Ruch naturalny - zgony
Dwa etapy śmierci: Śmierć kliniczna ustanie funkcji życiowych stopniowe, całkowite zahamowanie procesów biologicznych, ustanie pracy serca, i funkcji oddychania, z możliwością przywrócenia funkcji życiowych w ciągu pierwszych trzech minut. Śmierć biologiczna utożsamiona jest ze śmiercią mózgu.
Definicja zgonu w Polsce (obowiązująca od 1994 roku) Zgonem jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie czynności całego ustroju.
Akt zgonu Obowiązujące w Polsce przepisy prawne zabraniają chować zmarłych bez uprzedniego sporządzenia aktu zgonu w USC.
Zgony w podziale terytorialnym Przyporządkowanie zgonu do określonego terytorium nie ustala się na podstawie miejsca, gdzie nastąpił zgon a na podstawie ostatniego przed zgonem stałego miejsca zamieszkania zmarłego. Zgony niemowląt są grupowane według miejsca stałego zamieszkania matki.
Umieralność (mortality) Natężenie zgonów, wyraża stosunek liczby zgonów ogółem do liczby ludności.
Ogólny współczynnik zgonów zt ogólna liczba zgonów w okresie sprawozdawczym t Lt liczba ludności w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w badanym okresie t. C constans (1000, 10 000, lub 100 000
Ogólny współczynnik zgonów Na jego wielkość mają wpływ zarówno zmiany w poziomie umieralności ludności w poszczególnych grupach wieku i płci oraz zmiany struktury ludności według płci i wieku. Jest jednym z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego ludności.
Ogólny współczynnik zgonów osób w wieku 1 lat i więcej W pewnych przypadkach, kiedy chodzi o wyeliminowanie wpływu dużej umieralności niemowlęcej na poziom ogólnego współczynnika zgonów, celowe jest posługiwanie się ogólnym współczynnikiem zgonów osób w wieku 1 lat i więcej.
Ogółem Miasta Wieś 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 46 tysiące 450 Liczba zgonów w Polsce w latach 1946-2014 400 350 300 250 200 150 100 50 0
Ogółem Miasta Wieś 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 46 na 1000 osób 14 Ogólny współczynnik zgonów w Polsce w latach 1946-2014 13 12 11 10 9 8 7 6
Przykład cząstkowego współczynnika zgonów Wz19 współczynnik zgonów dla ludności w wieku 19 lat Zt19 liczba zgonów ludności w wieku 19 lat w czasie t Lt19 liczba ludności w wieku 19 lat w czasie t
Liczba ludności w 2010 roku wg płci, wieku i miejsca zamieszkania (w tys.)
Liczba zgonów w 2010 roku wg płci, wieku i miejsca zamieszkania
Cząstkowe współczynniki zgonów w 2010 roku wg płci, wieku i miejsca zamieszkania (na 100 tys. ludności)
Liczba zgonów wg grup wieku w 2013 roku 54000 52000 50000 48000 Miasta 46000 44000 Wieś 42000 40000 38000 36000 34000 32000 30000 28000 26000 24000 22000 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 0 1-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 lat i więcej
20000 Zgony według wieku i płci 1980 1990 15000 2000 2010 2014 10000 5000 0 1-4 0 lat 10-14 5-9 20-24 15-19 30-34 25-29 40-44 35-39 50-54 45-49 60-64 55-59 70-74 65-69 75-79 80-84 85 lat i więcej
18000 Zgony wg wieku i płci w 2013 roku 16000 14000 Mężczyźni 12000 Kobiety 10000 8000 6000 4000 2000 0 1-4 0 lat 10-14 5-9 20-24 15-19 30-34 25-29 40-44 35-39 50-54 45-49 60-64 55-59 70-74 65-69 75-79 80-84 85 lat i więcej
20000 Zgony wg płci i miejsca zamieszkania 18000 Mężczyźni miasta 16000 Mężczyźni wieś Kobiety miasta 14000 Kobiety wieś 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1-4 0 lat 10-14 5-9 20-24 15-19 30-34 25-29 40-44 35-39 50-54 45-49 60-64 55-59 70-74 65-69 75-79 80-84 85 lat i więcej
