WYKŁAD Analiza umieralności podstawowe definicje i pomiar procesu. 2. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat

Transkrypt

1 WYKŁAD Analiza umieralności podstawowe definicje i pomiar procesu 2. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat 3. Koncepcje przejścia epidemiologicznego i przejścia w zdrowiu 4. Stan zdrowia ludności

2 Umieralność (mortality) Zgon nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, wskutek czego następuje ustanie czynności całego ustroju Źródło danych: świadectwo zgonu, ustawowy obowiązek zgłoszenia Umieralność niemowląt i noworodków (infant mortality) Dokumentacja urodzeń obejmuje płody i noworodki, które ważyły co najmniej 500 gramów lub urodzone po 22 tygodniach ciąży zgon niemowlęcia zgon dziecka w wieku poniżej 1 roku zgon noworodka zgon dziecka w wieku poniżej 4 tygodni (umieralność neonatalna) Umieralność postneonatalna 0 dni wiek żywo urodzonego dziecka, które nie przeżyło 24 godzin kategorie z lat : noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia obecnie uznaje się jednocześnie za urodzenie żywe i za zgon niemowlęcia noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia uznaje się za urodzenie martwe

3 Umieralność oznacza strumień zgonów w danej populacji w jednostce czasu Śmiertelność strumień zgonów w określonej populacji osób chorych, w jednostce czasu, rozpatrywany według chorób lub ich grupy Przyczyną zgonu jest stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub pośrednio do śmierci. W Polsce od 1997 roku przyczyny zgonów są określane zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (X rewizja) (International Classification of Diseases ICD-10)

4 Pomiar umieralności (1) Natężenie zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonu Struktura zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonów Tablice trwania życia

5 Pomiar umieralności (2) Natężenie zgonów ogólny współczynnik zgonów (ang. crude death rate) CDR t D L t t C Ogólny współczynnik zgonów jest bardzo czuły na różnice w strukturze ludności według wieku i nie powinien być stosowany bezpośrednio do porównań dwóch populacji. Liczba zgonów (obserwowana w ciągu roku) jest wypadkową: stanu zdrowia, wielkości populacji, struktury ludności według wieku. W porównaniach międzynarodowych czy porównaniach w czasie wykorzystuje się standaryzowane współczynniki za pomocą standardowej struktury ludności cząstkowe współczynniki zgonów według wieku (ang. age-specific death rates) DR x, t D L x, t x, t C

6 Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Demograficznego Pomiar umieralności (3) Umieralność niemowląt: współczynnik zgonów niemowląt Współczynnik zgonów niemowląt = Liczba zgonów niemowląt poniżej 1 roku życia Liczba urodzeń żywych 1000 Zgony niemowląt w Polsce (na 1000 urodzeń żywych)

7 Zmiany umieralności Polska Europa świat

8 Prawdopodobieństwo zgonu w wieku x lat (POLSKA) q x* mężczyźni q x* kobiety / / / / wiek wiek Źródło: J.Z.Holzer, Demografia, 2003, p & Trwanie życia w 2009

9 Przeciętne trwanie życia w Polsce 2015 e(0)k 81,57 e(0)m 73, e(0)k 81,61 e(0)m 73,75 Przyrost w latach kobiety: 6,46 lat mężczyźni: 7,7 lat 1991 e(60) k 19,78 e(60)m 15, e(60)k 24,27 e(60)m 19, e(60)k 24,14 e(60)m 18,98 Źródło: Trwanie życia w 2015 roku, GUS, Warszawa 2016

10

11 Źródło: Rocznik Demograficzny 2014

12

13 Zróżnicowanie umieralności w krajach europejskich (1) mężczyźni Oczekiwane dalsze trwanie życia noworodka, UE 27, EU-15 EU-12 EU kobiety EU-15 EU-12 EU-27

