a Kuźnią Raciborską równa się długości odcinka, którego końce wyznaczają punkty A i C na zdjęciu o skali 1 : 100 000, możemy utworzyć następującą proporcję: 1cm 1km 14cm x Odpowiedź: Odległość topograficzna (pozioma) między Raciborzem a Kuźnią Raciborską wynosi 14 km. Zad. 3 Zadanie wykonaj na podstawie zdjęcia satelitarnego nr 3. rzeki przepływające przez miasta są zwykle poddawane regulacji, która polega na utworzeniu dodatkowego koryta tzw. kanału przejmującego nadmiar wody płynącej przez centrum w okresie zagrożenia powodziowego. Na zdjęciu satelitarnym przepływająca przez Racibórz Odra też posiada swój kanał. Rozpoznaj, jakimi literami oznaczono rzekę i jej kanał, dopisując je w odpowiednich miejscach.

78...D... rzeka Odra...E... kanał Ulga Napisz, jakimi cechami charakteryzuje się koryto rzeki uregulowanej, a jakimi koryto rzeki nieuregulowanej. Odpowiedź: Cechy rzeki uregulowanej: pogłębione, umocnione koryto, obecność wałów przeciwpowodziowych, wyprostowany bieg rzeki. Cechy rzeki nieuregulowanej: brak obwałowań, brak umocnień koryta, które często zmienia swoje położenie, obecność łach rzecznych, rzeki nizinne cechuje kręty bieg. Za pomocą prostokąta oznaczono na zdjęciu pewien odcinek Odry. Napisz, jaki charakter ma rzeka na przestrzeni tych kilku kilometrów. Odpowiedź: Rzeka ma charakter rzeki nizinnej i meandrującej. Literą B oznaczono na zdjęciu pewien element doliny rzecznej. Podaj jaki. Odpowiedź: Literą B oznaczono na zdjęciu satelitarnym starorzecza.

79 Zdjęcie satelitarne nr 3 A meandry Odry B starorzecza C pola uprawne D Odra E kanał Ulga Litera C wskazuje na zdjęciu element środowiska antropogenicznego, charakterystyczny dla obszarów położonych na lewym brzegu Odry w okolicach Raciborza. Podaj jaki. Napisz, w jaki sposób taki element środowiska przedstawiany jest na obrazach satelitarnych. Odpowiedź: Literą C na zdjęciu satelitarnym oznaczono pola uprawne. Zazwyczaj ten element środowiska antropogenicznego przypomina na obrazach satelitarnych układ uporządkowanych form geometrycznych (prostokąty). Podsumowanie i krótka charakterystyka zadań dla maturzystów. Zamieszczone w niniejszym artykule zadania stanowią alternatywę dla zadań wykonywanych przez uczniów na podstawie mapy. Są one przeznaczone głównie dla maturzystów przygotowujących się do matury na poziomie rozszerzonym. Dzięki nałożonej na obrazy LANDSATA siatce współrzędnych geograficznych i skali zaproponowane zadania sprawdzają te same umiejętności ucznia, z którymi można się spotkać w zadaniach rozwiązywanych na podstawie mapy. Sprawdzane umiejętności to:

1. 2. 3. 4. 5. 80 przeliczanie skali, odległości i powierzchni, lokalizowanie obiektów na podstawie opisu, porównywanie elementów środowiska geograficznego, określanie współrzędnych geograficznych, określanie azymutu geograficznego. Wydaje się zatem, że obrazy satelitarne, czy też zdjęcia lotnicze mogą służyć jako pomoc dydaktyczna w przygotowaniach uczniów do egzaminu maturalnego z geografii. Ich dodatkowym atutem może być darmowa dostępność. Uczniowie mogą w ten sposób pracować na materiałach dotyczących miejscowości/regionów, w których mieszkają. Literatura GeoCover_circa_2000_Product_Description.pdf., - dostępne na stronach LANDSAT7 http://landsat.gsfc.nasa.gov/ http://landsat7.usgs.gov/ http://zulu.ssc.nasa.gov/mrsid/ Informator dla maturzystów 2010/2011 Landsat Tutorial-V1.html dr Romana Adamczyk Zespół Szkół Budowlanych i Rzemiosł Różnych w Raciborzu Artur Grűtz E-przewodnik GPS dla programu turystycznej nawigacji satelitarnej TrekBuddy do telefonu komórkowego. W pierwszej kolejności przygotujemy podkład dla e-przewodnika. Podkład taki można wykonać na dwa sposoby: mapowy wykorzystując skan posiadanej mapy papierowej do komputera, dla której wykonujemy kalibrację dla GPS w programie OziExplorer. wykorzystując dostępne serwisy mapowe w Internecie poprzez program TrekBuddy Atlas Creator, który generuje gotowe mapy z kalibracją dla GPS.