Nadumieralność mężczyzn wg wieku 450 400 350 1980 2014 300 250 200 150 100 50 0 1-4 0 lat 10-14 5-9 20-24 15-19 30-34 25-29 40-44 35-39 50-54 45-49 60-64 55-59 70-74 65-69 75-79 80-84 85 lat i więcej
600 Nadumieralność mężczyzn wg miejsca zamieszkania w 2013 roku. 500 400 Miasta Wieś 300 200 100 0 1-4 0 lat 10-14 5-9 20-24 15-19 30-34 25-29 40-44 35-39 50-54 45-49 60-64 55-59 70-74 65-69 75-79 80-84 85 lat i więcej
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 125000 120000 115000 110000 105000 100000 95000 90000 85000 80000 75000 70000 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 tysiące Liczba zgonów na świecie w latach 1950-2100 Świat Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 45000 1975-1980 50000 1970-1975 55000 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 tysiące 65000 Liczba zgonów na świecie w latach 1950-2100 60000 Mężczyźni Świat Kobiety Świat Mężczyźni k. rozwinięte Kobiety k. rozwinięte Mężczyźni k. rozwijające się Kobiety k. rozwijające się 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 40000 1970-1975 50000 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 tysiące 70000 60000 Liczba zgonów na świecie w latach 1950-2100 Afryka Azja Europa Ameryka Płd. i Karaiby Ameryka Północna Oceania 30000 20000 10000 0
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 na 1000 ludności Ogólny współczynnik zgonów dla świata w latach 1950-2100 25 Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się Świat 20 15 10 5 0
2095-2100 2090-2095 2085-2090 18 2080-2085 20 2075-2080 22 2070-2075 24 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 26 1950-1955 na 1000 ludności 28 Ogólny współczynnik zgonów dla świata w latach 1950-2100 Afryka Azja Europa Ameryka Płd, i Karaiby Ameryka Płn, Oceania 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Zgony niemowląt Niemowlęta dzieci, które nie ukończyły 1 roku życia (wiek 0 ukończonych lat) Noworodki dzieci w wieku do 28 dni
Współczynnik zgonów niemowląt W związku z faktem, iż liczba dzieci do pierwszego roku życia nie jest nigdy obliczona dokładnie, obliczanie współczynnika zgonów niemowląt opiera się na stosunku liczby zgonów w wieku poniżej 1 roku do urodzeń.
Umieralność niemowląt Analiza przemian zachodzących w umieralności niemowląt prowadzano jest na podstawie współczynników umieralności niemowląt oraz współczynników umieralności neonatalnej i postneonatalnej.
Umieralność neonatalna Wyraża stosunek zgonów noworodków liczących nie więcej niż 28 dni do ogólnej liczby urodzeń żywych. Ta formalna kategoria jest substytutem umieralności endogenicznej (związanej z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu), na temat której często jest brak szczegółowych danych.
Umieralność postneonatalna Wyraża stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni, ale mniej niż rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Ta kategoria z kolei zastępuje kategorię umieralności egzogenicznej (mającej swoje źródło w styczności niemowląt z otoczeniem, jest prawie wyłącznie spowodowana chorobami zakaźnymi, brakiem higieny, czy złym odżywianiem lub wypadkami)
Umieralność okołoporodowa Wyraża on stosunek urodzeń martwych i zgonów w ciągu 1 tygodniu trwania życia do ogólnej liczby urodzeń żywych i martwych.
