Kontrolowany kontrolujący: procesy zachodzące w interakcji

Psychiatria P R A C A P O G L Ą D O W A tom 10, nr 3 4, 124 130 Copyright 2013 Via Medica ISSN 1732 9841 Władysław Sterna Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki Kontrolowany kontrolujący: procesy zachodzące w interakcji Controlled controller: processes set within interaction Abstract The situation of being controlled is an interaction, which appears from one s early childhood. When it happens in adulthood, it is obvious that mechanisms deriving from the past are being activated. Controlling the doctor by an accurate administrative is among other things just a meeting of two people. Interaction that is established then may be analyzed from many various perspectives. The author s proposal is to look at this situation in terms of Transactional Analysis. Calls particular attention on transaction kind and implications of in e.x. crossed transaction occuring. Considers life attitudes system and its influence on the process of control. Psychiatry 2013; 10, 3 4: 124 130 key words: Transactional Analysis, psychological positions, game analysis Wstęp Sytuacja bycia kontrolowanym równie niewygodna, jak i nienowa. Wielokrotnie w swoim życiu jesteśmy poddawani ocenie, a nawet rozliczani przez inne osoby i każdy ma w tym osobiste doświadczenie. To doświadczenie jest na tyle powtarzalne, że większość z nas w określonej sytuacji (bycie kontrolowanym lub kontrolującym) wchodzi automatycznie w pewne, określone z góry role. Procesy, które się wtedy zachodzą, można opisać na wiele sposobów. Jedną z bardziej atrakcyjnych i przystępnych form ich przedstawienia jest analiza transakcyjna. Kontrolowanie lekarza przez osobę reprezentującą odpowiedni organ w ostatnich czasach jest dość częstym zjawiskiem. Staje się gorącym tematem rozmów między lekarzami. Jest przedmiotem narzekań, a także frustracji. Poza skutkami formalnymi i finansowymi stanowi coraz większe obciążenie emocjonalne. Prowadzący leczenie znajdują się pod ciśnieniem oczekiwań pacjenta, wymaganiami wewnętrznych standardów oraz są sprawdzani pod kątem formalnym przez różne instytucje. Przebieg kontroli, poza stroną merytoryczną, jest zawsze spotkaniem dwóch osób. Zrozumienie procesów, które w takiej Adres do korespondencji: dr n. med. Władysław Sterna Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki ul. Walczaka 42, 66 400 Gorzów Wlkp. tel./faks: 95 733 16 34 e-mail: walczaka3bd@onet.eu sytuacji zachodzą, wydaje się atrakcyjną formą pomocy, która nie wymaga skomplikowanej wiedzy ani szkolenia. Analiza Transakcyjna (AT) to stworzona przez Erica Berne a koncepcja stosunków międzyludzkich opierająca się na idei wyodrębnienia w JA trzech współistniejących schematów zachowania, odczuwania, przekonań, sposobów działania i komunikowania się przybierających formę: Ja Dorosły (D), Ja Dziecko (Dz), Ja Rodzic (R). Stan rodzica buduje się w pierwszych 5 latach życia, gdy obserwujemy własnych rodziców. Dla Rodzica ważne jest to co wolno i czego nie wolno. Wyraża normy i zasady, nie zawsze racjonalne. Rodzic Opiekuńczy troszczy się, wspiera, doradza i motywuje. Mówi na pewno ci się uda, radzę ci to zrobić, spróbuj zrobić to inaczej. Rodzic Krytyczny wpędza w poczucie winy przez destrukcyjną formę krytyki. Używa uogólnień (zawsze, wszyscy, nigdy) i zwrotów ile razy mam ci mówić, tak nie można, trzeba było to zrobić inaczej. Dla stanu Dorosłego ważne są fakty, pytania, odpowiedzi, koncentracja na zadaniu. Opiera się na obserwacji i weryfikacji, a nie na normach (Rodzic) czy emocjach (Dziecko). Ten stan ułatwia załatwianie spraw i wychodzenie z konfliktów opartych na emocjach i władzy. Typowe komunikaty to: czy dobrze rozumiem, że..., wydaje mi się, że..., w jaki sposób możemy to rozwiązać?. 124

