Raport z debaty klimatycznej w Rybniku Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Agnieszka Czachowska Wojciech Kłosowski Nadzór eksperta: Andrzej Kassenberg Warszawa, 8.03.2013 Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 2
WNIOSKI Z DEBATY KLIMATYCZNEJ W RYBNIKU Debata w Rybniku odbyła się dnia 27 lutego 2013r. w sali sesyjnej Starostwa Powiatowego w Rybniku. Patronat objęli Minister Środowiska i Starosta Rybnicki. Na Debatę zostali zaproszeni i udział w niej wzięli przedstawiciele Starostwa Powiatowego - specjaliści i inspektorzy z Referatu Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa, Przewodniczący Rady Powiatu, członkowie Komisji Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Rady Powiatu, przedstawiciele z: Urzędu Miasta w Rybniku, Urzędu Gminy Lyski, Urzędu Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny, Urzędu Gminy Gaszowice, liczni przedstawiciele organizacji pozarządowych z następujących instytucji: Stowarzyszenie LYSKOR, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa - Zarząd Oddziału Rybnik, Związek Subregionu Zachodniego z siedzibą w Rybniku, Fundacja Ekologiczna EKOTERM SILESIA, Forum Organizacji Pozarządowych Subregionu Zachodniego, Stowarzyszenie Sumina na Rzecz Odnowy i Rozwoju Górnego Śląska oraz Doradca w Inkubatorze Ekonomii Społecznej Subregionu Zachodniego i przedstawicielka Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczna w Rybniku. Debata miała na celu wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. W czasie Debaty zostały wymienione następujące uwarunkowania (w postaci zagrożeń i szans), które mają wpływ na rozwój gospodarki regionu a wynikają z kwestii zmian klimatycznych: ZAGROŻENIA: Susze Powodzie Zmniejszenie powierzchni terenów zielonych Negatywny wpływ na rolnictwo: o Zmniejszenie plonów o Zmiana gatunków roślin uprawnych o Przekwalifikowanie rolników o Chemizacja rolnictwa Zmiana sposobów odżywiania Wzmożona zachorowalność Wzrost zanieczyszczeń powietrza Zubożenie społeczeństwa Utrata miejsc pracy Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa (m.in. stosowanie paliw do ogrzewania niskiej jakości) Zła edukacja Sprzedaż węgla odpadowego (muły) Brak lub małe egzekwowanie prawa Wysoki koszt paliw konwencjonalnych Wysoki koszt instalacji produkującej energię z OŹE We wszystkich grupach za szczególnie ważne uznano te zagrożenia, które wiążą się ze zmianami negatywnymi w środowisku, w tym skażeniem powietrza i wód oraz niską Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 3
świadomością ekologiczną społeczeństwa, która bezpośrednio wpływa na zanieczyszczenie środowiska. Jako szanse grupy wymieniły, co następuje: SZANSE: Otwarcie się na nowe technologie i tym samym popularyzacja nowoczesnych technologii i rozwiązań energooszczędnych Innowacyjność Nowe technologie generujące nowe miejsca pracy Rozwój OŹE i wykorzystanie odpadów Gospodarka odpadami Zakaz sprzedaży węgla niskokalorycznego Zagospodarowanie bioodpadów Wykorzystanie metanu z kopalń Wykorzystanie wód geotermalnych z kopalń Wykorzystanie ciepłej wody z Zalewu Rybnickiego Budowa spalarni w powiecie i wykorzystanie energii Spadek zanieczyszczeń powietrza a tym samym poprawa jakości powietrza i środowiska Wzrost środków UE na likwidację niskiej emisji Możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków finansowania Dialog pomiędzy grupami społecznymi Integracja społeczeństwa wokół celów