SPIS TREŚCI Przedmowa...................... 1. DZIECI I MŁODZIEŻ NIEPEŁNOSPRAWNA Czesław Szmigiel 1.1. Definicja pojęcia dziecko niepełnosprawne........ 1.2. Dzieci i młodzież niepełnosprawna dane statystyczne.... 1.3. Klasy integracyjne w szkole, w przedszkolu szansą lepszego rozwoju dzieci niepełnosprawnych............ 1.4. Sport niepełnosprawnych.............. 2. ROZWÓJ FIZYCZNY DZIECKA i jego zaburzenia Czesław Szmigiel, Teresa Całka-Lizis............ 2.1. Morfologiczne i fizjologiczne cechy organizmu dziecięcego... Wzrastanie i zwiększanie masy ciała........... Zmiany proporcji ciała w okresie rozwoju i wzrastania.... Wiek biologiczny (rozwojowy)............ 2.2. Rozwój wybranych narządów i układów......... Narząd ruchu i układ kostny............. Układ mięśniowy i stawowy............. Układ nerwowy.................. Najczęstsze odchylenia w dynamice i harmonii wzrastania i dojrzewania somatycznego.............. 2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego........... 2.4. Warianty rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży....... Dziecko z małą urodzeniową masą ciała......... Definicja małej masy urodzeniowej........... Częstość występowania małej masy urodzeniowej...... Przyczyny małej masy urodzeniowej.......... Rozwój fizyczny dzieci z małą urodzeniową masą ciała.... Stymulacja mięśni noworodka wcześniaka........ Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży z otyłością i nadwagą Czesław Szmigiel................... Znaczenie aktywności ruchowej w prewencji i leczeniu otyłości i nadwagi Czesław Szmigiel............ Dieta ubogokaloryczna w zapobieganiu i leczeniu otyłości i nadwagi Rozwój fizyczny dzieci z zespołem Downa Czesław Szmigiel.. Piśmiennictwo................... Siatki centylowe i ilustracje............... 3 13 13 16 17 18 20 21 21 22 22 23 24 24 26 27 28 28 34 34 34 34 35 36 37 38 40 42 43 46 48
6 Spis treści 3. ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY MAŁEGO DZIECKA i jego zaburzenia Czesław Szmigiel.......... 3.1. Związki między rozwojem motorycznym a psychicznym... 3.2. Rozwój ruchowy................. 3.2.1. Rola rdzenia kręgowego, pnia mózgu i kory mózgowej w zachowaniu ruchowym.......... 3.2.2. Rozwój ruchowy noworodka i dziecka w pierwszym kwartale życia................ 3.2.3. Rozwój ruchowy dziecka w pierwszym roku życia 3.2.4. Rozwój postawy ciała............ 3.2.5. Rozwój funkcji siadania........... 3.2.6. Rozwój pionizacji i ruchów lokomocyjnych.... 3.3. Integracja funkcji percepcyjno-motorycznych....... 3.3.1. Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej..... 3.4. Indywidualne różnice i zaburzenia rozwoju psychoruchowego.. 3.5. Wpływ środowiskowych czynników na rozwój psychoruchowy dziecka w 1. roku życia.............. 3.5.1. Korzystne czynniki dla rozwoju psychoruchowego dziecka 3.5.2. Niekorzystne czynniki dla rozwoju psychoruchowego dziecka 3.6. Choroby zakaźne matki w okresie ciąży zaburzające rozwój płodu, a po urodzeniu rozwój psychoruchowy dziecka... 3.7. Rozwój psychoruchowy w 2. i 3. roku życia....... 3.8. Charakterystyka rozwoju psychoruchowego dziecka w wieku przedszkolnym 3-6 lat.............. 3.9. Podstawowe metody oceny rozwoju psychoruchowego małego dziecka.................... 3.9.1. Pojęcie normy rozwojowej........... 3.10. Rozwój umysłowy................. Upośledzenie umysłowe.............. 3.11. Pedagogika lecznicza według Montessori w rehabilitacji dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego........ Rozwój społeczny................ 3.12. Wczesna stymulacja rozwoju psychoruchowego dzieci z grupy ryzyka z uszkodzeniem mózgu............ 3.12.1. Etiopatogeneza wczesnych uszkodzeń mózgu... 3.12.2. Stymulacja czuciowo-ruchowa........ 3.12.3. Częstość, intensywność i czas trwania stymulacji.. 3.12.4. Wczesna stymulacja rozwoju dzieci z grupy ryzyka z uszkodzeniem mózgu............. 3.12.5. Najcześciej stosowane metody stymulacji sensorycznomotorycznej.............. 55 55 56 56 57 59 60 62 63 64 65 66 68 68 69 70 72 74 75 86 86 89 91 91 93 94 94 95 96 96