Władysław Sterna, Kontrolowany kontrolujący: procesy zachodzące w interakcji Rycina 1. Relacja dwóch osób Dorosłych Figure 1. Adult Adult complementary transaction Rycina 2. Relacja Rodzic Dziecko Figure 2. Adult Child transaction Dziecko jest nośnikiem emocji. W tym stanie zgromadzone są nasze potrzeby, pragnienia, intuicja, kreatywność. Ja Dziecko wyraża także złość, lęk i domaga się szybkiego zaspokojenia swoich potrzeb. Dziecko zbuntowane nie chce, nie lubi, nie będzie tego robić, a na pewno nie będzie słuchać innych. Ta część w nas łatwo się obraża. Dziecko uległe odczuwa wstyd lub gniew jako reakcję na krytykę. Dziecko spontaniczne jest autentyczne, radosne, twórcze i ciekawe świata. Każdy ma w sobie te trzy stany i może przełączać się między nimi najczęściej w sposób nieświadomy. Każdy z tych stanów ma swój specyficzny język i wyraża się poprzez charakterystyczną mowę ciała. Niektórzy mają dominującą tendencję do wchodzenia w określony stan, co powoduje wciągnięcie nas w serię reakcji i dość ciężko jest z tego stanu wyjść, na przykład pozycja zbuntowanego dziecka w nas uruchamia często pozycję rodzica w innych osobach i nie poprawia to naszej komunikacji. Z kluczowych pojęć analizy takich jak analiza strukturalna, transakcyjna, analiza gier i skryptu, do omawianego zagadnienia najbardziej pomocne są analiza transakcyjna oraz analiza gier. Transakcje dokonywane są między ludźmi w sposób świadomy i nieświadomy, na różnych poziomach: społecznym czy psychologicznym. Gry psychologiczne to powtarzający się zbiór transakcji pozornie racjonalnych, zawierających ukrytą motywację i przewidywalną korzyść, stanowiącą zakończenie gry i jej cel rzeczywisty. W prowadzonych grach ludzie często zajmują względnie stałą postawę wobec innych określaną jako pozycja psychologiczna. Poniżej omówiono bardziej szczegółowo możliwe transakcje zachodzące w interakcji oraz typowe zajmowane pozycje psychologiczne wobec innych osób. Opatrzono je następnie przykładami dialogów. Rycina 3. Transakcja krzyżowa Figure 3. Crossed transaction Każdy kontakt między ludźmi to tak zwana transakcja: akcja i reakcja, bodziec i odpowiedź na niego. Takie transakcje przebiegają między stanami naszego JA. Transakcje równoległe mogą trwać w nieskończoność, gdy dochodzi do transakcji skrzyżowanej komunikacja przerywa się. Analizując transakcje, które mogą wystąpić między dwiema osobami, należy wyróżnić trzy typy: 1. Transakcja równoległa gdy JA jednej osoby znajduje się w stanie oczekiwanym przez drugą osobę i vice versa. Najbardziej pożądaną relacją równoległą dla omawianej sytuacji kontroli jest relacja dwóch osób Dorosłych (ryc. 1). Może być również tak, że jeśli stan JA urzędnika jest Rodzicem i zwraca się do lekarza, traktując go jako Dziecko, to lekarz w stanie JA Dziecka traktuje urzędnika jak Rodzica (ryc. 2). 2. Transakcja krzyżowa występuje, gdy co najmniej jedna osoba znajduje się w stanie JA, który nie jest oczekiwany przez drugą. Na przykład 125

