1 Spis treści 1...1 1. Wodór (Hydrogenium) H2...10 2. Tlen (Oxygenium) 02...13 3. Ozon (Oxygenium ozonisatum) 03...15 4. Woda (Hydrogenium oxydatum; aqua) H2O...16 5. Nadtlenek wodoru (Hydrogenium peroxydatum) H2O2... 16 6. Fluor (Fluorum) F2... 19 7. Fluorowodór (Hydrogenium fluoratum) HF...20 8. Chlor (Chlorum) Cl...21 9. Chlorowodór (Hycłrogemum chioratum) HCI... 23 10. Tlenek chloru (Chlorum oxydatum) CI2O... 24 11. Kwas podchlorawy (Acidum hypochlorosum) HCIO... 25 12. Dwutlenek chloru (Chlorum bioxydatum) ClO2... 26 13. Kwas nadchlorowy (Acidum perchloricum) HClO4... 27 14. Brom (Bromum) Br2...28 15. Bromowodór (Hydrogenium bromatum) HBr...30 16. Jod (Jodum) J2... 31 17. Jodowodór (Hydrogenium jodatum) HJ... 33 18. Chlorek jodu (Jodum chloratum) JCl...35 19. Trójchlorek jodu (Jodum trichloratum) JCl3... 35 20. Kwas jodowy (Acidum jodicum) HJO3... 36 21. Pięciotlenek jodu (Jodum pentaoxydatum) J2O5... 36 22. Kwas nadjodowy (Acidum perjodicum) HJ04... 37 23. Siarka (Sulfur) S8... 37 24. Siarkowodór (Hydrogenium sulfuralum) H2S...38 25. Chlorek siarki (Sulfur chloratum) S2Cl2...40 26. Dwuchlorek siarki (Sulfur bichloratum) SCl2...40 27. Czterochlorek siarki (Sulfur tetrachloratum) SCI4...40 28. Bromek siarki (Sulfur bromatum) S2Br2... 41 29. Jodek siarki (Sulfur jodatum) SJ6...41 30. Dwutlenek siarki (Sulfur bioxydatum) SO2... 41 31. Chlorek tionylu (Thionylum chloratum) SOCl2...43 32. Bromek tionylu (Thionylum bromatum) SOBr2... 44 33. Trójtlenek siarki (Sulfur tnoxydatum) SO3... 44 34. Chlorek sulfurylu (Sulfurilum chloratum) SO2Cl2... 45 35. Kwas chlorosulfonowy (Acidum chlorosulfonicum) SO2(OH)Cl... 47 M = 116,52...47 36. Kwas siarkowy (Acidum sulfuricum) H2SO4...48 38. Kwas nadtlenosiarkowy (Acidum peroxymonosulfuricum) H2SO5...49 39. Selen (Selenium) Se2...50 40. Dwutlenek selenu (Selenium bioxydatum) SeO2...50 41. Azot (Nitrogenium) N2...51 42. Amoniak (Ammonia) NH3... 53 43. Chlorek amonowy (Ammonium chloratum) NH4Cl... 54 44. Bromek amonowy (Ammonium bromatum) NH4Br...55 45. Jodek amonowy (Ammonium jodatum) NH4J...56 46, Fluorek amonowy (Ammonum fluoratum) NH4F...57 47. Wodorosiarczek amonowy (Ammonium hydrosulfuratum) NH4SH...57 48. Siarczek amonowy (Ammonium sulfuratum) (NH4)2S...58 49. Wielosiarczki amonowe (Ammoidum polisulfurosum)...58 50. Dwusiarczyn amonowy (Ammonium bisulfiutum) NH4HSO3... 58 51. Siarczyn amonowy (Ammonium sulfurosum) (NH4)2SO3 + H2O... 59 52. Siarczan amonowy (Ammonium suifuricum) (NH4)2SO4... 59 53. Nadsiarczan amonowy (Ammonium persulfuricum) (NH4)2S2O8...60 54. Nadchloran amonowy (Ammonium perchloricum) NH4ClO4... 61 55. Azotan amonowy (Ammoniutn nitricum) NH4NO3... 62
2 56. Ortofosforan jednoamonowy (Ammonium orthophosphoricum... 62 monobasicum) NH4H2PO4...62 57. Ortofosforan dwuamonowy (Ammonium orthophosphoricam bibasicum) (NH4)2HPO4... 62 58. Ortoarsenian trójamonowy (Ammonium orthoarsenicicum tribasicum) (NH4)3AsO4... 63 59. Dwuwęglan amonowy (Ammonium bicarbonicum) NH4HCO3... 63 60. Węglan amonowy (Ammonium carbonicum) (NH4)2CO3... 63 61. Karbamiman amonowy (Ammonium carbamicum) NH2CO2NH4...64 62. Siarkocyjanek amonowy (Ammonium sulfocyanatum) NH4CNS...64 63. Octan amonowy (Ammonium aceticum) CH3COONH4...65 64. Szczawian amonowy (Ammonium oxalicum) NH4OOCCOONH4... 65 65. Roztwór cytrynianu amonowego (Ammonium citricum solutum)...66 66. Chlorowodorek hydroksyloaminy (Hydroxylaminum hydrochloricum) NH2OHHCl...66 67. Siarczan hydroksyloaminy (Hydroxylaminum sulfuricum) (HONH2)2H2SO4... 67 68. Hydroksyloamina (Hydroxylaminum) NH2OH... 67 69. Kwas sulfaminowy (Acidum sulfamicum) NH2SO3H... 68 70. Sulfaminian amonowy (Ammonium aulfamicum) NH2SO3NH4... 69 71. Siarczan hydrazyny (Hydrazinuin sulfuricum) NH2NH2H2SO4... 69 72. Dwuchlorowodorek hydrazyny (Hydrasinum bihydrochlońcum) NH2NH2H2Cl2...70 73. Hydrazyna (Hydrazinum) NH2NH2...71 74. Azotowodór (Acidum hydrazoicum) HN3... 73 75. Podtlenek azotu (Nitrogenium oxydulatum) N2O...74 76. Tlenek azotu (Nitrogenium oxydatum) NO...75 77. Trójtlenek azotu (Nitrogenium trioxydatum) N2O3...75 78. Dwutlenek azotu (Nitrogenium bioxydatum) N2O4 lub NO2... 76 79. Pięciotlenek azotu (Nitrogenium pentaoxydatum) N2O5...77 80. Kwas azotowy (Acidum nitricum) HNO3... 78 81. Kwas nitrozylosiarkowy (Acidum nitrosulfonicum) ONOSO3H...79 82. Chlorek nitrozylu (Nitrosylum chloratum) NOCl...79 83. Woda królewska (Aqua regia)... 80 84. Bromek nitrozylu (Nitrosylum bromatum) NOBr... 80 85. Fosfor (Phosphorus) P4... 80 86. Fosforowodór (Hydrogenium pkosphoratum) PH3...81 87. Jodek fosfoniowy (Phosphonium jodatum) PH4J...82 88. Fosfam (Phospham) (PHN2)n...83 89. Trójchlorek fosforu (Phosphorus trichloralus) PCI3... 84 90. Pięciochlorek fosforu (Phosphorus pentachloratum) PCl5...84 91. Tlenochlorek fosforu (Phosphorus oxychloratus) POCl3...85 92. Trójbromek fosforu (Phosphorus tribromatus) PBr3...86 93. Pięciobromek fosforu (Phosphorus pentabromatum) PBr5... 86 94. Tlenobromek fosforu (Phosphorus oxybromatus) POBr3... 87 95. Dwujodek fosforu (Phosphorus bijodatus) P2J4...87 96. Pięciosiarczek fosforu (Phosphorus pentasulfuratus) P2S5...88 97. Siedmiosiarczek czterofosforowy (Tetraphosphorus heptasulfuratum) P4S7...88 98. Pięciotlenek fosforu (Phosphorus pemaoxydatus) P2O5 (P4O10)...89 99. Kwas podfosforawy (Acidum hypophosphorosum) H3PO2... 89 100. Kwas fosforawy (Acidum phosphorosum) H3PO3... 90 101. Kwas metafosforowy (Acidum metaphosphoricum) (HPO3)n... 90 102. Kwas pirofosforowy (Acidum pyrophosphoricum) H4P2O7...91 103. Kwas ortofosforowy (Acidum orthophosphoricum) H3PO4...92 104. Kwasy wielofosforowe (Acidum polyphosphoricum)...93 105. Arsen (Arsenium) As... 93 106. Arsenowodór (Arsenum hydrogenatum) AsH3...94 107. Trójchlorek arsenu (Arsenum trichloratum) AsCl3...94 108. Trójbromek arsenu (Arsenum tribromatum) AsBr3... 95 109. Trójjodek arsenu (Arsenum trijodalum) AsJ3... 95 110. Trójtlenek arsenu (Arsenum trioxydatum) As2O3... 96 111. Pięciotlenek arsenu (Arsenum pentaoxydatum) As2O5...97