Spis treści Ilustracje..................... 4. CIĄŻA RYZYKA, DZIECKO RYZYKA I CZYNNIKI RYZYKA Czesław Szmigiel, Wojciech Kiebzak............ 4.1. Ciąża wysokiego ryzyka i dziecko ryzyka......... 4.2. Czynniki ryzyka anamnestycznego i symptomatycznego.... 5. PODSTAWY DIAGNOZY I TERAPII INTEGRACJI SENSO- RYCZNEJ Zbigniew Przyrowski............ 5.1. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej....... Definicja integracji sensorycznej........... 5.2. Wybrane systemy sensoryczne............ System przedsiąkowy................ System dotykowy................. System proprioceptywny.............. System słuchowy................. Główne założenia teorii integracji sensorycznej...... 5.3. Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej...... Dzieci z trudnościami w uczeniu się.......... Zespół ADHD.................. Mózgowe porażenie dziecięce............ Autyzm.................... Zespół Downa.................. 5.4. Diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej........ Wywiad.................... Testy integracji sensorycznej............. Kliniczna obserwacja................ Badanie reakcji posturalnych............. Funkcje okoruchowe................ Napięcie mięśniowe................ Kokontrakcja.................. Reakcje równoważne................ 5.5. Zaburzenia integracji sensorycznej........... 5.5.1. Zaburzenia rozwoju ruchowego na bazie sensorycznej Zaburzenia posturalno-okoruchowe........ Zaburzenia kontroli postawy.......... Zaburzenia napięcia mięśniowego........ Dysfunkcje okoruchowe............ Zaburzenia rozwoju mowy........... Zaburzenia orientacji przestrzennej........ Zaburzenia percepcji wzrokowej......... Dyspraksja................. 7 100 102 117 117 119 123 125 125 125 126 128 128 129 130 131 133 133 134 136 137 138 139 139 140 141 141 143 143 144 144 145 145 145 145 147 147 149 150 150 151
8 Spis treści 5.5.2. Zaburzenia modulacji sensorycznej........ Neurofizjologia modulacji........... Dysfunkcje związane z modulacją bodźców przedsionkowo-proprioceptywnych............ Niepewność grawitacyjna........... Nietolerancja ruchu............. 5.5.3. Dysfunkcje wynikające z zaburzeń modulacji bodźców dotykowych.................. Obronność dotykowa............. 5.5.4. Terapia zaburzeń integracji sensorycznej....... Piśmiennictwo................... Ilustracje..................... 6. ZABURZENIA BUDOWY I POSTAWY CIAŁA U DZIECI... 6.1. Rozwój embrionalny i płodowy układu szkieletowego Krzysztof Spodaryk.................... Kształtowanie się kręgosłupa w rozwoju embrionalnym.... Kształtowanie się kończyn w rozwoju embrionalnym..... Kształtowanie się stawów.............. Osteogeneza................... Modelowanie kości................ Mineralizacja tkanki kostnej............. Ilustracje...................... 6.2. Rozwój postawy ciała w ontogenezie Czesław Szmigiel, Wojciech Kiebzak.................... 6.2.1. Związki między rozwojem postawy ciała a rozwojem motorycznym.................. 6.2.2. Zmysł równowagi a rozwój postawy ciała....... 6.3. Wady postawy ciała u dzieci i młodzieży Paweł Lizis, Teresa Całka-Lizis.................... 6.3.1. Pojęcie postawy ciała............. 6.3.2. Prawidłowa postawa ciała............ 6.3.3. Pojęcie postawy wadliwej, wady postawy, błędy postawy 6.3.4. Etiologia wad postawy ciała........... Wady wrodzone kości............. Wady wrodzone mięśni............ Wady wrodzone układu nerwowego........ Wady nabyte................ 6.3.5. Patomechanizm powstawania wad postawy...... 6.3.6. Charakterystyka wad postawy u dzieci i młodzieży.. 153 156 158 158 159 159 159 161 162 166 169 169 170 171 172 173 174 175 175 176 179 179 181 184 185 185 186 187 187 188 189 189 190 191 192