Psychiatria 2013, tom 10, nr 3 4 Rycina 4. Transakcja kątowa Figure 4. Angular transaction Rycina 5. Podwójna transakcja Figure 5. Ulterior transaction urzędnik będący w stanie JA Dorosłego spotyka się z lekarzem odwołując się do takiego samego stanu lekarza, u którego sytuacja bycia kontrolowanym aktywizuje jednak pozycję Dziecka (ryc. 3). Szczególnym przypadkiem takiej sytuacji byłoby, gdyby i urzędnik, i lekarz byli w stanie Ja Rodzica i wzajemnie oczekiwali od siebie bycia w stanie JA Dziecka. 3. Transakcja ukryta występuje, gdy uruchamiają się więcej niż dwa stany JA. Na poziomie społecznym (akceptowanym) dochodzi do interakcji między innymi stanami JA niż na poziomie psychologicznym (ukrytym). Istnieją dwa typy transakcji ukrytej: a) transakcja kątowa występuje, gdy pierwsza osoba z jednego poziomu JA odwołuje się do dwóch różnych stanów drugiej osoby, na przykład z pozycji Dorosłego na poziomie społecznym odwołuje się do pozycji Dorosłego drugiej osoby, ale na poziomie psychologicznym do pozycji Dziecka (ryc. 4). b) podwójna transakcja ukryta zachodzi, gdy na poziomie społecznym dwie osoby komunikują się w innych stanach, na przykład Dorosły Dorosły a na poziomie psychologicznym w innych na przykład Rodzic Dziecko (ryc. 5). Pozycje psychologiczne to systemy postaw życiowych, które wynikają z przekonań na własny temat i na temat innych. Nie jest to więc miejsce w hierarchii społecznej, tylko sposób w jaki widzi człowiek samego siebie, gdy porównuje się w relacji z innymi ludźmi. W zależności od tego, jak człowiek postrzega swoje miejsce wśród innych i jak ocenia swoje możliwości w porównaniu z innymi, taką będzie przyjmował rolę w konkretnej sytuacji interpersonalnej. Typowe pozycje, jakie ludzie przyjmują w relacji z innymi, opisano poniżej. 1. Ja jestem Ok, Ty jesteś Ok (++) to pozycja zdrowia psychicznego, postawa realistyczna pozwalająca rozwiązać konstruktywnie problemy życiowe. Zawiera pozytywne oczekiwania wobec innych i respektuje ich potrzeby oraz autonomię. Osoba z taką pozycją nie manipuluje innymi i nie pozwala manipulować sobą. Jestem tak samo ważny, jak i ty oraz ty jesteś tak samo ważny jak ja. 2. Ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok (+ ) to postawa ludzi o wysokiej samoocenie własnej i złej opinii o innych ludziach. Postawa roszczeniowa, powoduje obwinianie innych za swoje zachowania, niechęć do wysiłku, zawyżone poczucie wartości. Ja jestem lepszy od ciebie. 3. Ja nie jestem Ok, Ty jesteś Ok ( +) to pozycja dla osób z deficytem poczucia własnej wartości, prowadzi do introwersji i wycofania z życia społecznego. Postawa apatyczna, bierna blokuje podejmowanie nowych działań z powodu lęku przed porażką, obniżone poczucie wartości. 4. Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok ( ) to postawa typowa dla osób pozbawionych radości życia, przejawiających schizoidalne zachowania. Życie nie ma sensu, jest małowartościowe, brak wiary w powodzenie jakichkolwiek działań. Osobowość dojrzała to w ujęciu AT Dorosły, który nie został zdominowany przez poszczególne struktury JA, a między poszczególnymi stanami JA następuje swobodny, niczym niezakłócony i niezablokowany przepływ energii i informacji. Optymalne zachowanie i podejmowanie decyzji ma miejsce, gdy korzystamy z trzech stanów JA: świadomości Dorosłego, zachęcającej aprobaty Rodzica, naturalnego entuzjazmu Dziecka. Kto z kim rozmawia? Wydaje nam się, że do pracy zabieramy naszego Dorosłego. Niestety, znacznie częściej w pracy jesteśmy Rodzicem lub Dzieckiem. Wszystkie stany JA bywają trochę jak nieproszeni goście, pojawiają się i przejmują kontrolę nad naszym zachowaniem, a odbywa się to poza naszą świadomością. 126

