Raport z debaty klimatycznej w Słubicach

Raport z debaty klimatycznej w Słubicach Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Warszawa, 25.02.2013r. Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 2

Gospodarka i finansowanie Emisje i energetyka Uwarunkowania przyrodnicze Wstęp Debata klimatyczna w Słubicach odbyła się 10 stycznia 2013 roku w budynku Starostwa Powiatowego przy ul. Piłsudskiego 20. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra Ochrony Środowiska i Starosty Słubickiego dokonał Wicestarosta Leopold Owsiak oraz dr Wojciech Szymalski, przedstawiciel Instytutu na Rzecz Ekorozwoju i kierownik projektu DOKLIP. W debacie uczestniczyło 21 osób reprezentujących: urząd starostwa (6), urzędy gmin (5), publiczne ośrodki powiatowo-gminne (2), nadleśnictwo i parki krajobrazowe (4), organizacje pozarządowe i szkolnictwo wyższe (3), radnych powiatu (1). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. I. Prezentacje W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Warsztat Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich wyniki pracy grupowej prezentowane były przez wytypowanego przedstawiciela. Ponadto w sesji wprowadzającej do warsztatów obie grupy przedstawiły komentarze i refleksje po obejrzanym filmie. Wyniki sesji warsztatowych 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały różne uwarunkowania występujące w powiecie słubickim, które są rezultatem zmian klimatycznych i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu: Zasoby i szanse Zagrożenia i problemy - ok. 50% powierzchni powiatu to lasy - dużo form ochrony środowiska jako ograniczenie możliwości swobody rozwoju gospodarczego - powodzie - szkody wiatrowe (lasy, budynki) - susze - budowane i istniejące farmy wiatrowe - niska emisja - wdrażane instalacje solarne - przeprowadzona termomodernizacja budynków użyteczności publicznej - wykorzystywane pompy ciepła - możliwość rozwoju agroturystyki i rolnictwa ekologicznego Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 3

Woda Transpo rt Administracja Edukacja społeczeństwa - ścieżka edukacyjna Bobrowym szlakiem - możliwy do odtworzenia projekt Eko- Uniwersytetu - istnieje potencjał edukacyjny na szczeblu akademickim i szkół średnich - zadania ekologiczne realizowane przez powstający Polsko - Niemiecki Instytut Badawczy - możliwość współpracy transgranicznej - projekt SEMS (Sustainable Energy Management Systems - Zrównoważone Systemy Zarządzania Energią), realizowany w ramach 6 Programu Ramowego UE - Concerto II, dotyczący promocji odnawialnych źródeł energii - wspólny raport o stanie środowiska Słubice- Frankfurt - możliwość współpracy transgranicznej - brak zainteresowania społeczeństwa kwestiami ochrony środowiska i klimatu - brak kompleksowej edukacji ekologicznej - zbyt mała ilość organizacji typowo ekologicznych - brak wykwalifikowanej kadry - brak odpowiednich uregulowań prawnych dotyczących realizacji zadań przez powiaty - niewystarczająca ilość planów zagospodarowania przestrzennego - niezbadany potencjał energetyczny powiatu - projekt wykorzystania autobusów na gaz - mało ścieżek rowerowych - duża liczba szlaków komunikacyjnych - wzmożony ruch tranzytowy w powiecie - słabe wykorzystanie rzeki - niewykorzystany potencjał elektrowni wodnych 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu W powiecie słubickim grupy warsztatowe pracujące niezależnie nad wizjami za istotne uznały 4 obszary: energetyki, transportu, edukacji i administracji, w tej ostatniej zaś płaszczyźnie uzyskując dużą zbieżność, stworzyły uzupełniające się pomysły dotyczące funkcjonowania gospodarki niskowęglowej w 2030 roku: Wizja grupy 1 Wizja grupy 2 ENERGETYKA, EMISJE - redukcja CO 2 o 30% w stosunku do 2013 - inteligentna sieć zarządzająca systemem energetycznym w skali powiatu - tworzenie biogazowi na zagospodarowanych nieużytkach - termomodernizacja wszystkich obiektów (5 głosów) - likwidacja CO na paliwo stałe (4 głosy) - więcej elektrowni wodnych TRANSPORT - budowa stacji doładowawczych dla - przekierowanie tirów na tory kolejowe (5 samochodów (pojazdów) elektrycznych głosów) wraz z ulgami i zwolnieniami dla posiadaczy e-samochodów (3 głosy) - ogólnodostępne ścieżki rowerowe i Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 4