90 Zgony niemowląt w Polsce w latach 1946-2014 85 Miasta Wieś Ogółem 80 75 70 65 60 55 45 40 35 30 25 20 15 10 5 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 0 46 w tysiącach 50
130 125 Zgony niemowląt w latach 1946 2014 w Polsce 120 115 110 Miasta Wieś Ogółem 105 100 95 90 85 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 0 46 na 1000 urodzeń żywych 80
Wieś 15 Ogółem 2014 16 2013 Miasta 2012 17 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 19 1993 1992 1991 1990 na 1000 urodzeń żywych 20 Współczynnik zgonów niemowląt w latach 1990 2014 w Polsce 18 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3
Współczynnik zgonów niemowląt na wsi w odsetkach umieralności niemowląt w miastach w latach 1946 2014 (wsp. zgonów niemowląt w miastach = 100) 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 46 80
Struktura zgonów niemowląt w Polsce latach 1970 2014 100% 90% 23% 31% 31% 29% 32% 80% 13% 70% 11% 18% 60% 18% 19% 28% 50% 24% 22% 40% 20% 19% 30% 20% 33% 36% 29% 33% 30% 10% 0% 1980 1990 2000 2010 2014 28-365 7-27 1-6 0
Zgony niemowląt według kolejności urodzenia dziecka u matki w latach 1980-2014 40,0 Na 1000 urodzeń żywych danej kolejności urodzenia 35,0 30,0 1 2 3 4 5 i dalsze Ogółem 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1980 1990 2000 2010 2014
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 110 2065-2070 120 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 150 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 na 1000 urodzeń żywych 160 Współczynniki zgonów niemowląt w latach 1950-2100 140 130 Świat Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
2095-2100 120 2090-2095 130 2085-2090 140 2080-2085 150 2075-2080 160 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 2050-2055 2045-2050 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 170 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 na 1000 urodzeń żywych 180 Współczynniki zgonów niemowląt w latach 1950-2100 Afryka Azja Europa Ameryka Płd, i Karaiby Ameryka Płn, Oceania 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Współczynniki zgonów niemowląt w krajach świata w 2013 roku
Współczynniki zgonów niemowląt w 2010 roku Andorra 0,0 Belgium 3,5 Montenegro 5,7 (2009) Iceland 2,2 France (metropolitan) 3,5 Albania 6,0 (2008) Finland 2,3 France 3,6 Bosnia and Herzegovina 6,4 Portugal 2,5 Greece 3,8 Serbia 6,7 Slovenia 2,5 Ireland 3,8 Russia 7,5 Sweden 2,5 Netherlands 3,8 Macedonia 7,6 Czech Republic 2,7 Switzerland 3,8 Ukraine 9,2 Norway 2,8 Austria 3,9 Bulgaria 9,4 San Marino 2,9 (2008) Belarus 4,0 Romania 9,8 Liechtenstein 3,0 Lithuania 4,3 Kosovo 9,9 (2009) Spain 3,2 United Kingdom 4,3 Azerbaijan 11,1 Estonia 3,3 Croatia 4,4 Georgia 11,2 Cyprus 3,3 (2009) Poland 5,0 Armenia 11,4 Denmark 3,4 Hungary 5,3 Moldova 11,8 Germany 3,4 Malta 5,5 Turkey 13,6 Italy 3,4 Latvia 5,7 Luxembourg 3,4 Slovakia 5,7
Współczynniki zgonów niemowląt w krajach europejskich w 2012 roku
Zachorowalność (sickness incidence) i śmiertelność (morbidity) Zdecydowana większość zgonów związana jest ze złym stanem zdrowia czyli chorobami, w związku z czym analizy przemian umieralności ludności muszą uwzględniać przyczyny zgonów. Zachorowalność jest to nasilenie zachorowań z powodu określonej choroby odniesione do populacji, wg wybranych cech, np. cech demograficznych i społecznych osób chorych. Śmiertelność to pojęcie węższe od umieralności, rozumiane jako nasilenie zgonów z powodu określonej choroby odniesione do subpopulacji osób dotkniętych przez daną chorobę, również wg wybranych cech.
Zgony według przyczyn Przyczyna zgonu to stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub pośrednio do śmierci.