Władysław Sterna, Kontrolowany kontrolujący: procesy zachodzące w interakcji W procesie kontroli, jakiemu poddawani są lekarze, wydaje się na pozór, że dochodzi do badania relacji między przepisami a ich wykonaniem przez określone osoby. W rzeczywistości jest to również relacja między osobami zobowiązanymi do stosowania przepisów (lekarze) a osobami weryfikującymi stopień zastosowania się do nich (urzędnicy, często też lekarze). Najlepiej jeśli w czasie kontroli spotykamy się na tym samym poziomie w komunikacji, na przykład Dorosły Dorosły albo Rodzic Rodzic. Wtedy kontakt daje satysfakcję, jest owocny. Taka transakcja daje poczucie bezpieczeństwa i ułatwia współpracę oraz daje szanse na rozwiązywanie problemów. Z natury procesu dominującą postawą u osób kontrolujących będzie pozycja Rodzica. Odrębnym pytaniem jest to, jakiego typu osoby będą wybierały pracę kontrolującego (z jaką dominującą pozycją). O ile poddawany kontroli lekarz będzie się starał występować jako Dorosły, dochodziło będzie do transakcji krzyżowej. Taka transakcja zwiastuje w relacji kłótnię. Zdecydowanie częściej może się również aktywizować u kontrolowanego pozycja Dziecka. Odpowiedź z poziomu Dziecka to wyrzuty, rywalizacja. Aby przybliżyć to, jak mogą wyglądać interakcje między osobą kontrolującą (urzędnik) a osobą kontrolowaną (lekarz) zostaną przedstawione przykłady. Przykłady dialogów i ich wyjaśnienie U: Zostałem zobowiązany do sprawdzenia prawidłowości wpisów w dokumentacji. L: Jakich danych pan potrzebuje? Rycina 6 pokazuje sytuację, gdy zachodzi interakcja między dwiema osobami znajdującymi się w pozycji Dorosłego. Wymiana informacji będzie się prawdopodobnie odbywać bez utrudnień, a obie strony zaakceptują wyniki kontroli, pozostając we wzajemnym szacunku. Ewentualne uwagi wobec kontroli zostaną przedstawione rzeczowo i w adekwatnej formie. U: Olanzapiny nie można zapisać w F.22! L: Osoby tworzące takie przepisy są niekompetentne i powinny mieć w rodzinie kogoś chorego! W powyższym dialogu zobrazowanym ryciną 7 obie strony rozmawiają ze sobą z pozycji Rodzica, będąc w przekonaniu posiadania wystarczająco ważnych argumentów. Urzędnik odwołuje się do obowiązujących przepisów, które są podstawą kontroli, a lekarz do codziennego doświadczenia pracy z chorymi i ich rodzinami otwarcie wyrażając złość. Adresatem tej emocji nie jest konkretna osoba, tylko obowiązujący system. Ten typ wymiany sugeruje eskalację konfliktu oraz usztywnienie postaw obu stron. Transakcja może zachodzić inaczej, gdy zmieni się stan ego lekarza: U: Olanzapiny nie można zapisać w F.22! L: Osoby tworzące takie przepisy są niekompetentne i powinny mieć w rodzinie kogoś chorego! U: Pana obowiązkiem jest przestrzeganie obowiązującego prawa! L: Jeszcze kilka takich kontroli, a daję słowo, odejdę z zawodu. U: Proszę się nie denerwować, to tylko jedna historia choroby. L: Mam nadzieję, że nie będzie Pan tak dokładnie sprawdzał następnych. W omawianej sytuacji początkowy dialog dwóch osób z pozycji Rodzica (pierwsza wymiana) zmienia się na dialog urzędnika nadal pozostającego w pozycji Rodzica z lekarzem, który odpowiada z pozycji Dziecka (następne dwie wymiany). U: Miejmy już tą kontrolę za sobą, potem pogadamy. L: Na którą mam zarezerwować stolik? Rycina 8 obrazuje dialog między osobami w pozycji Dziecka. Sytuacja przeprowadzenia kontroli jest wyraźnie męcząca dla obu stron, które chcą mieć ją już za sobą. Pozornie zakończenie kontroli będzie pozytywne dla Rycina 6. Urzędnik i lekarz w pozycji Dorosłego Figure 6. Doctor, officer and their Adult Ego State Rycina 7. Urzędnik i lekarz w pozycji Rodzica Figure 7. Doctor, officer and their Parent Ego State 127