3 112. Kwas ortoarsenowy (Acidum orthoarsemcicum) H3AsO4... 97 113. Dwusiarczek arsenu (Arsenum bisulfuratum) As2S2...98 114. Trójsiarczek arsenu (Arsenum trisulfuratum) As2S3... 98 115. Antymon (Stibium) Sb...98 116. Trójchlorek antymonu (Stibium trichlorotum) SbCl3... 99 117. Tlenochlorek antymonu (Stibium oxychloratum) SbOCl...100 118. Trójbromek antymonu (Stibium tribromatum) SbBr3...101 119. Trójjodek antymonu (Stibium trijodatum) SbJ3...101 120. Trójfluorek antymonu (Stibium trifluoratum) SbF3...101 121. Pięciochlorek antymonu (Stibium pentachioratum) SbCl5... 102 122. Trójtlenek antymonu (Stibium trioxydatum) Sb2O3...102 123. Pięciotlenek antymonu (stibium peroxydatum) Sb2O5...103 124. Trójsiarczek antymonu (Stibium trisulfuratum) Sb2S3...103 125. Pięciosiarczek antymonu (Stibium pentasulfuratum) Sb2S5...104 126. Płyn Caille-Viela...105 127. Winian antymonylo-potasowy (Stibio-kalium tartaricum) SbOO2C(HO)CHCH(OH)CO2K...105 128. Bizmut (Bismuthum) Bi...105 129. Trójtlenek bizmutu (Bismutum trioxydatum) Bi2O3... 106 130. Uwodniony tlenek bizmutu (Bismuthum oxydatum hydricum) BiOOH...107 131. Pięciotlenek bizmutu (Bismuthum pentaoxydatum) Bi2O5...107 132. Trójchlorek bizmutu (Bismuthum trichloratum) BiCl3...108 133. Tlenochlorek bizmutu (Bismuthum oxychloratum) BiOCl... 108 134. Trójjodek bizmutu (Bismuthum trijodatum) BiJ3... 109 135. Jodek bizmutawo-potasowy (Bismuthum-Kalium Jodatum) K3BiJ6... 109 136. Odczynnik Dragendorffa... 109 137. Jodek bizmutawo-chininowy (Bismuthum chinino-jodatum)... 110 138. Tlenojodek bizmutu (Bismuthum oxyjodatum) BiOJ...110 139. Azotan bizmutawy (Btsmuthum mtńcum) Bi(NO3)3...110 140. Zasadowy azotan bizmutawy (Bismuthum subnitricum) Bi(OH)2NO3... 111 141. Zasadowy węglan bizmutawy (Bismuthum subcarbonicum) (BiO)2CO3... 111 142. Zasadowy salicylan bizmutawy (Bismuthum subsaticylicum) o-hoc6h4coobio...112 143. Zasadowy galusan bizmutawy (Bismuthum subgallicum) (HO)3C6H2COOBi(OH)2...112 144. Bor (Borium)...113 145. Trójtlenek boru (Borium trioxydatum) B2O3...114 146. Kwas borowy (Addum boricum) H3BO3...114 147. Trójchlorek boru (Borium trichloratum) BCl3... 114 148. Trójbromek boru (Borium tribromatum) BBr3...115 149. Trójfluorek boru BF3...115 150. Węgiel (Carbo) C...116 151. Tlenek węgla (Carboneum oxydatum) CO...118 152. Dwutlenek węgla (Carboneum bioxydatum) CO2... 120 153. Tlenochlorek węgla (Carboneum oxychloratum) COCl2...121 154. Tlenobromek węgla (Carboneum oxybromatum) COBr2... 122 155. Dwusiarczek węgla (Carboneum bisulfuratum) CS2... 122 156. Tlenosiarczek węgla (Carboneum oxysulfuratum) COS... 123 157. Siarkochlorek węgla (Carboneum sulfochloratum) CSCl2... 123 158. Krzem (Silicum) Si... 124 159. Dwutlenek krzemu (Silicium bioxydatum) SiO2... 125 160. Kwasy krzemowe (Acidum silicipium) SiO2*nH2O... 125 163. Czterochlorek krzemu (Silicium tetrachloratum) SiCl4... 127 164. Sześciochlorek krzemu (Silicium hexachloratum) Si2Cl6... 128 165. Krzemochloroform (Hydrogenium silicotrichloratum) SiHCl3... 128 166. Czterobromek krzemu (Silicium tetrabromatum) SiBr4...129 167. Krzemobromoform (Hydrogenium silicotribromatm) SiHBr3...129 169. Wodorek litowy (Lithium hydrogenatum) LiH... 132 170. Wodorek litowo-borowy (Lithium boro-hydrogenatum) LiBH4... 133 171. Wodorek litowo-glinowy (Lithium-aluminium hydrogenatu... 134
4 m) LiAlH4...134 172. Wodorotlenek litowy (Lithium hydroxydatum) LiOH... 135 173. Chlorek litowy (Lithium chloratum) LiCl... 136 174. Bromek litowy (Lithium bromatum) LiBr...136 175. Amidek litowy (Lithium amiditum) LiNH2... 137 176. Siarczan litowy (Lithium sulfuricum) Li2SO4...138 177. Węglan litowy (Lithium carbonicum) Li2CO3... 138 178. Sód (Natrium) Na...139 179. Wodorek sodowy (fiatrium hydrogenatum) NaH...141 180. Wodorek sodowo-borowy (Natrium borohydrogenatum) NaBH4...142 181. Dwutlenek sodowy (Natrium bioxydatum) Na2O2...143 182. Wodorotlenek sodowy (Natrium hydroxydatum) NaOH... 143 183. Wapno sodowane (Calcaria natronata) NaOH Ca(OH)2... 145 184. Azbest sodowany... 145 185. Chlorek godowy (Natrium chloratum) NaCI...145 186. Podchloryn sodowy (Natrium hypochlorosum) NaOCl... 146 187. Chloryn sodowy (Natrium chlorosum) NaClO2...147 188. Chloran sodowy (Natrium chloricum) NaClO3...148 190. Bromek sodowy (Natrium bromatum) NaBr... 149 191. Podbromin sodowy (Natrium hypobromosum) NaOBr...149 192. Bromian sodowy (Natrium bromicum) NaBrO3... 149 193. Jodek sodowy (Natrium jodatum) NaJ... 150 194. Jodan sodowy (Natrium jodicum) NaJO3...151 195. Paranadjodan trójsodowy (Natrium paraperjodicum) Na3H2JO6...151 196. Metanadjodan sodowy (Natrium metaperjodicum) NaJO4... 152 197. Fluorek sodowy (Natrium fluoratum) NaF...153 198. Wodorosiarczek sodowy (Natrium hydrosulfuratum) NaSH... 153 199. Siarczek sodowy (Natrium sulfuratum) Na2S... 154 200. Dwusiarczek sodowy (Natrium bisulfuratum) Na2S2...155 201. Podsiarczyn aodowy (Natrium kyposulfurosum) Na2S2O4*2H2O...155 202. Dwusiarczyn sodowy (Natrium bisulfurosum) NaHSO3... 156 203. Siarczyn sodowy (Natrium sulfurosum) Na2SO3... 157 204. Pirosiarczyn sodowy (Natrium pyrosulfurosum) Na2S2O5...157 205. Tiosiarczan sodowy (Natrium thiosulfuricum) Na2S2O3 * 5H2O... 158 206. Dwutionian sodowy (Natrium bithionicum) Na2S2O6 * 2H2O... 158 207. Trójtionian sodowy (Natrium trithionicum) Na2S3O6 3H2O... 158 208. Czterotionian sodowy (Natrium tetrathionicum) Na2S4O6 * 2H2O... 159 209. Dwusiarczan sodowy (Natrium bisulfuricum) NaHSO4... 159 210. Siarczan sodowy (Natrium sulfuricum) Na2SO4... 160 211, Nadsiarczan sodowy (Natrium persułfuricum) Na2S2O8... 160 212. Chlorosulfonian sodowy (Natrium chlorosulfonicum) NaOSO2Cl... 160 213. Amidek sodowy (Natrium amidatum) NaNH2...161 214. Azydek sodowy (Natrium aaoicum) NaN3...162 215. Azotyn sodowy (Natrium nitrosum) NaNO2...163 216. Azotan sodowy (Natrium nitricum) NaNO3...164 217. Podfosforyn sodowy (Natrium hypophosphorosum) NaH2PO2 H2O...164 219. Trójfosforan sodowy (Natrium triphosphoricum) Na5P3O10...165 220. Pirofosforan dwusodowy (Natrium pyrophosphoricum bibasicum) Na2H2P2O7 * 6H2O... 165 221. Pirofosforan czterosodowy (Natrium pyrophosphoricum) Na4P2O7 * 10H2O...166 222. Ortofosforan jednosodowy (Natrium orthophosphoricum monobasicum) NaH2PO4 H2O...166 223. Ortofosforan dwusodowy (Natrium orthophosphoricum bibasicum) Na2HPO4 * 12H2O... 167 224. Ortofosforan sodowo-amonowy (Natrio-Ammonium orthophosphoricum) NaNH4HPO4 * 4H2O... 168 225. Ortofosforan trójsodowy (Natrium orthophosphortcum tribasicum) Na3PO4 * 12H2O... 168 226. Ortoarsenian dwusodowy (Natrium orthoarsenicicum bibasicum) Na2HAsO4 * 7H2O...169 227. Bizmutan sodowy (Natrium bismuticum) NaBiO3... 170 228. Fluoroboran sodowy (Natrium fluoroboricum) NaBF4...171 229. Czteroboran sodowy (Natrium tetraboricum) Na2B4O7 * 10H2O...171
