CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA PSZCZOL UNII SELEKCJONOWANYCH W POLSCE. Michał Gromisz i Leonard Cieśla. Oddział Pszczelnictwa IS WPROWADZENIE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY,NAUKOWE ROK XVII GRUDZIEŃ 1973 CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA PSZCZOL UNII SELEKCJONOWANYCH W POLSCE Michał Gromisz i Leonard Cieśla Oddział Pszczelnictwa IS WPROWADZENIE Do ogólnej oceny materiału zarodowego w hodowli pszczół wchodzą także i cechy morfologiczne. Są one wykorzystywane przede wszystkim do określania standardu morfologicznego pszczoły. Na podstawie badań morfologicznych można najłatwiej sprawdzać przynależność rasową pszczół, a także stopień wyrównania pogłowia pasieki zarodowej (linii). Od początku lat sześćdziesiątych osiągnięto u nas bardzo wiele wzakresie oceny morfologicznej pszczół. Dokonano wyboru naj odpowiedniejszych cech morfologicznych do tego celu oraz opracowano nowe metody oceny i charakteryzowania materiału zarodowego (B o r n u s 1964, B o r- nus i Gromisz 1969, Gromisz 1967,1971,1972, Gromisz i B o r n u s 1971, 1972). Obecnie ocenę opiera się na pomiarach 3 cech morfologicznych: szerokości IV tergitu odwłokowego, długości języczka i indeksu kubitalnego. Co roku są przeprowadzane badania morfologiczne w części krajowych pas-iek zarodowych. Wyniki badań Oddział Pszczelnictwa IS przekazuje bezpośrednio do praktyki. Natomiast kompleksowe opracowania wyników, analiza i ocena pracy hodowców są publikowane okresowo, w miarę gromadzenia się materiału (B o r n u s i M a c k i e w i c z 1966, B o r n u s, G r o m i s z i Vel i c z k o v 1967). Obecnie pragniemy przedstawić kolejne opracowanie, przede wszystkim w zakresie charakterystyki morfologicznej pszczół z aktualnie selekcjonowanych linii. MATERIAŁ I METODA Materiał do badań zebrano w latach , z 19 pasiek zarodowych na terenie kraju, w ramach oceny morfologicznej selekcjonowanych pszczół. Pasieki oznaczono symbolami od A do S (tab. 1). Ogółem zgroma- 2 - Pszczelnicze Zeszyty Nauko 17

2 Wykaz pasiek objętych badaniami morfologicznymi List of breeding apiaries Tabela l Lp. Hodowca, Owner województwa of apiary Liczba r-ada- Symbol pasieki nych rojów Rok badania Letłer noation Number of Year of of apiary investigated investtgation colonies l Swat S~anisław, Koszalin A Przybylski Zygmunt, Gdańsk B l ZZD Siej nik, Białystok C ' Grunt Wacław, Bydgoszcz D RRZD Barzkowice-Bzczecin E RRZD Szepietowo, Białystok F RRZD Sielinko, Poznań G Hetman Marian, Warszawa H Wiatr Jan, Poznań I Bortnik Władysław, Zielona Góra J Słonecki Jerzy, Wrocław K RRZD Końskowola, Lublin L Stasiński Aleksander, Łódź Ł Kumko Weronika, Wrocław M Brandys Alojzy, Opole N Gwóźdź A. i Etgens S., Katowice O Paluch Jan, Katowice P Kubeczek Józef, Katowice R Żołna Jan, Rzeszów S dzono próbki pszczół robotnic ze 149 rojów. Laboratoryjnego przygotowania