Produkcja i kurs walutowy w krótkim okresie. Model AA DD. Skrypt mgr Leszek Wincenciak 5 maja 004 r. Wstęp Aby przeanalizować w jaki sposób wyznaczana jest produkcja w krótkim okresie przy sztywnych cenach, posłużymy się tradycyjnie keynesowską analizą zagregowanego popytu (czy też raczej wydatków). Jak pamiętamy w długim okresie gospodarka znajduje się w punkcie pełnego zatrudnienia, gdyż płace i ceny mogą się swobodnie dostosować. Równowaga zależy więc od czynników podażowych zasobów kapitału i pracy w gospodarce. Jednak w krótkim okresie, czynniki produkcji mogą pozostawać w części niewykorzystane (bezrobocie), bądź nadmiernie zatrudnione (inflacja). O wielkości produkcji decydują czynniki popytowe. Następnie przeanalizujemy jak dochodzi do równowagi na rynku aktywów. Strona popytowa, krzywa DD. Determinanty popytu konsumpcyjnego i bilansu obrotów bieżących Oczekujemy zgodnie z modelem keynesowskim, że popyt konsumpcyjny będzie rósł wraz ze wzrostem rozporządzalnego dochodu, możemy zatem zapisać, że: C = C( d ) (.) Pomijamy wpływ stopy procentowej na międzyokresowe decyzje konsumentów o alokacji oszczędności i konsumpcji w czasie. Bilans obrotów bieżących (Current Account), definiowany jako różnica między popytem na eksport kraju zgłaszanym przez resztę świata a popytem na import zgłaszanym przez kraj, wyznaczany jest przez dwa czynniki: realny kurs walutowy oraz dochód rozporządzalny. W rzeczywistości różne badania empiryczne pokazują, że istnieje wiele innych czynników wpływających na CA, jednak w tej analizie skupiamy się tych dwóch, wyżej wymienionych. Pamiętając, że q = P /P możemy zapisać: CA = CA(q, d ) (.) Na podstawie: Krugman, Obstfeld, International conomics, Theory and Policy, 5ed.
Realny kurs walutowy wpływa na CA, ponieważ odzwierciedla zmiany w cenach dóbr i usług krajowych względem zagranicznych. Dochód rozporządzalny wpływa przez ogólny wpływ na wielkość wydatków krajowych. Pamiętając, że: CA = X IM (.) możemy powiedzieć jaki jest kierunek zależności. Zmiany realnego kursu walutowego mają wpływ na CA za pośrednictwem wpływu na zmiany wartości oraz wolumenu handlu. Pamiętając o warunku Marshalla Lernera, możemy powiedzieć, że jeśli jest on spełniony, wówczas deprecjacja waluty krajowej poprawia CA. W przeciwnym wypadku efekt może być odwrotny. Tradycyjne założenia modelu keynesowskiego pozwalają nam stwierdzić, że wzrost d powoduje wzrost popytu na import, zatem pogarsza CA.. Równanie zagregowanego popytu Oznaczmy zagregowany popyt jako D. Możemy zatem połączyć wszystkie elementy, które się nań składają i zapisać: D = C( T ) + I + G + CA(P /P, T ) (.4) Możemy zatem zapisać zagregowany popyt jako funkcję następujących zmiennych: realnego kursu walutowego, dochodu rozporządzalnego, inwestycji oraz wydatków rządowych. D = D(P /P, T, I, G) (.5) Realna deprecjacja waluty krajowej powoduje, że dobra krajowe stają się relatywnie tańsze względem zagranicznych. Jeśli warunek M L jest spełniony, to powoduje ceteris paribus wzrost popytu zagregowanego. Zagregowany popyt, D D = Zagregowany popyt, () Deprecjacja Zagregowany popyt, () Rysunek.: Wpływ deprecjacji na popyt zagregowany Pamiętamy sposób wyznaczania dochodu w krótkim okresie, jako tzw. krzyż keynesowski. Myślę, że nie ma sensu w tym miejscu go przypominać. Deprecjacja poprawia bilans handlowy, jeśli ε X + ε M >
. Wyprowadzenie krzywej DD Jeśli założymy stałość cen krajowych i zagranicznych w krótkim okresie, to krzywa DD pokazuje nam wszystkie kombinacje kursu walutowego i dochodu, dla których rynek dóbr i usług jest w krótkookresowej równowadze. Rysunek (.) pokazuje, jak wyprowadza się krzywą DD. Zagregowany popyt, D D = Zagregowany popyt () Zagregowany popyt () DD Rysunek.: Wyprowadzenie krzywej DD.4 Czynniki wpływające na przesunięcia krzywej DD Analizując wpływ każdego czynnika na przesunięcie krzywej DD należy pamiętać, że zawsze analizujemy ten wpływ wyizolowany z pozostałych zmian, czyli pozostałe parametry utrzymujemy pod kontrolą.. Zmiana wydatków rządowych (G). Wzrost wydatków rządowych powoduje wzrost zagregowanego popytu, więc przy ustalonej wielkości kursu, równowaga na rynku dóbr musi zachodzić na wyższym poziomie dochodu. Krzywa DD przesuwa się w prawo.. Zmiana podatków (T ). Wzrost wielkości podatków zmniejsza dochód rozporządzalny. Zagregowany popyt zmniejsza się. Zatem krzywa DD przesuwa się w lewo.
