P R Z Y G O T O W A N Y D L A

BADANIE ZNAJOMOŚCI I WIEDZY NA TEMAT SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI BIZNESU WŚRÓD STUDENTÓW UCZELNI WYŻSZYCH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO R A P O R T P R Z Y G O T O W A N Y D L A

Spis treści Informacje o badaniu 3 Podsumowanie i wnioski 5 Komentarz do badania 8 Wyniki badania 12 Znajomość społecznej odpowiedzialności biznesu 13 Potrzeby informacyjne 16 Źródła kontaktu z CSR 24 Znajomość firm odpowiedzialnych społecznie 29 Postrzeganie firm prowadzących działalność zgodnie z zasadami CSR 33 Zachowania konsumenckie 36 Pożądane cechy pracodawcy 39 Załącznik 43 2

Informacje o badaniu 1/2 CEL BADANIA Głównym celem badania było określenie poziomu znajomości i wiedzy na temat społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) wśród studentów z województwa zachodniopomorskiego. METODOLOGIA Badanie ilościowe TECHNIKA BADAWCZA Bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe, PAPI LICZBA ANKIETERÓW 5 ankieterów PRÓBA N=400 Próba kwotowa uwzględniająca udział poszczególnych grup w populacji studentów z województwa zachodniopomorskiego. Płeć Rodzaj studiów (stacjonarne, niestacjonarne) Typ studiów (społeczno-ekonomiczny, inżynieryjno-techniczny, przyrodniczy) Rok studiów Typ szkoły (publiczna, niepubliczna) Prezentowane wyniki zostały przeważone do rzeczywistej struktury studentów w województwie zachodniopomorskim REALIZACJA 12.10-25.10.2012 LOKALIZACJA województwo zachodniopomorskie 3 KONTROLA JAKOŚCI skontrolowano 10% wywiadów

Podsumowanie i wnioski Niski poziom znajomości społecznej odpowiedzialności biznesu wśród studentów z województwa zachodniopomorskiego. Wynik (16%) jest zbieżny z uzyskanym w badaniu ogólnopolskim realizowanym przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu w 2009 roku. Społeczna Odpowiedzialność Biznesu kojarzy się badanym studentom głównie z przestrzeganiem praw pracowniczych, ale też z prowadzeniem działalności gospodarczej w zgodzie z interesami innych grup. Tylko nieliczni (3%) studenci potrafili wskazać konkretną firmę, która działa zgodnie z zasadami CSR. Z uwagi na niski poziom znajomości koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu, badani chcieliby się dowiedzieć przede wszystkim jak działa CSR w firmach, jakie daje efekty? Zapotrzebowanie badanych studentów na kształcenie z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu jest niewielkie (2-4% bardzo zainteresowanych, 10-15% raczej zainteresowanych). Głównymi kanałami kontaktu badanych studentów z koncepcją społecznej odpowiedzialności biznesu są portale ogólnotematyczne (w tym portale społecznościowe), rzadziej uczelnia na której studiują. 4

Podsumowanie i wnioski Priorytetem dla studentów jest znalezienie dobrze płatnej pracy. Pożądanymi cechami dobrego pracodawcy są przede wszystkim: dobre wynagradzanie pracowników, możliwość rozwoju zawodowego i renoma firmy. W tym świetle znaczenie społecznej odpowiedzialności biznesu zawęża się do kwestii wizerunkowych firma o dobrej renomie, to firma przyjazna pracownikom. Kwestie finansowe są również kluczowe w zachowaniach konsumenckich. Badanie potwierdza, że studenci są skłonni płacić tyle samo za produkt etyczny i tradycyjny, nawet jeśli są świadomi przewag tego pierwszego. Należy mieć nadzieję, że dzięki prowadzonej edukacji w środowisku studenckim w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu w przyszłości etyczny aspekt w sytuacjach konsumenckich, przed wyborem pracodawcy i po podjęciu pracy będzie odgrywał istotniejszą rolę niż obecnie. 5

Podsumowanie kierunki studiów Analizowane grupy studentów w świetle zebranych danych różnią się (nieznacznie) pod względem posiadanej wiedzy o społecznej odpowiedzialności biznesu jak również gotowości do pogłębiania informacji z tego zakresu. Co wiedzą? Komu i jakiej treści informacji dostarczyć, żeby poprawić stan wiedzy? Wybrane wskaźniki Kierunek społecznoekonomiczny Inżynieryjnotechniczny Przyrodniczy Znajomość pojęcia CSR 17% 14% 20% Główne skojarzenie z CSR Przestrzeganie praw pracowniczych Przestrzeganie praw pracowniczych Przestrzeganie praw pracowniczych Zapotrzebowanie na informacje o CSR 49% 39% 32% Zainteresowanie obszarami CSR Sposób w jaki firmy stosują zasady CSR Czym jest CSR Sposób w jaki firmy stosują zasady CSR Efekty realizowanych projektów CSR Czym jest CSR Sposób w jaki firmy stosują zasady CSR Jakimi są konsumentami? Cechy produktu brane pod uwagę w sytuacjach zakupowych Cena Jakość Cena Jakość Skład Cena Marka Jakość Skłonność do płacenia więcej za produkt etyczny Nie Nie Nie 6

