Syntetyczne miary reprodukcji ludności
Wprowadzenie Reprodukcja ludności (population reproduction) jest to odtwarzanie (w czasie) liczby i struktury ludności pod wpływem ruchu naturalnego i ruchu wędrówkowego. W węższym rozumieniu ignoruje się migracje i oznacza odtwarzanie się stanu i struktury ludności według wieku w wyniku strumienia urodzeń i zgonów.
Wprowadzenie Podstawowy wpływ na przebieg procesu reprodukcji ludności mają urodzenia i zgony (przyrost naturalny), a także struktura ludności według wieku. Syntetyczne miary reprodukcji ludności pozwalają ocenić tempo wzrostu ludności.
Wprowadzenie Przyrost naturalny Współczynnik przyrostu naturalnego Współczynnik dynamiki demograficznej Ogólny współczynnik dzietności Współczynnik reprodukcji brutto Współczynnik reprodukcji netto
Przyrost naturalny Jest to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów w badanym okresie na określonym terytorium.
Współczynnik przyrostu naturalnego Jest względną miarą przyrostu naturalnego. To różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów, obliczona na 1000, 10 000 lub 100 000 ludności.
Współczynnik przyrostu naturalnego Wp.n. może być też obliczany jako różnica między współczynnikiem urodzeń i współczynnikiem zgonów.
850 Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1946 2014 (dane GUS) 800 750 Urodzenia Zgony 700 650 600 550 450 400 350 300 250 200 150 100 50 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 0 46 w tysiącach 500
Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1993 2014 (dane GUS) 510 500 494 490 481 480 Urodzenia Zgony 470 460 450 440 433 430 428 415 413 418 413 410 400 392 390 396 386 386 386 380 380 382 381 375 388 378 368 368 363 370 360 350 374 368 370 364 364 377 379 388 385 379 386 385 376 387 370 365 360 354 351 356 377 375 340 330 320 310 14 13 12 11 2010 09 08 07 06 05 04 03 02 01 2000 99 98 97 96 95 94 300 93 w tysiącach 420
550 Przyrost naturalny ludności w Polsce w latach 1946 2014 (dane GUS) 500 450 400 350 250 200 150 100 50 0 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48-50 46 w tysiącach 300
110 Przyrost naturalny ludności w Polsce w latach 1993 2014 (dane GUS) 102,0 100 94,9 90 80 70 60 47,0 42,7 40 35,1 32,5 32,7 34,8 30 20,3 20 10 5,0 0,6 0 13,0 10,7 10,3 4,5 2,0-5,7-14,1-7,4-3,9-18,0-1,3-10 -20 14 13 12 11 2010 09 08 07 06 05 04 03 02 01 2000 99 98 97 96 95 94-30 93 w tysiącach 50
Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1946 2014 (dane GUS) 500 475 Urodzenia miasta 450 Zgony miasta 425 400 Urodzenia Wieś 375 Zgony wieś 350 325 275 250 225 200 175 150 125 100 75 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 50 46 w tysiącach 300
300 Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1993 2014 (dane GUS) 275 250 200 175 150 125 Urodzenia miasta Zgony miasta Urodzenia Wieś Zgony wieś 13 12 11 2010 09 08 07 06 05 04 03 02 01 2000 99 98 97 96 95 94 100 93 w tysiącach 225
325 Przyrost naturalny ludności w Polsce w latach 1946 2014 (dane GUS) 300 275 250 Przyrost naturalny miasta 225 Przyrost naturalny wieś 200 150 125 100 75 50 25 0-25 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48-50 46 w tysiącach 175
80 Przyrost naturalny ludności w Polsce w latach 1946 2014 (dane GUS) 70 65,3 60,3 60 50 Przyrost naturalny miasta 40 36,7 37,6 34,6 34,9 32,3 30 25,5 22,5 20,2 20 16,0 9,4 10 14,9 7,8 0 11,612,6 10,4 0,2-5,2-15,4-9,9 20,4 18,0 14,7 14,5 12,7 8,7 4,2 4,3 2,6-9,9-16,1-16,7-11,6-8,2-4,2 0,2-0,9 10,8 10,7 3,6-9,3-21,3-12,0-10 -20 14 13 12 11 2010 09 08 07 06 05 04 03 02 01 2000 99 98 97 96 95 94-30 93 w tysiącach Przyrost naturalny wieś
20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 Ogółem Miasto 14 12 2010 08 06 04 02 2000 98 96 94 92 1990 88 86 84 82 1980 78 76 74 72 1970 68 66 64 62 1960 58 56 54 52 1950 48 Wieś 46 na 1000 ludności Ogólny współczynnik przyrostu naturalnego w Polsce w latach 1946 2014