materiału i pomiarów biometrycznych dokonano według metodyki przyjętej w Oddziale Pszczelnictwa IS dla tego rodzaju badań (B o r n u s, D e m i a n o w i c z, G r o m i s z ). Oznaczano szerokość IV tergitu odwłokowego, długość języczka i wartość indeksu kubitalnego u 30 robotnic w każdej próbce pszczół. Następnie obliczano średnie arytmetyczne i wskaźniki zmienności (V) badanych cech dla poszczególnych rojów. Dla każdej pasieki oznaczono przedziały, w których należy szukać rzeczywistej wartości średniej arytmetycznej dla każdej z 3 cech morfologicznych badanego pokolenia pszczół. Zastosowano wzór: x - Si. to.oi < X <i + S~. tom gdzie X - symbolizuje prawdziwą średnią arytmetyczną, natomiast x - średnią dla pasieki obliczaną z próby, Sx - średni błąd tej średniej oraz to,ol - współczynnik ufności t Fischera odczytany z tabeli. Wartości t. dobierano przy kalkulacji prawdopodobieństwa omyłki 0,01 (B a r b a- c k i 1951). 18

3 Ocenę różnicowania się wartości cech u rojów wewnątrz pasieki (linii~ i między pasiekami oparto na wzajemnym pórównywaniu ich wskaźników podobieństwa, obliczanych w stosunku do modelu populacji pszczoły krajowej (G r o m i s z i B o r n u s 1971, 1972). Wskaźniki podobieństwa dla poszczególnych rojów oznaczono oddzielnie w zakresie każdej.z cech, odczytując z tabel odpowiednie wartości (Bornus i Gromisz 1971, 1972). Stopień podobieństwa (odległość) pomiędzy rojami obliczano według: wzoru: Odległośćl-2 = [Yu - y t2] + [Yu - Yj2] + [Yi1 - Yi2 ] A więc odległość roju nr 1 od roju nr 2 równa się sumie różnic ich wskażników podobieństwa pod względem szerokości IV tergitu (Y u - Y t2 ), długości języczka (Yj1 - Y j2 ) i indeksu kubitalnego (Y i1 - Y i2 ). W ten sposób porównywano poszczególne roje w obrębie pasieki zarodowej (linii hodowlanej), otrzymując (n2-n)' 0,5 liczb, charakteryzujących odległości pomiędzy poszczególnymi rojami (n - liczba rojów). Sumę takich odległości podzieloną przez ich liczbę, przyjęto jako przeciętny wskaźnik podobieństwa rojów wewnątrz poszczególnych pasiek. Przeciętny wskaźnik podobieństwa międzyhniami obliczano w podobny sposób, porównując roje tych linii. WYNIKI I DYSKUSJA SREDNIE WARTOSCI CECH DLA LINII PSZCZOL y KRAJOWEJ W latach zbadano pod względem morfologicznym 149' rojów w 19 pasiekach zarodowych bądź kandydujących na zarodowe. Rozpiętość średnich wartości cech dla badanych rojów waha się od 2,23 mm do 2,58 mm w szerokości IV tergitu odwłokowego, od 5,79 mm do 6,68 mm w długości języczka i od 31,9 do 70,4 w wartości indeksu kubitalnego. Krańcowe wartości średnie z pasiek dla tych samych cech są następujące ~ 2,26 mm i 2,56 mm, 6,01 mm i 6,49 mm oraz 39,0 i 65,7. Badane roje w poszczególnych pasiekach pochodzą od matek wybranych z większej ich serii. Można zatem traktować je jako próbę reprezentującą kolejne pokolenie matek, wychowywanych na użytek własnej pasieki lub na sprzedaż na przykład punktom reprodukcyjnym. Na podstawie badania takiej próby można określić z pewnym prawdopodobieństwem granice (przedział ufności) w jakich znajdzie się prawdziwa średnia wartość cechy tego pokolenia pszczół. W naszych badaniach przyjęliśmy prawdopodobieństwo 0,99. Przedziały ufności dla średnich wartości (x) szero- 2* 19