Klasyfikacja przyczyn zgonu WYJŚCIOWA PRZYCZYNA ZGONU jest to choroba, uraz lub zatrucie zapoczątkowująca łańcuch procesów patologicznych prowadzących do zgonu. W przypadku urazu (lub zatrucia) przyczyną wyjściową jest okoliczność wypadku lub użycia przemocy, które spowodowały uraz śmiertelny. BEZPOŚREDNIA PRZYCZYNA ZGONU jest to choroba, uraz, która stała się ostateczną przyczyną zgonu, w następstwie chorób, urazu lub zatrucia, będących przyczynami wyjściową i wtórną. WTÓRNA PRZYCZYNA ZGONU - jest to choroba, która rozwinęła się jako skutek chorobowy, lub zatrucia będącego przyczyną wyjściową i pozostaje w związku przyczynowo skutkowym pomiędzy przyczyną wyjściową a bezpośrednią.
Zgony według wybranych przyczyn na 100 tysięcy ludności
Zgony w Polsce wg wybranych przyczyn w latach 1980 2012 (na 10 tys. ludności) 120,0 100,0 120,0 Mężczyźni 20,9 25,9 20,6 22,2 22,5 Kobiety 100,0 Inne 12,1 80,0 11,9 1,3 1,6 10,3 9,8 9,6 1,6 1,3 1,0 16,7 80,0 16,5 21,2 3,8 0,7 3,5 0,8 54,2 45,1 43,7 2,8 0,5 52,9 40,0 40,0 0,9 1,2 1,5 22,7 2,2 1,1 1990 25,9 0,8 2000 27,8 0,9 2010 46,6 47,5 46,4 1,6 28,3 0,8 2012 0,0 Choroby układu krążenia Cukrzyca 1,6 20,0 19,1 1980 1,1 46,5 Zewnętrzne przyczyny zgonu Marskość wątroby 44,6 48,5 0,0 2,7 0,6 17,3 60,0 60,0 20,0 3,4 0,7 17,0 1,9 1,6 1,9 2,1 21,1 0,6 2012 14,5 15,8 18,5 20,5 1,0 1980 0,5 1990 0,4 2000 0,6 2010 Nowotwory złośliwe Choroby zakaźne i pasożytnicze
Zgony w Polsce wg wybranych przyczyn w latach 1980 2012 (w %) 100% 100% Kobiety Mężczyźni 90% 24% 18% 20% 21% 21% 11% 11% 10% 9% 9% 1% 2% 1% 1% 70% 18% 19% 19% 19% Inne 4% 1% 4% 1% 3% 1% 3% 1% Zewnętrzne przyczyny zgonu 24% 80% 80% 70% 90% 4% 1% 1% 60% 60% 50% 48% 40% 43% 41% 41% 1% 1% 1% 10% 17% 20% 0% 2% 1% 1990 1980 57% 53% 52% 52% 40% 1% 1% 50% 26% 1% 2010 1% 2012 0% 2% 2% 21% 23% 23% 0% 2000 1% 2010 1% 2012 2% 2% 16% 17% 1% 1% 1990 1980 Nowotwory złośliwe 2% 26% 10% 1% 2000 Cukrzyca 30% 20% 25% Choroby układu krążenia 52% 44% 30% 20% Marskość wątroby Choroby zakaźne i pasożytnicze
Zgony wg przyczyn w 2009 r. Mężczyźni Kobiety
Zgony niemowląt wg wybranych przyczyn w latach 1980-2012
Tablice trwania życia (tablice wymieralności) Jest konstrukcją teoretyczną umożliwiającą prowadzenie szczegółowej analizy procesu wymierania badanej populacji. Czynność ta jest niezbędna przy prowadzeniu szczegółowych analiz demograficznych i prognozach demograficznych.
Tablice wymieralności dzielimy na: Tablice wymieralności generacji obrazujące rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Przekrojowe tablice wymieralności polegające na analizie umieralności różnych kohort w pewnym okresie (np. roku).