5 230. Nadboran sodowy (Natrium perboricum) NaBO3 4H2O... 172 231. Wodorowęglan sodowy (Natrium hydrocarbonicum) NaHCO3... 172 232. Węglan sodowy (Natrium carbonicum) Na2CO3...173 233. Węglan sodowo-potasowy (Natrium-Kalium carbonicum)...173 234. Tiowęglan sodowy (Natrium thiocarbonicum) Na2CS3 * H2O...173 235. Mrówczan sodowy (Natrium formicicum) HCO2Na... 174 236. Octan sodowy (Natrium aceticum) CH3CO2Na... 174 237. Szczawian sodowy (Natrium oxalicum) Na2C2O4...174 238. Winian sodowo-potasowy (Natrium-kalium tartaricum)...175 NaKC4H4O6 * 4H2O...175 239. Cytrynian trójsodowy (Natrium citricum tribasicum) C6H6O7Na3 11H2O...175 240. Cyjanek sodowy (Natrium cyanatum) NaCN...176 241. Nitroprusydek sodowy (Natrium nitroprussicum) Na2 [Fe(CN)5NO] 2H2O... 176 242. Fluorokrzemian sodowy (Natrium fluorosilicum) Na2SiF6...177 243. Krzemian sodowy (Natrium silicicum) Na2SiO3...177 244. Potas (Kalium) K... 178 245. Wodorotlenek potasowy (Kalium hydroxydatum) KOH...179 246. Wapno potasowane (Kalium hydroxydatum cum calce)...180 247. Chlorek potasowy (Kalium chloratum) KCl...180 248. Podchloryn potasowy (Kalium hypochlorosum) KOCI... 181 249. Chloryn potasowy (Kalium chlorosum) KClO2...181 250. Chloran potasowy (Kalium chlorosum) KClO3... 181 251. Nadchloran potasowy (Kalium perchloricum) KClO4...183 252. Bromek potasowy (Kalium bromatum) KBr... 183 253. Bromian potasowy (Kalium bromicum) KBrO3... 184 254. Jodek potasowy (Kalium jodatum) KJ...185 255. Jodan potasowy (Kalium jodicum) KJO3...186 256. Dwujodan potasowy (Kalium bijodicum) KH(JO3)2...186 257. Metanadjodan potasowy (Kalium metaperjodicum) KJO4... 187 258. Fluorek potasowy (Kalium fluoratum) KF... 187 259. Wodorofluorek potasowy (Kalium hydrofluoratum) KHF2...187 260. Wodorosiarczek potasowy (Kalium hydrosulfuratum) KSH...188 261. Siarczek potasowy (Kalium sulfaratum) K2S...188 262. Wątroba siarczana (Hepar sulfuris)... 188 263. Metadwusiarczyn potasowy (Kalium metabisulfurosum) K2S2O5... 189 264. Dwusiarczan potasowy (Kalium bisulfuricum) KHSO4... 189 265. Pirosiarczan potasowy (Kalium pyrosulfuricum) K2S2O7... 189 266. Siarczan potasowy (Kalium sulfuricum) K2SO4... 190 267. Nadsiarczan potasowy (Kalium persulfuricum) K2S2O8... 190 268. Telluran potasowy (Kalium telluricum) K2TeO4 5H2O... 191 269. Azydek potasowy (Kalium asoicum) KN3...192 270. Azotyn potasowy (Kalium nitrosum) KNO2...192 271. Azotan potasowy (Kalium nitricum) KNO3...193 272. Ortofosforan jednopotasowy (Kalium orthophosphoricum monobasicum) KH2PO4... 193 273. Ortofosforan dwnpotasowy (Kalium ortophosphoricum bibasicum) K2HPO4... 194 274. Ortofosforan trójpotasowy (Kalium orthophosphoricum tribasicum) K3PO4... 194 275. Piroantymonian dwupotasowy (Kalium pyroatibicum bibasieum) K2H2Sb2O7 4H2O... 194 276. Fluoroboran potasowy (Kalium fluoroboricum) KBF4...195 277. Dwuwęglan potasowy (Kalium bicarbonicum) KHCO3...196 278. Węglan potasowy (Kalium carborucum) K2CO3...196 279. Nadwęglan potasowy (Kalium percarbonicuni) K2C2O6...197 280. Tioweglan potasowy (Kalium thiocarbonicum) K2CS3...197 281. Cyjanek potasowy (Kalium cyanatum) KCN... 197 282. Żelazocyjanek potasowy (Kalium ferrocyanatum) K4Fe(CN)6 3H2O...198 283. Żelazicyjanek potasowy (Kalium ferrieyanatum) K3Fe(CN)6...199 284. Cyjanian potasowy (Kalium cyanicum) KCNO... 199 285. Siarkocyjanek potasowy (Kalium sulfocyanatum) KCNS... 200
6 286. Octan potasowy (Kalium aceticum) CH3CO2K...201 287. Szczawian jednopotasowy (Kalium oxaticum monobasicum) HO2CCO2K * H2O...201 283. Dwnszczawian jednopotasowy (Kalium tetraoxalicum) HO2CCO2H HO2CCO2K * 2H2O... 201 289. Szczawian dwupotasowy (Kalium oxalicum bibasicum) KO2CCO2K * H2O...202 290. Winian jednopotasowy (Kalium tartaricum monobasicum) HO2CCH(OH)CH(OH)CO2K... 202 291. Ftalan jednopotasowy (Kalium phthalicum monobasicum) o-ho2co6h4co2k... 203 292. Krzemian potasowy (Kalium silicicum) K2SiO3...203 293. Wapń (Calcium)...204 294. Wodorek wapniowy (Calcium hydrogenatum) CaH2... 204 295. Tlenek wapniowy (Calcium oxydatum) CaO... 205 296. Wodorotlenek wapniowy (Calcium hydroxydatum) Ca(OH)2...205 297. Wapno barytowane (Calcium hydroxydatum cum bario hydroxydato)... 206 298. Chlorek wapniowy (Calcium chloratum) CaCl2... 206 299. Wapno chlorowane (Calcaria chlorata) Ca(OCl)2 * CaCI2... 207 300. Bromek wapniowy (Calcium bromatum) CaBr2...207 301. Jodek wapniowy (Calcium jodatum) CaJ2... 208 302. Fluorek wapniowy (Calcium fluoratum) CaF2...208 303. Siarczek wapniowy (Calcium sulfuratum) CaS...209 304. Wodorosiarczek wapniowy (Calcium hydrosulfuratum) Ca(SH)2...209 305. Siarczyn wapniowy (Calcium sulfurosum) CaSO3 * 2H2O... 209 306. Dwusiarczyn wapniowy (Calciam bisulfurosum) Ca(HSO3)2...210 307. Siarczan wapniowy (Calcium sulfuricum) CaSO4...210 308. Amoniakalny chlorek wapniowy CaCl2 2NH3...211 309. Azotan wapniowy (Calcium nitricum) Ca(N03)2 * 4H2O...211 310. Podfosforyn wapniowy (Calcium hypophosphorosum) Ca(H2PO2)2... 211 311. Ortofosforan trójwapniowy (Calcium orthophosphoricum) tribasicum) Ca3(PO4)2...212 312. Ortofogforan dwuwapniowy (Calcium orthophosphoricum...212 bibasicum) CaHPO4 * 2H2O...212 313. Ortofosforan jednowapniowy (Calcium orthophosphoricum monobasicum) Ca(H2PO4)2 * H2O... 213 314. Ortoarsenian trójwapniowy (Calcium orthoarsenicicum tribasicum) Ca3(AsO4)2... 213 315. Węglan wapniowy (Calcium carhonicum praecipitatum) CaCO3... 213 316. Octan wapniowy (Calcium aceticum) Ca(02CCH3)2... 214 317. Szczawian wapniowy (Calcium oxalicum) Ca(O2C)2...214 318. Wodorotlenek strontowy (Strontium hydroxydatum) Sr(OH)2...214 319. Chlorek strontowy (Strontium chloratum) SrCl2... 215 320. Siarczek strontowy (Strontium sulfuratum) SrS...216 321. Azotan strontowy (Strontium nitricum) Sr(NO3)2...216 322. Węglan strontowy (Strontium carbonłcum) SrCO3... 217 323. Tlenek barowy (Barium oxydatum) BaO... 217 324. Dwutlenek barowy (Barium bioxydatum) BaO2...217 325. Wodorotlenek barowy (Barium hydroxydatum) Ba(OH)2...218 326. Chlorek barowy (Barium chloratum) BaCl2...219 327. Siarczek barowy (Barium sulfuratum) BaS... 220 328. Siarczan barowy (Barium sulfurieum) BaSO4... 220 329. Azotyn barowy (Barium nitrosum) Ba(NO2)2 H2O...221 330. Azotan barowy (Barium nitricum) Ba(NO3)2...221 331. Węglan barowy (Barium carbonicum) BaCO3...222 332. Octan barowy (Barium aceticum) Ba(CH3CO2)2 * H2O...222 333. Siarkocyjanek barowy (Bartum sulfocyanatum) Ba(CNS)2 * 2H2O...222 334. Magnez (Magnesium) Mg...223 335. Tlenek magnezowy (Magnesium oxydatum) MgO... 224 336. Wodorotlenek magnezowy (Magnesium hydroxydatum) Mg(OH)2... 224 337. Dwutlenek magnezowy (Magnesium peroxydatum) MgO2...224 338. Chlorek magnezowy (Magnesium chloratum) MgCl2... 225 339. Nadchloran magnezowy (Magnesium perchloricum) Mg(ClO4)2...226 340. Azotan magnezowy (Magnesium nitricum) Mg(NO3)2 * 6H2O...226 341. Ortofosforan magnezowy (Magnesium orthophosphoricum)...226