4 kości IV tergitu odwłokowego (t), długości języczka (j) i indeksu kubitalnego (i) w poszczególnych pasiekach są następujące: pasieka t (w mm) j (w mm) i A 2,19< X <2,47 6,04< X <6,40 47,1< X <2 ~,2 B 2,33 5,94 53,6 C 2,32< X <2,34 6,10<X<6,18 60,9< X <67,3 D 2,32< X <2,36 6,18< X <6,25 59,9< X <69,0 E 2,28< X <2,32 5,78< X <6,24 60,0< X <67,4 F 2,31< X <2,34 6,02< X <6,13 57,6<X<63,1 G 2,33< X < 2,36 6,05< X <6,26 60,1< X <63,1 H 2,31< X <2,37 5,96< X <6,60 60,5< X < 66,5 I 2,25< X <2,36 5,68< X <7,07 24,8< X <77,2 J 2,26<X<2,51 5,87< X < 6,36 53,5<X<73,5 K 2,25< X < 2,38 6,07< X <6,32 50,5< X <56,7 L 2,24< X <2,40 5,77< X <6,44 44,8< X <75,2 Ł 2,52< X <2,61 6,07< X <6,26 49,2< X <71,3 M 2,36< X <2,39 6,20< X <6,30 55,3< X <59,5 N 2,21< X <2,32 6,26< X <6,72 33,3< X <44,7 O 2,27< X -<2,42 6,28< X <6,41 50,9< X <58,3 P 2,27< X <2,32 6,24< X <6,54 41,8< X <55,4 R 2,26< X <2,31 6,42< X <6,52 45,0< X <51,1 S 2,35< X <2,40 6,46<X <6,62 53,8< X <58,0 Zwraca uwagę duże zróżnicowanie wielkości przedziałów, w których spodziewamy się znaleźć prawdziwą średnią wartość cechy dla całego pokolenia matek. Wielkość takich przedziałów zależy od l) rozmiarów zmienności cechy wewnątrz pasieki (linii) i od 2) liczby badanych tam rojów. Na tym miejscu pragniemy podkreślić znaczenie warunku drugiego. Zwiększenie w próbie liczby rojów, pozwala dokładniej oznaczać granicę przedziału. Jest to zrozumiałe, DO im więcej badamy rojów, tym wynik jest bliższy średniej wartości, obliczonej na podstawie pomiarów pszczół we wszystkich rojach w pasiece. Zwiększenie- próby z 3 do 14 rojów, pozwala na zmniejszenie do połowy przedziału ufności. Dalszy wzrost liczebności próby daje coraz to mniejszą korzyść. Przy interpretowaniu podanych przez nas przedziałów ufności należy zatem pamiętać, że dla niektórych pasiek zostały one obliczone na podstawie badania małej liczby rojów (tab. 1). ZMIENNOŚC CECH WEWNĄTRZ ROJOW Wskaźniki zmienności przeważającej części badanych rojów mieszczą się w granicach 1,0-2,5 dla szerokości IV tergitu i dla długości języczka, oraz 9,0-13,0 dla indeksu kubitalnego. Poza tymi granicami znalazła się 20