- sieć ścieżek rowerowych kompatybilna ze ścieżkami niemieckimi (4 głosy) - ekopowiat & ekogminy: realizacja projektu związanego z solarami, pompami, ekoszambami w gospodarstwach domowych (6 głosów) - ekorozwój wykorzystanie finansowania na działania w programie operacyjnym UE na lata 2014-2020 zorganizowana jest wypożyczalnia rowerów (3 głosy) - obwodnica Słubic ADMINISTRACJA - tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego dotyczących lokalizacji farm wiatrowych, solarnych, zabudowy pierzejowej (2 głosy) w kontekście zbadania potencjału energetycznego (3 głosy) - wykonanie analizy dotyczącej niskoemisyjnego rozwoju powiatu słubickiego, zawierającej ocenę stanu wyjściowego w 2013 r. ze strategią do 2020, np. z wykorzystaniem narzędzia SWOT (6 głosów) EDUKACJA - wznowienie działalności Eko-uniwersytetu (4 głosy) - edukacja społeczeństwa poprzez media i wykorzystanie miejscowych gazet samorządowych Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie słubickim powinny zostać opracowane dwie wizje sprzyjające gospodarce niskoemisyjnej, tj.: Badanie potencjału klimatycznego powiatu (9 głosów) Organizacja powiatowego systemu ścieżek rowerowych (7 głosów) Innymi ciekawymi pomysłami, które zyskały uznanie uczestników debaty było stworzenie koncepcji ekopowiatu & ekogmin poprzez realizację projektu związanego z powszechną instalacją solarów, pomp, eko-szamb w gospodarstwach domowych (6 głosów), ponadto program ten w połączeniu z wykonaniem termomodernizacji wszystkich obiektów publicznych, jak też prywatnych (5 głosów), wzmocniony edukacją ekologiczną i projektami wizyjnymi, tworzy realną perspektywę zaistnienia ekopowiatu. 3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji, tj.: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 5

Badanie potencjału klimatycznego analiza i strategia w oparciu o możliwości upowszechnienia odnawialnych źródeł energii W wyniku realizacji projektu pt. badanie potencjału klimatycznego przede wszystkim wdrożone zostaną działania przyczyniające się do zmniejszenia emisji, zwiększenia efektywności energetycznej, a w dłuższej perspektywie czasowej do oszczędności. Rezultatem jaki zostanie osiągnięty będzie bardziej sprawne zarządzanie i planowanie strategiczne rozwoju powiatu. Zakłada się także zwiększenie ilości lokalizacji inwestycji proekologicznych, co przełoży się na wzrost zatrudnienia i zwiększenie wpływów z podatków do kasy gmin, powiatu. W zakresie działań, jakie należałoby podjąć w ramach tego projektu, mieszczą się przede wszystkim: dokonanie inwentaryzacji budynków, źródeł i inwestycji ekologicznych/oze, zaangażowanie Collegium Pollonicum i Europa-Uniwersytet Viadrina oraz lokalnej społeczności (inwestorów) w realizację i opracowanie dokumentów, pozyskanie finansowego wsparcia zewnętrznego na wykonanie analizy. W ramach legitymizowanego społecznie badania potencjału energetycznego powiatu wydzielone zostałyby najatrakcyjniejsze tereny inwestycyjne, zaś stworzenie etatu doradcy energetycznego przyczyniłoby się do lepszej koordynacji całego zadania, a w przyszłości kontrolowania współpracy w tym strategicznym obszarze. W tym kontekście zasadne byłoby powołanie centrum zarządzania (np. energią). Zasobami do realizacji powyższego przedsięwzięcia są zlokalizowane w powiecie i bliskim jego sąsiedztwie uczelnie wyższe (Collegium Pollonicum, Europa-Uniwersytet Viadrina, Uniwersytet Zielonogórski, WSZ), przedsiębiorstwa energetyczne (PEC/SEC/EON) dysponujące wiedzą, doświadczeniem i potencjałem oraz inne podmioty publiczne, które zarządzają zasobami przyrodniczymi (rzeki, pola, łąki, lasy) oraz infrastrukturalnymi. Powinny one być włączone do projektu z uwagi na zwiększanie skuteczności działania administracji i lepszej koordynacji jej działań. Wyznaczenie podmiotów realizujących wizję może odbyć się w dwojaki sposób: z jednej strony projektem może zarządzać konsorcjum, fundacja lub spółka, z drugiej strony za realizację zadania może odpowiadać związek powiatu z gminami w formie partnerstwa publiczno-prywatnego. Przeciwne realizacji pomysłu mogłyby być kopalnie. Organizacja systemu ścieżek rowerowych Generalnym rezultatem projektu pt. Organizacja powiatowego systemu będzie przede wszystkim zdrowie mieszkańców powiatu, a także zmniejszenie ruchu samochodowego, hałasu i zanieczyszczenia powietrza. W wymiarze konkretnych korzyści połączone zostaną wszystkie miejscowości powiatu, np. Kunowice-Słubice-Frankfurt, stworzona zostanie alternatywna forma dojazdu do celu (pracy, uczelni, urzędu), a także zwiększy się potencjał turystyczny i związanych z nim usług handlowych i gastronomicznych. Realizacja projektu może także wpłynąć na mniejszą wypadkowość. Działania niezbędne do realizacji zadania mieszczą się w następującej sekwencji: a. stworzenie komitetu sterującego (w powiecie) i koordynatorów projektu w gminach; b. podjęcie stosownych uchwał i porozumień, jako zadanie do wykonania dla urzędników i radnych; c. inwentaryzacja istniejącej infrastruktury i zasobów oraz ustalenie głównych beneficjentów; d. stworzenie projektu mapy rowerowej powiatu; e. budowa infrastruktury: ścieżki rowerowe, parkingi, wypożyczalnie, oznakowanie, wydzielenie przejazdów; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 6

