DOROTA CZERWIŃSKA-KAYZER JOANNA FLOREK JOANNA STANISŁAWSKA Unwersytet Przyrodnczy Poznań ZASTOSOWANIE METODY TOPSIS DO OCENY SYTUACJI FINANSOWEJ PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO Wprowadzene Ocena sytuacj fnansowej 1 jest zjawskem złożonym, co oznacza, że ne można jej wyrazć za pomocą jednej cechy, an też zmerzyć bezpośredno. Jej dokładny wyczerpujący ops wymaga uwzględnena welu różnych aspektów. W tym celu wykorzystuje sę zazwyczaj szerok zestaw wskaźnków fnansowych, które umożlwają pomar poszczególnych elementów wpływających na kondycję fnansową. Welowymarowość problemu utrudna jednoznaczną ocenę sytuacj fnansowej. Część wskaźnków może wskazywać na bardzo dobrą sytuację fnansową, podczas gdy nne w tym samym momence mogą sygnalzować problemy [9, 22]. Użyteczne narzędze do oceny sytuacj fnansowej może stanowć cecha syntetyczna (syntetyczny mernk rozwoju), którą konstruuje sę jako funkcję rzeczywstą bezpośredno obserwowalnych cech prostych reprezentujących stotne elementy powązana złożonego zjawska. Do konstrukcj syntetycznego mernka rozwoju sytuacj fnansowej można zastosować klasyczną metodę TOPSIS (metodę wzorcową), polegającą na oblczenu odległośc eukldesowych ocenanego obektu zarówno od wzorca, jak od antywzorca rozwoju, co odróżna ją od metody Hellwga, która uwzględna tylko odległośc od wzorca rozwoju [24]. Celem głównym artykułu była ocena sytuacj fnansowej branż sektora przemysłu spożywczego w Polsce w 2010 roku, przy zastosowanu syntetycznego mernka rozwoju skonstruowanego za pomocą metody TOPSIS, na podstawe nepublkowanych danych statystycznych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego. 1 Sytuacja fnansowa jest to stan fnansowy podmotu gospodarczego wyrażający jego wypłacalność zdolność do generowana zysków oraz powększana zasobów majątkowych kaptałowych [9]. Ogólne można przyjąć, że sytuacja fnansowa oznacza pozycję fnansową przedsęborstwa, będącą rezultatem podejmowanych przez podmot decyzj zwązanych z tym szans rozwoju [20].
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 23 Materały metoda badawcza Do przeprowadzena oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego wykorzystano nepublkowane dane statystyczne pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2010 [14]. Materały źródłowe dotyczyły danych fnansowych w układze branż sektora przemysłu spożywczego według Polskej Klasyfkacj Dzałalnośc (PKD) 2007, zgodnego z NACE 2 (Nomenclature statstque des Actvtés économques dans la Communauté Européenne) [18]. Układ ten umożlwł przeprowadzene oceny łączne w 30 branżach sektora przemysłu spożywczego, w tym w 25 w produkcj artykułów spożywczych 5 w produkcj napojów. Tabela 1 Formuły wskaźnków fnansowych zastosowanych w pracy Nazwa wskaźnka Rentowność kaptału własnego w % (ROE) Formuła Zysk netto Kaptał własny 100% Rentowność sprzedaży w % (ROS) Mnożnk kaptałowy (ER) Wskaźnk zadłużena długotermnowego w % (ZD) Zysk netto Przychody ze sprzedaży Pasywa ogółem Kaptał własny Zobowązana długotermnowe Kaptał własny 100% 100% Wskaźnk pokryca odsetek (PO) Wskaźnk płynnośc szybkej (QR) Produktywność kaptału obrotowego (PKO) Zysk netto + Podatek dochodowy + Odsetk od kredytu Odsetk od kredytu Aktywa obrotowe Zapasy Zobowązana krótkotermnowe Przychody ze sprzedaży Aktywa obrotowe Zobowązana krótkotermnowe Cykl zapasów w dnach (CZ) Cykl należnośc w dnach (CN) Zapasy Przychody ze sprzedaży Należnośc krótkotermnowe Przychody ze sprzedaży 365 dn 365 dn Źródło: Opracowane własne na podstawe [6, 20]. Sytuację fnansową branż przemysłu spożywczego ocenono za pomocą syntetycznego mernka sytuacj fnansowej skonstruowanego przy zastosowanu metody TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to an Ideal Soluton) [7]. Wartośc mernka syntetycznego sytuacj fnansowej dla branż przemysłu spożywczego wyznaczono w następujących etapach [1, 21, 25]: 1. Wybór cech prostych ustalene kerunku ch preferencj w stosunku do sytuacj fnansowej.