5 stosunkowo nieliczna grupa rojów. Jest ich - według tej samej kolejności cech - 15,4%, 19,5% i 33,1%. W tej liczbie górną granicę przyjętego przez nas przedziału przekracza 14,7%, 10,8% i 19,6% rojów, pozostałe zaś nie sięgają dolnej jego wartości. Według badania Bornusa, Demianowicza i Gromisza (1966) w populacji pszczół nieselekcjonowanych poza przyjętym przedziałem wartości wskaźników znajduje się następujący odsetek rojów: szerokość IV tergitu długość języczka indeks kubitalny <1,0-2,5< <1,0-2,5< <9,0-13,0< - 39,0% (39,0%) rojów - 21,6% (11,8%) rojów - 48,3% (41,6%) rojów W nawiasach podano odsetek rojów przekraczających wartością wskaźnika zmienności górną granicę przedziału. Jest ich więcej niż w zarodowej populacji pszczół. Wyrównanie pogłowia rojów w pasiekach zarodowych jest zatem większe niż w pasiekach użytkowych, ale rozkład wskaźników zmienności dla poszczególnych rojów kształtuje się podobnie. Wszystkie pasieki niewiele się różnią przeciętnym wskaźnikiem zmienności, obliczonym z sumy wskaźników badanyeh tam rojów. Jednakże wewnętrzne zróżnicowanie w pasiekach jest rozmaite. W niektórych pasiekach rozpiętości pomiędzy krańcowymi wartościami wskaźników zmienności są bardzo duże, w innych natomiast stosunkowo małe. Selekcjonowane roje w poszczególnych pasiekach są zatem albo do siebie zbliżone stopniem wyrównania pogłowia, albo pod tym względem się różnią (tab. 2). ZMIENNOSC CECH POMIĘDZY ROJAMI WEWNĄTRZ KAZDEJ LINII W każdej pasiece poszczególne roje różnią się wartością cech. Różnice mogą być mniejsze lub większe i mówimy wtedy o dużym lub małym wyrównaniu populacji. Stopień wyrównania można przedstawić liczbami, wykorzystując do obliczeń specjalne wzory matemamtyczne. Jeżeli w wyniku obliczeń otrzymamy liczbę bliską lub równą zeru, porównywane dwa, roje są bardzo podobne pod względem badanych cech. W miarę zwiększania się różnic we wszystkich określanych cechach lub w niektórych z nich; wskaźnik liczbowy wzrasta. W naszych badaniach obliczaliśmy przeciętny wskaźnik podobieństwa pomiędzy rojami w pasiekach zarodowych; Największe wyrównanie pomiędzy rojami pod względem trzech cech morfologicznych, charakteryzowała liczba 0,9 (pasieka N), najmniejsze natomiast - 3,3 (pasieka L). Pomiędzy tymi wielkościami mieszczą się wskaźniki dla wszystkich innych pasiek (ryc. 1). 21

6 Tabela 2 Wskaźniki zmienności cech morfologicznych badanych rojów Varation coefficient of morphological features of Investigated colonles Vx - przeciętny wskaźnik zmienności w pasiece mean waration coefficient in the apiary Vn' Vm - krańcowe wartości wskaźników zmienności w pasiece extreme value of varation coefficient in the apiary Szerokość IV tergitu Długość języczka Indeks kubitalny Pasieka Width of the IV tergit Length Oof tonvue Cubital iodex Apiary I V- Vn-V m V- IVn-Vm V- x x x I vn-vm A 2,0 1,6-2,7 1,4 1,1-1,7 11,0 10,1-12,8 B 1,5 2,0 10,5 C 2,0 1,5-2,8 1,8 1,0-2,7 11,1 7,9-19,8 D 1,7 1,4-2,1 1,1 0,8-1,5 10,0 6,6-12,9 E 1,7 1,3-2,3 1,8 1,5-2,5 9,6 7,0-11,7 F 1,8 1,5-2,3 1,7 1,1-2,5 12,7 9,7-19,1 G 1,8 1,4-2,2 2,3 1,7-3,1 12,7 9,2-16,9 H 2,4 1,9-2,8 2,0 1,1~,5 11,2 9,7-13,4 I 2,1 1,7-2,7 2,7 2,2-3,4 14,9 12,7-17,4 J 2,4 2,0-3,0 2,5 1,6-3,4 11,5 10,8-13,1 K 3,0 2,5-3,9 1,7 1,2-2,8 15,1 12,0-17,8 L 2,3 2,0-2,5 2,2 1,7-2,8 12,8 11,5-13,6 Ł 3,0 2,1-.5,7 1,3 1,0-1,7 9,9 7,4-12,5 M 1,9 1,0-2,6 1,7 1,2-2,5 11,6 8,1-15,0 N 2,7 1,6-3,5 1,8 1,6-2,0 17,1 16,4-17,8 0 1,7 1,2-2,1 1,2 0,6-1,8 11,5 9,1-16,3 P 1,8 1,1-3,0 1,8 1,2-1,8 12,5 9,3-18,2 R 1,7 1,0-3,4 1,7 0,8-3,9 12,4 8,9-15,9 S 2,6 2,2-2,8 2,0 1,6-2,6 12,3 9,2~15,5 3, "'C Q)...) o~ r--.