f. zakup rowerów, rozważenie zakupu u lokalnego producenta; g. szeroka promocja projektu wśród mieszkańców powiatu z wykorzystaniem wszystkich dostępnych kanałów komunikowania Zasobami, które znajdują się już w posiadaniu powiatu są: istniejące ścieżki rowerowe, mapa dla ścieżki rowerowej Odra-Nysa, doświadczenie we współpracy trans granicznej i międzygminnej, odbiorcy projektu potencjalni użytkownicy (studenci, mieszkańcy Kunowic, pracownicy strefy). Z pewnością najważniejszą przeszkodą jest brak własnych funduszy w budżetach gmin i powiatu. Za realizuję projektu odpowiadać powinny solidarnie powiat i gminy, lecz ciałem odpowiedzialnym ma być wcześniej opisany Komitet Sterujący. Przeciw realizacji projektu mogą paradoksalnie występować gminy z powodu ograniczonych zasobów finansowych. Komentarz eksperta Sytuacja powiatu słubickiego w kontekście zmian klimatycznych jest bardzo ciekawa. Jak wynika z głosów podczas debaty działaniami proklimatycznymi bardzo zainteresowani są bliscy sąsiedzi Słubic władze Frankfurtu nad Odrą i częściowo nawiązano współpracę w tym zakresie. Jednak w żadnej z gmin powiatu nie prowadzi się obecnie aktywnej polityki w zakresie wsparcia OZE czy ochrony klimatu, choć zaawansowanie pewnych inwestycji, np. biogazowni, elektrowni wiatrowych jest dość duże, a także realizowano projekty pilotażowe, np. w zakresie montażu instalacji fotowoltaicznych (SEMS). Można zatem uznać, że grunt pod dyskusję na temat ochrony klimatu w tym powiecie był już wcześniej przygotowany, dlatego być może właśnie ta debata była jedną z najbardziej obfitych w pomysły oraz jednocześnie utrzymana na dość konkretnym poziomie proponowanych rozwiązań. Bardzo budująca jest już lista uwarunkowań wymienionych podczas pierwszego warsztatu. Ich liczba jest na tyle duża, że w tym przypadku naprawdę przydatny okazuje się ich podział na grupy według metody SWOT (Silne i Słabe Strony/Wady, Okazje/Szanse, Trudności/Zagrożenia). Niewątpliwie do Sił powiatu należą lokalne ośrodki badawcze i uniwersytety, mogące pochwalić się współpracą zagraniczną. Siłą są także dotychczasowe lokalne doświadczenia we wdrażaniu OZE praktycznie we wszystkich ich rodzajach. Do Wad należą niezbadany dotychczas potencjał OZE w powiecie, niska świadomość ekologiczna i niewystarczająca edukacja ekologiczna, o której świadczy także niewielka liczba ekologicznych NGO, a także brak perspektywicznej polityki gmin i powiatów, wyrażający się, m.in. w niedostosowaniu planów zagospodarowania do przyjęcia inwestycji w OZE. Okazje dla powiatu wiążą się z ponawianymi ofertami współpracy w zakresie ochrony klimatu zza granicznej rzeki Odry, a także z dostępnością coraz liczniejszych środków zewnętrznych na inwestycje w OZE, w tym środków unijnych. Do Trudności należy zaliczyć na pewno skutki zmian klimatu dla powiatu takie jak susze, silniejsze wiatry i zagrożenie powodziowe, ale także duży ruch tranzytowy na drogach, dużą skalę ochrony przyrody w powiecie oraz brak stabilizacji prawnej w zakresie wsparcia OZE. Teraz należy się zastanowić w jaki sposób teraz wykorzystać te Siły i Okazje, aby zniwelować Wady i Zagrożenia? Pozostawiam to pytanie uczestnikom debaty i władzom powiatu, jako przyczynek do kontynuacji dobrze rozpoczętej podczas debaty dyskusji. W warsztacie dotyczącym pomysłów, a następnie ich proaktywnego opracowania, uczestnicy debaty postawili na konkretne rozwiązania. Na pewno analiza potencjału energetycznego powiatu jest w kontekście ochrony klimatu działaniem bardzo potrzebnym, w którego realizację można zaangażować lokalne szkoły wyższe i wykorzystać doświadczenia dotychczasowych wdrożeń OZE w powiecie. Lepszy system transportu rowerowego w Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 7

