D. Cebula Wrocław University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości przedsiębiorstwa z branży produkcji żywności JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, ryzyko płynności, zarządzanie kapitałem obrotowym. Streszczenie: Raport zawiera zarządzaniem ryzykiem płynności w oparciu o zarządzanie kapitałem obrotowym. Ukazanie wykorzystania dwóch rodzajów strategii zarządzania kapitałem obrotowym oraz ocena skuteczności ich zastosowania.
Wstep Zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa ma na celu ułatwić przedsiębiorstwu funkcjonowanie przy obecnie występującym ryzyku oraz wspierać proces podejmowania decyzji, który uwzględnia ryzyko poprzez wszelakiego rodzaju działania i instrumenty. Sprawne zarządzanie ryzkiem rzutuje na możliwość wykrycia czynników ryzyk, jakie są powiązane z działalnością. Dodatkowo jednostka gospodarcza ma szansę zabezpieczyć się przed negatywnymi skutkami ryzyka, jak również skorzystać z możliwości znajdujących się w ryzyku. Zarządzanie ryzykiem powinno być kontynuowane oraz systematycznie dokonywane w przedsiębiorstwie przy zastosowaniu odpowiednich modelów. Działania powinny być powiązane ze strategią działalności przedsiębiorstwa. Celem procesu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie jest zapewnienie osiągnięcia podstawowych celów dla danego przedsiębiorstwa - w związku z tym jest to jeden z głównych elementów całkowitego zarządzania całym przedsiębiorstwem. Aby skutecznie zarządzać ryzykiem przedsiębiorstwa należy używać odpowiednich instrumentów mających na celu umożliwienie poznania ryzyka, oceny rozmiaru ryzyka oraz rozpoczęcia działań wzmacniających pozytywne a niwelujących negatywne skutki ryzyka. Zatem cały system powinien mieć bardzo dobrze ukształtowane instrumenty oraz dobrze dopasowane działania, które będą sukcesywnie wcielane w życie gdy pojawi się konkretny rodzaj ryzyka 1. Wykonanie procesu zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa zazwyczaj eliminuje niesprzyjające odchylenia od przewidywanych wyników przedsiębiorstwa. Cały proces należy nadzorować oraz oceniać biorąc pod uwagę jego efektywność. Dzięki temu możliwe jest wyznaczenie słabych punktów procesu, a także odnalezienie błędów, które można popełnić podczas realizacji. Jednym z typów ryzyk z jakimi musi się zmagać przedsiębiorstwo jest ryzyko płynności. Kojarzy się ono z płynnością aktywów oraz wymagalności kapitałów. Przedsiębiorstwo posiada możliwość terminowego regulowania wymaganych zobowiązań, wtedy gdy ma satysfakcjonujący poziom płynnych aktywów albo sposobność pozyskania dodatkowych środków. Zachowanie płynności należy do czynników, które odnoszą się do skutecznego działania gospodarczego. Do analizy płynności wykorzystuje się wskaźniki takie jak bieżący, podwyższony oraz gotówkowy. Dzięki nim można ocenić możliwość sfinansowania aktualnych zobowiązań. Minimalizacja ryzyka płynności można osiągnąć poprzez odpowiednie zarządzanie kapitałem obrotowym. Opis wybranej metody zarządzania kapitałem obrotowym Kapitał obrotowy wchodzi w skład kapitału długoterminowego przedsiębiorstwa pokrywając koszty aktywów obrotowych. Wartość kapitału obrotowego wyznacza się z różnicy między aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Występują trzy możliwości ujemna lub dodatnia wartość kapitału obrotowego, a także sytuacja w której kapitał obrotowy równy jest zero. Dodatnia wartość kapitału obrotowego występuje gdy wielkość aktyw obrotowych jest większa od zobowiązań krótkoterminowych, zaś gdy zachodzi odwrotna sytuacja mamy do czynienia z ujemną wartością kapitału obrotowego. W pierwszym przypadku zobowiązania krótkoterminowe oraz kapitał obrotowy pokrywają majątek 1 Nowak E., Rachunkowość w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2010 r., str. 20
