PSZC~ELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXV 1981 CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA PSZCZOL RASY KRAIŃSKIEJ IMPORTOWANYCH DO POLSKI W 1978 ROKU Michał Gromisz Joanna Troszkiewicz Oddział Pszczelnictwa ISK Centralna Stacja Hodowli Zwierząt WPROWADZENIE Na terenie Polski, w rejonie Karpat występuje pszczoła kraińska (Apis mellifica carnica). Tamtejsi hodowcy od dawna selekcjonują pszczołę tego typu, nieco różną od jej odmian na południu Europy. Pszczoła kraińska cieszy się wśród pszczelarzy różnych narodowości dobrą, ustaloną już na trwale opinią. U nas w ostatnich latach wzrosło bardzo zainteresowanie tą rasą pszczół, przede wszystkim jako komponentem do krzyżowania międzyrasowego. Podjęto więc import matek rasy kraińskiej z Austrii i Jugosławii. Pracę hodowlaną w warunkach bogactwa importowanych pszczół może ułatwić poznanie cech populacji wprowadzanej, tak jak i znajomość cech populacji selekcjonowanych w ogóle, jako sprawdzian przynależności rasowej. Sposób ten stosujemy w naszej hodowli zarodowej, gdzie bierze się pod uwagę trzy rasy pszczół (G r o m i s z 1981). Do tego celu najlepiej nadają się cechy morfologiczne (G r o m i s z 1978). W literaturze fachowej można znaleźć sporo opracowań i wzmianek na temat pszczoły rasy kraińskie]. Dorobek piśmienniczy jest niemały także i od strony jej morfologicznegoopisu. W dużej mierze dotyczy on standardów hodowlanych i sprawozdań z przebiegu prac selekcyjnych, albo stanowi dopełnienie obszerniejszych kompleksowych analiz (G o e t z e 1940, 1959, A ł p a,t o w 1948, B ak k 1955, C a r l i s l e 1955, D r o e g e 1960, H u n k e l e r 1961, H e j t m a n e k 1962, B ił h r m a n n 1964, B ił h r m a n n, G r o m i s z, V e s e l y 1966, R u t t n e r 1967, 1969, G r o m i s z i C i e ś l a 1973, G r o m i s z i inni 1974, Gr o m i s z i Skowronek 1975, Gubin 1976, Kepena 1978). Wszystkie te, chociażby fragmentaryczne, opisy wzbogacają nasze wiadomości o pszczole kraińskiej, która w obrębie swojego naturalnego 105
geograficznego vzasięgu tworzy wiele lokalnych form, nieraz znacznie różniących się także i pod względem morfologicznym (R u t t n e r 1960, G r o m i s z 1967, 1968, G u b i n 1973, D r e h e r 1976). Nasze wiadomości o kraince ciągle są jeszcze niepełne. Świadczy o tym chociażby opisana przez S z l a c h o wa (1977) jedna z lokalnych populacji, występujących na terenie Jugosławii. Poza tym prace selekcyjno-hodowlane oraz adaptowanie pszczół tej rasy na nowych areałach, na przykład w NRD i RFN, mogą pogłębiać te różnice, co nie jest bez znaczenia dla pszczelarzy. Celem tej pracy było scharakteryzowanie pod względem morfologicznym pszczół kraińskich (Apis mellifica carnica) importowanych ostatnio do Polski. MATERIAŁ I METODA W roku 1979 pobrano próbki pszczół od 166 rojów, z matkami oryginalnymi Apis mellifica carnica, które importowano głównie w roku 1978. Matki te pochodziły z Austrii - 95 matek, oraz z Jugosławii - 71 matek, i stanowiły część importowanych partii, które liczyły w tym roku ogółem 660 matek 'tej rasy (Austria - 429, Jugosławia - 231). Importowane matki trafiały przede wszystkim do pasiek reprodukcyjnych na terenie całego kraju (rys. l). Próbki pszczół zostały zgromadzone za pośrednictwem Okręgowych Stacji Hodowli Zwierząt. Pobierania próbek, ich utrwalania i potem oznaczanie cech morfologicznych dokonano według metodyki