Komentarz do badania Natalia Ćwik Menedżerka ds. Zarządzania Wiedzą Forum Odpowiedzialnego Biznesu Badanie znajomości i wiedzy studentów z woj. zachodniopomorskiego na temat społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw nie zaskakuje, choć, zważywszy, że część wyników pozostała zbieżna z podobnym badaniem robionym przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu w 2009 roku można uznać, iż w wielu aspektach nie pojawiły się postępy (mimo licznych zorganizowanych od tamtego czasu inicjatyw skierowanych do środowiska studenckiego). Tak samo jak w przytoczonym badaniu FOB, 16% respondentów potwierdziło, iż zetknęło się z pojęciem społecznej odpowiedzialności biznesu. Trudno na podstawie tej odpowiedzi wnioskować jakiego rodzaju było to zetknięcie i czy znajomość koncepcji jest pogłębiona. Studenci zapytani o to z czym kojarzy im się społeczna odpowiedzialność, w pierwszej kolejności wskazali na przestrzeganie praw pracowniczych. Podobnie, w pytaniu o cechy dobrej firmy kwestia ta jest na pierwszym miejscu, zaraz po wynagrodzeniu. W różnych badaniach opinii publicznej na temat cech odpowiedzialnej firmy aspekty pracownicze także wymieniane są wśród najistotniejszych praca, zatrudnienie to najpowszechniejsze i najbardziej uniwersalne doświadczenia w relacjach z biznesem. W przypadku studentów, którzy w obliczu współczesnych wymogów rynku pracy, rozpoczynają pracę zarobkową już na wczesnym etapie studiów, taki priorytet może być też związany z faktem, iż wielu z nich pracuje w trudnych warunkach, na tzw. umowach śmieciowych, a pierwsze doświadczenia związane z pracą dla wielu (nie tylko dzisiejszych młodych ludzi) bywają trudne. Zaskakiwać może wobec tego, iż mimo, że przestrzeganie praw pracowniczych jest tak istotne, wedle respondentów, z punktu widzenia społecznej odpowiedzialności i cech dobrego pracodawcy, w sferze wymagań wobec potencjalnego pracodawcy aspekt ten spada na dalsze miejsce. Tutaj priorytetem jest dobre wynagrodzenie, możliwości rozwoju i renoma rozpoczynając karierę studenci skłonni są zatem marginalizować pewne kwestie na rzecz zarobków i rozwoju zawodowego. Znowu jednak, jeśli zastanowimy się nad potrzebami tej grupy wiekowej i sytuacją na rynku pracy, wynik nie powinien dziwić: ostatecznie, młodzi ludzie walczą o utrzymanie i dobry start, wiedzą, że na inne kwestie przyjdzie czas później. Studia to okres wzmożonych ambicji, moment wyboru ścieżki życiowej, ale też dla wielu trudny etap przetrwania, na którym trzeba nie tylko skupiać się na nauce, ale i na utrzymaniu oraz zadbaniu o swoją przyszłość. 7