Psychiatria 2013, tom 10, nr 3 4 Rycina 8. Urzędnik i lekarz w pozycji Dziecka Figure 8. Doctor, officer and their Parent Ego State Rycina 9. Urzędnik w pozycji Dziecka, lekarz w pozycji Rodzica Figure 9. Officer: Child Ego State, doctor: Parent Ego State obu stron. Istnieje jednak ryzyko, że w urzędniku po jej zakończeniu wzbudzi się pozycja Rodzica i formalny wynik będzie inny niż oczekiwany. Należy nadmienić, że sytuacja ta jest niedopuszczalna etycznie, ale nie będzie to przedmiotem analizy w tej pracy. Zmiana pozycji urzędnika może się dokonać również w trakcie trwania dialogu: U: Miejmy już tą kontrolę za sobą, potem pogadamy. L: Na którą mam zarezerwować stolik? U: Pan mnie próbuje przekupić! L: Ale to będzie tylko zwyczajny obiad. Początkowa wymiana zachodząca z dwóch pozycji Dziecka zmienia się, gdy urzędnik przechodzi w stan Rodzica, a lekarz nadal pozostaje w pozycji Dziecka. Możliwa jest także inna sytuacja: U: Miejmy już tą kontrolę za sobą, potem pogadamy. L: Na którą mam zarezerwować stolik? U: Pan mnie próbuje przekupić! L: Źle mnie Pan odebrał. Chodziło mi o stołówkę pracowniczą, obaj kupimy tam obiady. Wymiana rozpoczęła się z dwóch pozycji Dziecka, następnie urzędnik przyjmuje pozycję Rodzica, a lekarz przechodzi w stan Dorosłego. U: Nie chcę sprawiać kłopotu, proszę pokazać przykładową historię choroby. L: Moje wszystkie historie chorób są prowadzone rzetelnie! Rycina 9 opisuje nietypową sytuację, gdyż urzędnik znajduje się w pozycji Dziecka, a lekarz w pozycji Rodzica. Może tu chodzić na przykład o kontrolę dokumentacji prowadzonej przez osobę znaną i poważaną w środowisku, będącą autorytetem. Prawdopodobieństwo wykrycia nieprawidłowości w dokumentacji jest niewielkie. Ten dialog może jednak rozwijać się dalej: U: Nie chcę sprawiać kłopotu, proszę pokazać przykładową historię choroby. L: Moje wszystkie historie chorób są prowadzone rzetelnie! U: W takim razie sprawdzę wszystkie bardzo dokładnie. L: Nie sądzę, aby w którejkolwiek były nieprawidłowości. Odpowiedź lekarza z pozycji Rodzica do urzędnika znajdującego się w pozycji Dziecka spowodowała przejście tego ostatniego również do pozycji Rodzica. Prawdopodobieństwo wykrycia nieprawidłowości w dokumentacji znacznie wzrosło. U: Proszę pokazać przykładową historię choroby, miejmy to już za sobą. L: Widzę że się pan śpieszy, rzeczywiście mamy mało czasu. W tej sytuacji (ryc. 10) lekarz znajdujący się w pozycji Dorosłego jest zaskoczony pozycją Dziecka urzędnika. Postanawia to wykorzystać, pozornie współpracując z urzędnikiem. U: Pana wpisy w dokumentacji są mało czytelne. L: A co, znalazł Pan tam jakieś inne błędy? Obrazem interakcji z powyższego dialogu jest rycina 11. Urzędnik z pozycji Dorosłego zwraca uwagę na formalne niedoskonałości dokumentacji. Lekarz regresuje się do pozycji Dziecka, atakując urzędnika znajdującego się według niego, w pozycji Rodzica. Sytuacja wyraźnie sprzyjająca rozwojowi konfliktu, o ile urzędnik odpowie z pozycji Rodzica. Wtedy dalszy dialog wyglądałby następująco: U: Pana wpisy w dokumentacji są mało czytelne. L: A co, znalazła pani tam jakieś inne błędy? U: Pana obowiązkiem jest pisać czytelnie lub proszę to robić na komputerze. L: Proszę lepiej założyć okulary albo włączę dodatkowe światło. Odpowiedź lekarza z pozycji rozzłoszczonego Dziecka aktywowała przejście urzędnika w stan Rodzica. Bardzo 128