Spis treści Plecy okrągłe (dorsum rotundum)......... Plecy wklęsłe (dorsum concavum)......... Plecy okrągło-wklęsłe (dorsum rotundo-concavum)... Plecy płaskie (dorsum planum).......... Boczne skrzywienia kręgosłupa (scoliosis)...... Wady klatki piersiowej............. Wady kończyn dolnych............. Ilustracje.................. 6.4. Ćwiczenia korekcyjne w wadach postawy ciała Paweł Lizis, Teresa Całka-Lizis.................. 6.4.1. Ćwiczenia ogólnorozwojowe........... 6.4.2. Ćwiczenia specjalne.............. 6.4.3. Ćwiczenia elongacyjne............. 6.4.4. Ćwiczenia antygrawitacyjne........... 6.4.5. Ćwiczenia nawyku prawidłowej postawy ciała..... 6.4.6. Ćwiczenia oddechowe............. 6.4.7. Ćwiczenia Klappa.............. 6.4.8. Pływanie................. 6.4.9. Gry i zabawy ruchowe............. 7. ZABURZENIA ROZWOJU MOTORYCZNEGO DZIECKA W CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO........ 7.1. Organizacja i funkcja układu nerwowego Czesław Szmigiel.. 7.1.1. Przekazywanie informacji między neuronami..... 7.1.2. Funkcja czuciowo-sensoryczna oś czuciowa..... 7.1.3. Funkcja motoryczna oś ruchowa......... 7.1.4. Funkcja integracyjna ośrodkowego układu nerwowego.. Ilustracje...................... 7.2. Wady rozwojowe oraz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstałe w życiu płodowym w okresie okołoporodowym i noworodkowym Czesław Szmigiel........... 7.2.1. Przyczyny uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. 7.2.2. Embriopatie i fetopatie wirusowe......... Różyczka wrodzona.............. Zakażenia wirusem cytomegalii.......... Zakażenia herpes wirusowe........... Zakażenia wirusem nabytego niedoboru odporności HIV. 7.2.3. Fetopatie bakteryjne............. Listerioza................. Kiła wrodzona................ 9 192 193 193 193 193 194 194 197 201 202 202 202 203 203 203 204 204 204 205 207 207 208 209 209 210 211 212 215 215 217 217 218 219 219 219 220 220
10 Spis treści 7.2.4. Fetopatie wywołane przez pasożyty........ Toksoplazmoza wrodzona............ 7.2.5. Wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego.. 7.2.6. Niedotlenienie niedokrwienie.......... Niedotlenienie i niedokrwienie płodu w okresie ciąży.. Zespół niedotlenienia i niedokrwienia u noworodka (zespół zamartwicy)................. 7.2.7. Resuscytacja noworodka urodzonego w zamartwicy... 7.2.8. Krwawienia śródczaszkowe w okresie okołoporodowym i noworodkowym.............. 7.3. Mózgowe porażenie dziecięce Czesław Szmigiel...... 7.3.1. Definicja zespołu............... 7.3.2. Częstość występowania i przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego................. 7.3.3. Objawy kliniczne i postacie mózgowego porażenia dziecięcego................... 7.3.4. Charakterystyka poszczególnych postaci mózgowego porażenia dziecięcego............... Obustronne porażenie kurczowe diplegia spastica... Porażenie czterokończynowe tetraplegia spastica.. Porażenie kurczowe połowicze hemiplegia spastica.. Postać móżdżkowa mózgowego porażenia dziecięcego.. Postać pozapiramidowa mózgowego porażenia dziecięcego Postać mieszana mózgowego porażenia dziecięcego.. 7.3.5. Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego.... Indywidualne obrazy kliniczne mózgowego porażenia dziecięcego.................. Ilustracje kliniczne.................. 