SZANSA DLA DZIECI RYZYKA ZAPOBIEGANIA WYSTĄPIENIU (ŁAGODZENIU) ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH I ROZWOJOWYCH

Transkrypt

1 WCZESNA INTERWENCJA PSYCHOLOGICZNA czyli SZANSA DLA DZIECI RYZYKA ZAPOBIEGANIA WYSTĄPIENIU (ŁAGODZENIU) ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH I ROZWOJOWYCH Ośrodki i punkty wczesnej interwencji psychologicznej przeznaczone są dla rodziców z dziećmi w wieku od 0 do 5 lat. Nastawione są na pracę diagnostyczną, korekcyjną, stymulacyjną i terapeutyczną z dziećmi ryzyka i ich rodzinami. W związku z tym powstaje pytanie: Co to znaczy dziecko ryzyka? Jest to dziecko, które z powodu zaistniałych niekorzystnych czynników urodziło się chore, z różnymi wadami lub zachorowało w pierwszych latach swojego życia. Dzieci te wymagają szczególnej opieki, pracy wychowawczej i terapeutycznej. CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE WYSTĄPIENIU CHORÓB I ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH U DZIECI Czynniki dziedziczne i wrodzone Okres ciąży i porodu Pierwsze lata życia dziecka 1 / 7

2 nieprawidłowa bu- dowa genów, nieprawidłowy po- dział chromosomów w zapłodnionej ko- mórce, np.: zespół Downa, upośledzenie umy- słowe rodziców i in schorzenia w rodzinie obciążające następne pokolenia, zaburzenia meta- bolizmu komórkowe- go (przemiana mate- rii), np.: fenyloketo- nuria, zła budowa chro- mosomów, np.: ma - łogłowie, wcześniejsze poro- nienia, przedwczesne porody, martwe ciąże. zakażenia matki w okresie ciąży: wirusowe, bakteryjne, pasożytami, konflikt w obrębie czynnika Rh lub podgrup krwi A, B, AB, 0, pobieranie leków, np.: insulina, antybiotyki, działanie papierosów, alkoholu i in. środków psychoaktywnych, 2 / 7

3 promienie rentgenowskie, mechaniczne urazy, stan psychiczny matki, zbyt duże stężenie tlenu w inkubatorze, mechaniczne uszkodzenie przez zastosowanie kleszczy lub vacum, poród przedwczesny przy niskiej wadze urodzeniowej dziecka, zbyt duża waga urodzeniowa, ciężki, długotrwały poród, zanikanie tętna u dziecka, niedotle- nienie, poród z powikłaniami, ciąża przenoszona, wielość ciąż, niefizjologiczne ułożenie płodu przy porodzie. choroby zakaźne: zespoły zapalne opon mózgowych i mózgu wirusowe lub bakteryjne, np.: krztusiec 3 / 7

4 zatrucia, np.: ołowiem, posocznica, zaburzenia żywienia (pierwsze 2 lata życia), urazy czaszki i mózgu, izolacja społeczna, pozbawienie bliskich relacji z matką, poczucie porzucenia, zaburzenia w wydzielaniu hormonów, słaba lub brak właściwej stymulacji rozwoju psycho- ruchowego, zaniedbania, poważne błędy wycho- wawcze, patologiczne relacje w rodzinie, również z dzieckiem, patologia społeczna, 4 / 7

5 pobyt w domu małego dziecka. Dziecko (noworodek, niemowlę, małe dziecko), którego dotyczą niektóre z powyższych zjawisk (czasem wystarczy jeden czynnik, niekiedy kilka) powinno jak najszybciej znaleźć się pod opieką specjalistów. W zależności od rodzaju problemów: lekarzy, psychologa, logopedy. Jest to konieczne, aby z jednej strony dokonać wszechstronnej diagnozy stanu dziecka, a z drugiej określić rodzaje terapii i podjąć właściwe oddziaływania lub też wykluczyć problemy zdrowotne czy rozwojowe. Bardzo ważna, wręcz kluczowa jest tu współpraca rodziców ze specjalistami, szczególnie z psychologiem i logopedą. To właśnie rodzice mają największy wpływ na dziecko, dzięki codziennemu kontaktowi i związkom emocjonalnym z dzieckiem. Możliwe konsekwencje niezwrócenia uwagi na czynniki ryzyka: niewykrycie w porę chorób lub zaburzeń; późna diagnoza może dać nieodwracalne skutki, np.: mózgowe porażenie dziecięce: późne rozpoczęcie rehabilitacji dziecka kończy się zaprzepaszczeniem jego szans np.: na samodzielne chodzenie; podjęcie właściwej pracy w odpowiednim czasie daje w wielu wypadkach duże prawdopodobieństwo zniwelowania lub zahamowania negatywnych skutków porażenia, a także dość dobre rokowanie na przyszłość; autyzm wczesnodziecięcy: brak wczesnej rehabilitacji prowadzi do zamknięcia się w sobie dziecka, mutyzmu (brak mowy czynnej), upośledzenia umysłowego, natomiast wczesna interwencja psychologiczna w postaci właściwego oddziaływania wychowawczego i terapeutycznego łagodzi objawy autyzmu, wpływa stymulująco na rozwój intelektualny i społeczny dziecka; umożliwia czasem nawet w bardzo dużym stopniu wykształcenie umiejętności przystosowywania się do rzeczywistości; opóźnienie lub zahamowanie rozwoju umysłowego: niewiedza lub niezwracanie uwagi na 5 / 7