przyjętej przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w tego rodzaju badaniach (B o r n u s, D e m i a- n o w i c z, G r o m i s z 1966). W próbce z każdego roju mierzono na 30 robotnicach następujące cechy: szerokość IV tergitu odwłokowego, długość języczka i indeks kubitalny. Następnie obliczano średnie arytmetyczne wartości cech dla rojów i na tych liczbach przeprowadzono dalszą analizę, a mianowicie: 1. obliczano średnie arytmetyczne i standardowe odchylenia oddzielnie dla populacji importowanych matek z Austrii i z Jugosławii, określanych jako populacje regionalne, 2. obliczano średnie wartości cech dla populacji zbiorczej (łącznie z Austrii i z Jugosławii) dwoma sposobami: średnie ważone i średnie z sumy średnich dla populacji regionalnych, 3. ułożono modele matematyczne dla A. m. carnica populacji regionalnych i populacji zbiorczej według wzorów podanych przez B o r n u- s a i Grom i s z a (1969) z uwzględnieniem późniejszych modyfikacji, ictóre polegały między innymi na odróżnianiu "wartości znormalizowanych cech" i "wskaźników podobieństwa" (G r o m i s z 1981). Wartości znormalizowane cechy (z) obliczano według wzoru: z = (x-x): S 106
o -a. - b o o o bo 0 O 0 0 o 00 o 0 0 0 0 cp 0 O 0 0 0 ~ ~ O O -O g O Rys. 1. Rozmieszczenie pasiek, w których pobrano próbki pszczół a - import z Austrii b - import z Jugosławii w którym x oznacza średnią rzeczywistą wartość danej cechy ocenianego roju, x - średnią wartość tej cechy dla populacji, a S - standardowe odchylenie. Natomiast wzór na wskaźnik podobieństwa (y) tego roju do populacji modelowej pod względem pojedynczej cechy jest następujący: y = /z/ 4. ułożono równanie do obliczania ogólnego średniego wskaźnika podobieństwa (Y) dowolnego roju pod względem trzech oznaczonych cech, korzystając z wzoru (G r o m i s z 1981): )' y= -y n 107
\\1 którym n symbolizuje liczbę badanych cech; w naszym przypadku n = 3, a2y oznacza sumę wskaźników podobieństwa tego roju w zakresie szerokości IV tergitu, długości języczka i indeksu ku'bitalnego. Przykłady do obliczeń statystycznych, przede wszystkim oceny istotności różnic (test Duncana) zaczepnięto z podręcznika R us z c z y c a (1970). Odchylenia standardowe średnie dla populacji regionalnych obliczano z sumy kwadratów odchyleń i z sumy stopni swobody. Porządkując materiał badawczy w celu ułożenia modelów populacji, przeprowadzono wstę:pnąogólną jego ocenę i na podstawie analizy matematycznej oraz dokumentacji próbek wykluczono niektóre roje, jako zdecydowanie wątpliwie pod względem przynależności do tych populacji. Szerokość IV tergituiindekg kubi.talnvoznaczano we wszystkich 166 badanych rojach, natomiast długość języczka w 161 rojach. WYNIKI SELEKCJA PRO BEK PSZCZOL W celu wstępnego uporządkowania wyników pomiarów -rnorfologicznychzestawiono średnie cech dla rojów w szeregach rozdzielczych. Rzucały się w oczy niektóre wartości średnie, oderwane zupełnie w szeregu 'Od głównego ich zbioru. Ten układ 'korespondował z informacjami, jakie można było znaleźć w dokumentacji próbek pszczół, co do Ich reprezentatywności. W 'kilku przypadkach nie miano całkowitej pewności, że pobierane robotnice pochodzą wyłącznie ód matek importowanych, możliwa bowiem ibyła domieszka w rodzinie pszczół rodowodowo obcych, a więc z 'pewnością i różnych morfologicznie. Taki stan rzeczy upoważniał nas do przeprowadzenia selekcji wśród próbek pszczół. W rezultacie