. Zmiana inwestycji (I). Wzrost inwestycji prywatnych ma taki sam efekt jak wzrost wydatków rządowych, omówiony w punkcie (). 4. Zmiana poziomu cen krajowych i zagranicznych (P, P ). Wzrost cen krajowych powoduje, że krajowy produkt staje się droższy względem zagranicznego. Stąd popyt na krajowy eksport spada. Powoduje to przesunięcie krzywej DD w lewo. Wzrost cen zagranicznych powoduje odwrotny efekt. 5. Zmiany funkcji konsumpcji. Załóżmy ze wzrasta krańcowa skłonność do konsumpcji, czyli rezydenci chcą konsumować więcej i oszczędzać mniej przy każdej wielkości dochodu. Jeżeli wzrost konsumpcji nie przypada w całości na dobra importowane, to powoduje to przesunięcie krzywej DD w prawo. 6. Przesunięcia popytu pomiędzy dobrami krajowymi i zagranicznymi. Załóżmy, że nie ma zmian w funkcji konsumpcji, a tylko zmienia się struktura wydatków. Konsumenci krajowi i zagraniczni chcą teraz większą część dochodu wydawać na dobra krajowe. Poprawia się zatem CA i krzywa DD przesuwa się w prawo. Podsumowując: każde zaburzenie powodujące wzrost zagregowanego popytu na produkt krajowy powoduje przesunięcie krzywej DD w prawo. Każde zaburzenie powodujące spadek zagregowanego popytu na produkt krajowy powoduje przesunięcie krzywej DD w lewo. Równowaga na rynku aktywów, krzywa AA. Dochód, stopy procentowe i równowaga na rynku aktywów Równowaga na rynku aktywów wymaga, by stopy zwrotu z aktywów krajowych i zagranicznych wyrażone we wspólnej walucie (np. krajowej) były równe. Zakładamy zatem, że zachodzi parytet stóp procentowych dany równaniem (.): R = R + e (.) Ponadto zakładamy również, że krajowy i zagraniczny rynek pieniężny są także w równowadze, czyli: M s = L(R, ) (.) P Funkcja popytu na pieniądz, występująca po prawej stronie równania (.) posiada standardowe własności, wg. analizy keynesowskiej. Przeanalizujmy, jak zależą od siebie wielkość dochodu i kurs walutowy w krótkim okresie. W tym celu posłużę się rysunkiem znanym nam już z wcześniejszych analiz. Wynika z niego, że wzrost dochodu, ceteris paribus, powodując wzrost popytu na pieniądz powoduje wzrost stóp procentowych dla zachowania równowagi na rynku pieniężnym. Na rynku walutowym tej zmianie stóp procentowych, znowu ceteris paribus, odpowiada aprecjacja waluty krajowej. 4
Stopa zwrotu z zagranicznych aktywów wyra ona w walucie krajowej R R R Wzrost dochodu M/P L(R,) L(R,) Rysunek.: Wzrost dochodu a kurs walutowy. Wyprowadzenie krzywej AA Krzywa AA opisuje wszystkie kombinacje kursu walutowego i wielkości dochodu, dla których rynek pieniężny i walutowy znajdują się w równowadze. Widzieliśmy wcześniej na rysunku (.), że wzrostowi dochodu towarzyszy aprecjacja kursu. Krzywa AA ma zatem ujemne nachylenie. AA Rysunek.: Krzywa AA. Czynniki wpływające na przesunięcia krzywej AA Zbadajmy podobnie jak wcześniej w przypadku krzywej DD, jakie czynniki powodują przesunięcia krzywej AA, oraz jaki jest kierunek zależności. 5