7 MgHPO4 * 7H2O... 226 342. Siarczan magnezowy (Magnesium aulfuricum) MgSO4...227 343. Zasadowy węglan magnezowy (Magnesium carbonicum) 3MgCO3 * Mg(OH)2 * 3H2O...227 344. Krzemiany magnezowe (Magnesium slłicicum)... 228 345. Cynk (Zincum) Zn... 229 346. Tlenek cynkowy (Zincum oxydatum) ZnO... 230 347. Wodorotlenek cynkowy (Zincum hydroxydatum) Zn(OH)2...231 348. Dwutlenek cynku (Zincum peroxydatum) ZnO2...231 349. Chlorek cynkowy (Zincum chloratum) ZnCl2... 232 350. Chlorek cynkowy z amoniakiem (Zincum ckloratum cum Ammonia) ZnCl2 * 2NH3... 233 351. Jodek cynkowy (Zincum jodatum) ZnJ2... 233 352. Azotan cynkowy (Zincum ntłricum) Zn(NO3)2 * 6H2O...233 353. Ortofosforan cynkowy (Zincum orthophosphoricum) Zn3(PO4)2 * 4H2O...234 354. Siarczan cynkowy (Zincum sulfuricum) ZnSO4... 234 355. Zasadowy węglan cynkowy (Zincum subcarbonicum)... 234 356. Octan cynkowy (Zincum aceticum) Zn(O2CCH3)2...235 357. Cyjanek cynkowy (Zincum cyanatum) Zn(CN)2... 235 358. Kadm (Cadmium) Cd...236 359. Chlorek kadmowy (Cadmium chloratum) CdCl2...236 360. Jodek kadmowy (Cadmium jodatum) CdJ2...236 361. Siarczek kadmowy (Cadmium sulfuratum) CdS... 237 362. Siarczan kadmowy (Cadmium sulfuricum) CdSO4... 237 363. Węglan kadmowy (Cadmium carbonicum) CdCO3...238 364. Glin (Aluminium) Al... 238 365. Tlenek glinowy (Aluminium oxydatum) Al2O3... 239 366. Chlorek glinowy (Aluminium chloratum) AlCl3... 242 367. Bromek glinowy (Aluminium bromatum) AlBr3...243 368. Azotan glinowy (Aluminium nitricum) Al(NO3)2 * 5H2O...244 369. Siarczan glinowy (Aluminium sulfuricum) AI2(SO4)3... 244 370. Siarczan glinowo-potasowy (Aluminium-kalium sulfuricum) AIK(SO4)2 * 12H2O... 244 371. Siarczan glinowo-sodowy (Aluminium-Natrium sulfuricum) AlNa(SO4)2 * 12H2O...245 372. Siarczan glinowo-amonowy (Aluminium-ammonium sulfuricum) AlNH4(SO4)2 * 12H2O... 245 373. Krzemiany glinowe (Aluminium silicicum)... 245 374. Żelazo (Ferrum) Fe... 246 375. Magnetyt (Ferrum oxydato-oxydulatum) Fe3O4...247 376. Tlenek żelazowy (Ferrum oxydatum) Fe2O3...247 377. Chlorek żelazawy (Ferrum chloratum) FeCl2... 248 378. Chlorek żelazowy (Ferrum sesquichlorotum) FeCl3...249 379. Siarczek żelazawy (Ferrum sulfuratum) FeS...249 380. Siarczan żelazawy (Ferrum sulfuricum) FeSO4 * 7H2O... 250 381. Siarczan żelazawo-amonowy (Ferrum-ammonium sulfuricum) Fe(NH4)2(SO4)2 6H2O... 250 382. Siarczan żelazowy (Ferrum sulfuricum oxydatum) Fe2(SO4)3... 251 383. Siarczan żelazowo-amonowy (Ferrum sulfuricum oxydatum ammoniatum) FeNH4(SO4)2 * 12H2O... 251 384. Azotan żelazowy (Ferrum nitricum oxydatum) Fe(NO3)3 9H2O... 252 385. Octan żelazowy (Ferrum aceticum oxydatum) Fe(O2CCH3)3... 252 386. Szczawian żelazawy (Ferrum oxalicum) Fe(COO)2 * 2H2O... 253 387, Cytrynian żelazowo-amonowy (Ferrum citricum ammoniatum)... 253 388. Mleczan żelazawy (Ferrum lacticum) Fe[O2C(OH)CHCH3]2...253 389. Żelazocyjanek żelazowy (Ferrum cyanatum) Fe4[Fe(CN)6]3... 254 390. Dializowany roztwór hydroksychlorku żelazowego...254 [Ferrum oxychloratum dialysatum]... 254 391. Nikiel (Niccolum) Ni... 255 392. Tlenek niklawy (Niccolum oxydatum) NiO... 257 393. Trójtlenek niklu (Niccolum trioxydatum) Ni2O3...258 394. Chlorek niklawy (Niccolum chloratum) NiCl2... 258 395. Azotan niklawy (Niccolum nitricum) Ni(NO3)2 6H2O... 259 396. Siarczan niklawy (Niccolum sulfuricum) NiSO4...259
8 397. Siarczan niklawo-amonowy (Niccolum-ammonium sulfuricum) Ni(NH4)2(SO4)2 * 6H2O... 260 398. Węglan niklawy (Niccolum carbonicum) NiCO3... 260 399. Mrówczan niklawy (Niccolum formicicum) Ni(CHO2)2 * 2H2O...260 400. Cyjanek niklawy (Ńiccolum cyanatum) Ni(CN)2 * 4H2O... 261 401. Kobalt (Cobaltum) Co...261 402. Chlorek kobaltawy (Cobaltum chloratum) CoCl2...262 403. Azotynokobaltan sodowy (Natrium Cobalti-nitrosum) Na3[Co(NO2)6] * 0,5H2O...262 104. Azotan kobaltawy (Cobaltum nitricum) Co(NO3)2 6H2O...262 405. Siarczan kobaltawy (Cobaltum sulfuńcum) CoSO4...263 406. Węglan kobaltawy (Cobaltum carbonicum) CoCO3...263 407. Octan kobaltawy (Cobaltum aceticum) Co(CH3COO)2 * 4H2O... 263 408. Tlenek manganawy (Manganum oxydatum) MnO...263 409. Wodorotlenek manganawy (Manganum hydroxydatum) Mn(OH)2... 264 410. Dwutlenek manganu (Manganum bioxydatum) MnO2...264 411. Hopkalit...265 412. Chlorek manganawy (Manganum chloratum) MnCl2...265 413. Siarczek manganawy (Manganum sulfuratum) MnS... 266 414. Siarczan manganawy (Manganum sulfuricum) MnSO4...266 415. Boran manganawy (Manganum horicum) Mn(BO2)2 2H20... 266 416. Węglan manganawy (Manganum carbonicum) MnCO3...266 417. Octan manganawy (Manganum aceticum) Mn(CH3COO)2 * 4H2O... 267 418. Siarczan manganowy (Manganum sulfuricum oxydatum) Mn2(SO4)3...267 419. Nadmanganian potasowy (Kalium hipermagnatum) KMnO4...268 420. Chrom (Chromium) Cr... 269 421. Tlenek chromowy (Chromium oxydatum) Cr2O3... 269 422. Wodorotlenek chromowy (Chromium hydroxydatum) Cr(OH)3...270 423. Trójtlenek chromu (Chromium trioxydatum) CrO3... 270 424. Chromian amonowy (Ammonium chromicum) (NH4)2CrO4... 270 425. Dwuchromian amonowy (Ammonium bichromicum) (NH4)2Cr2O7... 271 426. Dwuchromian sodowy (Natrium bichromicum) Na2Cr2O7 * 2H2O...271 427. Chromian potasowy (Kalium, chromicum) K2CrO4...272 428. Dwuchromian potasowy (Kalium bichromicum) K2Cr2O7...272 430. Chlorek chromawy (Chromium bichloratum) CrCl2...273 431. Octan chromawy (Chromium biaceticum) Cr(CH3COO)2...274 432. Chlorek chromowy (Chromium chloratum, Chromium trichloratum) CrCl3... 275 433. Siarczan chromowo-potasowy (Chromium Kalium sulfuricum) CrK(SO4)2 * 12H2O... 276 434. Sól Reineckego (Sal Reinecki) NH4[Cr(NH3)2(SCN)4] * H2O... 276 435. Ołów (Plumbum) Pb... 277 436. Tlenek ołowiawy (Plumbum oxydatum) PbO... 278 437. Wodorotlenek ołowiawy (Plumbum hydroxydatum) Pb(OH)2...278 438. Minia (Plumbum oxydatum rubrum, Minium) Pb3O4...278 439. Dwutlenek ołowiu (Plumbum bioxydatum) PbO2... 279 440. Chlorek ołowiawy (Plumbum chloratum) PbCl2... 279 441. Jodek ołowiawy (Plumbum jodatum) PbJ2... 280 442. Azydek olowiawy (Plumbum asoicum) PbN3...280 443. Azotan olowiawy (Plumbum nitricum) Pb(NO3)2...280 444. Węglan ołowiawy (Plumbum carbonicum) PbCO3... 281 445. Siarkocyjanek ołowiawy (Plumbum sulfocyanatum) Pb(SCN)2... 281 446. Octan ołowiawy (Plumbum aceticum) Pb(O2CCH3)2 * 3H2O...281 447. Czterooctan ołowiu (Płumbum tetraaceticum) Pb(O2CCH3)4... 282 448. Chromian ołowiawy (Plumbum chromicum) PbCrO4... 283 449. Cyna (Stannum) Sn...283 450. Dwutlenek cyny (Stannum bioxydatum) SnO2... 284 451. Chlorek cynawy (Stannum chloratum) SnCl2... 284 452. Chlorek cynowy (Stannum tetrachloratum; stannum bichloratum) SnCl4...285 453. Chlorek cynowo-amonowy (Stannum Ammonium chloratum)... 286 454. Jodek cynowy (Stannum tetrajodatum) SnJ4...286