Komentarz do badania Natalia Ćwik Menedżerka ds. Zarządzania Wiedzą Forum Odpowiedzialnego Biznesu Kwestie finansowe nie zaskakują także w pytaniu o skłonność do płacenia za produkt o walorach etycznych studenci skłonni są zapłacić zaledwie 2 grosze więcej za produkt o takich cechach, a cena jest dla nich najważniejszym kryterium wyboru produktu (w czym nie różnią się od większości Polaków w badaniach o tematyce konsumenckiej). Znowu pamiętajmy, że w tej grupie wiekowej zarobki (jeśli są, bo część młodych osób pozostaje na utrzymaniu rodziców) są najniższe¹. Badani studenci wydają się umiarkowanie zainteresowani poszerzaniem wiedzy na temat społecznej odpowiedzialności biznesu. Ci, którzy już coś o niej wiedzą, bardziej skłonni są zgłębiać temat, inni pozostają neutralni. Wśród kwestii, które interesują ich najbardziej w tym aspekcie (poza znaczeniem samego pojęcia), są praktyczne sposoby realizacji CSR oraz to jakie przynosi to efekty. Są to pytania niezwykle praktyczne i słuszne słyszymy je także od menedżerów, których jako FOB staramy się na ten temat edukować. Możliwe, iż od rozwijania wiedzy w temacie CSR powstrzymuje badanych właśnie nieznajomość realnych korzyści jakie odnieść może firma stosująca zasady społecznej odpowiedzialności w zarządzaniu z jednej strony przeczuwają, że wzrost zysków, reputacji i konkurencyjności to efekty stosowania CSR (Q13, Q14), ponieważ jednak ich wiedza jest niewielka nie mogą tego potwierdzić empirycznie. Dokładnie ta sama niewiedza powstrzymuje firmy od wdrażania CSR. W obydwu przypadkach skuteczną metodą edukacji jest pokazywanie konkretnych, dobrze opisanych studiów przypadku oraz możliwość rozmowy z osobami bezpośrednio zajmującymi się tematem w firmach. Warto zwrócić uwagę jeszcze na sceptycyzm grupy studentów z kierunków przyrodniczych wśród nich częściej pojawia się opinia o niższych zyskach jako efektach etycznego prowadzenia biznesu. Być może kierują się znajomością regulacji zw. z wymogami ekologicznymi i (podobnie jak wielu menedżerów) postrzegają dostosowanie się do nich jako duże koszty? 8 ¹ www.wynagrodzenia.pl

Komentarz do badania Natalia Ćwik Menedżerka ds. Zarządzania Wiedzą Forum Odpowiedzialnego Biznesu Niski poziom zainteresowania tematem jako dodatkowym przedmiotem na obecnych studiach oraz studiami podyplomowymi w kierunku CSR również wydaje się wyborem praktycznym. Rynek pracy dla osób specjalizujących się w tej dziedzinie jest w Polsce wyjątkowo wąski, oferty pracy w tym zakresie sporadyczne, a liczba firm, które stosują te zasady stosunkowo bardzo niska (ok. 100-200 przedsiębiorstw wobec prawie 2 mln aktywnych gospodarczo). Z naszego doświadczenia wynika, iż studia takie wybierają zazwyczaj osoby o już rozpoczętej lub zaawansowanej ścieżce zawodowej, które dopiero w toku pracy dostrzegają potrzebę pogłębienia wiedzy. Z tej perspektywy dużo lepiej byłoby wprowadzać temat społecznej odpowiedzialności do podstaw programowych. Póki co niewiele uczelni w Polsce daje swoim studentom taką możliwość. Firmy deklarujące stosowanie zasad CSR i aktywnie o tym informujące ewidentnie słabo docierają z przekazem do badanej grupy. Znakomita większość z nich nie zna lub nie potrafi nazwać jakiejkolwiek firmy odpowiedzialnej społecznie nieco łatwiej natomiast jest im zidentyfikować firmę nieodpowiedzialną. Podobne wyniki uzyskiwaliśmy w badaniach FOB na różnych grupach wiekowych: złe praktyki są powszechniej znane niż dobre. Nie znamy dokładnych przyczyn tego zjawiska, przypuszczamy jedynie, iż może to mieć związek z działaniem mediów, które chętnie nagłaśniają gospodarcze afery, rzadziej zaś informują o pozytywnych przykładach. Być może dlatego większość badanych uznaje, że firmy za rzadko mówią o swoich dobrych praktykach. 9

Komentarz do badania Natalia Ćwik Menedżerka ds. Zarządzania Wiedzą Forum Odpowiedzialnego Biznesu Na koniec Internet. Niezmiennie najważniejsze narzędzie komunikacji dla tej grupy wiekowej. Firmy, które chcą przebić się z informacjami o swoich działaniach na polu CSR nie mogą ignorować tego środka przekazu mówimy o pokoleniach (Y, Z, jakkolwiek je nazwiemy) dla których, to co dzieje się online jest równie rzeczywiste jak to, co wydarzy się w trybie offline. Warto pokazać wyniki badań tym firmom, które szukają młodych pracowników a nie zdecydowały się np. na komunikację w mediach społecznościowych z obserwacji trendów wynika, ze to właśnie one stają się najważniejszym dla młodych kanałem komunikacji a także miejscem wyrażania opinii, organizowania bojkotów i rekomendowania usług i produktów. Wyniki badania, jak wspomniano na początku, nie zaskakują, ale też szczególnie nie cieszą. Pokazują, że mamy przed sobą mnóstwo pracy w zakresie edukacji na temat CSR. Działająca w Ministerstwie Gospodarki od dwóch lat (a przez większość tego czasu kierowana przez FOB) grupa robocza ds. edukacji CSR przygotowała w ubiegłym roku specjalną publikację przeznaczoną dla nauczycieli szkolnych i akademickich Jak uczyć o społecznej odpowiedzialności i zrównoważonym rozwoju. Miejmy nadzieję, że podręcznik, a przede wszystkim zawarta w nim wiedza, trafi do jak najszerszego grona osób zajmujących się edukacją. Wartości, z jakimi wejdą w dorosłe życie młodzi ludzie, będą rzutowały później na decyzje jakie będą podejmować na różnych stanowiskach pracy. Jeżeli odpowiednio wcześnie wykształci się w nich wrażliwość na kwestie społeczne, etyczne i środowiskowe w kontekście biznesu (i nie tylko), mamy szansę uniknąć sytuacji, w której społeczeństwo bardziej będzie kojarzyć firmy z nadużyciami niż z pozytywnym wkładem 10