obrotowy. W drugim przypadku zobowiązania finansują w pełni majątek obrotowy, ale również w części funduje majątek trwały. Trzecia ewentualność spowodowana jest równością między aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Kapitał obrotowy może podzielić na dwie części : kapitał obrotowy operacyjny, który jest związany z działalnością operacyjna przedsiębiorstwa i kapitał obrotowy nieoperacyjny, który odnosi się do działalności pozaoperacyjnej. Potrzeba na operacyjny kapitał obrotowy kształtowana jest poprzez wartości operacyjnych składników majątku obrotowego oraz zobowiązań krótkoterminowych. Operacyjny majątek obrotowy jest formowany poprzez kilka czynników, takich jak: rodzaj produkowanych wyrobów, długość cyklu operacyjnego, poziom sprzedaży, polityka dotycząca sposobu zarządzania zapasami, polityka kredytowa wobec odbiorców 2. Składniki operacyjnych aktywów obrotowych oraz operacyjnych zobowiązań krótkoterminowych ulegają zmianom podczas działalności przedsiębiorstwa, w związku z tym ma to wpływ na zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Różnice w zapotrzebowaniu na operacyjny kapitał obrotowy powoduje powstawanie typowych następstw dla sytuacji płatniczej przedsiębiorstwa w ciągu roku obrotowego. Ograniczenie negatywnych skutków braków operacyjnego kapitału obrotowego można osiągnąć poprzez wykazanie ujemnego nieoperacyjnego kapitału obrotowego. Powstanie ujemnego nieoperacyjnego kapitału obrotowego powoduje, że kapitał obrotowy nie ulega zmianie, zaś zobowiązania krótkoterminowe wzrastają. Dzięki temu przedsiębiorstwo może zachować operacyjne zobowiązania krótkoterminowe na poziomie, który wynika z terminów rozliczeń. Jednak istnieje negatywna strona takiego rozwiązania w postaci zaciągnięcia kredytów. Nadwyżka operacyjnego kapitału obrotowego umożliwia przeznaczenie środków pieniężnych na takie cele nieoperacyjne jak krótkoterminowe inwestycje. Zarówno ujemna, jak i dodatnia wartość operacyjnego kapitału obrotowego powstają naprzemiennie, skłaniając tym samym menadżerów do podejmowania różnych decyzji, by mów utrzymać zapotrzebowania na kapitał obrotowy na wyrównanym i dogodnym dla przedsiębiorstwa poziomie. W związku z tym jednostki gospodarcze stosują strategie zarządzania kapitałem obrotowym. Wyróżnia się trzy rodzaje strategii: 1. strategia agresywna, która opiera się na znacznym udziale zobowiązań krótkoterminowych w finansowaniu przedsiębiorstwa, a także na minimalizowaniu środków pieniężnych, należności i zapasów; 2. strategia konserwatywna polegająca na podtrzymaniu wysokiego poziomu środków pieniężnych, należności i zapasów oraz na pokrywaniu wszelakich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwu wyłącznie zobowiązaniami długoterminowymi; 3. strategia umiarkowana, która jest pośrednia miedzy agresywna i konserwatywną 3. 2 Kusak A., Płynność, analiza i sterowanie, Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2006 r., str. 62 3 Rutkowski A., Zarządzanie finansami, Polskie wydawnictwo ekonomiczne, Warszawa, 2000 r., str. 350
Ocenę efektywności strategii zarządzania kapitałem obrotowym można ocenić za pomocą wskaźnika bieżącej płynności finansowej oraz wskaźnika zyskowności aktywów. Przy pomocy wskaźnika bieżącej płynności finansowej przedsiębiorstwo jest w stanie określić w jakim stopniu aktywa obrotowe pokrywają zobowiązania krótkoterminowe. Wyznacza się go w następujący sposób: Wskaźnik bieżącej płynności finansowej = Aktywa obrotowe / Zobowiązania krótkoterminowe Źródło: Czekaj J., Desler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1996 r., str. 215 Wskaźnik zyskowności aktywów należy do grupy wskaźników opisujących rentowność przedsiębiorstwa. Jego wartość jest zależna od wszystkich zdarzeń do których doszło podczas całego roku obrotowego i jest wyrażana procentowo. Można go wyznaczyć w następujący sposób: Wskaźnik zyskowności aktywów = Zysk netto/ Aktywa ogółem Źródło : Czekaj J., Desler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1996 r., str. 211 Przykład zastosowania metody w przedsiębiorstwie z branży produkcji