Władysław Sterna, Kontrolowany kontrolujący: procesy zachodzące w interakcji Rycina 10. Urzędnik w pozycji Dorosłego, lekarz w pozycji Dziecka Figure 10. Officer: Adult Ego State, doctor: Child Ego State Rycina 12. Urzędnik odwołuje się do pozycji Dorosłego, lekarz odpowiada z pozycji Rodzica Figure 12. Officer addresses to doctor s Adult Ego State, doctor responses at his Parent Ego State Rycina 11. Urzędnik w pozycji Dziecka, lekarz w pozycji Dorosłego Figure 11. Officer: Child Ego State, doctor: Adult Ego State Rycina 13. Urzędnik odwołuje się do pozycji Dziecka, lekarz odpowiada z pozycji Rodzica Figure 13. Officer addresses to doctor s Child Ego State, doctor responses at his Parent Ego State prawdopodobnym jest, że konflikt będzie eskalował. U: Proszę o pokazanie historii choroby pani Kowalskiej. L: Jako lekarz powinien pan rozumieć, że nie zawsze jest czas na dokładny wpis w dokumentacji. Urzędnik zwracający się do lekarza z pozycji Dorosłego otrzymuje komunikat z pozycji Rodzica (ryc. 12). Z dużym prawdopodobieństwem następnym jego komunikatem będzie odpowiedź z pozycji Rodzica, co spowoduje nasilenie konfliktu na przykład: U: Proszę o pokazanie historii choroby pani Kowalskiej. L: Jako lekarz powinien pan rozumieć, że nie zawsze jest czas na dokładny wpis w dokumentacji. U: Proszę wykonać polecenie i nie dyskutować! L: Fakt, że reprezentuje Pan NFZ, nie upoważnia Pana do impertynencji! Taki rodzaj wymiany może skutkować przerwaniem kontroli z określonymi konsekwencjami. U: Proszę pokazać jakąś historię choroby i miejmy to już za sobą. R. Pana zachowanie nie licuje z godnością urzędnika! Odwołanie się przez urzędnika z pozycji Dziecka do takiej samej pozycji lekarza (ryc. 13) spowodowało uruchomienie się w tym ostatnim pozycji Rodzica. Prawdopodobnie uaktywni to pozycję Rodzica w urzędniku oraz nasili konflikt. Wtedy dalszy dialog wyglądałby tak: U: Proszę pokazać jakąś historię choroby i miejmy to już za sobą. R. Pana zachowanie nie licuje z godnością urzędnika! U: Zmieniłem zdanie, przejrzę wszystkie historie chorób. L: Od razu wiedziałem, że jest Pan służbistą. 129

Psychiatria 2013, tom 10, nr 3 4 Interakcja dwóch osób w procesie kontroli oraz transakcje mające wtedy miejsce, osadzone są w szerszym kontekście pozycji psychologicznych, które zwykle zajmujemy. Wskazane zostanie to na przykładach dialogów. Pozycje psychologiczne przykłady dialogów 1. Ja jestem Ok, Ty jesteś Ok: ja dobrze leczę a Ty kontrolując dokumentację wskazujesz na niedociągnięcia, co pozwala mi w przyszłości nie popełniać błędów ; poprzez kontrolę Twojej dokumentacji wskazuję Ci na drobne uchybienia, których możesz w przyszłości uniknąć. 2. Ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok: wykonuję ciężką pracę a Ty przez swoją głupią kontrolę mi w tym przeszkadzasz, uwziąłeś się na mnie ; gdyby nie moja ciężka praca, to Ty nie miałbyś swojej lukratywnej urzędniczej posady. 3. Ja nie jestem Ok, Ty jesteś Ok: Jestem przekonany, że podczas kontroli wyjdą moje błędy, to jest tylko kwestią czasu. 