do dalszego opracowania pozostały 152 próbki pszczół na łączną ich początkową liczbę 166, czyli zostało wyeliminowane 8,4%, w tym 'Od matek z Austrii - 6,70/0, a od matek z Jugosławii - 11,3'1/0. "Wylbrakowanym" rojom poświęcimy trochę miejsca dalej, natomiast na rycinie 2 przedstawiamy krzywe zmienności cech rojów, które uważamy za reprezentatywne dla populacji matek rasy A. m. car nica, importowanych z Austrii i z Jugosławii. POZIOM CECH Szerokość IV tergitu odwłokowego. Srednia wartość tej cechy dla populacji A. m. carnica z Austrii wynosiła 2,295 mm, a dla A. m. carnica z Jugosławii - 2,289 mm. Zakres zmienności średnich z rojów obu tych populacji był zbliżony: od 2,23 mm do 2,36 mm - Austria i od 2,23 mm do 2,34 mm - Jugosławia, i stosunkowo niewielki. Większość badanych 108
rcjow mieściła się w przedziale od 2,27 mm do 2,30 mm (odpowiednio 55,1 6 /0 i 58,78/0), a prawie wszystkie znalazły się w przedziale od 2,25 mm do 2,32 mm: 84,36/0 i 93,69/0. Wyrównanie populacji "jugosłowiańskiej" było nieco większe. Szerokość IV tergitu uważamy za wskaźnik wielkości ciała pszczoły. W porównaniu do pszczół innych ras opisywaną przez nas krainkę można określić jako pszczołę średnie] wielkości. Jest ona większa od robotnic rasy kaukaskiej, ale ustępuje rozmiarami odwłoka pszczole środkowoeuropejskiej. Długość języczka. Rotkład tej cechy na wykresie nie wygląda tak dobrze, jak rozkład szerokości IV tergitu odwłokowego. Dotyczy to przede wszystkim matek jugosłowiańskich. Mamy tu na myśli nie tyle dużą rozpiętość pomiędzy krańcowymi wartościami średnich z rojów, od c.;.29 mm do 6,72 mm, co odbiegającą od rozkładu normalnego ich frekwencją w poszczególnych klasach, jalk to dobrze ilustruje krzywa zrnienności :tej cechy na rysunku 2. Wyraźnie zarysowane dwa jej wierzchołki nie przemawiają za jednorodnością tej populacji. Nasuwa się sugestia, że matki importowane z Jugosławii pochodziły ze źródeł, w których pszczoły różniły się znacznie długością języczka. Znaczyłoby to, że na terenie tego kraju występują populacje pszczół, czy to hodowlane, czy nieselekcjonowane, wykazujące pewne odrębności pod względem morfologicznym. O kraince austriackiej nie można tego powiedzieć, chociaż importowane matki tej rasy pochodziły od kilku hodowców. Średnia długość języczka robotnic tej populacji.regionalne] wynosiła 6,522 mm, natomiast jugosłowiańskiej - 6,549 mm. Selekcjonowane w Polsce pszczoły rasy Ikrańskiej linii Beskidka mają nieco krótsze języczki: średnią obliczamy na 6,46 mm. Pszczoły kraińskie długością języczka zajmują pośrednie miejsce pomiędzy rasą środkowoeuropejską (krótkie języczki) a rasą kaukaską {długie języczki). Indeks kwbitalny. Średnie wartości tej cechy pszczół pochodzenia austriackiego i jugosłowiańskiego 'były sobie bliskie: fe = 47,3 i x = 46,6. Na tym nie kończy się podobieństwo tych populacji. Odpowiadające im krzywe zmienności indeksu kubitalnego miały podobny kształt, z wyraźnie widocznymi dwoma wierzchołkami. Powtarza się więc tutaj sytuacja, jaką omówiono przy długości języczka populacji wywodzącej się od matek importowanych z Jugosławii. Można zatem dopatrywać się braku jednorodności wśród pszczół rasy kraińskiejoferowanych nam przez hodowców, przede wszystkim jug-osłowiańskich, ale także i austriackich. W każdym bądź razie obok licznej grupy rojów A. m. carnica {J wartości indeksu kubitalnegc bhskie] 44-46, występowała inna spora grupa wokół przedziału 50--52. Pojedyncze roje sięgały natomiast wartości 58. Dolna granica wynosiła 37. W niższych klasach wartości indeksu kubitalnego frekwencja rojów z matkami jugosłowiańskimi była stosunkowo liczniejsza, niż rojów z matkami pochodzenia austriackiego. Sredriia wartość indeksu kubitalnego naszej linii Beskidka wynosiła 51,2. W porównaniu do pszczół innych ras, użytkowanych w Polsce, A. m. cernica charakteryzuje się najniższą wartością indeksu kubitalnego. 109