9 455. Siarczek cynowy (Stannum bisulfuratum) SnS2... 287 456. Rtęć (Hydrargyrum) Hg...287 457. Tlenek rtęciowy (Hydrargyrum oxydatum) HgO... 288 458. Chlorek rtęciawy (Hydrargyrum chloratum) HgCl (Hg2Cl2)... 289 459. Chlorek rtęciowy (Hydrargyrum bichloratum) HgCl2... 289 460. Bromek rtęciowy (Hydrargyrum bibromatum) HgBr2...290 461. Jodek rtęciawy (Hydrargyrum jodatum) HgJ (Hg2J2)... 290 462. Jodek rtęciowy (Hydrargyrum bijodałum) HgJ2... 291 463. Jodek rtęciowo-potasowy (Hydrargyrum-Kalium jodatum) Hg2K2J6 3H2O... 291 464. Amidochlorek rtęciowy (Hydrargyrum amido-chloratum) ClHgNH2...292 465. Azotan rtęciawy (Hydrargyrum. mtricum oxydułatum) HgNO3 * H2O...292 466. Azotan rtęciowy (Hydrargyrum nitricum oxydatum) Hg(NO3)2...293 467. Odczynnik Miliona... 293 468. Siarczek rtęciowy (Hydrargyrum sulfuratum) HgS...293 469. Siarczan rtęciawy (Hydrargyrum sulfuricum oxydulatum) Hg2SO4... 294 472. Oksycyjanek rtęciowy (Hydrargyrum oxycyanatum) Hg(CN)2 * HgO...295 473. Octan rtęciowy (Hydrargyrum aceticum oxydałum) Hg(O2CCH3)2... 295 474. Miedź (Cuprum) Cu...296 475. Tlenek miedziawy (Cuprum oxydulatum) Cu2O... 297 476. Tlenek miedziowy (Cuprum oxydatum) CuO... 298 477. Wodorotlenek miedziowy (Cuprum hydroxydatum) Cu(OH)2...299 478. Chlorek miedziawy (Cuprum monoćhloratum) Cu2Cl2...299 479. Chlorek miedziowy (Cuprum bichloratum) CuCl2... 300 480. Bromek miedziawy (Cuprum monobromatum) Cu2Br2... 300 481. Jodek miedziawy (Cuprum monojodatum) Cu2J2... 301 482. Siarczan miedziowy (Cuprum sulfuricum) CuSO4... 301 483. Azotan miedziowy (Cuprum nłtricum) Cu(NO3)2 3H2O...302 484. Arsenin miedziowy (Cuprum arsenicosum) CuHAsO3... 302 485. Arsenin i octan miedziowy (Cuprum arsenicoso-aceticum) Cu(O2CCH3)2 * 3Cu(AsO2)2...302 486. Zasadowy węglan miedziowy (Cuprum subcarbonicumj 2CuCO3) * Cu(OH)2... 303 487. Cyjanek miedziawy (Cuprum cyanatum) Cu2(CN)2... 303 488. Siarkocyjanek miedziawy (Cuprum sulfocyanatum) CuCNS... 304 489. Octan miedziowy (Cuprum aceticum) Cu(O2CCH3)2 * 2H2O...304 490. Zasadowy octan miedziowy (Cuprum subaceticum) Cu(O2CCH3)2 * Cu(OH)2 * 5H2O...305 491. Chromin miedziowy (Cuprum chromosum) CuCr2O4... 305 492. Srebro (Argentum) Ag... 305 493. Tlenek srebra (Argentum oxydatum) Ag2O...307 494. Dwutlenek srebra (Argentum bioxydatum) Ag2O2... 308 495. Chlorek srebra (Argentum chloratum) AgCl... 308 496. Bromek srebra (Argentum bromatum) AgBr...308 497, Jodek srebra (Argentum jodatum) AgJ...308 498. Fluorek srebra (Argentum fluoratum) AgF...309 499. Siarczan srebra (Argentum sulfuricum) Ag2SO4...309 508. Azotyn srebra (Argentum nitrosum) AgNO2... 309 501. Azotan srebra (Argentum nitricum) AgNO3... 310 502. Węglan srebra (Argentum carbonicum) AgCO3... 310 503. Cyjanek srebra (Argentum cyanatum) AgCN...311 504. Cyjanian srebra (Argentum cyanicum) AgCNO...311 505. Octan srebra (Argentum acetlcum) Ag(O2CCH3)... 311 506. Mleczan srebra (Argentum lacticum) CH3CH(OH)CO2Ag * H2O...311 507. Złoto (Aurum) Au...312 508. Chlorek złotowy (Aurum chloratum) AuCI3...312 509. Chlorek złotowo-sodowy (Auro-natrium chloratum) NaAuCl4 * 2H2O...313 510. Bromek złotowo-potasowy (Kalium, auri-bromatum) KAuBr4 * 2H2O...313 511. Cyjanek złotowo-potasowy (Aurum-kalium cyanatum)...314 512. Tiosiarczan złotawo-sodowy (Auro-natrium thiosulfuricum) Na3Au(S2O3)2 2H2O...314 513. Purpura złotowa Au2OSnO * 5SnO2 * 6H2O... 314
10 514. Platyna (Platinum) Pt... 314 515. Tlenek platynowy (Platinum oxydatum) PtO2... 316 516. Chlorek platynowy (Platinum chloratum) PtCl4... 316 517. Platynochlorek sodowy (Natrium platinochlarutum) Na2PtCl6 * 6H2O...317 518. Platynochlorek potasowy (Kalium platinochloratum) K2PtCl6...317 519. Platynochlorek amonowy (Ammonium platinochloratum) (NH4)2PtCl6...318 520. Pallad (Palladium) Pd... 318 521. Tlenek palladawy (Palladium oxydatum) PdO...320 522. Chlorek palladawy (Palladium chloratum) PdCl2 * 2H2O... 320 523. Czterotlenek osmu (Osmium tetraoxydatum) OsO4...320 524. Dwutlenek tytanu (Titanium bioxydatum) TiO2... 321 525. Trójchlorek tytanu (Titanium trichloratum) TiCl3... 321 526. Siarczan tytanawy (Titanium aulfuricum oxydutatum) Ti2(SO4)3...322 527. Chlorek tytanowy (Titanium tetrachloratum) TiCI4...323 528. Dwutlenek cyrkonu (Zirconium bioxydatum) ZrO2...323 529. Chlorek cyrkonowy (Zireomum tetrachloratum) ZrCl4... 324 530. Siarczan talawy (Thalium sulfuricum) TI2SO4...324 531. Węglan talawy (Thalium carbonicum) Tl2CO3... 325 532. Octan talawy (Thalium aceticum) TlO2CCH3...325 533. Pięciotlenek wanadu (Vanadium pentaoxydatum) V2O5...325 534. Metawanadynian amonowy (Ammonium metavanadinicum) NH4VO3... 326 535. Ortowanadynian sodowy (Natrium orthovanadinicum) Na3VO4...327 536. Trójtlenek molibdenu (Molybdaenium trioxydatum) MoO3...327 537. Molibdenian amonowy (Ammonium molybdaenicum) (NH4)6Mo7O24 * 4H2O...328 538. Paramolibdenian sodowy (Natrium paramolibdaenicum)... 329 Na6Mo7O24 * 22H2O...329 539. Dwusiarczek molibdenu (Molybdaenium bisulfuratum) MoS2... 329 540. Kwas fosforomolibdenowy (Acidum phosphomolybdaenicum) H3PO4 * 12MoO3 12H2O... 330 541. Kwas krzemomolibdenowy (Acuhtm silicicomolybdaenicum) H4SiMo12O40 * xh2o... 331 542. Trójtlenek wolframu ( Wolframium trioxydatum) WO3...331 543. Wolframian amonowy (Ammonium wolframicum) (NH4)10W12O41...332 544. Wolframian sodowy (Natrium wolframicum) Na2WO4 * 2H2O... 333 545. Kwas fosforowolframowy (Acidum phosphowolframicum) H7[P(W2O7)6] * xh2o...333 546. Kwas molibdenowo-fosforowolframowy (Acidum molybdaeno-phosphowolframicum) MoO3 * 17WO3 * P2O5 * 24H2O...334 547. Kwas krzemowolframowy (Acidum silicicowolframicum) H4(SiW12O40) * 24H2O...334 548. Dwutlenek ceru (Cerium bioxydatum) CeO2...335 549. Siarczan cerawy (Cerium sulfuricum) Ce2(SO4)3...336 550. Siarczan cerowy (Cerium sulfuricum oxydatum) Ce(SO4)2...336 551. Szczawian cerawy (Cerium oxalicum) Ce2(CO2)6 * 9H2O...337 552. Dwutlenek toru (Thorium bioxydatum) ThO2... 337 553. Azotan torowy (Thorium nitricum) Th(NO3)4...338 554. Azotan uranylowy (Uranylium nitricum; Uranium nitricum) UO2(NO3)2 * 6H2O... 338 555. Octan uranylowy (Uranylium aceticum) UO2(O2CCH3)2 * 2H2O... 340 556. Uranian amonowy (Ammoniutn uranicum) (NH4)2U2O7...340 1. Wodór (Hydrogenium) H2 M= 2,0156 Własności. Bezbarwny, bezwonny, palny gaz, tworzący z tlenem i powietrzem mieszaniny silnie wybuchające po zapaleniu. 1 ml wodoru w temp. 0 i pod ciśn. 760 mmhg waży 0,08995 mg. Wodór wrze w 252,8, zestala się w 259 o. 100 ml wody rozpuszcza 1,93 ml wodoru w temperaturze pokojowej. 100 ml etanolu rozpuszcza 6,925 ml tego gazu. (I) Zn + H 2 SO 4 -> H 2 + ZnSO 4