11 Wyniki badania

Znajomość społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) 12

Znajomość pojęcia CSR N=400 Q3. Czy kiedykolwiek zetknął(ęła) się Pan(i) z pojęciem społeczna odpowiedzialność biznesu (ang. CSR - Corporate Social Responsibility)? Społecznoekonomiczne Inżynieryjnotechniczne 17% 14% Przyrodnicze 20% Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami demograficznymi. 13 Niski poziom znajomości pojęcia społeczna odpowiedzialność biznesu wśród studentów z województwa zachodniopomorskiego. Nieco wyższy wskaźnik (20%) znajomości uzyskano wśród studiujących na kierunkach przyrodniczych. Poziom znajomości nie odbiega od wyników ogólnopolskich. W badaniu ogólnopolskim obejmującym podobną populację, realizowanym na zlecenie Forum Odpowiedzialnego Biznesu w 2009 poziom znajomości wyniósł 16%.

Skojarzenia z CSR N=400 Q8. Z czym kojarzy się Panu(i) pojęcie społeczna odpowiedzialność biznesu? 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% przestrzeganie praw pracowniczych 51% prowadzenie działalności gospodarczej w zgodzie z interesami społeczności lokalnej prowadzenie działalności gospodarczej uwzględniając e interesy różnych grup społecznych prowadzenie biznesu w sposób nie zagrażający środowisku naturalnemu przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przejrzystość prowadzonej działalności zaangażowanie pracowników w rozwiązywanie problemów społeczności lokalnej prowadzenie przez firmy kampanii społecznych zaangażowanie pracowników w rozwiązywanie problemów firmy ograniczanie zużycia energii w firmie zwracanie uwagi na etyczny charakter działalności kontrahentów edukowanie konsumentów jak powinni postępować wobec środowiska naturalnego pomoc potrzebującym \ działalność charytatywna działania marketingowe firmy, których celem jest stworzenie pożądanego wizerunku optymalizacja kosztów przez firmę działanie firm w ramach organizacji pozarządowych (stowarzyszeń, fundacji) sponsoring (sportowców, artystów itp.) 40% 34% 29% 29% 24% 23% 23% 21% 16% 16% 15% 14% 14% 11% 9% 8% Zna CSR Nie zna CSR 45% 32% Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami demograficznymi. 14 CSR najmocniej kojarzy się z przestrzeganiem praw pracowniczych. W odróżnieniu od innych badań, badani studenci z województwa zachodniopomorskiego rzadziej kojarzą prowadzenie działalności gospodarczej uwzględniającej interesy różnych grup z odpowiedzialnością w biznesie. Takie rozumienie CSR jest częstsze wśród osób deklarujących znajomość koncepcji (45%).

15 Potrzeby informacyjne

Czy istnieje zapotrzebowanie na informacje dotyczące CSR Q17. Czy chciał(a)by Pan(i) dowiedzieć się więcej na temat biznesu odpowiedzialnego społecznie? N=400 Ogółem 8% 36% 38% 8% 10% społecznoekonomiczne 8% 41% 35% 7% 9% inżynieryjnotechniczne 7% 32% 42% 9% 10% przyrodnicze 10% 22% 42% 14% 12% Zdecydowanie tak {4} Raczej tak {3} Raczej nie {2} Zdecydowanie nie {1} Nie wiem \ trudno powiedzieć 16 Istnieje małe zainteresowanie pogłębieniem wiedzy na temat CSR (największe wśród studiujących kierunki społeczno-ekonomiczne).