81 W pierwszym przypadku jest wymagana pewna podstawowa wiedza z zakresu kartografii, aby wykonać prawidłowe pliki kalibracji dla różnych systemów odwzorowań, w jakich mogą być wykonane przeróżne mapy. W drugim przypadku jesteśmy skazani na serwisy mapowe, ale dla przygotowania e-przewodnika takie mapy będą w zupełności wystarczające i łatwe do wykonania. Właściwy e-przewodnik GPS to ślady tras, po których będziemy prowadzeni przez program TrekBuddy; mapy to tylko dodatek dla orientacji w terenie. Dla e-przewodnika zaproponuję wykonanie własnej mapy szkicowej z dodatkowymi informacjami dla turysty, wykorzystując jako podkład mapę wygenerowaną z serwisów mapowych zawartych w Internecie. Taki podkład przygotujemy w programie TrekBuddy Atlas Creator. W zakładce Map_source wybieramy interesujący nas serwis mapowy (dla przykładu tu Yahoo Maps), w zakładce Zoom_Levels możemy zaznaczyć interesujące nas poziomy powiększeń. Jako że mapy dla programu TrekBuddy są rastrowe (bitmapy), to dla powiększania interesującego terenu musimy przygotować kilka bitmap tego samego obszaru dla kilku powiększeń (Zoom_Levele). Na rysunku powyżej widać pewien obszar mapy zakreślony kolorem różowym - to dla tego zaznaczenia będą kreowane mapy. Zaznaczenie 12 dla Zoom_Level będzie mapą przeglądową (aby się orientować, gdzie mniej więcej jesteśmy). Podkład do naszej mapy szkicowej dla śladu e-przewodnika wykonamy na powiększeniu o większej

82 szczegółowości np. 15. Po wybraniu powiększeń 12 oraz 15 w zakładce Zoom_Levels w zakładce Atlas_Content dodajemy wybrane mapy. W Atlas_settings wybieramy format OziExplorer, jeśli wybierzemy format TrekBuddy tared atlas, program pobierze z internetu zaznaczony fragment mapy, odpowiednio go potnie, spakuje i przygotuje atlas, (tu, jako że mapa jest pocięta, nie wykonamy własnego szkicu mapy). W przypadku formatu OziExplorej dostaniemy jeden plik mapy dla każdego powiększenia. Plik mapy odpowiedniego zoomu wczytujemy do programu np. GIMP, w którym, korzystając z warstw, zrobimy własną mapę szkicową nałożoną na mapę oryginalną, bądź jak niżej na tle przeźroczystym.