-' <:...d.' " Q).:.c: - 8~ - r r-- -, r-- r A C D E F= G H J K L Ł H N O P ~ S Ryc. 1. Przeciętny wskaźnik podobieństwa rojów wewnątrz pasiek (objaśnienie w tekście) Mean affinity coefficient of colonies in the apiaries 22

7 Uporządkowanie pasiek według malejącego stopnia ich wzajemnego podobieństwa Arrangement of the apiarles aceording to decrescent degree of their affinity.lfabela 3 Pasieka I Odległość między pasiekami Interval bełween- apiaries Apiary ,0-3,0-4,0-5,0-6,0-7,0-8, ,0 A DH GCJFM LEKO IB PSL R - - N B r F KEG CMJOAD LHP SR L f- N C G DAFHJ MKLE BOI LSP - R r-- N D AGH CJFM LEKO IB SLP R - - N E N FG CDJABH MKL O ILS P R F G CDEJBAHK ~ Ol PSL R - - N G FDC AHJMEK LBO' I SLP ;Et - ;N.- H DA GCF. MJLEKO IS PEL R -!N I ---. POL RSKM GDHAFNBCiJ E L J -I GDCFA MHiE KLLBO I :sp - R - N K --1 MOGF LIBPDACH JRSE - LN L --i O~I DKGHASPC RłE B NL L --( ---< --1 JM GDCAFH OKEL BI SP - Rl' M ~ GODKAL HJCFI SBEPL --1 R - N N E - RP I S OLK - MGH (j - LMIK SPDGRHA FCBJ E.NŁ - - DAFBC --1 JŁ I-- P - IR OKLSN M ADGHFBC :J E L R - P NISO LK M HGDAFB C ;JE - L S - - OILRJP M.KH DGANFC JBE - L t,:) ~

8 ZMIENNOSC CECH PSZCZOL POMIĘDZY PASIEKAMI Podobnie jak wewnątrz pasieki możemy porównywać roje i pomiędzy poszczególnymi pasiekami i obliczać przeciętne wskaźniki podobieństwa. Otrzymane w ten sposób liczby określają stopień podobieństwa wzajemnego populacji pszczół tych pasiek. Inaczej mówiąc, są one miarą różnic pomiędzy liniami pszczół selekcjonowanych przez hodowców. Przy porównywaniu poszczególnych pasiek otrzymujemy przeciętne wartości wskaźników podobieństwa od 1,1 (między pasiekami E i N) do 12,6 (między pasiekami Ł i N). Najwięcej mieści się ich w przedziale od 2,0 do 5,6, bo 60 %, poniżej 2,0 - niecałe 5%, a powyżej 7,0-11 % (tab. 3). Przeważająca większość wskaźników (około 75%) przekracza wartość maksymalną wskażnika podobieństwa wewnątrz linii (pasieka L, wskaźnik - 3,3). i,o 0.8 0,6 0.2 G OHKAfOłtLC: Ryc. 2. Uporządkowanie linii według stopnia ich podobieństwa do populacji pszczoły selekcjonowane] w Polsce (objaśnienie w tekście) E ;'PSB Rł.N Arrangement of honey bee lines according to their affinity to the population breening in Poland odrębności linii możemy mówić dopiero wtedy, kiedy wielkość roznicy w stosunku do innych linii przekracza poziom Jej wewnętrznego zróżnicowania. Nasze przeciętne wskaźniki podobieństwa sygnalizują istnienie dostatecznie wielkich różnic pomiędzy niektórymi liniami, aby można było je udowodnić statystycznie. Dowód taki przeprowadziliśmy. Na 153 możliwych kombinacji w porównywaniu po dwie pasieki (pasiekę B wyłączono z porównania), w 83 (54%) przypadkach stwierdzono istotność różnicy pod względem przynajmniej jednej cechy (P = 0,01). Trzema cechami różni się istotnie pasieka C od pasieki M, N, P, R, S a także: D od N, R, E od S, F od R, G od N, R, S, Ł od N i M od R; natomiast dwoma cechami: C od D, D od M, 0, P. S, E od M, N, 0, P, R, F 24