Ocena istotności różnic. Różnice wartości cech pomiędzy dwiema populacjami regionalnymi nie były istotne, nawet przy poziomie 0,05. Z punktu widzenia statystycznego brakuje zatem podstaw do traktowania tych populacji jako odrębnych pod względem morfologicznym. Obliczono przeto średnie arytmetyczne wartości cech dla łącznej liczby rojów, jako średnie z sumy dwóch średnich dla regionalnych populacji oraz jako średnie ważone. Różnice wynikające ze sposobu obliczania były nieznaczne (tab, l). Z trzech określanych cech najbardziej dzieliła po- Średnia wartość cech pszcaól kraińskich Populacje regionalne Populacja zbiorcza Tabela 1 Cecha Austria Jugosławia średnia (a b):2 a b ważona Szerokość IV tergitu wmm 2,295 2,289 2,292 2,293 Długość języczka w mm 6,522 6,549 6,536 6,533 Indeks kubiralny 47,3 46,6 47,0 47,0 pulację austriacką od jugosłowiańskiej długość języczka. Różnica stwierdzona w tej cesze była bliska różnicy granicznej przy poziomie istotności 0,05 (0,028mm). ZMIENNOSC POPULACJI Porównując standardowe odchylenia cech, odpowiadające dwom badanym regionalnym populacjom pszczół, możemy stwierdzić: a) większe wyrównanie importów jugosłowiańskich 'w szerokości IV tergitu odwłokowego, h) większe wyrównanie importów austriackich w długości języczka, c) bardzo zbliżone wyrównanie pod względem wartości indeksu kubitalnego. Różnica w stopniu wyrównania szerokości IV tergitu była stosunkowo niewielka (S = 0,0236 mm i S = 0,0261 mm), natomiast długości języczka dość znaczna (S = 0,0774 mm i S = 0,0940 mm). W ogólnej charakterystyce należy uznać wyrównanie obu tych populacji regionalnych jako duże, jedynie co do wartości indeksu kubitalnego można mieć pewne zastrzeżenia. Do takiej opinii skłania nas ocena porównawcza w stosunku do innych populacji pszczół badanych pod tym względem. Ograniczymy się tutaj do podania jako odniesienia, wartości standardowych odchyleń, które przyjęto do 'konstrukcji matematycznych modeli ras pszczół dla potrzeb hodowli (G r o m i s z 1978, 1981): 110 szerokość IV tergitu długość języczka indeks kubitalny 0,0412 mm 0,0980 mm 3,215
Odpowiadają one populacji importowanych pszczół kaukaskich, ale są bliskie przeciętnym z wielu innych badanych populacji. Tylko w wartości indeksu kubitalnego wyrównanie regionalnych populacji A. m. carnica tu charakteryzowanych było mniejsze niż te przeciętne. Szczególnie duże wyrównanie w porównaniu do "przeciętnego" wystąpiło przy szerokości IV tergitu. Standardowe odchylenie tej cechy dla krainki jugosłowiańskiej wynosiło 0,0236 mm, a dla austriackiej - 0,0261 mm. Średnio równało się to wartości S = 0,0251 mm, natomiast standardowe odchylenie obliczone dla zbioru wszystkich rojów łącznie, traktowanych jakq populacja jednorodna, wynosiło 0,0252 mm. Ta ostatnia wartość standardowego odchylenia odpowiada średniej ważonej tej cechy, a więc x = 2,293 mm (tab. 1). Dla szerokości IV tergitu różnica między tym standardowym odchyleniem, a średnim jest nieznaczna. podobnie zresztą jak i przy pozostałych cechach (talb. 2). Standardowe odchylenia dla populacji regionalnych i populacji zbiorczej Cecha Tabela 2 Populacje regionalne Populacja Austria Jugosławia średnie zbiorcza Szerokość IV tergitu mm 0,0261 0,0236 0,0251 0,0252 Długość języczka mm 0,0774 0,0940 0,0847 0,0855 Indeks kubitalny 3,5510 3,5482 3,5510 3,5567 MODELE MATEMATYCZNE POPULACJI Założenia konstrukcyjne. Znając średnią arytmetyczną i standardowe odchylenie jakiejś cechy możemy określić teoretyczny zakres jej zmienności w populacji. Dla szerokości IV tergitu odwłokowego A. m. carnica jugosłowiańskiej otrzymamy na przykład wartości graniczne 2,218 mm i 2,360 mm, gdyż średnia arytmetyczna wynosi 2,289 mm, a standardowe odchylenie - 0,0236 mm. Spodziewamy się, że w tym przedziale znajdzie się 99,11/0 rojów pszczół od matek importowanych z Jugosławii w 1978 roku do Polski, Miejsce jakiegoś roju tej populacji pszczół w takim jej modelu możemy określić po obliczeniu: z = (x - 2,289) : 0,0236 gdzie x jest średnią arytmetyczną tego roju, a z wyraża jego cechę znormalizowaną. Wystarczy zatem znajomość wartości cechy dla roju, w tym przykładzie szerokości IV tergitu, aby określić jej wartość znormalizowaną, a tym samym stosunek tego raju do rasy kraińskiej, Wynik mieszczący się w przedziale ad -3 do 3 wskazuje na to, że oceniany rój mieści się w granicach zmienności charakterystycznej dla tej rasy pszczół. Opuszczając znak,," lub,,-"przed wartością znormalizowaną (z) lu:
można obliczyć ogólny wskaźnik podobieństwa (Y) danego roju do populacji pszczół rasy kraińskiej, importowanych z Austrii lub z Jugosławii. PROBLEM ROJOW WYŁĄCZONYCH Z POPULACJI W przygotowaniu materiału badawczego do opracowania 14 próbek pszczół zostało wyłączonych z całego ich zbioru, ze względu na budzące wątpliwości pochodzenie rodowodowe robotnic. W jakiś sposób wpłynęło to-na ostateczną postać modelu. Do konstrukcji modelu!każdej populacji niezbędne jest poznanie jej średniej wartości cech i ich standardowego odchylenia. W naszym przypadku chodzi tylko o średnie arytmetyczne, gdyż standardowe odchylenie przyjęliśmy umowne, takie jakie!kształtuje się na poziomie odpowiadającym przeciętnemu wyrównaniu populacji. Różnice (a-b) pomiędzy średnią wartością cech dla badanych przez nas populacji rojów przed selekcją próbek (a) i po selekcji próbek (b) były następujące: Austria Jugosławia łącznie szerokość IV tergitu w mm 0,001 O O długość języczka w mm O -0,006-0,002 indeks kubitalny 0,6 1,0 0,8 Widzimy, że eliminacja próbek pszczół praktycznie nie wpłynęła na poziom cech populacji, zwłaszcza w zakresie szerokości IV tergitu i długości języczka. Duże zróżnicowanie tych cech, na plus i na minus wzajemnie się bowiem znosiło. W indeksie kubitalnym natomiast wyłączone roje zajmowały wyższe klasy wartości. Taka relacja cech staje się zrozumiała, gdy źródeł "domieszek" doszukujemy się w pszczole środkowoeuropejskiej i kaukaskiej, co jest w naszych warunkach zupełnie możliwe. \V porównaniu do tych dwóch ras A. m. carnica zajmuje bowiem pośrednie miejsce pod względem szerokości IV tergitu i długości języczka, natomiast ustępuje im wartością indeksu kubitalnego. Odrębność tych 14 rojów była rzeczywiście znaczna, a świadczy o tym ocena ich w stosunku do modelu populacji regionalnych (tab. 3, pozycja a). Poza modelami znalazło się 9 z