83 W ten sposób dostaniemy trzy pliki graficzne map, dla powiększenia 12 i 15 jako oryginalne oraz naszą mapę szkicową dla powiększenia 15. Mapa oryginalna i szkicowa są dla tego samego powiększenia 15, zatem możemy skopiować plik kalibracji mapy oryginalnej do naszej mapy szkicowej. Będziemy mieli trzy katalogi z kompletem plików *.map (kalibracja) *.png lub *.jpg (obrazy bitmapowe map). Kolejnym etapem będzie pocięcie tych map dla dostosowania do telefonu komórkowego. W tym celu posłużymy się programem TB_Cutter, katalog mapy będzie miał zawartość; plik *.map (kalibracja), *.set (info o pocięciu) oraz katalog \set, który będzie zawierać pocięte pliki mapy. Dla wykorzystania takiej mapy w telefonie musimy katalog z mapą zarchiwizować programem tar. Dostaniemy trzy pliki tar będącymi mapami dla TrekBuddy. Będą to trzy niezależne mapy. Dla wygody korzystania warto sobie zrobić atlas zawierający te trzy mapy, łatwiej będzie się przełączać między tymi mapami. Wykonanie atlasu Mając niepocięte, niespakowane tarem mapy, wykonamy atlas dla TrekBuddy, wykorzystując program atlas_tar.exe + tar.exe (program atlas_tar.exe został wykonany przez jednego z użytkowników TrekBuddy jako usprawnienie). Zasada tworzenia atlasu polega na odpowiednim poukładaniu katalogów z mapami. Tworzymy katalog domowy atlasu Moj_atlas, do niego wkopiujemy program atlas_tar.exe+tar.exe. W katalogu domowym robimy podkatalogi, w których będą poszczególne mapy składowe tworzące atlas, w naszym przypadku będą to katalogi tematyczne np. moja_mapa_skala15, mapa_oryginalna_skala15 mapa_oryginalna_skala12, tematów i skal może być więcej. Do tych podkatalogów wgrywamy odpowiednio niepocięty plik mapy w png lub jpg wraz z plikiem kalibracji map. Programem TB_Cutter.exe tniemy mapy w tych katalogach, zapisując pociętą mapę w kolejnym podkatalogu, domyślną nazwę output zamieniamy na własną. Jeżeli w danym temacie, skali, będzie kilka map pokrywających większy teren (kilka zestawów *.png *.map), to powstanie kilka podkatalogów w katalogu tematu, skali. Struktura katalogów przed pocięciem będzie następująca:

84

85 Tak wygląda gotowy spakowany atlas przeznaczony do wgrania do telefonu do katalogu programu TrekBuddy w katalog \maps (czyli kopiujemy całą zawartość katalogu \Moj_atlas) Wykonanie pliku śladu gpx. W drugiej kolejności zrobimy ślad trasy wycieczki czyli plik gpx. Przy pomocy tego pliku TrekBuddy będzie nas prowadził do kolejnych punktów trasy. Plik gpx wykonamy tak, że będzie dostępna nawigacja głosowa wraz ze zdjęciami ciekawych i charakterystycznych miejsc na trasie. Wpierw musimy zrobić surowy plik gpx. Można go wykonać: 1. 2. 3. 4. bezpośrednio w komórce w programie TrekBuddy w oparciu o wgraną mapę, włączając zapis śladu w programie TrekBuddy podczas wycieczki w terenie, w serwisie mapowym Google, plus dodatki do serwisu do wygenerowania pliku gpx, w odpowiednich programach. Opiszę tu dwie metody dla uzyskania surowego pliku gpx. ad.1 po uruchomieniu programu TrekBuddy na wczytanej mapie punkt po punkcie zaznaczamy te miejsca, przez które chcemy przejść. Na wyświetlanej mapie kursorami telefonu najeżdżamy krzyżem na wybrany pierwszy pkt, wciskamy klawisz 1 (menu nawigacji), wybieramy dodaj pozycję. Pojawia się karta Punkt, którą możemy wyedytować w telefonie, następnie wybieramy dodaj, pojawi się lista plików gpx już istniejących w telefonie oraz na górze <new file>. Dla nowego śladu wybieramy otwórz i nadajemy nazwę nowego śladu, po czym wracamy do mapy. Zaznaczamy kursorami kolejny punkt, wciskamy 1 i powtarzamy powyższe tyle razy, ile chcemy dodać punktów, tym razem wybierając plik gpx stworzony za pierwszym razem. Potem ten plik gpx można wysłać do komputera w celu dalszej obróbki. ad.3 otwierając stronę http://gm2tb.awokenmind.de/, wyświetlamy interesujący fragment mapy. Nad mapą strzałka myszki zamieni się na łapkę. Nad interesującymi punktami klikamy, w ten sposób zaznaczając trasę, a obok pojawią się nazwy zaznaczonych punktów.