11 Stapiamy 500 g cynku i wlewamy go małymi porcjami do zimnej wody. Cynk zastyga w granulki. Zlewamy wodę znad cynku i przenosimy go do środkowej kuli aparatu Kippa, którego dolną kulę napełniamy ochłodzoną mieszaniną 1 obj. stężonego kwasu siarkowego i 8 obj. wody. Po otworzeniu kurka do odprowadzania gazu wlewamy kwas do cynku. Cynk reaguje z kwasem tworzy się wodór, gromadzący się w środkowej kuli aparatu, i wypycha nadmiar kwasu z kuli z cynkiem. Wtedy do górnej kuli aparatu dolewamy kwasu, do połowy jej objętości, i przez powolne otwieranie kurka gazowego wypędzamy ze środkowej kuli aparatu mieszaninę wodoru z powietrzem i napełniamy ją samym wodorem. Teraz aparat jest gotowy do użycia (dostarczania wodoru). Zamiast cynku granulowanego można też użyć cynku odlanego w cienkie sztabki. Zamiast rozcieńczonego kwasu siarkowego używa się też mieszaniny 1 obj. stężonego kwasu solnego i 1 obj. wody. Jeśli mamy bardzo czysty cynk, który wolno rozpuszcza się w kwasie, dodajemy do każdych dwóch litrów rozcieńczonego kwasu siarkowego 50 g siarczanu miedziowego rozpuszczonego w 300 ml wody. Cynk używany do otrzymywania wodoru zawiera zwykle zanieczyszczenia, najczęściej arsen i fosfor, z których powstaje arsenowodór i fosforowodór. Kwas siarkowy (techniczny) zawiera niekiedy dwutlenek siarki, który również zanieczyszcza tworzący się wodór; SO 2 może też ulegać redukcji na H 2 S i w tej postaci również zanieczyszczać wodór. Jeśli kwas siarkowy zawiera nieco kwasu azotowego, tworzą się wówczas z niego pod wpływem redukcji cynkiem podtlenek azotu i tlenek azotu. Cynk zawiera też zaokludowane powietrze, a nieraz także tlenek węgla i gazowe węglowodory. Zanieczyszczenia te, w miarę rozpuszczania się cynku wydzielają się razem z wodorem. Oczywiste, że wydzielany gaz jest nasycony parą wodną. Otrzymywany wodór należy oczyścić od domieszek. W tym celu przepuszczamy go przez płuczkę z zakwaszonym wodnym roztworem dwuchromianu potasowego (100 g K 2 Cr 2 O 7 i 50 g stężonego H 2 SO 4 rozpuszczone w 1l wody), następnie przez płuczkę z 30%-owym wodnym roztworem wodorotlenku potasowego, po czym suszymy przepuszczając przez wieżę z suchym chlorkiem wapniowym, dalej przez rurkę z pięciotlenkiem fosforu osadzonym na pumeksie, wreszcie przez długą rurkę wypełnioną sodem metalicznym w postaci drutu lub cienkich płatków, aby usunąć ślady wilgoci. Ślady tlenu usuwamy z wodoru przepuszczając go przez rurkę ze szkła trudno topliwego, wypełnioną azbestem platynowanym, podgrzewaną do ciemnoczerwonego żaru. Zamiast azbestu platynowanego można też prażyć w rurce zwitek gęstej siatki miedzianej, zredukowanej po rozżarzeniu w ogniu (przez włożenie do probówki z paroma mililitrami metanolu). Zwitek ten należy potem dokładnie wysuszyć. Z wodoru można również usunąć tlen przepuszczając gaz przez płuczkę z alkalicznym roztworem pirogalolu (15 g pirogalolu rozpuszcza się w 100 ml 50%-owego wodnego roztworu NaOH). Można też pochłaniać tlen przepuszczając gaz przez płuczkę z płynem Fiesera (w roztworze 20 g wodorotlenku potasowego w 100 ml wody rozpuszczamy na gorąco 2 g antrachinono-s-sul-fonianu sodowego i 15 g 85%-owego podsiarczynu sodowego. Ta ilość płynu może zaabsorbować 750 ml tlenu, a po nasyceniu się nim zmienia barwę z krwistej na brązowawą). Za płuczką z płynem Fiesera umieszczamy drugą płuczkę, ze stężonym kwasem siarkowym, w którym rozpuszczono nieco siarczanu srebrowego. W razie jeśliby z płynu Fiesera tworzył się siarkowodór, w płuczce tej wytrąci się czarny siarczek srebrowy. Aby z wodoru usunąć siarkowodór, należy przepuszczać gaz przez płuczkę z 10%-owym wodnym roztworem azotanu ołowiawego; dwutlenek siarki pochłaniamy w płuczce z 30%-owym wodorotlenkiem potasowym; arsenowodór i fosforowodór usuwamy stosując płukanie gazu nasyconym roztworem nadmanganianu potasowego w 5%-owym wodorotlenku potasowym lub mycie w płuczce z 1%-owym roztworem siarczanu srebrowego. Cienki drut cynkowy i cienka blacha cynkowa zwykle nie zawierają arsenu i służyć mogą do wyrobu wodoru bez domieszki arsenowodoru. Wydzielony wilgotny wodór można zbierać w gazometrze nad wodą, a suchy w gazometrach bez wody. Po zużyciu się kwasu siarkowego w aparacie Kippa roztwór w aparacie zawiera siarczan cynkowy, który możemy wydzielić w postaci krystalicznej po zagęszczenia roztworu do krystalizacji. (II) 2H 2 0 => 2H 2 + O 2 Czysty wodór można otrzymać przez elektrolizę wody. Do otrzymywania wodoru tą metodą służą elektrolizery. Elektrolizer składa się ze słoja szklanego zamkniętego pokrywą. Pokrywa ma trzy otwory. W środkowym otworze umieszczamy szczelnie szklaną butelkę bez dna. Butelka ta jest zatkana korkiem kauczukowym, przez który przechodzi rurka z kurkiem, do odprowadzania wodoru oraz drut niklowy do
12 doprowadzania prądu elektrycznego do elektrody w kształcie walca, wykonanej z blachy niklowej. Elektroda znajduje się wewnątrz butelki-dzwona. Elektroda zaopatrzona jest w pręt niklowy d, kończący się nieco poniżej poziomu samej elektrody. Pręt ten swym dolnym końcem przymocowany jest do miseczki porcelanowej, umieszczonej poniżej poziomu elektrod. Podczas elektrolizy w butelce-dzwonie gromadzi się gaz, wypierający płyn. Z chwilą gdy poziom płynu obniży się poniżej krawędzi miseczki, prąd elektryczny w aparacie ulega przerwaniu (przy czym nie ma obawy, że powstaną iskry). Butelka-dzwon znajduje się wewnątrz słoja. Wokół tej butelki znajduje się druga, w kształcie walca, elektroda (wykonana z blachy niklowej), do której doprowadzany jest prąd (drutem niklowym przechodzącym przez pokrywę). W pokrywie umocowany jest kurek szklany do odprowadzania gazu tworzącego się na elektrodzie zewnętrznej. Do otrzymywania wodoru aparat wypełniamy 30%-owym wodnym roztworem wodorotlenku potasowego lub sodowego tak, aby butelka-klosz całkowicie była wypełniona roztworem. Następnie łączymy biegun ujemny źródła prądu (prądnicy, baterii akumulatorów) z elektrodą wewnątrz dzwona, a biegun dodatni z elektrodą zewnętrzną, W obwód prądu włączamy amperomierz, opornicę oraz woltomierz. Elektrolizę prowadzimy stosując możliwie małe napięcie przy dużym natężeniu prądu, aby uniknąć zagrzewania elektrolizowanego płynu. Wewnątrz dzwona C gromadzi się wodór, który przy otwartym kurku zewnętrznym/(pozwalającym na odprowadzenie tlenu powstającego na anodzie) wypiera płyn z wnętrza dzwona i przy otwarciu kurka k uchodzi pod ciśnieniem słupa cieczy o wysokości równej różnicy poziomów płynów wewnątrz i zewnątrz dzwona. W razie gdy wodór w dzwonie tworzy się prędzej niż jest odprowadzany, poziom cieczy wewnątrz dzwona obniża się poniżej krawędzi miseczki porcelanowej i wówczas następuje przerwanie prąciu elektrycznego w obwodzie, a więc przerwanie elektrolizy, aż poziom cieczy w dzwonie podniesie się tak, że obwód elektryczny zostanie zamknięty. Za pomocą opornicy regulujemy natężenie prądu tak, aby otrzymać optymalną gęstość prądu. Najczęściej elektrolizę przeprowadza się prądem ok. 3 10 A. Prąd o natężeniu 1 A wytwarza w ciągu 1 min ok. 6,97 ml wodoru (0,627 mg). Ciśnienie wytwarzanego wodoru możemy zwiększać dowolnie przez regulowanie odpływu tlenu z aparatu za pomocą kurka. Otrzymany wodór elektrolityczny jest bardzo czysty. Zwykle zawiera tylko ślady azotu i tlenu i do reakcji chemicznych może być od razu używany, bez oczyszczania. W aparacie tym elektrody niklowe można zastąpić elektrodami ołowianymi, a 30%-owy roztwór wodorotlenku sodowego 10 20%-owym roztworem kwasu siarkowego. Wodór jest jednak wtedy nieco mniej czysty. Wodór elektrolityczny otrzymywany jest na dużą skalę w przemyśle. Osuszony, lecz nie oczyszczony wodór sprężony do ciśn. 120 150 atm jest w sprzedaży w