14 Slovenia Iceland Japan Finland Sweden Czech Republic Norway Estonia Luxembourg Italy Portugal Spain Austria Korea Israel (e) Germany Australia Belgium France Ireland Cyprus Netherlands Greece Latvia Switzerland United Lithuania OECD average Denmark Poland Hungary New Zealand Canada Croatia Malta Slovak United States Chile Russian Bulgaria Romania Costa Rica China Turkey (f,g) Mexico Colombia Brazil Indonesia Andorra Iceland Slovenia Luxembourg Sweden Liechtenstein Finland Czech Republic Denmark Greece Norway Ireland Spain Cyprus Belgium Germany Estonia Portugal Netherlands Austria France Italy Switzerland United Kingdom Belarus Lithuania Hungary Malta Croatia Poland Slovakia Montenegro Bosnia and Herzegovina Serbia Latvia Russia Bulgaria Ukraine Kosovo Romania Armenia Azerbaijan Former Yugoslav Republic Moldova Turkey Zróżnicowanie umieralności w krajach europejskich (2) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Umieralność niemowląt w Europie w 2009r. (na 1000 urodzeń żywych) Źródło: Eurostat Umieralność niemowląt, kraje OECD, Źródło: OECD

15 Zróżnicowanie umieralności w krajach europejskich (3) założenia dotyczące umieralności e(0), EUROPOP KOBIETY BG RO HU LV LT SK HR PL CZ EE DK MT UK BE NL IE SI DE EL CY LU AT PT FI NO SE IS IT CH FR ES MĘŻCZYŹNI LT LV BG RO EE HU SK PL HR CZ SI PT FI BE EL DK AT DE FR IE MT CY LU UK NL ES NO IT SE CH IS

16 Umieralność na świecieregiony i kontynenty Klasyfikacja regionów More developed countries MDR: Europa, Am.Północna, Australia/Nowa Zelandia, Japonia Less developed regions LDR: Afryka, Azja, Am.Łacińska, Wyspy Karaibskie, Melanezja, Mikronezja, Polinezja Least developed countries (49): 33 Afryka, 10 Azja, 1- Am.Łacińska, 5 - Oceania

17 Umieralność dzieci do 5 roku życia wg kontynentów Źródło: G. Pison, Child mortality reduction: a contrasting picture across the world, Population&Societies 2010

18 Źródło: World Population Prospects, The 2015 Revision,, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York, Założenia dotyczące umieralności e(0), WPP ,00 90,00 80,00 World More developed regions Least developed countries Less developed regions, excluding least developed countries 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 World Africa Asia Europe Latin America and the Caribbean Northern America Oceania

19 Oczekiwane dalsze trwanie życia według grup krajów, WPP World 46,81 67,04 77,84 83,16 More developed regions 64,67 75,55 84,11 89,43 Least developed countries 36,13 56,23 72,72 78,85 Other less developed countries 42,31 67,15 77,92 83,80 Źródło: World Population Prospects, The 2015 Revision, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York, 2015.

20 Przejście epidemiologiczne (Omran 1971; Olshansky, Ault, 1986,1998) za: Okólski, 2004, Wróblewska 2009 Przemiany umieralności wynikające ze zmian zachorowalności i przyczyn zgonów, fazy zmian Era plag do około połowy XVII wieku cykliczne występowanie ostrych epidemii, natężenie zgonów podlegających silnym wahaniom cyklicznym z powodu epidemii i głodu; e 0 (20,40) lat Era chorób zakaźnych i pasożytniczych do pierwszej połowy wieku XIX: dominowały choroby zakaźne, pasożytnicze i infekcje, stopniowe wygasanie pandemii chorób zakaźnych; systematyczny spadek wahań cyklicznych; e 0 wzrasta do 50 lat Era chorób zwyrodnieniowych do połowy XX wieku: choroby układu krążenia, nowotworowe, e 0 powyżej 50 lat; dalszy spadek natężenia zgonów Era chorób związanych z wiekiem podeszłym druga połowa XX wieku (Olshansky, Ault, 1986) Era ponownie wyłaniających się chorób zakaźnych (Olshansky et al., 1998)