żywności W badanym przedsiębiorstwie sprawdzono w latach 2010 i 2011 zarządzanie kapitałem obrotowym biorąc pod uwagę strategię agresywną oraz konserwatywną. W przypadku strategii agresywnej ulegają zmniejszeniu zapasy, należności oraz środki pieniężne. Do obliczeń dokonano założeń, więc w roku 2010 łączna zmianę aktywów obrotowych wyniosła 150 000, zaś w 2011 o 200 000. Po dokonaniu korekty wartości aktywów obrotowych została obliczona wysokość kapitału obrotowego. Poniższa tabela przedstawia wyniki przeprowadzonych obliczeń. Tabela nr 1 Zestawienie wartości kapitału obrotowego przy użyciu strategii agresywnej rok wielkość kapitału obrotowego 2010-28041300 2011 1855800 Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych oraz Kusak A., Płynność, analiza i sterowanie, Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2006 r. Następnie można obliczyć wskaźniki pozwalające ocenić efektywność agresywnego zarządzania kapitałem obrotowym. Do tego pomiaru zostały wykorzystane: wskaźnik bieżącej płynności finansowej oraz wskaźnik zyskowności kapitału. Tabela nr 2 Zestawienie wartości wskaźników bieżącej płynności finansowej oraz zyskowności aktywów wskaźnik bieżącej rok wskaźnik ROA płynności finansowej 2010 0,350604207 1,11% 2011 1,14023501 2,11% Źródło: Obliczenie własne na podstawie sprawozdań finansowych oraz Czekaj J., Desler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1996.
Podsumowując strategię agresywną w roku 2010 można zaobserwować ujemną wartość kapitału obrotowego co oznacza, że zobowiązania finansują w całości majątek obrotowy, ale również po części majątek trwały. Natomiast w roku 2011 występuje już wartość dodatnia. Rzutuje to na wartości wskaźników, które diametralnie uległy zmianie porównując rok 2010 do 2011. Strategia konserwatywna charakteryzuje się zwiększeniem wielkości zapasów, należności oraz środków pieniężnych. Do tych obliczeń przyjęto wzrost aktywów obrotowych w roku 2010 o 150 000, a w 2011 o 200 000. Przyjmując poprawione wartości obrotowych wyliczono kapitał obrotowy. Poniższa tabela zawiera wynik obliczeń. Tabela nr 3 Zestawienie wielkości kapitału obrotowego przyjmując strategię konserwatywną rok wielkość kapitału obrotowego 2010-5488600 2011 2255800 Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych oraz Kusak A., Płynność, analiza i sterowanie, Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2006 r. Wartości kapitału obrotowego podobnie jak w przypadku strategii agresywnej a roku 2010 przyjmują wartość ujemną, natomiast w 2011 wartość dodatnią. Jedyną różnicą jaką można zaobserwować to kwota związana w tym przypadku ze zwiększeniem aktywów obrotowych. W następnej kolejności została wyliczona wartość wskaźników, które mają na celu pomóc porównać obydwie strategie. Tabela nr 4 Zestawienie wartości wskaźników bieżącej płynności finansowej oraz zyskowności aktywów. rok wskaźnik bieżącej płynności finansowej wskaźnik ROA 2010 0,872891993 1,04% 2011 1,170461329 2,10% Źródło: Obliczenie własne na podstawie sprawozdań finansowych oraz Czekaj J., Desler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 1996 r. Porównując strategię konserwatywną z agresywną można spostrzec różnorodność w wynikach dotyczących wskaźników. W związku z wyższym poziomem kapitału obrotowego w przypadku strategii konserwatywnej występuje spadek zyskowności aktywów, który została zrekompensowana wyższymi wartościami wskaźnika bieżącej płynności finansowej. Przyjmując ze jego optymalna wartość powinna znajdować się w przedziale od 1,0 do 1,2, w roku 2011 w sytuacji zarządzania kapitałem obrotowym strategią konserwatywną mamy do czynienia z obawą osiągnięcia nadpłynności. Pomimo osiągnięcia w przypadku strategii agresywnej lepszej sytuacji zyskowności aktywów, przedsiębiorstwo może posiadać problemy z płynnością finansową zważając na niskie wartości wskaźnika płynności zwłaszcza w roku 2010 gdzie uzyskał 0,35. Podsumowanie Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie związane jest z uproszczeniem działalności przedsiębiorstwu z obecnym ryzykiem, a także ułatwienie procesu podejmowania decyzji przy użyciu różnych instrumentów. Jednym z typów ryzyk jest