ekologicznych Rozwój rolnictwa ekologicznego Powrót do tradycji (odżywianie) Poprawa zdrowia Wzrost alternatywnych kierunków zbytu artykułów rolnych (rolnictwo na potrzeby energetyki) oraz nowe uprawy (wierzba energetyczna) Korzystanie z dobrych przykładów Wyższa świadomość społeczeństwa Nowe budownictwo ekologiczne wsparte przez fundusze WFOŚiGW Wzrost popytu na różnego rodzaju usługi (np. budowa ciepłych domów) Uczestnicy Debaty kontynuując pracę w trzech grupach wypracowali następujące propozycje i wizje Powiatu (zebrane w grupy tematyczne) w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne: 1. TRANSPORT Perfekcyjna komunikacja zbiorowa (tani, ekologiczny transport publiczny dostosowany do potrzeb) Trasa średnicowa Pszczyna Racibórz przez Powiat Rybnicki Dobre drogi Stworzenie linii kolejowej gęste przystanki, szynobusy, w tym likwidacja sieci napowietrznych i utworzenie podziemnej kolei Bogata sieć ścieżek rowerowych z trasami szybkiego ruchu rowerowego Rozwój infrastruktury turystycznej zachęcający do aktywnego wypoczynku (parkingi, ścieżki rowerowe) Lotnisko o zasięgu krajowym 2. ŚRODOWISKO Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 4
Czyste i kolorowe środowisko Czyste powietrze, woda, gleba Dużo zieleni Nie mamy odpadów 3. ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA I SPOŁECZEŃSTWO Świadome społeczeństwo dbające o środowisko Zamożne społeczeństwo Atrakcyjne miejsca pracy (brak migracji) Uproszczenie procedur z pozyskiwaniem środków finansowych 4. BUDOWNICTWO I ZAGOPODAROWANIE PRZESTRZENNE Uporządkowana urbanistyka miasta, ład przestrzenny Zadbane i zalesione tereny zielone, duża ilość wody i fontann Nowoczesne (energooszczędne i pasywne) skoncentrowane budownictwo, wykorzystujące zintegrowane technologie pozyskiwania energii odnawialnej (geotermy, energia słoneczna, fotowoltaika - energia do ogrzewania domów za darmo) Termomodernizacja istniejących budynków Nowoczesne ogrzewanie wszystkich domów ciepłociągami 5. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII I ICH WYKORZYSTANIE Czyste i nowoczesne technologie przemysłowe Wzrost popularności OŹE Wykorzystanie ciepłych wód kopalń Wykorzystanie ciepła zbiornika elektrowni do ogrzewania dzielnicy miasta Modernizacja elektrowni Rybnik funkcje energetyczne i park rozrywki Aquapark na Dębieńsku wykorzystanie terenów kopalni 6. ODŻYWIANIE I ZDROWIE Zdrowsze i uśmiechnięte społeczeństwo Niezestresowani ludzie Popularyzacja zdrowego trybu życia, odżywiania, turystyki rowerowej w mieście Powrót do tradycji i zdrowej żywności Ekologiczne rolnictwo (bez GMO) Spotkania i wyżywienie w restauracjach Ośrodki seniora przy tym małe szpitale 2% ludzi umiera z powodu chorób W czasie głosowania 12 punktów otrzymała propozycja: BUDOWNICTWO EKOLOGICZNE Z WYKORZYTSANIEM OŹE, następnie 11 punktów otrzymała propozycja związana z ŁADEM PRZESTRZENNYM a 9 punktów WYKORZYSTANIE WÓD GEOTERMALNYCH i uznano je tym samym jako najważniejsze do realizacji. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 5
Następnie 8 punktami wybrano propozycje związane z TRANSPORTEM i ZDROWĄ ŻYWNOŚCIĄ, pozostałe propozycje otrzymały od 5 do 0 punktów. Pierwsza grupa skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: WYKORZYSTANIE WÓD GEOTERMALNYCH WÓD ODPADOWYCH Wymieniono następujące zasoby: Zbiornik o powierzchni 500ha i średniej temperaturze 15º C Pompowana woda z kopalń obecnych i zlikwidowanych o temperaturze 13º - 23º C Wysokotemperaturowe wody geotermalne (Rybnik, Jastrzębie) ilości niezbadane Ekspert dr Eleonora Solik Heliasz z Głównego Instytutu Górnictwa Program ochrony środowiska dla Powiatu, dla Gmin Miejscowy rynek specjalistów projektanci, wykonawcy, Politechnika Śląska Instrumenty: o Program wykorzystania wód inicjator programu Starosta wraz z Prezydentem Rybnika oraz GIG o Środki unijne o Fundusze ochrony środowiska o Gminy wsparcie wójtów i Burmistrzów o Sprzeciw lobby energetyczne o Kampania edukacyjne społeczeństwa o Korzycie ekonomiczne i ekologiczne dla odbiorcy o Plany zagospodarowania przestrzennego Druga grupa skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: NOWOCZESNE BUDOWNICTWO który, jak wielokrotnie podkreślono jest ważny dla mieszkańców. Wymieniono następujące zasoby: Zrealizowany program ograniczenia niskiej emisji dla obiektów użyteczności publicznej dla Powiatu Rybnickiego jako doświadczenie w pozyskiwaniu środków, jako aspekt edukacyjny Strategia rozwoju Powiatu rybnickiego Opracowane lub w trakcie opracowywania plany zagospodarowania przestrzennego Funkcjonujący przy starostwie wydział do pozyskiwania środków zewnętrznych i promocji Funkcjonująca w najbliższym otoczeniu firma Termomur, firmy lokalne doradcze i handlowe wykorzystujące OZE Politechnika Śląska i jej specjaliści Organizacje pozarządowe Fundusze zewnętrzne krajowe i unijne Dostępność do źródeł energii odnawialnej (zbiornik elektrowni, słońce, wiatr, wody geotermalne) Dobre przykłady zabudowy zwartej i instrumenty: Przepisy prawne, uchwały, zarządzenia Społeczeństwo Za społeczeństwo, przeciw deweloperzy, kopalnie Trzecia grupa skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: ŁAD PRZESTRZENNY, ZIELEŃ. Wymieniono następujące zasoby: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 6
Uchwalone plany zagospodarowania przestrzennego Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich Działalność Nadleśnictwa Rybnik Prawo miejscowe, przychylność urzędów Pomniki przyrody Ścieżki dydaktyczne i edukacyjne Programy edukacyjne Organizacje pozarządowe, urzędy gmin, starostwo Program ochrony środowiska Naturalne tereny rekreacyjne i instrumenty: Opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego Fundusze Programy edukacyjne Kampania promocyjna Nasadzenia zieleni Zakładanie nowych terenów zielonych Pomniki przyrody Tereny chronione Zaangażowanie urzędów Współpraca Organizacje za wprowadzeniem idei: Nadleśnictwo, zieleń miejska, organizacje pozarządowe, mieszkańcy, szkoły, urzędy, ekolodzy i ewentualne podmioty przeciw : deweloperzy, przedsiębiorcy, mieszkańcy W czasie podsumowania Debaty uczestnicy podkreślili, że we wprowadzaniu zmian bardzo ważnym jest zaangażowanie każdej osoby oraz podejmowanie wspólnie wypracowanych działań. Debata wykazała także głębokie zrozumienie przez jej uczestników zagadnień ekologicznych i ochrony środowiska a także wartości spotkania się w gronie osób o różnych specjalnościach. Wyrażona chęć popracowania nad dalszym zrównoważonym rozwojem miasta, może zostać kontynuowana poprzez organizację szeregu spotkań poświęconych temu tematowi, tym bardziej, że w Powiecie Rybnickim wiele działań w tym kierunku już zostało podjętych, a temat cieszy się zrozumieniem wśród władz oraz mieszkańców. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 7
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu rybnickiego 8