Zainteresowanie obszarami CSR Q18. Na jaki temat chciał(a)by Pan(i) uzyskać więcej informacji? n=176 zainteresowani informacjami o CSR 17 w jaki sposób firmy stosują zasady społecznej odpowiedzialności biznesu czym jest CSR jakie efekty przynosi stosowanie CSR w jakim celu firmy realizują projekty CSR jakie znaczenie ma stosowanie w firmach CSR dla konsumenta jakie są bariery we wprowadzaniu zasad CSR jak Polska wypada na tle Europy pod względem wdrażania rozwiązań CSR źródła informacji o CSR uwarunkowania prawne 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% W związku z niewielkim poziomem wiedzy na temat CSR większość badanych chciałaby uzyskać informacje jak firmy stosują zasady koncepcji. Studenci kierunków technicznych równie chętnie chcieliby się dowiedzieć jakie efekty przynosi stosowanie zasad CSR. Osoby nieznające CSR chętniej niż posiadający wiedzę na temat koncepcji chciałby się dowiedzieć w jakim celu firmy podejmują działania społecznie odpowiedzialne. 23% 20% 19% 17% 20% 27% 25% 32% 23% 26% 26% 27% 23% 26% 24% 14% 18% 25% 26% 32% 44% 43% 51% 50% 55% 41% 49% 41% 47% 32% 36% 62% 60% 67% 55% 64% Ogółem społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze

Zapotrzebowanie na informacje o CSR na uczelni N=400 Q19. Czy chciał(a)by Pan(i) żeby podczas zajęć na Pana(i) uczelni więcej mówiło się o społecznej odpowiedzialności biznesu? Ogółem 9% 40% 28% 8% 15% społecznoekonomiczne 11% 44% 25% 6% 14% inżynieryjnotechniczne 7% 35% 30% 11% 17% przyrodnicze 3% 35% 38% 6% 18% Zdecydowanie tak {4} Raczej tak {3} Raczej nie {2} Zdecydowanie nie {1} Nie wiem \ trudno powiedzieć 18 Istnieje małe zainteresowanie ze strony studentów pogłębieniem wiedzy na temat CSR na uczelni. Najbardziej zainteresowani byli studiujący na kierunkach społeczno-ekonomicznych.

Zapotrzebowanie na wprowadzenie osobnego przedmiotu dotyczącego CSR na uczelni Q20. Czy Pana(i) zdaniem jest potrzeba wprowadzenia osobnego przedmiotu dotyczącego problematyki społecznej odpowiedzialności biznesu? N=400 Ogółem 4% 23% 42% 14% 17% społecznoekonomiczne 5% 28% 43% 10% 14% inżynieryjnotechniczne 3% 16% 42% 21% 18% przyrodnicze 4% 17% 42% 20% 17% Zdecydowanie tak {4} Raczej tak {3} Raczej nie {2} Zdecydowanie nie {1} Nie wiem \ trudno powiedzieć Ponad połowa badanych uznała, że nie ma potrzeby wprowadzenia osobnego przedmiotu dotyczącego CSR. 19

Zapotrzebowanie na specjalizację z CSR Q22a. Czy rozważył(a)by Pan(i) w ramach studiów zrobienie specjalizacji związanej ze społeczną odpowiedzialnością biznesu (CSR) N=400 Ogółem 4% 15% 35% 25% 21% społecznoekonomiczne 6% 18% 40% 22% 14% inżynieryjnotechniczne 2% 10% 28% 29% 31% przyrodnicze 17% 36% 28% 19% Zdecydowanie tak {4} Raczej tak {3} Raczej nie {2} Zdecydowanie nie {1} Nie wiem \ trudno powiedzieć Niski poziom zainteresowania specjalizacją z CSR w ramach studiów (najwyższy wśród studiujących na kierunkach społeczno-ekonomicznych). 20

Zapotrzebowanie na studia podyplomowe z CSR Q22b. Czy rozważył(a)by Pan(i) w ramach studiów rozpoczęcie studiów podyplomowych z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu N=400 Ogółem 2% 10% 31% 30% 27% społecznoekonomiczne 3% 13% 34% 27% 23% inżynieryjnotechniczne 2% 5% 26% 34% 33% przyrodnicze 1% 9% 34% 35% 21% Zdecydowanie tak {4} Raczej tak {3} Raczej nie {2} Zdecydowanie nie {1} Nie wiem \ trudno powiedzieć Niski poziom zainteresowania studiami podyplomowymi z zakresu CSR. 21

Potrzeby informacyjne analiza podgrup Najbardziej otwartą grupą na pogłębianie informacji z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu są studenci kierunków społeczno-ekonomicznych. Istotnie wyższy poziom zainteresowania tematyką CSR stwierdzono w grupie studentów pracujących (53%) niż nie pracujących (36%). Grupa pracujących studentów byłaby bardziej zainteresowana uczestnictwem w zajęciach o tematyce CSR niż osoby studiujące i nie pracujące (odpowiednio 39% i 29%). Badane kobiety bardziej niż mężczyźni są zainteresowane informacjami na temat wpływu stosowania zasad CSR przez firmy na konsumentów (K:36%, M:15%). 22