86 Klikając w show/hide route, wyświetlimy/zgasimy niebieski ślad trasy; klikając w download waypoints, pobierzemy na komputer domyślnie nazwany plik mapname.gpx z zaznaczonym śladem trasy, który dalej będziemy obrabiać. Pod adresem http://maps.google.pl/ można zaprojektować trasę przejazdu lub przejścia z punktu A do B, dodając punkty pośrednie. Serwis wyświetli opis trasy, jaką mamy do pokonania. Dodając wtyczkę javascript GmapToGPX ze strony http://www.elsewhere.org/journal/gmaptogpx/ (żółty prostokąt z napisem GmapToGPX) do serwisu google i klikając w nią, wyświetlimy zawartość opisu trasy w kodzie xml, który możemy skopiować do pliku gpx w komputerze i potem dalej obrabiać.

87 Mając surowy plik śladu gpx, przerobimy go programem ConvWPT TrekBuddy Waypoint Converter do pliku gpx w postaci e-przewodnika multimedialnego ze zdjęciami i głosową nawigacją. Znając strukturę plików xml, można wykonać konwersję ręcznie, edytując plik śladu gpx. Struktura pliku gpx wyedytowanego programem ConvWPT wygląda przykładowo:

88 <?xml version="1.0" encoding="utf-8"?> <gpx version="1.1"> ( ) tyle ile punktów tyle sekcji <wpt> <wpt lat="50.756806666" lon="16.610518333"> współrzędne geograficzne <name>nowizna palac</name> nazwa punktu <cmt>skręć w lewo w Pszowska</cmt> komentarz dodatkowy <sym>2</sym> kod strzałki <link href="nav2.amr"/> odwołanie się do dźwięku <link href="images/pic-1.jpg"/> odwołanie się do zdjęcia </wpt> (...) </gpx> Pliki zdjęciowe obrabiamy w ulubionym programie do zdjęć; dostosowujemy rozmiar zdjęć do wersji ekranu telefonu komórkowego jak i do CMS wyświetlającego komputerek. Tak przygotowany plik śladu gpx z katalogiem na zdjęcia wgrywamy do katalogu \wpts programu TrekBuddy w telefonie komórkowym. W tym momencie e-przewodnik można uznać za gotowy. Mamy atlas z własnym podkładem mapowym, mamy plik śladu gpx z nawigacją głosową i katalogiem ze zdjęciami, które będą wyświetlane w miarę przechodzenia trasy. Aby sprawdzić działanie przewodnika musimy się jednak wybrać w rzeczywistą wycieczkę. A co jeśli nasza mapa pokazuje drugi koniec kraju? Do kompletu wykonamy jeszcze plik (nmea) symulacji odczytu informacji z satelitów, na podstawie pliku gpx surowego lub przetworzonego (ten etap niestety należy wykonać ręcznie).

89 <?xml version="1.0" encoding="utf-8"?> <gpx version="1.1"> <trk> <trkseg> ( ) tyle ile punktów tyle sekcji <trkpt> <trkpt lat="50.756806666" lon="16.610518333"> <name>nowizna palac*</name> <cmt>skręć w lewo w Pszowska</cmt> <time>2010-03-17t11:32:29.437z</time> czas tworzymy jeżeli nie było. <fix>2d</fix> 2d info bez wysokości <sat>6</sat> ilość satelitów <extensions> <nmea:course>0.0</nmea:course kierunek może być 0.0 <nmea:speed>0.0</nmea:speed> szybkość może być 0.0 <gsm:cellid>65621020</gsm:cellid> unikalny numer komórki (obszaru) GSM <gsm:lac>41113</gsm:lac> kod obszaru lokalizacji w danej sieci GSM </extensions> <sym>2</sym> <link href="nav2.amr"/> <link href="images/pic-1.jpg"/> </trkpt> ( ) </trkseg> </trk> </gpx> W tagu <time> data i czas są nieistotne dla symulacji, jednak należy zachować chronologię. Względem pierwotnego pliku gpx, to, co pogrubione, należy dopisać albo poprawić. Parametry w <extensions> można wpisać z powyższego przykładu, gdyż są nieistotne dla symulacji przejścia.