dr Anna Mazur Wyższa Szkoła Promocji Intuicja a systemy przekonań
Systemy przekonań Dlaczego mądrzy ludzie podejmują głupie decyzje? Odpowiedzialne są nasze przekonania. Przekonania, które składają się na obowiązujący w nauce paradygmat (A. Tversky) Przekonania wpływają na kształt badań naukowych oraz gotowość uznania przez świat nauki, co jest rzeczywiste, a co nie. To, czego nie dopuszcza obowiązujący w nauce paradygmat, dla naukowców w danym okresie nie istnieje.
Człowiek przetwarza informacje podobnie jak komputer. Obiektywna wizja świata zakłada odkrycie jednej prawdy o świecie. Stary system przekonań Świat jest wcześniej dany, a celem każdego systemu poznawczego jest danie najbardziej adekwatnej reprezentacji świata. Jeśli wiedza ma charakter reprezentacji, to przekonania mogą być mniej lub bardziej prawdziwe w zależności od podobieństwa do zewnętrznej rzeczywistości
Jeśli wszystko, co postrzegamy opiera się na naszych przekonaniach możemy dojść do wniosku, że uzyskanie prawdziwego obrazu rzeczywistości graniczy z niemożliwością. Wiedza jest kreśleniem rozróżnień i norm. Nowy system przekonań Wiedza jest ściśle związana Z postrzeganiem (obserwatorem i jego perspektywą poznawczą) Świat nie jest wcześniej dany, aby mógł być reprezentowany. Nie istnieje obiektywna rzeczywistość, a jedynie subiektywne formy doświadczenia.
Zastanówmy się Jakie przekonania powstrzymują nas przed zmianą paradygmatu na nowy? Racjonalność naukowa. Jeśli ją odrzucimy pojawi się wiele problemów, dawniej wyklętych jako metafizyczne. Problem prawdziwości teorii Fenomeny intuicji. Intuicja wydarza się poza ramami tego, co jest możliwe do zaakceptowania przez stary system przekonań.
Intuicja vs. wiedza I. Nonaka i H. Takeuchi sugerują, ze intuicja jest rodzajem wiedzy niejawnej. Z intuicją mamy do czynienia wówczas, gdy wiemy coś, nie będąc w stanie wyjaśnić, skąd to wiemy. Intuicja rozumiana jest jako nie potwierdzone przekonanie. Tymczasem wiedza (Nonaka i Takeuchi) jest prawdziwym lub uzasadnionym przekonaniem.
Argument Cooka i Browna Spirala wiedzy. I. Nonaka i H. Takeuchi utrzymują, że dzielenie się wiedzą niejawną jest ograniczoną formą kreowania wiedzy, chyba że wiedza niejawna przekształci się w jawną. Autorzy twierdzą, że kreowanie wiedzy jest procesem ciągłych i dynamicznych interakcji między wiedzą jawną i niejawną.
Spirala wiedzy. Argument Cooka i Browna Wiedza niejawna Wiedza jawna Wiedza niejawna Socjalizacja Eksternalizacja Wiedza jawna Internalizacja Łączenie [Źródło: I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy w organizacji
Granice racjonalności Rozważmy przykład racjonalnego wyboru kandydata do pracy*. Mamy 3 kandydatów do pracy: x, y, z, którzy różnią się pod względem IQ i doświadczenia. Zał., że IQ i doświadczenie są jedynymi wartościami, które wpływają na nasze preferencje. Zał., że potrafimy mierzyć IQ i doświadczenie. Pomiar obarczony jest znanym co do wielkości błędem: ε błąd na mierze IQ, ε* - błąd na mierze doświadczenia. Przykład pochodzi od P. Świstaka, 1998, Filozofia nauki i nauki społeczne po okresie pozytywizmu Logicznego, Edukacja Filozoficzna, Vol. 26, s. 23]
Granice racjonalności Gdy ocena dwóch kandydatów różni się o mniej niż wielkość błędu, to są oni dla nas nierozróżnialni. Zał., że IQ ma dla nas większą wagę od doświadczenia, co oznacza, że porównując 2 kandydatów preferować będziemy zawsze tego, który ma większe IQ, niezależnie od tego, jakie ma doświadczenie. Przyjmujemy A i B za pewne wartości bazowe.
Granice racjonalności Kandydat IQ Doświadczenie x A B+4ε* y A+0.75ε B+2ε* z A+1.5ε B
Granice racjonalności Rozważmy strukturę naszych preferencji zakładając, że są one opisane przez leksykograficzną regułę decyzyjną: preferować będziemy x nad y, ponieważ są nierozróżnialne na wymiarze IQ, ale x lepszy od y ze względu na doświadczenie. Z tego samego powodu preferować będziemy y nad z. Wreszcie preferować będziemy z nad x, ponieważ ma większe IQ. Ostatnia preferencja gwałci warunek przechodniości, który jest jednym z warunków założenia o racjonalności preferencji.
Granice racjonalności [Rys. 1. Cykl preferencyjny] [Źródło: Piotr Świstak, 1998, Filozofia nauki i nauki społeczne po okresie pozytywizmu logicznego, Edukacja Filozoficzna, Vol. 26, s. 23]
Podsumowanie Choć mechanizmy intuicji nie są jeszcze zbyt dobrze poznane, nie wiadomo, czym jest, jaką pełni rolę w podejmowaniu decyzji, to wiadomo, że może odgrywać ogromną rolę w ocenie kandydata do pracy wtedy, kiedy rozum zawodzi. Intuicja jest szczególnie przydatna, gdy ilość danych jest ograniczona, gdy decyzje trzeba podejmować szybko, gdy trzeba dokonać wyboru między kilkoma akceptowalnymi opcjami.
Podsumowanie To umysł dostarcza naszym oczom struktury pojęciowej, określonej wiedzy i konkretnych założeń. Umysł konstruuje wszechświat, który potem postrzegają oczy. Innymi słowy, nasz umysł jest częścią składową naszych oczu (Henryk Skolimowski) Jeśli mówimy o stwarzaniu rzeczywistości, co dzieje się, gdy dwie osoby tworzą odmienne rzeczywistości?