23 Źródła kontaktu z CSR

Poziom zainteresowania CSR n=66 znający CSR Q4. Czy kiedykolwiek szukał(a) Pan(i) informacji na temat koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR)? Badani rzadko samodzielnie poszukiwali informacji na temat społecznej odpowiedzialności biznesu. Wynik świadczy o niskim zaangażowaniu środowiska studentów w pogłębianie zagadnienia społecznej odpowiedzialności biznesu. 24

Miejsca kontaktu z CSR n=66 znający CSR Q5. Gdzie spotkał(a) się Pan(i) z pojęciem społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)? Q6. Powiedział(a) Pan(i), że spotkał(a) się z informacjami na temat społecznej odpowiedzialności biznesu w Internecie. Pamięta Pan(i) na jakich stronach były umieszczone te informacje? 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% w Internecie 51% na zajęciach (szkoła\uczelnia) w telewizji \ radiu 42% 40% w prasie słyszałem od znajomych z literatury fachowej 6% 5% 20% portale ogólnotematyczne 64% strony internetowe firm 29% instytucji pozarządowych \ stowarzyszeń, fundacji 16% portale społecznościowe 8% podczas różnych konferencji \ wystąpień na uczelni 3% na spotkaniu w sprawie podjęcia pracy zawodowej 3% 25 konferencjach \ wystąpieniach poza zajęciami na uczelni Badani wskazywali bardzo ogólne miejsca kontaktu z CSR. Według deklaracji badanych Internet jest głównym źródłem informacji na temat CSR. Dwie piąte respondentów znających pojęcie CSR zetknęło się z koncepcją na zajęciach na uczelni. 2% Studenci z województwa zachodniopomorskiego częściej niż pochodzący z innych ośrodków wskazywali Internet jako źródło informacji o CSR i nieco rzadziej szkołę/uczelnię (badanie ogólnopolskie odpowiednio: 45% Internet i 59% uczelnia)*. *Badanie na zlecenie FOB z 2009 roku

CSR na uczelniach n=66 znający CSR Q7A. Czy na uczelni na której Pan(i) obecnie studiuje :? -organizowane są zajęcia poświęcone specjalnie tematyce społecznej odpowiedzialności w biznesie -mówi się o odpowiedzialności społecznej w biznesie na innych spotkaniach/zajęciach 26 Badani studenci rzadko mają kontakt z tematyką CSR na uczelniach. Co piąty badany student, który zna pojęcie CSR ma świadomość organizowanych zajęć poświęconych społecznej odpowiedzialności w biznesie. Jednocześnie są to osoby, które uczestniczyły w takich zajęciach.

Źródła kontaktu z CSR analiza podgrup Badani studenci studiów stacjonarnych (38%) częściej niż niestacjonarnych poszukują informacji na temat CSR (6%). Najczęstszy kontakt z tematyką społecznej odpowiedzialności biznesu na uczelni mają studenci kierunków społeczno-ekonomicznych (52% spośród znających koncepcję). 27

Znajomość firm odpowiedzialnych społecznie 28

Znajomość firm działających według zasad CSR N=400 Pytanie zadane po podaniu definicji społecznej odpowiedzialności biznesu Q9. Czy zna Pan(i) firmę/y, która/e działa/działają zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności biznesu? Czy może Pan(i) podać nazwę tej firmy? Q10b. Czy ta firma (któraś z firm), ma siedzibę lub przedstawicielstwo na terenie województwa zachodniopomorskiego? 3% 14% zna firmę (podano nazwę) zna firmę (nie podano nazwy) nie zna firmy 83% Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami demograficznymi. 29 1/6 badanych deklarowała znajomość firm działających według zasad CSR, ale tylko 3% z nich potrafiło podać nazwę takiej firmy. Połowa badanych wskazała firmę (z nazwy lub nie) z województwa zachodniopomorskiego. Znajomość firm w grupie osób znających CSR jest również niska (26%).

Znajomość firm nieodpowiedzialnych społecznie N=400 Q11. Czy zna Pan(i) firmę/y, którą/e można określić jako nieodpowiedzialną społecznie? Czy może Pan(i) podać nazwę tej firmy? 4% 18% zna firmę (podano nazwę) zna firmę (nie podano nazwy) nie zna firmy 78% Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami demograficznymi. 30 Co piąty badany deklarował znajomość firm nieodpowiedzialnych społecznie.

Czy firmy w wystarczającym stopniu informują o działaniach CSR Q12. Czy Pana(i) zdaniem firmy w Polsce: N=400 Ogółem 68% 24% 8% społecznoekonomiczne 66% 27% 7% inżynieryjnotechniczne 68% 23% 9% przyrodnicze 80% 13% 7% 31 zbyt mało mówią o realizowanych przez siebie działaniach odpowiedzialnych biznesowo w wystarczającym stopniu mówią o realizowanych przez siebie działaniach odpowiedzialnych biznesowo zbyt dużo mówią o realizowanych przez siebie działaniach odpowiedzialnych biznesowo Nie stwierdzono istotnych różnic między grupami demograficznymi. Według większości badanych studentów firmy zbyt słabo informują o prowadzonych przez siebie działaniach odpowiedzialnych biznesowo.