ryzyko płynności, które jest powiązane z poziomem płynności aktywów i stopniem wymagalności kapitałów. Przedsiębiorstwo ma możliwość regulowania wymagalnych zobowiązań wtedy, gdy posiada zadowalający poziom płynnych aktywów. Aby skutecznie minimalizować ryzyko utraty płynności należy odpowiednio zarządzać kapitałem obrotowym. Kapitał obrotowy przedsiębiorstwa pokrywa koszty aktywów obrotowych i jest składnikiem kapitału długoterminowego przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę strategię zarządzania kapitałem obrotowym, w badanym przedsiębiorstwie najlepszym sposobem na minimalizacje ryzyka płynności jest strategia konserwatywna, która się charakteryzuje wzrostem wartości aktywów obrotowych. Poprzez takie działanie wskaźnik bieżącej płynności finansowej jest na satysfakcjonującym poziomie. Sprowadza się to do skutecznej metody zarządzanie ryzykiem w danym przedsiębiorstwie, co pozwoli na utrzymanie pozycji na rynku oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa na bankructwo. Strategia agresywna okazała się być nie skuteczną. W wyniku obniżenia stanu środków pieniężnych, zapasów oraz należności można zaobserwować w badanym przedsiębiorstwie zdecydowany spadek płynności w przedsiębiorstwie. W takim wypadku przedsiębiorstwo powinno rozważyć wdrożenie strategii konserwatywnej.
Bibliografia 1. Kowalczyk A., Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji żywności, http://ssrn.com/abstract=2249916 2. Rutkowski A., Zarządzanie finansami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2000 r. 3. E. Nowak, Rachunkowość w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010 4. A. Kusak, Płynność finansowa. Analiza i sterowanie, Warszawa 2004 5. Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, PWN, Warszawa 1996 6. Karmańska A., Ryzyko w rachunkowości, Difin, Warszawa 2008 7. 3. Urbańczyk E. (red.), Nowe tendencje w zarządzaniu wartością przedsiębiorstwa Aktualny stan i perspektywy rozwoju Tom I, Wydawnictwo Kreos, Szczecin 2003. 8. 4. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. 9. 5. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008. 10. 6. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 11. 7. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269 12. 8. Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management appro-ach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12 19 13. 9. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192. 14. 10. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. 15. 11. Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262. 16. 12. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, 42-53. 17. 13. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90. 18. 14. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160. 19. 15. Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, 130-137. 20. 16. Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp.198-214.
21. 17. Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1971158 22. 18. Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp. 428-429. 23. 19. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 24. 20. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, 352-358. 25. 21. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 26. 22. Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161. 27. 23. Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, 104-105. 28. 24. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 29. 25. Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague. 30. 26. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zme-nu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp. 108-114. 31. 27. Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics