26 października 2010 World Trade Center Poznań ul. Bukowska 12, 60-810 Poznan (Poland) Planowanie spadkowe oraz zabezpieczania firm na wypadek śmierci wspólnika. Oferujemy naszym klientom zastosowanie w firmach planów sukcesji polegających na wprowadzeniu świadomej polityki dotyczącej przekazania udziałów spadkobiercom czy też zabezpieczaniu firm na wypadek śmierci wspólnika czy właściciela. Rozwiązania, które proponujemy łączą funkcjonalnie produkty finansowe, jak polisy na życie, z elementami prawnymi: testamentami, zapisami w umowach spółek etc. Rozwiązania te oparte są na wzorcach zachodnich, gdzie zarządzanie majątkiem w długim okresie czasu i zabezpieczanie firm przed zdarzeniami nagłymi dotyczącymi wspólników jest raczej normą, niż wyjątkiem. Udało nam się wypracować funkcjonalne modele rozwiązań łączące polisę ubezpieczeniową z przepisami kc i ksh w Polsce. Podstawowym celem działania w tym zakresie jest kompleksowe spojrzenie na sytuację klienta, uwzględniające ryzyko jego śmierci na danym etapie życia. Chodzi o to, aby uwzględnić taką okoliczność w planowaniu długoterminowym i w zarządzaniu majątkiem oraz być przygotowanym na ziszczenie się tego ryzyka. Jak dotąd śmierć przedsiębiorcy czy wspólnika rzadko brana jest pod uwagę przez niego samego, jak i przez doradców. Świadomość ta ciągle jednak rośnie. Zabezpieczenie na wypadek śmierci powinno składać się zarówno z elementów prawnych, jak i finansowych połączonych funkcjonalnie w jedną całość pozwalającą na uniknięcie pułapek wynikających z dziedziczenia ustawowego, optymalizację podatkową, zabezpieczenie majątku, zabezpieczenie spłat i rozliczeń wzajemnych pomiędzy spadkobiercami lub pomiędzy spadkobiercami i wspólnikami, a wreszcie pokierowanie podziałem majątku spadkowego. Patrzymy na sytuację klienta kompleksowo, uwzględniając obok norm prawa handlowego i gospodarczego także prawo rodzinne, spadkowe i podatkowe, ale też finanse. Jeśli na przykład w umowie spółki jawnej nie ma regulacji dotyczących dziedziczenia udziałów, a pozostali przy życiu wspólnicy podejmą uchwałę o dalszym działaniu spółki i muszą spłacić spadkobierców zmarłego wspólnika muszą znaleźć w budżecie spółki lub zabezpieczyć ze środków prywatnych kwotę stanowiącą równowartość np. udziału kapitałowego przypadającego na zmarłego wspólnika. Jeśli w majątku firmy jest kilka lub kilkanaście milionów złotych, scenariusz najprawdopodobniej będzie taki, że spadkobiercy doprowadzą do upadłości firmy. Podobnie jest w spółkach z o.o., gdzie w umowie spółki wprowadzono wyłączenie dziedziczenia udziałów i wypłatę spadkobiercom wartości bilansowej udziałów po ich umorzeniu. Innym problemem może być wejście nieprzygotowanych wspólników do spółki w miejsce zmarłego może to prowadzić do sporów w spółce i w efekcie do jej likwidacji. Jeśli tym bardziej udziały odziedziczą dzieci nie można nawet dojść do porozumienia w sprawie wzajemnej spłaty bez zgody sądu rodzinnego współuprawnionymi z udziałów są osoby niepełnoletnie. Uważamy, że klient powinien mieć do końca świadomość, co stałoby się ze spółką w przypadku, kiedy jego kolega-wspólnik zginąłby w wypadku samochodowym... W praktyce tych problemów jest znacznie więcej najczęściej, aby zapanować nad sytuacją niezbędne jest funkcjonalne połączenie testamentów, zapisów w umowach spółki oraz polis na życie. Dotychczas w Polsce brak było profesjonalnego doradztwa w zakresie Planowania spadkowego Planu Sukcesji. Próbowały to robić osoby i instytucje zajmującym się doradztwem finansowym, którym nierzadko trudno było poruszać się w sferze skomplikowanych zagadnień dotyczących prawnych i finansowych skutków śmierci wspólnika lub właściciela firmy. Nakładające się, często niespójne, systemy prawa cywilnego, handlowego, spadkowego, podatkowego i rodzinnego, powodują, że w konkretnej sytuacji niełatwo dobrać optymalne rozwiązania. strona 1
Proponujemy naszym klientom Plan Sukcesji czyli świadome i celowe zarządzanie własnym (rodzinnym) majątkiem w dłuższej perspektywie czasowej. Należy go postrzegać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze jego celem jest budowania, a potem stopniowe przekazywanie majątku w rodzinie; także poprzez przygotowywanie naszych sukcesorów, następców, do roli zarządzania majątkiem, jaki zostanie im powierzony. Na tym etapie Plan Sukcesji obejmuje takie narzędzia jak darowizny, intercyzy, produkty inwestycyjne i kapitałowe, lokaty, polisy emerytalne i posagowe. Ma nas przeprowadzić przez kolejne etapy życia, zgodnie z planami, które realizujemy i które dostosowujemy do zmieniającej się rzeczywistości. Po drugie, na wypadek, gdyby na danym etapie życia nas zabrakło, powinniśmy zapewnić wykonanie tego, czego byśmy sobie życzyli, a mianowicie: utrzymanie majątku, płynność zarządzania majątkiem, właściwy i bezsporny podział majątku w rodzinie, finansowe pokrycie spłat pomiędzy spadkobiercami lub osobami trzecimi (wspólnikami), zapewnienie wykonania innych funkcji, jak na przykład opieki nad dziećmi lub osobami starszymi i chorymi. Aby nad tym zapanować potrzebujemy innego rodzaju narzędzi: polis na życie oraz testamentów. Ta płaszczyzna dotyczy rozważenia zajścia określonych zdarzeń: śmierci poszczególnych członków rodziny lub organizacji gospodarczej (spółki) oraz jednoczesnej śmierci kilku osób w rożnych konfiguracjach. Wówczas dopiero możemy stwierdzić, że nasze planowanie obejmuje wszystkie ryzyka i jest do końca przemyślane. Inne narzędzia, działające za życia, winny uwzględniać ramy Planu Sukcesji w danej rodzinie. strona 2
Rola planowania spadkowego w funkcjonowaniu firm Zarządzanie majątkiem w długim okresie czasu dopiero od niedawna stało się potrzebą większej ilości osób. Jesteśmy kapitalistami w pierwszym pokoleniu. Mniejsze i większe majątki tworzą się na naszych oczach, są efektem pracy ostatnich kilkunastu, dwudziestu kilku lat. Właściciele firm i osoby majętne coraz częściej stają przed trudnymi pytaniami, kiedy odejść w stan spoczynku, w jaki sposób i kiedy przekazać majątek następnemu pokoleniu, jak zapewnić ciągłość i sprawność zarządzania majątkiem oraz przede wszystkim:, co stanie się w przypadku zdarzenia nagłego, nieprzewidzianego. Śmierć ciągle jest traktowana w naszym społeczeństwie, jako temat tabu. Boimy się wychodzić z inicjatywami z nią związanymi by jej nie prowokować. Jednak czy przedsiębiorców stać na taka postawę? Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że pozostawiając sprawy samym sobie, godząc się na dziedziczenie ustawowe, wyrządzamy krzywdę nie tylko firmie, ale też swoim bliskim. Dlaczego? Po pierwsze wiąże się to z faktem, że procedury prawne związane z dziedziczeniem ustawowym rodzą praktyczne problemy związane z prawidłowym gospodarowaniem i zarządzaniem majątkiem. Po drugie efektem dziedziczenia jest współwłasność spadkobierców na całym majątku spadkowym, na poszczególnych jego elementach, co rodzi jeszcze dalej idące komplikacje. Abstrahując od płaszczyzny prawnej, brak konkretnego planu spadkowego i rozmów na ten temat w rodzinie nierzadko powoduje, że spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia w zakresie podziału schedy spadkowej, czy wysokości spłat wzajemnych. Jeszcze częstej jest tak, że najzwyczajniej nie stać ich na dokonanie tych spłat. Konieczność podziału (prędzej czy później któryś ze spadkobierców wyłamie się zażąda podziału lub spłaty) majątku spadkowego prowadzi do sporów sądowych i powoduje, że zgodne wcześniej rodziny przez długie lata nie będą żyły tak, jak wcześniej. Dlatego bardzo ważne jest, aby móc porozmawiać o tych sprawach i świadomie podjąć decyzję, co ma stać się z majątkiem na wypadek śmierci któregokolwiek z osób z rodziny. Planowanie spadkowe jest tym bardziej istotne, kiedy mamy do czynienia z większym majątkiem, z nieruchomościami, firmami i spółkami prawa handlowego. Brak planowania w tym przypadku rodzi znacznie dalej idące problemy, od konieczności sprzedaży poszczególnych składników majątku po konieczność likwidacji firmy czy upadłości w spółkach prawa handlowego. Przykład sytuacji, w jakiej może znaleźć się firma podaje mecenas Daniel Majchrzak z Kancelarii Majchrzak Brandt i Wspólnicy, Jeśli w przypadku śmierci wspólnika w umowie spółki jawnej nie ma regulacji dotyczących dziedziczenia udziałów, a pozostali przy życiu wspólnicy podejmą uchwałę o dalszym działaniu spółki muszą spłacić spadkobierców zmarłego wspólnika muszą znaleźć w budżecie spółki lub zabezpieczyć ze środków prywatnych kwotę stanowiącą równowartość np. udziału kapitałowego przypadającego na zmarłego wspólnika. Gdy w majątku firmy jest kilka lub kilkanaście milionów złotych, scenariusz najprawdopodobniej będzie taki, że spadkobiercy doprowadzą do upadłości firmy. Innym problemem może być wejście nieprzygotowanych wspólników do spółki w miejsce zmarłego może to prowadzić do sporów w spółce i w efekcie do jej likwidacji. Jeśli tym bardziej udziały odziedziczą dzieci nie można nawet dojść do porozumienia w sprawie wzajemnej spłaty bez zgody sądu rodzinnego współuprawnionymi z udziałów są osoby niepełnoletnie. Uważam, że przedsiębiorca powinien mieć pełną świadomość, co stałoby się ze spółką w przypadku, kiedy jego kolega-wspólnik zginąłby np. w wypadku samochodowym. strona 3
W praktyce tych problemów jest znacznie więcej najczęściej, aby zapanować nad sytuacją niezbędne jest funkcjonalne połączenie testamentów, zapisów w umowach spółki oraz polis na życie. Dotychczas w Polsce brak było profesjonalnego doradztwa w zakresie Planowania spadkowego. Próbowały to robić osoby i instytucje zajmującym się doradztwem finansowym, którym nierzadko trudno było poruszać się w sferze skomplikowanych zagadnień dotyczących prawnych i finansowych skutków śmierci wspólnika lub właściciela firmy. Nakładające się, często niespójne, systemy prawa cywilnego, handlowego, spadkowego, podatkowego i rodzinnego, powodują, że w konkretnej sytuacji niełatwo dobrać optymalne rozwiązania. Planowanie spadkowe jest w Polsce nową, rozwijającą się dopiero gałęzią wiedzy, cały czas trwa proces jej tworzenia. Planowanie spadkowe obejmuje Plany Sukcesji dla danej rodziny lub organizacji gospodarczej albo majątkowej. Ważne jest na każdym etapie życia i za każdym razem powinno obejmować kilka scenariuszy wydarzeń. Sukcesja dotyczy przekazania majątku sukcesorom następcom prawnym. Wyrażenia sukcesja używamy myśląc także o ciągłości zarządzania. Planowanie spadkowe z reguły dotyczy rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci, co ma na celu pokierowanie losem