5 Ogólny współczynnik przyrostu naturalnego w Polsce w latach 1946 2014 4,5 4,1 4 3 2,7 2,6 2,5 2,4 Ogółem Miasto Wieś na 1000 ludności 2,2 2 1,6 1,7 1,5 1,5 1,4 1,2 1,1 1,2 1,1 1,0 0,9 1 0,8 0,7 0,6 0,5 0 0,3 0,0-0,2 0,0-0,7 98 0,3 97 0,4 1,4 0,2 0,3 0,3 0,9 0,5 0,9 0,6 0,9 0,3 0,1 0,1-0,4-0,4-0,1-0,7-0,4-0,7-0,2-0,5-0,1-0,4-0,2 0,8 0,6 0,7 0,3 0,0 0,7 0,2 0,0 0,0-0,4-0,5-0,9 0,0-0,5 14 13 12 11 2010 09 08 07 06 05 04 03 02 01 2000 99 96 95 94 93-1
Przyrost naturalny - świat
40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 Crude Birth Rate 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 Crude Death Rate 1950-1955 na 1000 ludności Współczynniki urodzeń i zgonów dla Świata w latach 1950 2010 (dane ONZ)
Crude Births Rate (More developed regions) 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 Crude Births Rate (Less developed regions) Crude Death Rate (More developed regions) 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 Crude Death Rate (Less developed regions) 1950-1955 na 1000 ludności Współczynniki urodzeń i zgonów dla regionów rozwiniętych i rozwijających się w latach 1950 2010 (dane ONZ)
Współczynniki urodzeń i zgonów dla Afryki i Europy w latach 1950 2010 (dane ONZ) 50,0 Africa (Crude Birth Rate) Africa (Crude Death Rate) Europe (Crude Birth Rate) Europe (Crude Death Rate) 46,0 42,0 38,0 30,0 26,0 22,0 18,0 14,0 10,0 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 6,0 1950-1955 na 1000 ludności 34,0
Współczynniki urodzeń i zgonów dla Azji w latach 1950 2010 (dane ONZ) Asia (Crude Birth Rate) Northern America (Crude Birth Rate) 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 Northern America (Crude Death Rate) 1950-1955 na 1000 ludności Asia (Crude Death Rate) 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6
2005-2010 2000-2005 Less developed regions 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 More developed regions 1975-1980 World 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1950-1955 na 1000 ludności Współczynniki przyrostu naturalnego dla świata w latach 1950 2010 (dane ONZ)
Współczynniki przyrostu naturalnego dla kontynentów w latach 1950 2010 (dane ONZ) 34 Africa Asia Europe Latin America and the Caribbean Northern America Oceania 32 30 28 26 24 22 20 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 -4 1950-1955 na 1000 ludności 18
Współczynnik przyrostu naturalnego dla kontynentów w okresie 2005-2010 (dane ONZ) 25 23,7 20 na 1000 ludności 15 9,8 10 8,1 7,8 6,7 5 3,4 0 Asia Africa Europe Latin America and the Caribbean Northern America Oceania
Ogólny współczynnik przyrostu naturalnego w krajach europejskich w 2008 roku
Współczynnik przyrostu naturalnego w krajach europejskich w latach 2003-7 (średnia)
Współczynnik dynamiki demograficznej Wyraża stosunek liczby urodzeń w badanym roku do liczby zgonów w tymże roku:
Współczynnik dynamiki demograficznej na ziemiach polskich 1986-1900 1,738 1920-1930 1,928 1938 1,771 1950 2,643 1955 3,034 1960 2,986 1970 2,046 1980 1,978 1990 1,405 1995 1,122 2000 1,028 2005 0,989 2010 1,135 2013 0,954 2014 0,996
Współczynnik dynamiki demograficznej Współczynnik dynamiki demograficznej może przyjmować wartości: 0<WD<1 gdy roczna liczba urodzeń nie kompensuje nawet rocznej liczby zgonów (liczba ludności badanej populacji maleje) WD gdy roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów (liczba ludności badanej populacji nie ulega zmianie) WD gdy roczna liczba urodzeń nie tylko kompensuje roczną liczbę zgonów, lecz także daje określoną nadwyżkę liczby urodzeń nad liczbą zgonów
Współczynnik dzietności ogólnej Stanowi sumę rocznych współczynników płodności dla kolejnych roczników wieku 15-49 ukończonych lat. Wyraża on średnią liczbę dzieci, jaką urodziłaby kobieta w ciągu okresu rozrodczego, przy stałym wzorcu płodności z danego roku kalendarzowego.
