Dieta niskocholesterolowa wskazania, skuteczność, produkty zalecane i zakazane Mimo, iż krążące przez wiele lat mity o szkodliwości cholesterolu obalone zostały w wielu badaniach naukowych, fobia cholesterolowa wciąż trwa, a z nią ciągłe generalizowanie roli tego związku wyłącznie do jego promiażdżycowego działania. Czy dieta niskocholesterolowa jest więc faktycznie kluczem w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych? Jakie jednostki chorobowe wymagają ograniczenia spożywanego cholesterolu i jaką dietę należy wtedy wprowadzić? Metabolizm cholesterolu Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że stężenie cholesterolu we krwi nie jest jedynie wynikiem dostarczania go z pożywieniem. Jednym z podstawowych procesów fizjologicznych jest metabolizm cholesterolu, czyli proces jego rozpadu i syntezy. To raczej wypadkowa tych zjawisk i czynniki decydujące o transporcie cholesterolu w organizmie wpływają na jego stężenia w naczyniach krwionośnych. Związek ten dostarczony z dietą wchłaniany jest w jelicie cienkim, gdzie rozdzielony zostaje na dwie pule. Większa część trafia do naczyń limfatycznych i po połączeniu z białkami tworzy lipoproteiny HDL i LDL, odpowiadające za transport cholesterolu z tkanek do wątroby i odwrotnie. Pozostała część trafia do żyły wrotnej wędrując do hepatocytów. Ostatecznie, jako składnik żółci cholesterol wydzielany jest do dwunastnicy i bierze udział w trawieniu tłuszczów. Jeśli zaś ilość dostarczanego cholesterolu z dietą jest zbyt mała w stosunku do zapotrzebowania, organizm potrafi syntezować go na drodze przemian związanych z udziałem związku o nazwie acetylo-coa. Jego nadwyżka prowadzi zaś do powstania kwasów żółciowych i ich soli, które wydalane są z kałem jest to główna droga eliminacji nadmiaru cholesterolu z organizmu. Okazuje się również, że prawie połowa wchłanianego cholesterolu nie pochodzi z pożywienia [1]. Oczywiście, omówione przemiany są dużo bardziej skomplikowane i wieloetapowe. Konkluzją jednak jest fakt, iż cholesterol zarówno pochodzący z endogennej syntezy w organizmie, jak i ten dostarczany z pożywieniem nie jest jedynie składnikiem, który trafiając prosto do naczyń krwionośnych powoduje natychmiastowe tworzenie blaszki miażdżycowej. Rola cholesterolu jest dużo bardziej złożona. Bierze udział w trawieniu tłuszczów, syntezie hormonów, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mózgu. W warunkach fizjologicznych organizm sam potrafi regulować ilość wchłanianego cholesterolu, wykorzystywać go do swoich celów a nadmiar usuwać. Jego podwyższone stężenie we krwi jest raczej sygnałem, że podstawowe procesy metaboliczne zostały zaburzone. Zamiast więc dążyć do zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego w tym przypadku jedynie markera stanu chorobowego należy dążyć do odkrycia źródła problemu i jego rozwiązania, co przełoży się na wyrównanie całego profilu lipidowego. Dieta niskocholesterolowa Mimo, iż wielokierunkowy, pozytywny wpływ cholesterolu na organizm człowieka jest dobrze poznanym zagadnieniem fizjologii i biochemii człowieka, ograniczenie jego spożycia jest jednym z najbardziej spopularyzowanych zaleceń żywieniowych dla ogółu
populacji, co uargumentowane jest rolą w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Tymczasem, wiele badań [2][3] dowiodło, iż ilość cholesterolu spożywanego z dietą nie ma bezpośredniego wpływu na jego stężenie we krwi i nie jest jedynym czynnikiem indukującym proces tworzenia blaszki miażdżycowej. Co więcej, istnieją badania[4] [5], w których codzienne spożywanie jaj, uważanych za produkt wysokocholesterolowy, powodowało poprawę profilu lipidowego po kilku tygodniach eksperymentu. Mimo to, istnieją pewne wskazania do wprowadzenia diety niskocholesterolowej. Dieta niskocholesterolowa wskazania Istnieją jednostki chorobowe, w których podaż cholesterolu musi być kontrolowana i w razie potrzeby ograniczona, głownie ze względu na jego zaburzony metabolizm w organizmie. Należą do nich: mutacja genów ApoE Apolipoproteina E (ApoE) jest produkowana w wątrobie i mózgu. Jej głównym zadaniem jest udział w metabolizmie lipidów (transportuje lipidy z miejsca ich powstawania do tkanek, gdzie są magazynowane lub wydalane z organizmu). Odpowiada m.in. za eliminację cholesterolu z krwi i przeciwdziałanie miażdżycy. Każdy człowiek posiada parę genów ApoE, które stanowią kombinację tych 3 izoform. Posiadanie genotypu ApoE e4/e4 i ApoE e4/e3 może wskazywać na zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy i choroby Alzheimera. Osoby o tym genotypie mają podwyższoną skłonność do wzrostu stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów TG we krwi, ze względu na zaburzone procesy metabolizmu lipidów. Odziedziczenie określonej formy polimorficznego genu dla ApoE (e4), nie wystarcza do rozwoju choroby, ale jest czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania; hipercholesterolemia wrodzona (rodzinna) również indukowana mutacją w obrębie genów, w tym przypadku LDLR. W tej jednostce chorobowej dochodzi najczęściej do zaburzenia transportu i katabolizmu LDL, co prowadzi do zwiększania ilości cholesterolu w osoczu. Podwyższony poziom LDL współistnieje często z prawidłowym stężeniem HDL i VLDL. W rodzinnej hipercholesterolemii dochodzi także do zwiększonego odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych; cholecystektomia zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu pęcherzyka żółciowego, służącego do magazynowania i zagęszczania żółci koniecznej do emulgacji tłuszczu pochodzącego z pożywienia. Resekcja tego narządu upośledza cały proces trawienia i wchłaniania tłuszczu w organizmie, co jest wskazaniem do jego ograniczenia i ewentualnego zastąpienia łatwiej strawnymi kwasami tłuszczowymi (np. MCT). Ze względu na zaburzoną produkcję żółci i syntezę soli kwasów żółciowych, zaleca się również ograniczenie podaży cholesterolu w diecie; choroby wątroby wątroba jako główny narząd biorący udział w metabolizmie cholesterolu, pełni jednocześnie wiele innych, kluczowych dla homeostazy organizmu ról. W przebiegu różnych chorób związanych z jej dysfunkcją (nowotwory, marskość wątroby itp.) należy dążyć do odciążania chorego narządu. Nie mniej jednak zbyt mała ilość cholesterolu w diecie może nasilać jego endogenną produkcję w wątrobie co i tak zmusi ją do wzmożonej pracy. Należy więc kontrolować podaż tego związku, monitorować parametry czynności narządu i dbać o jego regenerację; zaawansowana cukrzyca zaburzenia gospodarki cukrowej i lipidowej są ściśle powiązane ze sobą, dlatego też w późnym stadium cukrzycy zaleca się ograniczenie ilości spożywanego cholesterolu przynajmniej do czasu względnego wyrównania gospodarki węglowodanowej. Należy jednak zaznaczyć, iż to wysoki poziom cukru we krwi i nieustanny proces glikacji ma bardziej negatywny wpływ na
naczynia krwionośne, niż sam cholesterol. Dieta niskocholesterolowa skuteczność O skuteczności diety niskocholesterolowej można mówić tylko wtedy, gdy poza faktycznym ograniczeniem jego podaży w diecie, zaadresujemy przyczynę jego podwyższonego poziomu i będziemy dążyć do jego eliminacji. Pożądanym efektem naszych działań ma być nie obniżenie stężenia tego składnika w surowicy krwi do poziomu określanego przez normy laboratoryjne, ale wyrównanie całego profilu lipidowego, co jest ważniejsze niż wpasowanie się w założone zakresy wartości referencyjnych. Powinniśmy dążyć do prawidłowego stosunku lipoprotein HDL:LDL, który optymalnie wynosi ok. 2. Cholesterol całkowity powinien mieścić się w granicach 200 250 mg/dl, choć wyższa z podanych wartości jest już dziś uznawana za zbyt wysokie stężenie. Dieta niskocholesterolowa produkty zalecane i zakazane W diecie niskocholesterolowej zaleca się: zmniejszenie spożycia produktów bogatych w cholesterol (szczególnie podroby, masło, jaja), którego dzienną podaż szacuje się na max. 200mg/dobę; eliminację cukru jak wcześniej wspomniano, podwyższone stężenie glukozy we krwi przyczynia się do uszkodzenia naczyń krwionośnych, powstania miejscowego stanu zapalnego i w efekcie odkładania cholesterolu w zmienionych chorobowo tętnicach; eliminację trans izomerów kwasów tłuszczowych zawarte w produktach wysokoprzetworzonych, utwardzonych olejach roślinnych, produktów