nich, przynajmniej pod względem jednej cechy {1 rój - 3 cechy, 2 roje - 2 cechy), a dalszym dwom odpowiadały wskaźniki podobieństwa większe od 2,9. Trzy pozostałe natomiast osiągnęły maksymalne liczby w zakresie długości języczka: 2,7, 2,5 i 1,9. Tego rodzaju wyniki są także dobrym sprawdzianem przydatności modeli do oceny przynależności rasowej rojów pszczelich. WNIOSKI W ocenie morfologicznej Apis mellifica carnica dla potrzeb naszej hodowli zarodowej należy uwzględniać równolegle dwa modele populacji: '114
Tabela 3 Modele matematyczne-morfologiczne populacji regionalnych i populacji zbiorczej Apis mel!ica carnica Rodzaje standardowego odchylenia (S): a) wartości rzeczywiste (rab, 2) b) wartości przyjęte (przeciętne) do oceny populacji selekcjonowanych Cecha I S 1 Austria -,Po_P_U_I:J_c_i_e--,r,e_.g_io_n_a_ln_e_ Jugosławia Populacja zbiorcza Szerokość IV tergitu a z = 38,3142x-87,931O z = 42,3729x-96,9915 z = 39,6825x-90,6324 b z = 24,2718x-55,7039 z = 24,2718x-55,5583 z = 24,2718x-55,6553 Długość języczka a z = 12,9199x-84,2636 z = lo,6383x-69,6702 z = 1l,6959x-76,4094 b z =, 10,2041x-66,551O z ~~10,2041x-66,8265 z ".~10,2041x-66,6663 Indeks kubitalny a z = 0,2816x-13,3202 b z ~.. 0,311Ox-14,7123 2. - wartość znormalizowana cechy x - średnia wartość cechy dowolnego roju z = 0,2818x-13,1334 z'" 0,3110x-14,4946 z,~ 0,2812x-13,2145 z c O,3110x-14,6190 1) obowiązujący dotychczas dla pszczoły pochodzenia krajowego, głównie dla linii Beskidka oraz 2) opracowany w tej pracy - dla pszczół reprodukowanych na bazie importów z Austrii i z Jugosławii. Analiza morfologiczna wskazuje na brak jednorodności w populacj i matek importowanych, przede wszystkim z Jugosławii; zwiększa to bardzo szanse wyselekcjoaawania u nas na miejscu odpowiednich dla naszych warunków środowiskowych linii pszczół, z czego powinno się skorzystać. Na podstawie analizy zmienności cech w populacjach A. m. carnica można proponować zaostrzenie kryteriów modelowej populacji w zakresie szerokości IV tergitu odwłokowego, ale ostateczną decyzję należy oprzeć na wyczerpujących badaniach jeszcze wielu innych populacji. LITERATURA la ł p a t o w w. W. (1948) - Porody miedonosnoj pczeły, Moskwa B a kk F. (1955) - A magyarorszagi mezelomek fajtavizgalota, Meheszet 3(12): 223-227 B a h r m a n n R. (1964) - Die Korung der Honigbiene - Ergebnisse und Probleme. Dtsch. Bienenwirtsch. 15(9); 190-193 B li h r m a n n R., G r o m i s z M., V e s e l y V..(1966) - Merkmalsbeurteilung bei der Zuchtauslese der Honigbiene. Archiv. f. Gej!. u. Kleitier. 15(1); 47-57 B o r n u s L. i G r o m i s z M. (1969) ~ Matematyczne modele populacji pszczół różnych ras. Pszczelno Zesz. Nauk. 13(1-3): 73-82 Bornus L., Demianowicz A., Gromisz M. (1966) - Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellitica L. Pszczelno Zesz. Nauk. 10(-4); 1-46 C a r l i s l e E. (1955) - Biometrica1 investigation of some European and otner races of honey-bees, Bee World 36(2): 41-45 D r e h e r K. (1976) - Die carnica-rasse in Mitteleuropa. Die Biene 112(5); 167-171 115