4. Ja nie jestem Ok, ty nie jesteś Ok: W mojej trudnej codziennej pracy popełniam wiele błędów, wykazanie ich w kontroli nie przynosi jednak nikomu pożytku i jest działaniem biurokratycznej machiny. Zagadnienie interakcji zachodzącej w procesie kontroli jest problemem wymagającym z pewnością szerszego opracowania. Spojrzenie na proces kontroli z punktu widzenia analizy transakcyjnej może pomóc w powstrzymaniu rozwoju konfliktu, zapobiec przed zepchnięciem do nieakceptowanej pozycji oraz utrzymać komunikację jak najbliżej realnemu celowi. Poniżej wskażę na koniec korzyści z takiego rozumienia interakcji dwóch osób w trakcie odbywającej się kontroli: Sama wiedza o trzech stanach ego ułatwia zobaczenie, w jaki sposób się komunikujemy. Z upływem czasu coraz łatwiej jest rozpoznać występujące postaci. Poprzez zrozumienie procesu redukujemy występujący w nas lęk. Analizuj, jaki wzorzec najczęściej pojawia się w Twoim zachowaniu. Jeśli ktoś przeciwko Tobie nieracjonalnie się buntuje, prawdopodobnie działasz z pozycji Rodzica, a on Dziecka. Kiedy ty czujesz bunt, prawdopodobnie włączyło się twoje krnąbrne Dziecko; Reaguj na to, co się dzieje w rozmowie. Kiedy w jej trakcie doświadczasz negatywnych emocji, prawdopodobnie schodzi ona z relacji dwóch Dorosłych. Nazwij to, co się dzieje: widzę, że zaczynamy się na siebie złościć i zareaguj konstruktywnie: zróbmy chwilę przerwy, wprowadź nowy element chciałbym, aby w naszej rozmowie wzięła udział jeszcze jedna osoba.... Odwołuj się do faktów, do bycia tu i teraz w określonym celu, gdy rozpoznajesz, że sytuacja kontroli aktywizuje transakcje, w które nie chcesz wchodzić. Ignoruj gry, gdy je rozpoznajesz, na przykład nie wchodząc w rolę ofiary, gdy kontrolujący przedstawia siebie w roli ratownika. Rozpoznawaj gry na początku serii komplementarnych transakcji, na przykład Rodzic Dziecko, gdyż na ich końcu jest zawsze przykra wypłata. Możemy wychodzić z transakcji komplementarnych, które mogą się ciągnąć w nieskończoność. Dzięki wejściu na poziom Dorosłego nieraz udaje się przeciągnąć na ten poziom drugą osobę, a przynajmniej przerwać łańcuch reakcji typowy dla transakcji Rodzic Dziecko. Bierz odpowiedzialność za to, za co możesz wziąć. Możesz poprawić stosowanie przez siebie przepisów, ale nie możesz sprawić, aby urzędnik był z Ciebie zadowolony. Streszczenie Sytuacja bycia kontrolowanym przez drugą osobę jest przeżyciem znanym wszystkim ludziom od wczesnych lat życia. Kiedy ma to miejsce w wieku dorosłym zrozumiałym jest, że aktywują się mechanizmy mające korzenie w przeszłości. Kontrolowanie lekarza prowadzącego działalność leczniczą przez inną osobę upoważnioną przez odpowiedni organ, jest między innymi spotkaniem dwóch osób. Interakcja, która wtedy zachodzi może być poddawana analizie pod różnymi kątami. Autor proponuje przyjrzenie się takiemu spotkaniu z punktu widzenia analizy transakcyjnej. Zwraca szczególną uwagę na rodzaje zachodzących transakcji oraz implikacje z tego wynikające na przykład w sytuacji transakcji krzyżowej. Wskazuje również na znaczenia systemów postaw życiowych jako zjawiska wpływającego na przebieg procesu kontroli. Psychiatria 2013; 10, 3 4: 124 130 słowa kluczowe: analiza transakcyjna, pozycje psychologiczne, analiza gier Piśmiennictwo 1. Berne E. W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, Warszawa 2012. 2. Berne E. Dzień dobry...i co dalej? Rebis, Poznań 2011. 130