7.4. Kompleksowa rehabilitacja dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym Dorota Gazurek i Monika Gasińska...... 7.4.1. Ocena fizjoterapeutyczna dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym................. Ocena zaburzeń ułożenia dziecka i jego ruchów.... Ocena wpływu przetrwałych odruchów pierwotnych na czynność motoryczną.............. Ocena zaburzeń napięcia mięśniowego....... Ocena zaburzeń rozowoju odruchów postawy i prostowania Ocena zaburzeń rozwoju innych automatyzmów ruchowych Reakcje równoważne............. 222 222 223 224 224 229 231 233 236 239 239 240 249 251 251 252 253 254 255 256 257 258 260 262 273 273 273 275 275 277 280 281
Spis treści Ocena zaburzeń rozwoju motorycznego....... Ocena zaburzeń siły mięśniowej......... Ocena zakresu ruchów w stawach obwodowych range of motion (ROM)................ 7.4.2. Usprawnianie ruchowe dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym................. Kinezyterapia................ Fizykoterapia................ Hydroterapia................ Zaopatrzenie ortopedyczne........... Terapia zajęciowa.............. Hipoterapia jako metoda rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z mózgowym porażeniem dziecięcym Czesław Szmigiel, Dorota Gazurek.... Wpływ hipoterapii na równowagę i postawę ciała oraz funkcję chodu................ Muzykoterapia............... Logopedoterapia............... Porady specjalistyczne............. Inne metody terapeutyczne........... Piśmiennictwo............... Ilustracje.................. 7.5. Dysrafizm rdzenia przepuklina oponowo-rdzeniowa Czesław Szmigiel, Wojciech Kiebzak.............. 7.5.1. Określenie choroby.............. 7.5.2. Epidemiologia i etiologia przepukliny oponowo-rdzeniowej 7.5.3. Obraz kliniczny przepukliny oponowo-rdzeniowej... 7.5.4. Relacje objawów klinicznych i zmian morfologicznych ośrodkowego układu nerwowego u dzieci z przepukliną oponowo-rdzeniową............. Wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego... Wodogłowie................ Zaburzenia wzroku.............. Zaburzenia poznawcze............. Rozwój umysłowy i zaburzenia mowy........ 7.5.5. Diagnostyka przedporodowa (prenatalna)...... 7.5.6. Postępowanie w okresie porodu, w okresie noworodkowym i niemowlęcym.............. 7.5.7. Postępowanie lecznicze u dziecka z przepukliną oponowordzeniową w okresie wczesnym.......... 7.5.8. Postępowanie lecznicze u dzieci z przepukliną oponowordzeniową w okresie późniejszym......... 11 283 284 284 285 286 290 290 291 292 292 294 297 298 298 299 300 301 303 303 303 304 305 305 306 307 307 307 308 309 311 314
12 Spis treści Ilustracje...................... 7.6. Kompleksowa rehabilitacja dzieci z przepukliną oponowordzeniową Dorota Gazurek i Monika Gasińska...... 7.6.1. Ocena fizjoterapeutyczna dzieci z przepukliną oponowordzeniową................. Ocena siły mięśniowej............. Ocena zakresu ruchów w stawach obwodowych.... Ocena istniejących deformacji i przykurczy...... Ocena zaburzeń czucia powierzchniowego i głębokiego.. Ocena rozwoju psychoruchowego dziecka małego.... Ocena poziomu sprawności ruchowej u dziecka starszego 7.6.2. Usprawnianie ruchowe dzieci z przepukliną oponowordzeniową................. Kinezyterapia................ Fizykoterapia................ Zaopatrzenie ortopedyczne........... Terapia zajęciowa............... Porady specjalistyczne............. Inne metody terapeutyczne........... Piśmiennictwo.................. Ilustracje.................... 316 319 323 323 323 324 325 326 326 327 327 328 333 334 335 336 337 337 338