9 ~MR~~G~~~~H~RJ~~L~~~~M~K~ l\l od S, R od S,i jedną cechą: C od D, E, K, L, D od E, F, K, L, E od G. ~~F~~~H~~~~~~~~I~~~J~~~~K ~~~~~L~~~~~~M~~~~O~~~P~~G odk,l. Ryc. 3. Dendryt linii pszczół selekcjonowanych w Polsce (objaśnienie w tekście) Dendryt of honey bee lines breeding in Poland Niektóre z linii odróżniają się dość znacznie od pozostałych (pasieki N.i M), natomiast między innymi różnice są mniejsze (pasieki A, D, F, H, G). Można określić podobieństwo każdej z l~ii do całej populacji pszczół w polskich pasiekach zarodowych. Jako miarę tego przyjęliśmy sumj wskaźników podobieństwa rojów danej linii do rojów pozostałych linii. Otrzymaliśmy wartości od 66,2 dla pasieki G do 132,9 dla pasieki N. Populacja pszczół pasieki G jest zatem naj bliższa pod względem morfolo- 25

10 gicznym do wszystkich linii pszczół selekcjonowanych w kraju. Inaczej: linia G zajmuje środkową pozycję, od której oddalają się mniej lub więcej pozostałe linie. Charakteryzuje ona najlepiej typ morfologiczny pszczoły polskich pasiek zarodowych. Natomiast linia w pasiece N jest najbardziej odległa od tego środka. Na rycinie 2 uporządkowano wszystkie linie według ich stopnia odrębności, przyjmując skalę od O (dla pasieki G) do 1,0 (dla pasieki N). Środkowa pozycja pasieki G uwidacznia się także i w innym uporządkowaniu, które przedstawia dendryt na rycinie 3. Połączono na nim te linie pszczół, które są do siebie najbardziej podobne pod względem morfologicznym. Na przykład pszczoły linii E są najbardziej podobne do pszczół linii N, a te dwie linie łączą sięz pozostałymi przez linię F. Należy jednak pamiętać, że liczbowa odległość linii N od linii F nie równa się sumie odcinków NE i EF. Na dendrycie są tylko przedstawione odległości pomiędzy dwoma bezpośrednio sąsiadującymi liniami. Miejsce danej linii w dendrycie informuje jednak o stopniu jej podobieństwa do innych linii. Na przykład linia J jest bliższa podobieństwem morfologicznym do linii C, D, F, niż do linii R, K, L W rzeczywistości odległość linii J wynosi: od linii C - 2,6, od D - 2,5 i od F - 2,7, a od linii R - 8,2, od K - 4,4 i od I - 5,8. WNIOSKI Pomiędzy pasiekami zarodowymi w kraju występuje dość duże zroznicowanie wartości cech morfologicznych pszczół robotnic. Dla każdej linii można opracować standard morfologiczny pszczoły pozwalający na odróżnienie jej od większości innych linii. W celu opracowania standardu morfologicznego i sprawdzenia go należy: 1) przeprowadzić badania morfologiczne przynajmniej rojów w każdej linii, 2) do badań wybierać