Tablice wymieralności W związku ze zjawiskiem polegającym na szybszym wymieraniu mężczyzn niż kobiet, tablice wymieralności buduje się osobno dla każdej płci.
Do budowy tablic wymieralności niezbędne są informacje o: Strukturze ludności według płci, wieku w latach ukończonych i roczników urodzenia (oraz o strukturze według miejsca zamieszkania lub grup społecznych) Zgonach według tych cech Informacje te służą obliczeniu prawdopodobieństwa zgonów stanowiących nieodzowny element budowy tablic. Pozostałe parametry są ustalane na podstawie formalnych, algebraicznych zależności.
Parametry tablic trwania życia qx prawdopodobieństwo zgonu w ciągu roku osoby w wieku x ukończonych lat. px prawdopodobieństwo przeżycia roku przez osobę w wieku x ukończonych lat (px=1-qx). lx liczba osób dożywających wieku x ukończonych lat dx liczba osób zmarłych w ciągu roku w wieku x ukończonych lat ex przeciętne dalsze trwanie życia osoby w wieku x ukończonych lat
Normalne trwanie życia Wiek, w którym następuje najwięcej zgonów. (Dx - modalna)
Przeciętne dalsze trwanie życia To średnia liczba lat, jaką ma jeszcze do przeżycia osoba w określonym wieku, przy założeniu stałego poziomu umieralności dla okresu, dla którego opracowano tablice wymieralności. Miernik ten wykorzystywany jest w porównaniach międzynarodowych, jako jeden ze wskaźników charakteryzujący rozwój społeczno-gospodarczy kraju.
Normalne (Dx) i przeciętne trwanie życia (eo) kobiet fińskich w dwóch różnych okresach
Przeciętne dalsze trwanie życia osób w wieku 0 lat (e0) w latach 1950 2013 w Polsce
Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat według regionów w 2013 r.
2095-2100 2090-2095 2085-2090 2080-2085 2075-2080 2070-2075 2065-2070 2060-2065 2055-2060 45 2050-2055 50 2045-2050 55 2040-2045 2035-2040 2030-2035 2025-2030 2020-2025 2015-2020 2010-2015 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 95 Przeciętne trwanie życia w latach 1950-2100 90 85 80 75 70 65 60 Ogółem świat Mężczyźni świat Kobiety świat Ogółem k. rozwinięte Mężczyźni k. rozwinięte Kobiety k. rozwinięte Ogółem k. rozwijające się Mężczyźni k. rozwijające się Kobiety k. rozwijające się 40
Przeciętne dalsze trwanie życia w Europie w 2012 roku
Zagadnienia do egzaminu 1. Rola aktu zgonu w statystyce społecznej: pochówek a akt zgonu, kto wystawia akt zgonu, jakie informacje znajdują się na akcie zgonu? 2. Jak zgony (w tym niemowląt) porządkuje się terytorialnie? 3. Czym jest umieralność? 4. Co to jest Ogólny współczynnik zgonów? 5. Wokół jakiej wartości oscyluje w ostatnich latach ogólny współczynnik zgonów? 6. Zinterpretuj wykres na slajdzie 22. 7. Od czego zależy poziom ogólnego współczynnika zgonów? Dwie przyczyny. 8. Niemowlę a noworodek. 9. Jak oblicza się ogólny współczynnik zgonów niemowląt? 10. Umieralność neonatalna i postneonatalna. Umieralność endogeniczna i egzogeniczna. 11. Ile wynosiła wartość ogólnego współczynnika zgonów niemowląt w Polsce w roku 1951, 1990 i 2014? 12. Zinterpretuj wykres na sladzie 40. 13. Zdefiniuj pojęcie zachorowalności i śmiertelności. 14. Podaj trzy pierwsze przyczyny zgonów w Polsce. 15. Czym jest normalne trwanie życia? 16. Czym jest przeciętne dalsze trwanie życia? 17. Sprawdź w najnowszym roczniku demograficznym ile wynosi przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce dla kobiet i mężczyzn w wieku 0 lat (na rok 2014).