. Zmiana podaży pieniądza (M s ). Wzrost podaży pieniądza, przy ustalonym poziomie dochodu, powoduje deprecjację waluty krajowej. Stąd, ponieważ teraz przy każdym poziomie dochodu wartość kursu jest wyższa, powoduje to przesunięcie krzywej AA w prawo (do góry).. Zmiana poziomu cen (P ). Wzrost cen powoduje spadek realnej podaży pieniądza i podnosi stopy procentowe. To powoduje aprecjację kursu i przesunięcie krzywej AA w lewo (do dołu).. Zmiana kursu oczekiwanego ( e ). Załóżmy, że uczestnicy rynku dewizowego zmieniają swoje oczekiwania tak, że e wzrasta. Taka zmiana powoduje przesunięcie w prawo krzywej w górnej części rysunku (.). Powoduje to deprecjację obecnego kursu waluty krajowej przy ustalonym poziomie dochodu. To powoduje przesunięcie krzywej AA na prawo (do góry). 4. Zmiana zagranicznych stóp procentowych (R ). Wzrost R powoduje wzrost oczekiwanej stopy zwrotu z aktywów zagranicznych i przesuwa w prawo krzywą w górnej części rysunku (.). Powoduje to deprecjację obecnego kursu waluty krajowej przy ustalonym poziomie dochodu. To powoduje przesunięcie krzywej AA na prawo (do góry). 5. Zmiana w popycie na realne zasoby pieniądza. Załóżmy, że rezydenci krajowi zmniejszają popyt na realny pieniądz i więcej oszczędności zamierzają trzymać w postaci innych aktywów finansowych. Taka zmiana powoduje przesunięcie krzywej L(R,) do wewnątrz układu, spadek stóp procentowych oraz deprecjację waluty krajowej. To powoduje przesunięcie krzywej AA w prawo (do góry). Równowaga krótkookresowa w gospodarce, AA DD Punkt równowagi krótkookresowej, przy założeniu stałości cen, wyznaczony jest przez przecięcie się krzywych AA oraz DD. Wyznacza to wielkość dochodu i kursu walutowego, dla których zarówno rynek dóbr i usług, rynek pieniężny jak i rynek dewizowy są w równowadze. DD AA Rysunek.: Równowaga w gospodarce Ponieważ dostosowania na rynku dewizowym i pieniężnym przebiegają szybciej niż na rynku dóbr i usług, dochodzenie do równowagi odbywa się tak, jak pokazano na rysunku (.). 6
4 Analiza polityki makroekonomicznej w modelu AA DD W tej sekcji zostaną omówione skutki prowadzonej polityki makroekonomicznej w zależności od przyjętego systemu kursowego. fekty są identyczne jak w modelu Mundella Fleminga IS-LM-BP. 4. Polityka pełnego zatrudnienia W sekcji tej będziemy analizować, w jaki sposób przywrócić w gospodarce pełne zatrudnienie po zaburzeniu występującym w gospodarce przejściowo. Zmiany wywołane przejściową polityką nie mają wpływu na oczekiwania. 4.. Przejściowy spadek popytu z reszty świata na dobra krajowe DD DD AA AA f Przejściowy spadek popytu na dobra krajowe powoduje przesunięcie krzywej DD na lewo. Powoduje to powstanie recesji. W celu przywrócenia pełnego zatrudnienia należy zastosować ekspansję fiskalną (G lub T ) albo ekspansję monetarną (M s ). kspansywna polityka fiskalna pozostawia kurs na niezmienionym poziomie ( ), podczas gdy ekspansja monetarna powoduje deprecjację kursu walutowego. 4.. Przejściowy wzrost krajowego popytu na pieniądz DD DD AA AA f 7
Przejściowy wzrost popytu na pieniądz powoduje przesunięcie krzywej AA na lewo. Powoduje to powstanie recesji. W celu przywrócenia pełnego zatrudnienia należy zastosować ekspansję fiskalną (G lub T ) albo ekspansję monetarną (M s ). kspansja monetarna pozostawia kurs na niezmienionym poziomie ( ), podczas gdy ekspansja fiskalna powoduje aprecjację kursu walutowego. 