roje w pasiece losowo, 3) określić zmienność cech robotnic między pokoleniami selekcjonowanych matek. LITERATURA B a r b a c k i S. (1951) - Doświadczenia kombinowane. Warszawa, PWRiL B o r n u s L. (1964) - Jednolity system hodowli zarodowej pszczół. Warszawa. PZP i eso. B o r n u s L., D e m i a n o w i c z A., G r o m i s z M. (1966) - Morfometryczne badania krajowej pszczoły miodnej Apis mellifica L. Pszczelno Zesz. Nauk., 10 (1-4) : 1-46 B o r n u s L. i G r o m i s z M. (1969) - Matematyczne modele populacji pszczół różnych ras. Pszczelno Zesz. Ntnsk., 13 (1-3) :

11 B o r n u s L., G r o m i s z M. i Vel i c z k o v V. (1967) - Ocena linii zarodowych pszczół w Polsce metodą taksonomii wrocławskiej. Pszczelno Zesz. Nauk., 11 (1-2) : B o r n u s L. i M a c k i e w i c z D. (1966) - Morfologiczna ocena linii zarodowych pszczoły krajowej na podstawie pięcioletnich badań. Pszczelno Zesz. Nauk., 10 (1-4) : G r o m i s z M. (1967) - Przydatność niektórych cech morfologicznych w systematyce wewnątrz gatunku Apis mellifica L. Pszczelno Zesz. Nauk., 11 (1-3) : G r o m i s z M. (1971) - Tergity odwłokowe jako wskaźnik wielkości ciała pszczoły. Pszczelno Zesz. Nauk., 15 (1-2) : G r o m i s z M. (1972) - Ocena morfologiczna pszczół z pasiek zarodowych. Pszczelno Zesz. Nauk., 16: 1-22 G r o m i s z M. i B o r n u s L. (1971) - Morfologiczno-matematyczne modele populacji pszczoły krajowej. Pszczelno Zesz. Nauk., 15 (1-2 : 1-14 G r o m i s z M. i B o r n u s L. (1972) - Zmienność szerokości IV tergitu odwłokowego u pszczoły krajowej. Pszczelno Zesz. Nauk., 16 : MOP<I>0310fI14ECKA51 XAPAKTEPI1CTI1KA n4e31 CE31EKUI10HI1PYEMbIX B n031bilie M. f P o M H li! H 31. U H e c b JI 51 Pe3IOMe B rr..1i:ejiajihcb MOP<POJIOmąecKHe HCCJIe.1l:0BaHH5I 149 nsenoceaea H3 19 nne- MeHHblX nacex, Paaaocrs Cpe.1l:HHX 3HaąeHHll npnanaxos.1i:ji5i nacex pabh5ijiacb: li!hphha IV 6pIOlI!HOrO reptara OT 2,26 MM.11:0 2,56 MM..1I:JIHHa x060tka OT 6,1 MM.11:0 6,49 MM, Ky6HTaJIbHblll HH.1I:eKC OT 39,0.11:065,7. Me)K.1I:Y OT.1I:eJIbHblMH nacexaxa (JIHHH5IMH rrsen) ssrcrynaer.1i:obojibho 60JIblI!a51.1I:H<p- <pepehli.halui5i 3HaąeHHll MOP<POJIOmąecKHx npnsaaxon.,uji5i Ka)K.1I:Oll JIHHHH MO)KHO nupa- 60TaTb Mop<P0JIOmąecKHll CTaH.1I:apT. MORPHOLOGICAL CHARACTERISTIC OF HONEY BEE LINES BREEDING IN POLAND M i c h a ł G r o m i s z and L e o n a r d C i e ś l a Summary In the years of bees from 149 colonies, in the 19 breeding apiaries were morphologicaly investigated. The range of means value of the morphological features were as follows: the width of the IV tergit of abdomen - from 2,26 mm to 2,56 mm, the length of tongue - from 6,01 mm to 6,49 mm, value of cubital index - from 39,0 to 65,7. There are big differentiation in the value of morphological features between some of apiaries (breeding lines). It is possible to find morphologicaly standard for each breeding line.