Współczynnik dzietności ogólnej obliczamy według wzoru: Gdzie: Wpł.(x) współczynnik płodności dla poszczególnych roczników wieku rozrodczego kobiet, w przeliczeniu na jedną kobietę
Współczynniki dzietności ogólnej na ziemiach polskich Lata Ogółem Miasta Wieś 1900-1901 6,225 1931-1932 3,52 2,175 4,13 1950 3,705 3,235 4,030 1960 2,980 2,430 3,600 1970 2,200 1,710 2,885 1980 2,276 1,928 2,908 1990 1,991 1,721 2,576 1995 1,545 1,286 2,017 2000 1,367 1,201 1,652 2005 1,243 1,149 1,399 2010 1,376 1,292 1,505 2014 1,290 1,217 1,390
3,800 Ogólny współczynnik dzietności w Polsce w latach 1960-2014 3,600 3,400 3,200 3,000 2,800 2,600 2,400 Polska Miasta Wieś 2,200 2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1960 1965 1970 71 72 73 74 75 76 77 78 79 1980 81 82 83 84 85 86 87 88 89 1990 91 92 93 94 95 96 97 98 99 2000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 2010 11 12 13 14 1,000
Ogólny współczynnik dzietności na świecie w latach 1950-2010 (dane ONZ) WORLD More developed regions Less developed regions 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 2005-2010 2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 1980-1985 1975-1980 1970-1975 1965-1970 1960-1965 1955-1960 1950-1955 0
2000-2005 1995-2000 1990-1995 1985-1990 OCEANIA 1980-1985 NORTHERN AMERICA 1975-1980 LATIN AMERICA AND THE CARIBBEAN 1970-1975 EUROPE 1965-1970 ASIA 1960-1965 1955-1960 1950-1955 7,50 7,00 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0 AFRICA 2005-2010 Ogólny współczynnik dzietności na świecie w latach 1950-2010 (dane ONZ)
Współczynnik dzietności w krajach europejskich w latach 2006-10 (średnia)
Współczynnik reprodukcji brutto Charakteryzuje aktualną płodność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej przypadających na 1 kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym; Jest iloczynem współczynnika dzietności i współczynnika wyrażającego częstość rodzenia dziewcząt. Uż/Uog. udział liczby dziewcząt w ogólnej rocznej liczbie urodzeń (oscyluje wokół 0,483) Wdz. współczynnik dzietności
Współczynnik reprodukcji netto Charakteryzuje aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, które dożyją wieku swych matek, a przypadających na 1 kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym, przy założeniu niezmiennego, aktualnego poziomu cząstkowych współczynników płodności i umieralności zgodnych z tablicami płodności i trwania życia. Uż/Uog. udział liczby dziewcząt w ogólnej rocznej liczbie urodzeń (oscyluje wokół 0,483) Wpł.(x). cząstkowe współczynniki płodności Lx, l0 liczba kobiet dożywających wieku x lub 0 (według tablic wymieralności)
Współczynniki reprodukcji brutto i netto w Polsce w latach 1900-2014 Lata Współczynnik reprodukcji brutto Współczynnik reprodukcji netto Stosunek procentowy netto/brutto 1900-1901 3,084 1,653 53,6 1927-1928 1,945 1,303 67,0 1932 1,65 1,186 71,9 1950 1,79 1,491 83,3 1960 1,438 1,339 93,1 1970 1,064 1,011 95,0 1980 1,108 1,073 96,8 1990 0,968 0,934 96,5 2000 0,663 0,653 98,5 2010 0,662 0,656 99,1 2014 0,626 0,620 99,0
Współczynniki reprodukcji brutto i netto w Polsce w miastach i na wsi w latach 1900-2014 Lata Miasta Wieś brutto netto netto/brutto brutto netto netto/brutto 1931-1932 1,05 0,82 78 1,995 1,417 71 1950 1,558 1,3 83 1,936 1,61 83 1955 1,546 1,366 88 1,941 1,675 86 1960 1,168 1,098 94 1,731 1,601 92 1970 0,932 0,794 95 1,389 1,315 95 1980 0,939 0,910 97,0 1,416 1,368 96,6 1990 0,836 0,779 93,2 1,253 1,209 96,5 2000 0,581 0,572 98,5 0,805 0,792 98,4 2010 0,623 0,617 99,0 0,722 0,715 99,0 2014 0,591 0,586 99,2 0,674 0,667 98,9
Zagadnienia do egzaminu 1.Czym jest reprodukcja ludności? 2. Czym jest przyrost naturalny? 3. Czym jest ogólny współczynnik przyrostu naturalnego? 4. Zinterpretuj wykres na slajdzie nr 8 i 9. 5. Ile wynosił w 2014 współczynnik przyrostu naturalnego? 6. Co to jest współczynnik dynamiki demograficznej? 7. Ile w 2014 roku wyniósł współczynnik dynamiki demograficznej? Jak zinterpretować tą liczbę? 8. Czym jest współczynnik dzietności ogólnej? 9. Ile wynosi obecnie (2014) współczynnik dzitności ogólnej? 10. Czym jest granica prostej zastępowalności pokoleń? Ile wynosi? Po co jest wyznaczona? 11. Czym się różni współczynnik reprodukcji brutto od netto? Po co się je oblicza? 12. Ile w 2014 roku wyniosły współczynniki reprodukcji brutto i netto?