4. Skutki trwałej polityki makroekonomicznej 4.. Skutki trwałego wzrostu podaży pieniądza DD DD AA AA AA f Polityka trwała w odróżnieniu od przejściowej, powoduje zmianę oczekiwań co do przyszłego poziomu cen, kursu walutowego i innych zmiennych w gospodarce. Zakładamy, że gospodarka początkowo znajduje się w punkcie równowagi długookresowej, przy pełnym zatrudnieniu. Obrazuje to punkt na rysunku. Trwała zmiana podaży pieniądza powoduje większe efekty niż przejściowa, gdyż wpływa również na oczekiwania. Uczestnicy rynku wiedzą, że trwały wzrost podaży pieniądza spowoduje deprecjację w długim okresie, zatem spowoduje to wzrost e już teraz. Ponieważ wzrost podaży pieniądza przesuwa krzywą AA w prawo (do góry) oraz wzrost e również, to przesunięcie krzywej AA będzie większe, jeśli wzrost podaży pieniądza jest trwały. Obrazuje to przesunięcie krzywej AA od AA do AA. W krótkim okresie gospodarka znajduje się poza punktem pełnego wykorzystania czynników produkcji. Powoduje to powstanie presji na wzrost płac i cen z powodu rosnących kosztów produkcji. Wiemy, że w długim okresie spowoduje to, że ceny i płace nominalne wzrosną o wielkość wzrostu podaży pieniądza. Wzrost cen krajowych, jak to analizowaliśmy wcześniej powoduje jednak, że dobra krajowe stają się relatywnie droższe i spada na nie popyt, co powoduje przesunięcie krzywej DD w lewo. Widać to na rysunku jako przejście od DD do DD. Ponieważ jednocześnie wzrost cen powoduje spadek realnej podaży pieniądza, krzywa AA również przesuwa się w lewo (do dołu). Dostosowania trwają aż do momentu, gdy przecięcie krzywych AA i DD dokona się ponownie w punkcie pełnego zatrudnienia. Pokazuje to punkt. Obserwujemy tu zjawisko przestrzelenia kursu. 4.. Trwała ekspansja fiskalna Trwała ekspansja fiskalna ma nie tylko natychmiastowy wpływ na popyt zagregowany (np. przez wzrost G), ale również wpływa na rynek aktywów. Ponieważ jest to trwała polityka, wpływa ona również na zmianę oczekiwań kursowych. kspansja fiskalna powoduje, że e spada. 8
DD DD AA AA f Przesunięcie krzywej AA od AA do AA jest spowodowane zmianą oczekiwań. Powoduje to zniwelowanie wpływu polityki fiskalnej na wielkość produkcji. Bez zmiany oczekiwań gospodarka zatrzymałaby się (w krótkim okresie) w punkcie. Aprecjacja kursu wypiera zagregowany popyt na dobra krajowe, gdyż czyni je relatywnie droższymi. W długim okresie zatem trwała ekspansja fiskalna nie ma żadnego wpływu na produkcję, a powoduje jedynie zmianę kursu walutowego. Warto w tym momencie wspomnieć o kryteriach konwergencji z Maastricht, odnoszących się do polityki fiskalnej. Mówią one, że deficyt budżetowy nie może przekraczać % PKB oraz dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB. Proszę zauważyć, że gdyby kraje należące do MU (uropean Monetary Union) chciały stosować trwałą ekspansję fiskalną, która mogłaby doprowadzić do powstania albo zbyt dużego deficytu budżetowego, albo zbyt dużego długu publicznego (gdyby część deficytu finansować wzrostem emisji obligacji skarbowych ), to w efekcie doprowadziłoby do niemożności utrzymania stałego kursu walutowego w ramach unii. Konieczne wówczas byłoby stosowanie odpowiedniej polityki monetarnej. Jednak jest ono również ograniczone z powodu braku autonomii monetarnej (utrzymywanie stałego kursu) oraz z powodu innych kryteriów konwergencji (stopy procentowe oraz inflacja ). 4. System sztywnego kursu walutowego Przyjęcie systemu sztywnego kursu walutowego oznacza zobowiązanie banku centralnego do wymiany każdej ilości waluty krajowej na waluty obce według ustalonego kursu parytetowego ( par ). Oznacza to, że jeżeli rynek aktywów jest w równowadze: R = R + e R = R Dzieje się tak, ponieważ oczekiwana stopa deprecjacji waluty krajowej wynosi zero. to powodowałoby również wzrost stóp procentowych, co podlega restrykcjom w innym kryterium konwergencji inflacja nie może przekraczać o więcej niż.5 punktu procentowego inflacji najniższej w krajach MU; stopy procentowe od długoterminowych papierów skarbowych nie mogą przekraczać o więcej niż punkty procentowe stóp z krajów o najniższej wartości 9