Postrzeganie firm prowadzących działalność zgodnie z zasadami CSR 32

Powody prowadzonych działań CSR N=400 Q13. Jak Pan(i) uważa, dlaczego firmy decydują się na prowadzenie działalności biznesowej odpowiedzialnej społecznie? Zdecydowana większość badanych uważa, że firmy prowadzą działalność społecznie odpowiedzialną z uwagi na wpływ tych działań na wizerunek firmy (element strategii marketingowej). Blisko 40% badanych uważa, że stosowanie zasad CSR w przedsiębiorstwie pozwala zwiększyć efektywność firmy (większe zyski i wyższa konkurencyjność). 33 mieć dobry wizerunek podnieść swoje zyski być bardziej konkurencyjni na rynku dzięki temu mogą odwrócić uwagę od złych działań, które zdarzają się w ich funkcjonowaniu koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu jest modna wierzą w sukces biznesu etycznego pomagać potrzebującym zasady CSR (społecznej odpowiedzialności biznesu) są im narzucone z zewnątrz (np. zagraniczne centrale, inwestorzy) dzielić się swoimi zyskami z innymi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 7% 20% 18% 23% 19% 16% 15% 16% 22% 15% 15% 14% 13% 14% 10% 18% 25% 6% 8% 7% 30% 39% 43% 33% 41% 39% 41% 33% 49% 30% 30% 33% Ogółem 79% 81% 76% 76% społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze

Czy biznes prowadzony etycznie może wpłynąć na zyski? N=400 Q14. Czy prowadzenie przedsiębiorstwa zgodnie z zasadami etyki w biznesie może przyczynić się do uzyskania: Ogółem 50% 29% 11% 10% społecznoekonomiczne 48% 33% 6% 13% inżynieryjnotechniczne 53% 25% 18% 4% przyrodnicze 54% 20% 24% 2% większe zyski bez znaczenia niższe zyski trudno powiedzieć' Zdaniem połowy badanych (głównie studiujących i jednocześnie pracujących) biznes prowadzony w sposób etyczny może przyczynić się do uzyskania wyższych zysków. Pesymistami są głównie studiujący na kierunkach przyrodniczych co czwarty badany był zdania, że biznes prowadzony etycznie może wpływać negatywnie na zyski firmy. 34

35 Zachowania konsumenckie

Cechy produktu brane pod uwagę w sytuacjach zakupowych Q16. Jakie cechy produktu bierze Pan(i) pod uwagę robiąc zakupy codziennego użytku w sklepie np. napoje/soki/herbata/kawa? cena jakość produktu skład produktu marka wielkość opakowania kraj pochodzenia produktu odznaki \ certyfikaty produktu rodzaj opakowania (czy jest wykonany z materiałów przyjaznych dla środowiska) oznakowanie społeczne\ekologiczne (np. fair trade, ecolabel) inne, jakie? 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2% 2% 2% 3% 13% 12% 9% 24% 22% 31% 15% 10% 15% 20% 11% 13% 9% 8% 11% 8% Badani studenci kupując produkty codziennego użytku zwracają uwagę głównie na cenę i nieco rzadziej na: jakość, skład i markę. Oznakowania społeczne/ekologiczne produktów są rzadko brane pod uwagę. Osoby znające koncepcję CSR w odróżnieniu od pozostałych studentów częściej zwracają uwagę na skład produktu. Badane kobiety inaczej niż mężczyźni, zwracają uwagę na większą liczbę czynników, są bardziej wymagającymi konsumentami i w zdecydowanej większości są głównymi decydentami w gospodarstwach domowych. Hierarchia ważności cech produktu jest podobna do tej uzyskanej w badaniu ogólnopolskim realizowanym dla Forum 36 Odpowiedzialnego Biznesu w 2009 roku. 38% 36% 41% 38% 54% 52% 56% 57% 49% 49% 50% 47% 49% 48% 46% 68% 85% 83% 86% 88% Zna CSR Ogółem społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze Nie zna CSR 62% 47% N=400

Skłonność do płacenia za produkt etyczny i tradycyjny Q15. Ile był(a)by Pan(i) gotowy(a) zapłacić za ten produkt? tradycyjny etyczny N=400 Sok owocowy Pojemność 1 litr Rodzaj opakowania standardowe opakowanie kartonowe Inne informacje wyprodukowano przez firmę posiadającą certyfikat Teraz Polska, firma współpracuje z producentami owoców z Polski Sok owocowy Pojemność 1 litr Rodzaj opakowania opakowanie z tworzyw biodegradowalnych Inne informacje wyprodukowano przez firmę posiadającą certyfikat Fairtrade (Sprawiedliwy Handel), firma współpracuje z lokalnymi producentami owoców, jest sponsorem Banków Żywności Średnia akceptowana cena 37 3,62 zł 3,64 zł Badani zostali podzieleni na dwie grupy: jednej pokazano opis produktu tradycyjnego, a drugi z przewagą wartości etycznych. Następnie poproszono respondentów o podanie ceny za jaką byliby skłonni kupić dany produkt. Badani byliby skłonni zapłacić tyle samo za produkt wyróżniający się pod względem etycznym, co za produkt tradycyjny.

38 Pożądane cechy pracodawcy

Cechy dobrej firmy Q1. Proszę powiedzieć czym Pana(i) zdaniem powinna charakteryzować się dobra firma? 39 dobrze wynagradzać swoich pracowników przestrzegać praw pracowników działać etycznie i uczciwie przestrzegać zasad bezpieczeństwa stawiać przede wszystkim na efektywność stosować rozwiązania innowacyjne współpracować ze społecznością lokalną prowadzić działalność uwzględniając wpływ na środowisko prowadzić działalność charytatywną promować postawy proekologiczne stawiać przede wszystkim na zysk angażować pracowników w akcje prospołeczne 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Według opinii badanych studentów dobra firma, to organizacja dobrze wynagradzająca swoich pracowników, przestrzegająca praw pracowniczych, uczciwa i etyczna oraz zapewniająca bezpieczne warunki pracy. 23% 23% 19% 17% 16% 14% 32% 38% 55% Kwestie prospołeczne i związane z ekologią są mniej istotne. 17% 14% 22% 19% 19% 13% 12% 10% 16% 12% 13% 28% 24% 25% 24% 19% 35% 44% 37% 30% 32% 34% 32% 50% 48% 70% 66% 80% 77% 68% 75% 62% 62% 72% 66% 62% 65% 74% 86% Ogółem społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze N=400

Cechy ważne przy wyborze pracodawcy Q2. Jakie cechy brał(a)by Pan(i) pod uwagę przy wyborze pracodawcy? 40 wysokość zarobków możliwość rozwoju zawodowego dobra renoma tworzenie przyjaznych warunków pracy swoim pracownikom łatwość dojazdu do miejsca pracy profil działalności firmy zgodny z moimi zainteresowaniami innowacyjność rozwiązań stosowanych w firmie firma, która rozwija się w sposób zrównoważony zaangażowanie firmy w działalność prospołeczną zaangażowanie firmy w działalność ekologiczną 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 9% 7% 13% 18% 14% 14% 12% 22% 9% 7% 16% 7% 5% 18% Badani studenci przy wyborze pracodawcy kierują się głównie wysokością zarobków, możliwościami rozwoju zawodowego i renomą firmy. Zaangażowanie firmy w działalność prospołeczną, ekologiczną, zrównoważony rozwój firmy oraz jej innowacyjność są mało istotne dla potencjalnego pracownika. Hierarchia ważności cech pracodawcy jest podobna do tej uzyskanej w badaniu ogólnopolskim realizowanym dla Forum Odpowiedzialnego Biznesu w 2009 roku. 25% 28% 45% 43% 47% 48% 44% 41% 58% 57% 59% 58% 43% 44% 54% 38% 47% 39% 74% 67% 66% 68% 66% 79% 86% 87% Ogółem społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze N=400

Pożądane cechy pracodawcy analiza podgrup Badani studenci kierunków inżynieryjno-technicznych większą wagę niż studenci kierunków przyrodniczych przywiązują do wysokości zarobków (odpowiednio 86% i 74%). Firma dobrze wynagradzająca swoich pracowników to według nich najważniejsza cecha dobrej firmy (86%). Badane kobiety częściej niż mężczyźni jako cechę dobrej firmy wymieniali: dobre wynagradzanie pracowników (K:85%, M:74%), przestrzeganie praw pracowniczych (K:78%, M:59%) 41

42 Załącznik

Profil respondenta N=400 Płeć Wiek mężczyźni 10% 18-20 lat 43% kobiety 45% 21-24 lat pow. 25 lat 57% 45% Główny kierunek studiów Tryb studiów Rodzaj uczelni 36% 7% 57% społeczno-ekonomiczne inżynieryjno-techniczne przyrodnicze 41% 59% stacjonarne niestacjonarne 16% 84% publiczna niepubliczna 43