butlach stalowych. Wodór taki może być użyty do reakcji chemicznych, nawet do redukcji katalitycznych. Przemysłowy wodór otrzymywany innymi metodami (np. z gazu wodnego) nie nadaje się bez oczyszczenia do redukcji katalitycznych. (lll) Ca + 2H 2 O => H 2 + Ca(OH) 2 Czysty wodór do celów analitycznych można otrzymać przez wkraplanie wody na wióry z wapnia metalicznego. Wytwarzany gaz przemywa się w płuczce kwasem siarkowym i suszy w wieży wyprażonym chlorkiem wapniowym. Zamiast wapnia można użyć amalgamatu sodu. Analiza. Obecność siarkowodoru, arsenowodoru i fosforowodoru można wykazać w wodorze przepuszczając go przez płuczki z 1%-owym wodnym roztworem azotanu srebrowego lub nasyconym wodnym roztworem chlorku rtęciowego. Z odczynnikami tymi gazy te dają zabarwione osady. Jeśli gaz nie zawierający tych zanieczyszczeń odbarwia 0,01n roztwór jodu, świadczy to, że zawiera on dwutlenek siarki. Obecność tlenku węgla w gazie wykrywamy przepuszczając go przez 1%-owy roztwór chlorku palladawego, z którego tlenek węgla szybko wytrąca czarny metaliczny pallad. Obecność dwutlenku węgla wykrywa się w wodorze przepuszczając go przez klarowny 8 %-owy wodny roztwór wodorotlenku barowego. Dwutlenek węgla tworzy biały osad węglanu barowego. Dwutlenek węgla w gazie możemy też oznaczyć gazometrycznie, absorbując go w 30 %-owym wodnym wodorotlenku sodowym. Tlen również oznacza się gazometrycznie, absorbując go albo w alkalicznym roztworze pirogalolu, albo w płynie Fiesera. Parę wodną w gazie oznacza się grawimetrycznie, przepuszczając gaz przez zwężoną rurkę absorpcyjną z wyprażonym chlorkiem wapniowym lub lepiej z pięciotlenkiem fosforu osadzonym na pumeksie.
13 Wodór można też oznaczać gazometrycznie, spalając go po zmieszaniu z powietrzem i przepuszczając przez kapilarę kwarcową ogrzaną do temp. 300 400, napełnioną azbestem palladowanym (metoda Winklera). 2. Tlen (Oxygenium) 0 2 M =32 Własności. Bezbarwny, bezwonny, niepalny gaz, w którym dobrze spalają się różne pierwiastki (węgiel, siarka,, żelazo, magnez itd.) i związki chemiczne. 1 ml tlenu w temp. 0 i pod ciśn. 760 mmhg waży 1,4248 mg. Tlen wrze w temp. 183, zestala się w 218,4o. 100 ml zimnej wody rozpuszcza 4,89 ml tlenu; 100 ml etanolu 2,7825 ml. (I) 2KClO 3 => 30 2 +2KCl 4MnO 2 => O 2 + 2Mn 2 O 3 W retorcie żelaznej, zrobionej z kawałka szerokiej (4 5 cm średnicy, 40 50 cm długości) rury gazowej, umieszczamy drobno sproszkowaną suchą mieszaninę 100 cz. wag. chloranu potasowego i 5 cz. wag. dwutlenku manganu (braunsztynu) uprzednio wyżarzonego, aby nie zawierał części organicznych. Retortę zamykamy mufą żelazną, uszczelniając ją bibułą azbestową i mieszaniną jednakowych ilości szkła wodnego i palonego gipsu, i umieszczamy poziomo w statywie. Retortę podgrzewamy palnikiem gazowym, zaczynając ogrzewanie od części połączonej z rurką odprowadzającą tworzący się tlen. Następnie przesuwamy powoli palnik w kierunku mufy. Po ogrzaniu retorty powyżej temp. 205 z mieszaniny wydziela się tlen, który odprowadzamy rurką kauczukową do płuczki z 20%-owym wodnym roztworem wodorotlenku potasowego. Związek ten pochłania ślady związków chlorowych, wytwarzanych z chloranu, i ślady dwutlenku węgla, powstającego z zanieczyszczeń organicznych. Tlen suszymy przepuszczając go przez płuczkę ze stężonym kwasem siarkowym i przez wieżę z suchym chlorkiem wapniowym. Ślady wody usuwamy z gazu przepuszczając go przez U-rurkę napełnioną P 2 O 5 osadzonym na pumeksie. Wilgotny tlen możemy zbierać w gazometrze nad wodą. Zamiast retorty żelaznej można do wytwarzania gazu używać retorty ze szkła trudno topliwego lub kolby okrągłodennej z tegoż szkła, zatkanej korkiem kauczukowym z rurką szklaną do odprowadzania gazu. (II) 5H 2 0 2 + 2KMnO 4 + 3H 2 SO 4 => 5O 2 + 2MnSO 4 + K 2 SO 4 + 8H 2 O Do dużej kolby ssawkowej, zatkanej korkiem z wkraplaczem, nalewamy 1l 10%-owego wodnego roztworu nadtlenku wodoru, chłodzimy lodem i powoli zakwaszamy 100 ml stężonego kwasu siarkowego. Do mieszaniny tej z wkraplacza powoli wkraplamy nasycony wodny roztwór nadmanganianu potasowego. Podczas wkraplania wydziela się czysty tlen. (III) 2Ca(OCl) 2 + 2H 2 O 2 => 3O 2 + 2CaCl 2 + 2H 2 O Z wapna chlorowanego o zawartości 35% chloru robimy kostki wygniatając wapno w prasie w odpowiednich formach lub przygotowując mieszaninę z 4 cz. wapna chlorowanego i 1 cz. gipsu palonego z niewielką ilością wody, by powstała gęsta papka, którą wlewamy do odpowiednich form. Po stwardnieniu mieszaniny łamiemy ją na kostki. Kostki umieszczamy w środkowej kuli aparatu Kippa, a do kuli-lejka wlewamy 3%-owy wodny roztwór nadtlenku wodoru zakwaszony stężonym kwasem solnym (na 11 roztworu H 2 O 2 57 ml HCl o d=1,17). W wyniku reakcji wydziela się tlen zawierający niewielkie ilości chloru i dwutlenku węgla, od których oczyszczamy go przepuszczając przez płuczkę z 20%-owym wodnym roztworem wodorotlenku potasowego. Na 178 g 35%-owego wapna chlorowanego potrzeba 1 1 3%-owego wodnego roztworu nadtlenku wodoru. (IV) H 2 O 2 + MnO 2 + H 2 SO 4 => O 2 + 2H 2 O + MnSO 4 W środkowej kuli aparatu Kippa umieszczamy na warstwie długowłóknistego azbestu gruboziarnisty braunsztyn, odsiany od pyłu. Do górnej i dolnej kuli wlewamy zakwaszony roztwór wodny nadtlenku wodoru (do 1 l 3%-owego H202 dodaje się, chłodząc lodem, 150 ml stężonego H 2 SO 4 ). Wydzielający się w
14 wyniku reakcji tlen oczyszczamy w płuczkach z 20%-owym roztworem wodorotlenku potasowego. (V) K 2 Cr 2 O 7 + 4H 2 SO 4 + H 2 O 2 => 2O 2 + K 2 SO 4 + Cr 2 (SO 4 ) 3, + 5H 2 O Kawałki czystego pumeksu nasycamy wodnym roztworem dwuchromianu potasowego (nasyconym), suszymy i umieszczamy w środkowej kuli aparatu Kippa. Na pumeks działamy zakwaszonym roztworem 3%-owego roztworu dwutlenku wodoru (na 1l 3%-owego roztworu H 2 0 2 150 ml stężonego kwasu siarkowego). (VI) 2H 2 O =>0 2 + 2H 2 W aparacie przedstawionym na rysunku 136 umieszczamy 8%-owy wodny roztwór wodorotlenku barowego i poddajemy go elektrolizie w warunkach takich samych, jak w przypadku otrzymywania wodoru. Wydzielany tlen zawiera ślady oaonu, który usuwamy w płuczce, zawierającej nieco rtęci pokrytej 30%- owym wodnym roztworem KOH. Ślady wodoru można usunąć przepuszczając otrzymany tlen przez rurkę (ze szkła trudno topliwego lub z kwarcu) z azbestem platynowanym, ogrzewaną w temp. 350 400, Zamiast azbestu platynowanego można używać azbestu palladowanego. W czasie elektrolizy prąd o natężeniu 1 A powoduje wydzielenie w ciągu 1 min ok. 3,485 ml tlenu (4,987 mg). Zamiast wodnego roztworu Ba(OH) 2 można do elektrolizy używać 10 30%-owego roztworu wodorotlenku potasowego lub 20%-owego kwasu chromowego w 10%-owym kwasie siarkowym, lub nasyconego roztworu nadmanganianu potasowego w 10%-owym kwasie siarkowym. Do elektrolizy roztworów kwaśnych najlepiej