21 liczba dożywających Przejście epidemiologiczne A. Omran 1971

22 Udział zgonów Trzy etapy przejścia epidemiologicznego Choroby zakaźne, głód i wojny Wycofywanie się pandemii Dominacja chorób zwyrodnieniowych i starczych III i IV Choroby zakaźne Choroby niezakaźne e0 =około 30 lat e0 wzrosło z poniżej 30 lat do ponad 50 lat umieralność stabilizuje się na bardzo niskim poziomie

23 Przyczyny spadku umieralności i przejścia epidemiologicznego 1. Poprawa warunków: żywnościowych odzieżowych mieszkaniowych (w tym ogrzewania) 2. Poprawa warunków sanitarnych w miastach: systemu kanalizacji, dystrybucji wody pitnej usuwania odpadów 3. Rozwój opieki medycznej: w okresie przedporodowym, poporodowym i prenatalnym środki zapobiegawcze epidemiom (kwarantanny, szczepienia, izolacja pacjentów w szpitalach) 4. Stosowanie nowych lekarstw Antybiotyków od lat Insektycydów (DDT) od lat Rozprzestrzenianie się zaawansowanych technologii medycznych do leczenia chorób układu krążenia i nowotworów Teoria przejścia w zdrowiu (health transition)

24 Teoria przejścia w zdrowiu (health transition) Frenk et al., 1991, Caselli 1995, Vallin & Meslé 2000, 2004 I faza przejście epidemiologiczne (do lat 1960 tych) II faza rewolucja kardiologiczna (cardiovascular revolution) rozprzestrzenianie się zaawansowanych technologii medycznych do leczenia chorób układu krążenia i nowotworów III faza spowalnianie starzenia biologicznego (the fight against ageing)

25 Najważniejsze konsekwencje przejścia epidemiologicznego Ograniczenie wahań umieralności (na skutek spadku śmiertelności w wyniku chorób zakaźnych) Zmiana w strukturze zgonów według przyczyn Spadek umieralności niemowląt i rektangularyzacja krzywej przeżycia

26 Definicja zdrowia według ŚOZ (WHO) Pojęcie zdrowie zawiera w sobie następujące elementy: brak choroby (sfera biologiczno-medyczna) brak złego samopoczucia i dyskomfortu psychicznego (sfera psychiczna) brak ograniczeń sprawności, umożliwiające jednostce codzienną aktywność w życiu społecznym (sfera społeczna)

27 Determinanty stanu zdrowia Idea pól zdrowia opracowana przez zespół M. Lalonda w 1973 r. biologia (czynniki genetyczne) środowisko (czynniki działające w otoczeniu jednostki, poza organizmem człowieka, a wpływające na zdrowie) zachowania, styl życia opieka medyczna (zasoby i procedury działania instytucji działających na rzecz zdrowia)

28 Ogólny model przejścia w zdrowiu niepełnospraw ność i Umieralność Luka zdrowotna Zachorowalność Źródło: WHO, 1984, za W.Wróblewska, 2014.

29 Ogólny model przejścia w zdrowiu Luka umieralności Źródło: WHO, 1984, za W.Wróblewska, 2014.

30 Wybrane współczesne zagadnienia w badaniach umieralności 1. Różnice w umieralności i stanie zdrowia według płci i wykształcenia 2. Zachorowalność w przebiegu życia jednostki 3. Czy istnieje maksymalna długość trwania życia?

31 Literatura 1. J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003, podrozdział J. Kurkiewicz, 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (rozdział 5) 3. I.E.Kotowska, W.Wróblewska, Zmiany demograficzne pomiar procesów i ocena skutków społeczno-ekonomicznych, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 4. W.Wróblewska, Zdrowie i nierówności społeczne w zdrowiu, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 5. W.Wróblewska, 2009, Teoria przejścia epidemiologicznego oraz fakty na przełomie wieków w Polsce, Studia Demograficzne 2009, nr 1 (155), s Corsini V., 2010, Highly educated men and women likely to live longer, Statistics in Focus 24/2010, Eurostat 7. J.Vallin, F.Meslé, 2004, Convergence and divergence in mortality. A new apprach to health transition, Demographic Research, Special Collection, Article 2, 11-44