24 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska Na podstawe przesłanek merytorycznych dokonano wyboru cech opsujących sytuację fnansową branż przemysłu spożywczego. Wybrano je w ten sposób, aby reprezentowały różne grupy wskaźnków, tj.: rentownośc, płynnośc, sprawnośc dzałana zadłużena. W celu elmnacj cech prostych zastosowano analzę statystyczną. Wyelmnowano cechy nadmerne ze sobą skorelowane 2 odznaczające sę małą zmennoścą wartośc 3 [12]. Ostateczne do analzy przyjęto 9 cech prostych, z czego wskaźnk płynnośc: szybk zadłużena długotermnowego zostały uznane za nomnanty, cykl zapasów należnośc za destymulanty, a pozostałe za stymulanty sytuacj fnansowej (tab.1). Przyjęte do analzy cechy w postac wskaźnków oblczono według formuł zameszczonych w tabel 1. 2. Untaryzacja wartośc cech prostych ujednolcono charakter cech poprzez przekształcene destymulant nomnant w stymulanty oraz sprowadzono wartośc wszystkch cech do porównywalnośc. Untaryzację przeprowadzono na podstawe formuł: dla stymulant z k k mnx k x mnx x, ( 1,2,..., n; k 1,2,..., m) max k k dla destymulant z k x k xj x mnx max, ( 1,2,..., n; k 1,2,..., m) max k k dla nomnant z k xk mnx k nomx mnx, xk nomx k k k z k maxx k xk maxx nomx, xk nomx k k k 2 Jeżel cecha jest nadmerne skorelowana z pozostałym, to elementy dagonalne macerzy odwrotnej do macerzy korelacj R znaczne przekraczają wartość 10, co jest oznaką złego uwarunkowana numerycznego macerzy R [23, 24]. 3 Do oceny zmennośc wartośc cech wykorzystano klasyczny współczynnk zmennośc.
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 25 gdze: max {x k } maksymalna wartość k-tej cechy, nom {x k } nomnalna wartość k-tej cechy, mn {x k } mnmalna wartość k-tej cechy. 3. Oblczene odległośc eukldesowej poszczególnych jednostek agregatowych od wzorca z + = (1,1,...,1) antywzorca rozwoju z = (0,0,...,0): d m zk zk 2 m, d zk zk k1 k1 2 4. Wyznaczene wartośc cechy syntetycznej. Wartośc syntetycznego mernka sytuacj fnansowej branż przemysłu spożywczego wyznaczono na podstawe metody TOPSIS: Wyższe wartośc mernka q [0,1] śwadczą o korzystnejszej sytuacj fnansowej -tej branży. 5. Uporządkowane lnowe klasyfkacja wyodrębnonych branż sektora przemysłu spożywczego pod względem pozomu sytuacj fnansowej. Klasyfkacj dokonano operając sę na kryterum statystycznym wykorzystującym średną arytmetyczną odchylene standardowe z wartośc syntetycznego mernka. klasa I: q q s q klasa II: q + s q > q q klasa III: q q q s q klasa IV: q q s q d q, ( = 1, 2,..., n) d d gdze: q jest średną arytmetyczną wartośc mernka, natomast s q jest odchylenem standardowym. Branżowe zróżncowane sytuacj fnansowej w sektorze przemysłu spożywczego w Polsce w 2010 roku W artykule do przedstawena oceny sytuacj fnansowej branż sektora przemysłu spożywczego wykorzystano 9 wskaźnków fnansowych, których welkośc przedstawono w tabel 2. Z przedstawonych danych wynka, że rentowność kaptału własnego (ROE) w układze branżowym w roku 2010 cechowała