D r o e g e G. (1960) - Zur Frage der Unterscheidbarkeit der Carnica-Stamme. Archiv f.getl. u. KLeintierk., 9(3): 182-202 G o e t z e G. (1940) - Die beste Biene. Leipzig. Liedloff, Loth u. Michaelis G o e t z e G. (1959) - Die Bedeutung des Fliigegeaders fur die zlichterische Beurteilung der Honigbiene. Z. t. Bienenforsch. 4(7): 141-148 G r o m i s z M. (1967) - Porównanie pszczoły Podkarpacia z pszczołami północnej Polski (Apis mellifica L.) i dorzecza Dunaju (Apis metiiiica carnica Pollm.). Pszczelno Zesz. Nauk. 11(1-3): 1-35 G r o m i s z M. (1968) - Badania morfometryczne krainki selekcjonowanej w Polsce i Niemieckiej Republice Demokratycznej. Pszczelno Zesz. Nauk. 12(3): 99-115 G r o m i s z M. (1978) - Metoda określania czystości rasowej pszczół oraz metoda oceny wartości użytkowej i hodowlanej populacji selekcjonowanej. Instrukcje wdrożeniowe, seria F, nr 13, Skierniewice G r o m i s z M. (1981) - Morfologiczna ocena populacji rojów w pasiekach zarodowych. Pszczelno Zesz. Nauk. 25: 51--05 G r o m i s z M. i 'WSpółautorzy (1974) - Ocena morfologiczna mieszańców miedzy. rasowych pszczoły miodnej. Pszczelno Ze sz, Nauk. 18: 77-90 G r o m i s z M. i C i e ś l a L. (1973) - Charakterystyka morfologiczna pszczół linii selekcjonowanych w Polsce. Pszczelno Zesz. Nauk, 17: 17-27 G r o m i s z M. i S k o w r o n e k W. (1975) - Ocena przydatności przesunięcia diskoidalnego w systematyce pszczoły miodnej. Pszczelno Zesz. Nauk. 19: 93-107 G u b i n W. A. (1973) Karpackaja populacija karniki. Apiakta 8(1): 3--0 G u b i n W. A. (1976) - O morfołogiczeskom porodnom standartie. Pculowoostwo ~6(2): 11.-.,;12 H e j t m a n e k J. (1962) - Exterićr vćiel slovenskeho chovu. PoLnohospoddrstvo 9(4): 295-309 H u n k e l erm. (1961) - Rassen und Rassenmerkmale. Sch.uieiz. Bienenztg. 84(2): 58-62 K e p e n a L. (1978) - Porovnanie kranskej vćely chovu Troiseck s miestnou slovenskou vćelou, PoLnohospodó.rstvo 24(4): 320~32 Hu t t n er F. (1960) - Die Carnica in der Bienenwirtschaft. Dtsch. Bienenwirtsch. 11(10): 229-237 R u t t n e r F. (1967) - Die Zuchtauslese bei der Biene. Miinchen. R u t t n e r F. (1969) - Biometrische charakterisierung der oesterreichischen Carnica-Biene. Z. f. Bieneniorsch, 9(11-12): 469-503 R u s z c z y c Z. (1970) - Metodyka doświadczeń zootechnicznych. Warszawa, PWRiL S z l a c h o w P. M. (1977) - Morfołogiczeskije, fizjologiczeskije i choziajstwiennyje osobiennosti mariowskich pczeł (Apis mellifica var. macedonica). Genetika, selekcija i reprodukcija pczeł. Mieżdunarodnyj simpozium w Moskwie, SSSR, awgust 1976 g. Izdatie1stwo Apimondii, Bucharest Mop~o~orH~ECKAH XAPAKTEPHCTHKA rr~~ KPAHHCKO~ rropo~m, BBO:iKEHHbIb B rrojibiily B 1978 ro~y M H X a JI r p o MH W, H o a H H a T p o W K e B H'l Pe3IOMe B nocjie~hhe ro~bi BBO~HTClłH3 ABCTpWHH IOrOCJlaBWWnqeJJHHble MaTKH Kpa- HHCKOHnopozrsr, B 1978 rony H3yqeHO no MOPCPOJIOrl1Hnpofisr nxe n H3 166 BBOJKe- HbIX MaTOK. Cpe~HHH CTOHMOCTbCBOI1CTB:urapxaa IV 6PlolUKoBoro TeprHTa - 2,293 MM,.l\JIHaa lł3blqka - 6,533 MM H Ky6HTaJIbHbrn yxaaacerrs - 47,0. MeJK,!\y abctpl1hckoh11 IOrOCJJaBSlHCKOHnony JJSll\HSlMHpasuansr 6bIJIH He60JIbWHe H He 06- HapyJKeHO HX cymecraeaaocrx B ctathcthqeckoj1 paapaóorxe. 116
MORPHOLOGY OF CARNIOLAN BEES IMPORTED TO POLAND IN 1978 M i c h a ł G r o m i s z and J o a n n a T r o s z k i e w i c z Summ ary During recent years, Corniolan queens have been imported from Austria and Yugoslavia. In 1978, sampies of bees from 116 imported queens were examined morphologically. Mean values of their features were as follows: width of the abdominal tergite - 2.293 mm, length of the tongue - 6.533 mm, cubital index - 47.0. The differences between Austrain and Yogoslavian populations were not slgnificant statistically.