4.. Interwencja walutowa W sytuacji np. wzrostu krajowego dochodu, gdy rośnie popyt na pieniądz, doszłoby do wzrostu krajowej stopy procentowej. Bank centralny nie może do tego dopuścić, gdyż utrzymanie kursu na poziomie ( ) byłoby niemożliwe. e RT( 0) R R R M /P 0 0 M /P 0 L(R,) L (R, ) M/P Bank centralny musi podjąć interwencję na rynku walutowym polegającą na skupie aktywów zagranicznych (powiększaniu rezerw dewizowych). Powoduje to zwiększenie podaży pieniądza. Jeżeli podaż pieniądza wzrośnie tak by zrównoważyć wzrost popytu na pieniądz, stopa procentowa się nie zmieni i kurs walutowy pozostanie na poziomie. 4.. Skuteczność polityki monetarnej Zakładamy, że gospodarka początkowo znajduje się w pewnym punkcie równowagi. Obrazuje to punkt na poniższym rysunku. Jak pamiętamy z wcześniejszej analizy, ekspansja monetarna powoduje przesunięcie krzywej AA w prawo. kspansja monetarna wpływa na spadek krajowej stopy procentowej i deprecjację kursu. Aby utrzymać stały kurs walutowy, bank centralny musi sprzedawać aktywa zagraniczne na rynku walutowym i zmniejszać podaż pieniądza. To powoduje przesunięcie krzywej AA w lewo. Dzięki temu kurs walutowy pozostaje stały. Okazuje się, że taka polityka jest całkowicie nieskuteczna. 0
DD AA AA 4.. Skuteczność polityki fiskalnej Zakładamy, że gospodarka początkowo znajduje się w pewnym punkcie równowagi. Obrazuje to punkt na poniższym rysunku. Jak pamiętamy z wcześniejszej analizy, ekspansja fiskalna powoduje przesunięcie krzywej DD w prawo. DD DD AA AA kspansja fiskalna wpływa na wzrost dochodu i popytu na pieniądz. Aby przeciwdziałać aprecjacji waluty krajowej, bank centralny musi kupować aktywa zagraniczne na rynku walutowym i powiększać podaż pieniądza. To powoduje przesunięcie krzywej AA w prawo. Dzięki temu kurs walutowy pozostaje stały. Przy okazji okazuje się, że taka polityka skutecznie pobudza produkcję.
4..4 Kryzysy walutowe w systemie sztywnego kursu Załóżmy, że w pewnym momencie pojawiają się wśród inwestorów podejrzenia, że kraj może zdewaluować walutę, albo inwestorzy obserwują rosnącą podaż pieniądza krajowego, która w głównej mierze finansuje rosnący deficyt budżetowy. Wśród inwestorów pojawiają się zatem oczekiwania przyszłej dewaluacji. Powoduje to, że krzywa zwrotu z aktywów denominowanych w walutach obcych przesuwa się na prawo. Aby utrzymać kurs walutowy na poziomie przyjętego parytetu, bank centralny musi skupować walutę krajową (spadek rezerw dewizowych) na rynku walutowym. To powoduje spadek podaży pieniądza i wzrost krajowej stopy procentowej. par e RT( ) e RT( 0) e R* R*+( -)/ R M /P 0 M /P 0 0 M/P L(R*,) Jeżeli oczekiwania inwestorów utrzymują się dłużej a sytuacja gospodarcza kraju nie poprawia się by je zmienić, nieuniknione stanie się w efekcie zdewaluowanie kursu lub jego upłynnienie. Jak pokazuje Paul Krugman, nie ma takiej wielkości rezerw dewizowych, która jest w stanie zabezpieczyć przed atakiem spekulacyjnym racjonalnych inwestorów oczekujących dewaluacji (self-fulfilling prophecy).