mocno wysmażonych są głównym powodem wzrostu poziomu cholesterolu we krwi; dbanie o prawidłowy stosunek kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 optymalnie, stosunek ten powinien wynosić ok. 4:1, często zaś wynosi 10:1 i więcej. Ta nierównowaga promuje powstawanie stanu zapalnego i zaburzenia gospodarki lipidowej. Odwrotnie, zwiększone spożycie kwasów EPA i DHA (źródła: tran, tłuste ryby morskie) należących do rodziny omega-3 wykazuje działanie hipocholesterolemiczne i przeciwzapalne; spożywanie produktów bogatych w witaminy i antyoksydanty szczególnie witamin C i E (źródła: warzywa i owoce), które przyczyniają się między innymi do poprawy funkcji śródbłonka naczyń krwionośnych, których patologie w budowie i funkcjonowaniu często są przyczyną podwyższonego stężenia cholesterolu; włączenie do diety produktów o działaniu przeciwzapalnym np. kurkuma, ponieważ cholesterol zwykle ulega wzmożonej syntezie na skutek powstania w organizmie stanu zapalnego; dbanie o wyrównanie niedoborów składników odżywczych szczególnie witamin z grupy B, magnezu, selenu i wapnia deficyt witamin z grupy B może promować hiperhomocysteinemię ważniejszy czynnik determinujący rozwój chorób serca niż samo stężenie cholesterolu, zaś niedobory wspomnianych składników mineralnych zaburzenia w pracy układu krążenia; odpowiednią podaż błonnika szczególnie frakcji rozpuszczalnej, która ma wpływ na hamowanie biosyntezy cholesterolu w wątrobie i zdolność wiązania kwasów żółciowych i ich soli w jelitach tym samym zmniejszając wchłanianie cholesterolu;
spożywanie nasion roślin strączkowych nie tylko są bogate w wymienione wyżej witaminy i minerały o pozytywnym wpływie na cały układ krążenia, ale również mają udowodnione działanie hipocholesterolemiczne. Należy pamiętać o ich namoczeniu i odpowiednio długim gotowaniu przed spożyciem w celu usunięcia substancji antyodżywczych (lektyny, hemaglutyniny). Czy dieta niskocholesterolowa jest kluczem do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób sercowo naczyniowych? Gdyby odpowiedź była jednoznacznie twierdząca, w dobie popularyzowania diety niskotłuszczowej i niskocholesterolowej wskaźnik zgonów z powodu chorób sercowo-naczyniowych wykazywałby tendencję spadkową. Niestety, mimo coraz większych restrykcji dotyczącej spożywania cholesterolu i konsekwentnego obniżania normy laboratoryjnej w tempie szybszym, niż mogłoby to być uzasadnione ewolucyjnymi zmianami metabolicznymi choroby serca wciąż są istotnym problemem dzisiejszego świata. Warto uświadomić sobie, że poza pewnymi jednostkami chorobowymi (takimi jak mutacja genu ApoE4, dysfunkcje pęcherzyka żółciowego i wątroby lub zaburzeniami przemian tłuszczów i lipidów), ograniczenie podaży cholesterolu w diecie nie musi przynieść oczekiwanych rezultatów. Jego niedobór wpłynie zaś negatywnie na inne procesy, w których jest potrzebny i nasili endogenną produkcję, którą zahamować może jedynie interwencja farmakologiczna. Dobrym podsumowaniem roli cholesterolu w diecie jest opinia lekarza medycyny, Huberta Juźków: Cholesterol nie jest ani zły, ani dobry. Jest po prostu potrzebny. Wprowadzenie diety niskocholesterolowej jest zasadne tylko w przypadku problemów z jego metabolizmem, nie zaś jako nieodłączny element profilaktyki chorób sercowonaczyniowych. Literatura: [1] Stanisław Konturek: Układ trawienny. W: Władysław Zygmunt Traczyk, Andrzej Trzebski, Andrzej Godlewski: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 798. ISBN 978-83-200-3664-0 [2] http://wholehealthsource.blogspot.com/2011/01/does-dietary-saturated-fatincrease.html [3] http://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2014/07/27/saturated-fatcholesterol.aspx [4] http://suppversity.blogspot.com/2012/02/eat-whole-eggs-all-day-and-throwyour.html [5] http://suppversity.blogspot.com/2013/05/eggs-4-letter-food-improves-both.html [6] Biochemia w pigułce Frakcje Lipidowe krwi: HDL, LDL, VLDL, cholesterol http://www.drmichalak.pl/cholesterol_frakcje_lipidowe_krwi.htm Author: Sonia Walla Link do artykułu: http://bonavita.pl/dieta-niskocholesterolowa-wskazania-skutecznoscprodukty-zalecane-i-zakazane