majątku zgodnie z wolą spadkodawcy, często także dotyka optymalizacji podatkowej. Jak mówi mecenas Robert Brandt z poznańskiej kancelarii prawnej Majchrzak Brandt i Wspólnicy w Polsce rzadko spotykamy się z sytuacją, kiedy zmarły pozostawił testament a nawet, jeśli testament się pojawi, bardzo często niesie on za sobą zupełnie inne skutki prawne, niż były zamierzone. Wówczas spadkobiercy zmarłego mają więcej problemów, niż korzyści z faktu jego sporządzenia. Brak testamentu lub nieprawidłowe jego sporządzenie wynika najczęściej z braku wiedzy oraz świadomej polityki w tym zakresie. A przecież planowanie spadkowe winno być jednym z elementów planowania w ogóle. Często tłumaczę przedsiębiorcą, że testament jest takim samym narzędziem, jak darowizna, intercyza, konto bankowe, lokata, polisa, TFI, IKE itd. Jest jednym z narzędzi, dzięki którym zarządzamy majątkiem, dbamy o wzrost i zachowanie jego wartości, o prawidłowe zarządzanie nim, tym razem jednak działa nie za życia, ale na wypadek śmierci. A każdy z nas jest śmiertelny i dotyczy to osób właściwie w każdym wieku. Każdy z nas funkcjonuje w określonej rzeczywistości; społecznej, rodzinnej, gospodarczej i majątkowej. Póki żyjemy i działamy, realizujemy nasze plany i zamierzenia, współpracujemy z innymi ludźmi, wychowujemy dzieci, budujemy majątki i zarządzamy nimi. Natomiast w każdej chwili, na każdym etapie życia, może okazać się, że z przyczyn od nas niezależnych nie jesteśmy w stanie dokończyć naszych planów. Po prostu może nas zabraknąć. Wówczas musi zadziałać mechanizm, który za nas załatwi to, czego sami nie zdążyliśmy zrobić. Przynajmniej na tyle, na ile jest to możliwe. Pamiętajmy, że dbanie o swoje interesy nawet po śmierci to nie wywoływanie wilka z lasu, ale oznaka dużej świadomości i dojrzałości zarówno osobistej jak i biznesowej. strona 4
Proponujemy naszym klientom Plan Sukcesji czyli świadome i celowe zarządzanie własnym (rodzinnym) majątkiem w dłuższej perspektywie czasowej. Należy go postrzegać na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze jego celem jest budowania, a potem stopniowe przekazywanie majątku w rodzinie; także poprzez przygotowywanie naszych sukcesorów, następców, do roli zarządzania majątkiem, jaki zostanie im powierzony. Na tym etapie Plan Sukcesji obejmuje takie narzędzia jak darowizny, intercyzy, produkty inwestycyjne i kapitałowe, lokaty, polisy emerytalne i posagowe. Ma nas przeprowadzić przez kolejne etapy życia, zgodnie z planami, które realizujemy i które dostosowujemy do zmieniającej się rzeczywistości. Po drugie, na wypadek, gdyby na danym etapie życia nas zabrakło, powinniśmy zapewnić wykonanie tego, czego byśmy sobie życzyli, a mianowicie: utrzymanie majątku, płynność zarządzania majątkiem, właściwy i bezsporny podział majątku w rodzinie, finansowe pokrycie spłat pomiędzy spadkobiercami lub osobami trzecimi (wspólnikami), zapewnienie wykonania innych funkcji, jak na przykład opieki nad dziećmi lub osobami starszymi i chorymi. Aby nad tym zapanować potrzebujemy innego rodzaju narzędzi: polis na życie oraz testamentów. Ta płaszczyzna dotyczy rozważenia zajścia określonych zdarzeń: śmierci poszczególnych członków rodziny lub organizacji gospodarczej (spółki) oraz jednoczesnej śmierci kilku osób w rożnych konfiguracjach. Wówczas dopiero możemy stwierdzić, że nasze planowanie obejmuje wszystkie ryzyka i jest do końca przemyślane. Inne narzędzia, działające za życia, winny uwzględniać ramy Planu Sukcesji w danej rodzinie. strona 5