powiecie także będzie się przyczyniał do obniżenia presji ze strony gazów cieplarnianych, a jednocześnie jest konieczny ze względu na duży ruch tranzytowy utrudniający ruch rowerowy po istniejących drogach. Doświadczenia niemieckie w tworzeniu sieci dróg rowerowych na pewno będą w przypadku tego projektu bardzo cenne. W obydwa działania może zaangażować się Starostwo Powiatowe, ale także powinno ono otrzymać wsparcie ze strony gmin i przedsiębiorców, szczególnie tych, którzy już zrealizowali inwestycje w OZE i mogą tę wiedzę przekazać innym. W swojej działalności spotkałem się z mapą istniejących i planowanych instalacji energetycznych dla okręgu Lausitz-Spreewald w Niemczech, czyli położonego stosunkowo niedaleko od powiatu słubickiego, w Niemczech. Być może tamte doświadczenia mogłyby być łatwo wykorzystane w Polsce i warto się nimi zainteresować poprzez istniejące w powiecie kontakty z zagranicą. Warto także pomyśleć o tym, czy na bazie współpracy lokalnych uniwersytetów i firm energetycznych nie udałoby się stworzyć Centrum Analiz Energetycznych, które w przyszłości, gdy już powstanie duża liczba źródeł OZE, mogłoby stać się Centrum Zarządzania Energią w powiecie. Z kolei ze współpracy powiatu i gmin mogłaby powstać, wspierająca finansowo i organizacyjnie inwestycje w OZE, specjalna Fundacja Ekoenergetyczna, być może dofinansowywana także przez stronę niemiecką. Tworzenie sieci dróg rowerowych może być powierzone doświadczonym doradcom w tym zakresie, którzy często wywodzą się z organizacji ekologicznych zajmujących się promowaniem transportu rowerowego i mają w tym zakresie spore osiągnięcia. Przy czym takie postępowanie nie wyklucza szerokiego udziału społecznego w tym procesie, ponieważ są one - jako organizacje ekologiczne - wyczulone na tę kwestię i same promują konsultacje społeczne. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 8

Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu słubickiego Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Słubicach, 10.01.2012 Siły Wady Okazje Trudności Lokalne ośrodki badawcze i uniwersytety, przykłady wdrożeń OZE z terenu powiatu, doświadczenia projektów np. SEMS Niezbadany potencjał OZE w powiecie, niska świadomość ekologiczna i liczba NGO, brak strategii inwestycji w OZE np. zapisów MPZP Propozycje współpracy transgranicznej z Niemiec, dostępność dofinansowania zewnętrznego (NFOŚiGW, UE, środki z Niemiec) Zagrożenia klimatyczne (susze, wiatry, powodzie), ograniczenia związane z ochroną przyrody, słabe prawo krajowe o OZE, tranzyt drogowy Pomysł wiodący (wizja) Analiza potencjału energetycznego alternatywnych źródeł energii w powiecie słubickim Pomysły wspierające Stworzenie infrastruktury transportu rowerowego, jako alternatywy dla spalinowego transportu drogowego Wyposażenie mieszkańców w domowe instalacje ekologiczne: solarne, pompy ciepła, oczyszczalnie ścieków Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej i obiektów prywatnych Edukacja ekologiczna poprzez Eko-uniwersytet Cele Sprawniejsze zarządzanie i planowanie rozwoju powiatu Zwiększenie ilości inwestycji w OZE na terenie powiatu Zwiększenie wpływu samorządów z podatków Zwiększenie zatrudnienia na terenie powiatu Współpraca Lokalne uniwersytety i spółki energetyczne Centrum Analiz Energetycznych Powiat i gminy związek i porozumienie samorządowe na rzecz OZE lub Fundacja Ekoenergetyczna Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 9

Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego 10