5 Podsumowanie 5. Skuteczność polityki w warunkach sztywnego kursu walutowego Polityka Wpływ na Wpływ na CA Wpływ na M s Polityka fiskalna ekspansywna + + restrykcyjna + Polityka monetarna ekspansywna 0 0 0 restrykcyjna 0 0 0 Przyjęliśmy tu założenie o braku sterylizacji interwencji walutowej banku centralnego, czyli, że transakcjom na rynku walutowym nie towarzyszą żadne transakcje obligacjami w ramach operacji otwartego rynku, które pozostawiałyby bazę monetarną (a w konsekwencji także podaż pieniądza) na niezmienionym poziomie. 5. Skuteczność polityki w warunkach płynnego kursu walutowego Tabela poniżej zawiera podsumowanie wpływu polityki makroekonomicznej na wyróżnione zmienne. Rozróżnienie między polityką przejściową i trwałą polega na tym, że polityka przejściowa nie wpływa na oczekiwania. Skutki polityki trwałej są na ogół większe (np. exchange rate overshooting). Trwała ekspansywna polityka fiskalna nie ma wpływu na dochód, ponieważ powstaje efekt wypierania związany z aprecjacją kursu. Polityka Wpływ na Wpływ na Wpływ na CA Polityka fiskalna przejściowa ekspansywna + restrykcyjna + + Polityka fiskalna trwała ekspansywna 0 restrykcyjna 0 + + Polityka monetarna przejściowa ekspansywna + + + restrykcyjna Polityka monetarna trwała ekspansywna + + + restrykcyjna Uwaga: wzrost kursu oznacza deprecjację
5. Problemy prowadzenia polityki makroekonomicznej W rzeczywistym świecie prowadzenie polityki makroekonomicznej wymaga niezwykle dogłębnych analiz, gromadzenia ogromu informacji oraz właściwego koordynowania różnych instrumentów w czasie. Może się pojawić wiele problemów i dylematów: jaką politykę stosować i kiedy, na jaką skalę, za pomocą jakich narzędzi itp.. Sztywne ceny w krótkim okresie nie tylko pozwalają rządom podnieść dochód, gdy spada on nienormalnie nisko, ale również niosą ze sobą pokusę wywołania przejściowego boomu w gospodarce, powiedzmy tuż przed zbliżającymi się wyborami. Problem pojawia się wtedy, gdy pracownicy i firmy przewidują takie działania rządu i zwiększą swoje roszczenia płacowe antycypując ekspansywną politykę monetarną. Rząd wtedy i tak będzie musiał zastosować taką politykę, ale w celu uniknięcia recesji. W rezultacie w gospodarce pojawia się inflacja a dochód nie wzrasta. Instytucja niezależnego banku centralnego, o dużej wiarygodności, może przekonać uczestników rynku, że polityka nie będzie prowadzona w celu osiągania krótkowzrocznych efektów.. Jeśli rządowi zależy na wielkości stóp procentowych, wynikających z zastosowanej polityki, musi wcześniej wiedzieć, gdzie leży źródło zakłóceń w gospodarce na rynku dóbr i usług czy na rynku pieniądza, co nie zawsze jest łatwe do stwierdzenia.. Zmiany polityki fiskalnej są uwarunkowane często wielotygodniowymi debatami w parlamencie i procesami legislacyjnymi. To sprawia, że rządy częściej decydują się stosować instrumenty monetarne nawet wtedy, gdy bardziej odpowiednie byłoby zastosowanie polityki fiskalnej. 4. Kolejny problem polityki fiskalnej to problem jej finansowania. kspansja fiskalna nie może trwać w nieskończoność i kiedyś trzeba będzie odwrócić kierunek polityki (duży deficyt budżetowy i dług publiczny, wzrastające stopy procentowe od obligacji rządowych). Nie jest do końca pewne, że rządy będą się starały synchronizować prowadzoną politykę wraz z cyklem koniunkturalnym. Raczej można się spodziewać synchronizacji z cyklem wyborczym. 5. Polityki analizowane w modelach ekonomicznych działają natychmiast. W rzeczywistości występują różne opóźnienia. Jednocześnie występuje duża trudność w dokładnym określeniu rozmiarów interwencji. Widełki podawane przez różnego rodzaju prognozy mogą się czasem okazać dość szerokie. 4