6 problemy rozwojowe dziecka powoduje, że rodzice nie podejmują stymulacji rozwoju i/lub korekcji, co w konsekwencji może dać upośledzenie umysłowe; upośledzenie umysłowe może też być skutkiem np.: niestosowania diety w chorobach takich, jak celiaklia czy fenyloketonuria; zespół Downa: nie ma możliwości cofnięcia skutków aberracji chromosomowej, ale można nie pogłębiać upośledzenia umysłowego i społecznego dziecka, co zawsze towarzyszy temu zespołowi; zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (tzw. ADHD): bardzo istotną rolę w leczeniu tego zaburzenia odgrywają oddziaływania wychowawcze i psychoterapeutyczne; stosowanie leków poprawiających przekazywanie neuroprzekaźnika w mózgu jest niewystarczające, a często nawet niepotrzebne. To tylko niektóre przykłady konsekwencji nie podejmowania właściwych oddziaływań w odpowiednim czasie w stosunku do dzieci ryzyka wystąpieniem chorób i zaburzeń. Pocieszan ie się dorosłych myślą, że dziecko z tego wyrośnie, jest postawą niekorzystną dla niego. Na zakończenie chcę przytoczyć opis przypadku dziecka, które uczęszcza do mnie na terapię psychologiczną. Rodzice zgłosili się do mnie trzy lata temu, gdy Karolina miała niewiele ponad 4 lata, z wstępnie postawioną diagnozą psychologiczną: upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim i zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Wykonana konsultacja neurologiczna wykazała, że nie ma uszkodzeń strukturalnych w mózgu, ale występuje zaburzenie funkcjonowania kory mózgowej. Dziewczynka miała też problemy z mową. W związku z tym jest również objęta terapią logopedyczną. Zastosowane procedury terapeutyczne, a przede wszystkim nawiązanie dobrego kontaktu emocjonalnego z dzieckiem, opartego na jego akceptacji i zrozumieniu problemów Karoliny spowodowały dość szybkie i systematyczne postępy w terapii: wyciszenie dziecka, nabycie 6 / 7

7 umiejętności skupiania uwagi na zadaniach, współpracy, dostosowywania się do reguł postępowania, obowiązujących we wspólnej pracy, rozwój funkcji intelektualnych, duże zainteresowanie zadaniami umysłowymi, w tym czytaniem, pisaniem i liczeniem. Zanim Karolina rozpoczęła naukę w zerówce poznała cały alfabet i szybko, pod moim kierunkiem, nauczyła się płynnie czytać. Wykonane badanie inteligencji wskazywało na normę intelektualną z deficytami rozwojowymi. Obecnie dziewczynka kończy zerówkę. Nie miała jeszcze wykonanego kontrolnego badania inteligencji, ale nie ma potrzeby zastosowania, np.: odroczenia obowiązku szkolnego. To co jeszcze zostało do zrobienia, to praca nad korekcją deficytu w zakresie orientacji przestrzennej i poprawności mowy oraz dalsze kształtowanie poczucia własnej wartości. Osiągnięcia Karoliny były możliwe dzięki bardzo dobrej współpracy rodziców dziewczynki, a szczególnie matki. Wyniki oddziaływań terapeutycznych byłyby jeszcze lepsze, gdyby współpracę podjęła nauczycielka dziecka. Niestety Karolina nie została przez nią zaakceptowana. Przykład ten jest jednym z wielu, mówiących o ważności wczesnej interwencji. Zachęcam Państwa do rozwiązywania problemów wtedy, gdy są jeszcze małe; dużo trudniej jest uporać się z nimi, kiedy stają się ogromne. mgr Elżbieta Pajączkowska psycholog 7 / 7