jest stosować elektrody platynowe; gorzej nadają się do tego celu elektrody ołowiane. (VII) 2Na 2 O 2 + 2H 2 O => O 2 + 4NaOH 2KMnO 4 + H 2 O => 2O 2 + 2KOH + Mn 2 O 3 W środkowej kuli aparatu Kippa umieszczamy dwutlenek sodowy w postaci kostek. Do dolnej i górnej kuli wlewamy nasycony wodny roztwór nadmanganianu potasowego, do którego dodano niewielką ilość siarczanu nikla-wego (0,5 1,0g na 1l roztworu KMnO 4 ) jako katalizatora. Przy zetknięciu się roztworu nadmanganianu z nadtlenkiem sodu tworzy się czysty tlen, który płuczemy w 20%-owym roztworze wodorotlenku sodowego i suszymy. (VIII) W przemyśle otrzymuje się tlen ze skroplonego powietrza, przez destylację w kolumnach. Taki tlen, sprężony pod ciśn. 120 150 atm, sprzedawany jest w butlach stalowych. Zawiera on zawsze mniejsze lub większe ilości azotu, ślady gazów szlachetnych, często dwutlenek węgla i wodę, niekiedy także gazowe składniki organiczne. Możemy go łatwo oczyścić usuwając z niego dwutlenek węgla w wieży wypełnionej wapnem sodowanym. Składniki organiczne usuwamy przepuszczając tlen przez ogrzaną do ciemnego żaru rurę ze szkła trudno topliwego, zawierającą granulowany tlenek miedziowy lub azbest platynowany (lub palladowany); powstały przy tym dwutlenek węgla jest pochłaniany w wieży absorpcyjnej z wapnem sodowanym; następnie suszymy tlen przepuszczając go przez płuczkę ze stężonym kwasem siarkowym, wieżę z suchym chlorkiem wapniowym i w końcu przez rurkę z pumeksem i pięciotlenkiem fosforu. Zwykłymi metodami nie można oczyścić tlenu od azotu i gazów szlachetnych, lecz gazy te na ogól nie przeszkadzają w reakcjach chemicznych, do których używamy tlenu. Analiza. Zawartość azotu i gazów szlachetnych w tlenie nie powinna przekraczali 1%. Gazy te określa się wolumetrycznie. 100 ml badanego tlenu wprowadza się z biurety do pipety gazowej Hempla ze 125 ml roztworu chlorku amonowego w amoniaku (1 obj. nasyconego wodnego roztworu NH 4 Cl i 1 obj. stężonego NH3aq, d = 0,9), zawierającej zwitek zaktywowanego kwasem azotowym i odtłuszczonego drutu miedzianego. Gaz w pipecie wstrząsamy 13 min z płynem i następnie mierzymy w biurecie objętość niezaabsorbowanego gazu; nie powinna ona wynosić więcej niż 1 ml. Tlen nie powinien dawać odczynu kwaśnego. Tlen nie powinien zawierać większych ilości dwutlenku węgla; 1000 ml gazu przepuszczane przez 50 ml
15 0,5n wodorotlenku barowego nie powinno dawać większego zmętnienia niż 1 ml 0,1%-owego roztworu dwuwęglanu sodowego. 2000 ml gazu przepuszczone w ciągu 30 min przez 15 ml świeżo przygotowanego roztworu 0,5%-owego skrobi i 0,5%-owego jodku potasowego nie powinno wywołać niebieskiego zabarwienia. 2000 ml gazu przepuszczone przez 100 ml 0,001n azotanu srebrowego nie powinno spowodować zmętnienia. Tlen nie powinien zawierać tlenku węgla. 3. Ozon (Oxygenium ozonisatum) 0 3 M = 48 Własności. Bezbarwny gaz o swoistej woni, obdarzony własnościami silnie utleniającymi. Gaz ten energicznie utlenia związki organiczne i silnie drażni tkanki zwierzęce. Wdychany wywołuje zapalenie oskrzeli, a nawet śmiertelny obrzęk płuc. 1 ml ozonu w temp. 0 i pod ciśn. 760 mmhg waży 2,144 mg. Ozon wrze w temp. 112 i zestala się w temp. 251 (niebieska ciecz niebieskawe kryształy). W 100ml wody rozpuszcza się 49ml ozonu (98 mg). Ozon lepiej rozpuszcza się w kwasie octowym i czterochlorku węgla, barwiąc je na niebiesko. Stężony ozon przy ogrzaniu silnie wybucha. (I) 3O 2 => 2O 3 Ozon powstaje podczas cichych wyładowań elektrycznych w tlenie. Rurki, w których prowadzi się ozonizację, nazywamy ozonizatorami. Składają się one (rys. 138) z cienkościennej probówki z miękkiego szkła, wlutowanej w osłonkę (w kształcie probówki) z tegoż szkła tak, że między dwoma warstwami szkła powstaje parumilimetrowa przestrzeń, przez którą przepływa tlen, doprowadzany rurką szklaną wtopioną w dno osłonki i odprowadzany rurką szklaną wtopioną u góry osłonki. Każda rurka do ozonizacji umieszczona jest w słoju szklanym z wodą (zwykle nieco zakwaszoną H 2 SO 4 tak, aby poziom wody znajdował się o l/s cm poniżej zlutowania probówki z osłonką, żeby nie następowały wyładowania elektryczne przez samo szkło. W słoju znajduje się duża, w kształcie walca, elektroda z miedzianej lub cynkowej blachy. Wewnątrz probówko-rurki ozonizacyjnej również znajduje się woda, w której zanurzony jest pręt miedziany, służący jako elektroda. Elektroda ta jest osadzona w korku gumowym. Elektrody łączymy ze źródłem prądu zmiennego wysokiego napięcia, 8000 10 000V. Najczęściej korzystamy z małych transformatorów olejowych, których uzwojenie pierwotne zasilane jest prądem zmiennym (220 V). Jeden biegun transformatora wysokiego napięcia uziemiamy. Przez rurkę ozonizacyjną przepuszczamy powolny strumień czystego suchego tlenu, równocześnie przepuszczając przez nią prąd wysokiego napięcia. Warstwa tlenu, w której następują wyładowania, powinna świecić barwą słabo niebieską, a w żadnym razie nie żółtawą, która wskazuje na nieczysty, wilgotny tlen. Pojedyncze elementy ozonizacyjne możemy łączyć szeregowo, tak aby ten sam strumień tlenu przepływał przez parę rurek. Jeśli zwiększamy dość elementów ozonizacyjnych w szeregu, rośnie stężenie ozonu w tlenie wypływającym z ostatniej rurki. Tą drogą otrzymujemy więc tlen o dużej zawartości ozonu. Niekiedy rurki ozonizacyjne łączymy równolegle, przepuszczając tlen przez wszystkie rurki jednocześnie. Oczywiście, zwiększa to powierzchnię ozonizującą, otrzymujemy więc duże ilości tlenu o niewielkiej zawartości ozonu, co jest korzystne przy wielu reakcjach chemicznych, do których używamy ozon. Elementów ozonizacyjnych nie możemy łączyć ze sobą rurkami kauczukowymi, bo ozon utlenia kauczuk. Łączymy je bądź za pomocą szlifów szklanych czy zamknięć rtęciowych, bądź aluminiowych flansz, skręcanych tak, że powierzchnia jednej rurki szklanej, przez którą przechodzi ozon, styka się bezpośrednio z rurką następną. Do uszczelnień służą plastyki odporne na działanie ozonu. Z plastyków tych wyrabiane są także węże elastyczne, służące do łączenia rurek doprowadzających ozon do aparatów (węże z silikonów). Jeśli tlen używany do wyrobu ozonu zawiera nieco azotu (np. tlen otrzymywany z powietrza), w ozonizatorze podczas wyładowań tworzą się tlenki azotu, które usuwamy przepuszczając gaz z ozonizatora przez wieżę absorpcyjną napełnioną węglanem sodowym. Aby otrzymać duże stężenie ozonu, wprowadzamy gaz z ozonizatora do rurki szklanej do skraplania gazów, zanurzonej w naczyniu Dewara ze skroplonym powietrzem. W rurce gaz skrapla się na niebieską ciecz, zawierającą obok ozonu nieco tlenu. Przez ostrożne podwyższanie temperatury w rurce można najpierw odpędzić tlen, a następnie prawie czysty ozon. Czysty ozon łatwo wybucha, należy więc pracować z zachowaniem dużej ostrożności.