26 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska sę dużą zmennoścą 4 rozstępem 51,50%. W śwetle medany ROE w 50% branż kształtowała sę na pozome równym lub nższym nż 16,13%. Nską stopę zwrotu z kaptału własnego odnotowano w dzałach zwązanych z produkcją olejów pozostałych tłuszczów płynnych (5,01%), cydru pozostałych wn owocowych (6,96%), artykułów spożywczych homogenzowanych żywnośc detetycznej (7,62%) oraz przetwarzanem konserwowanem zemnaków (8,05%). Z kole najwyższą rentownoścą kaptału własnego cechowały sę przedsęborstwa produkujące gotową karmę dla zwerząt domowych (44,93%) produkujące pwo (56,51%) (tab. 2 3). Z zależnośc mędzy wskaźnkam wynka, że rentowność kaptału własnego determnowana jest przez rentowność sprzedaży, strukturę kaptału oraz szybkość obrotu majątkem [11]. Z tych cech w algorytme przedstawonym w nnejszym artykule uwzględnono rentowność sprzedaży oraz mnożnk kaptałowy. Z danych prezentowanych w tabel 2 wynka, ż rentowność sprzedaży (ROS) w roku 2010 w badanych branżach przemysłu spożywczego kształtowała sę w przedzale od 1,23% do 14,92% cechowała sę bardzo dużą zmennoścą (tab. 2). W 25% branż przemysłu spożywczego ROS była nższa lub równa 3,13%, w 50% branż kształtowała sę na pozome równym lub nższym nż 5,76%, a w 75% branż wynosła co najwyżej 7,90%. Najwyższą rentownoścą sprzedaży cechowały sę przedsęborstwa produkujące pwo (10,00%) cuker (14,92%). Należy nadmenć, ż w branży pwowarskej odnotowano także najwyższą rentowność kaptału własnego 56,51%. Wskazuje to, że zarządzający w przedsęborstwach pwowarskch w dużym stopnu przywązywal uwagę do dzałalnośc operacyjnej. Natomast najnższą rentownoścą sprzedaży (1,23%) cechowały sę przedsęborstwa produkujące olej pozostałe tłuszcze płynne oraz wytwarzające cydr pozostałe wna owocowe (tab. 2 3). Oznaczać to może, że w tych branżach poltyka sprzedaży oddzaływała w zdecydowane mnejszym stopnu na rentowność kaptału własnego. Kolejnym czynnkem decydującym o rentownośc kaptału własnego jest dźwgna fnansowa, w nnejszej analze prezentowana jako mnożnk kaptału, który wyraża udzał kaptału własnego w kaptale ogółem [20]. Jak wynka z danych przedstawonych w tabel 2, wskaźnk ten cechował sę w branżach przemysłu spożywczego dużą zmennoścą meścł sę w przedzale od 1,37 do 5,43. W 25% branż przemysłu spożywczego był nższy lub równy 1,79, w 50% kształtował sę na pozome równym lub nższym od 2,02, a w 75% wynosł co najwyżej 2,36. Najnższym pozomem mnożnka kaptałowego, a tym samym najmnejszym udzałem kaptału obcego w fnansowanu majątku cechowały sę przedsęborstwa reprezentujące branże zwązane z produkcją margaryny podobnych tłuszczów jadalnych (1,37), wytwarzanem skrob wyrobów skrobowych (1,48), przetwarzanem konserwowanem zemnaków (1,49). Z kole najwyższym mnożnkem kaptału odznaczyły sę branże take, jak: produkcja soków z owoców warzyw (2,81), destylacja, rektyfkowane meszane alkohol (3,65) oraz wytwarzane gotowych posłków dań (5,43) (tab. 2 3). 4 Wartość współczynnka zmennośc v < 10% oznacza małą, 10% v < 30% średną, 30% v < 50% dużą, a v > 50% bardzo dużą zmenność [25].
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 27 Tabela 2 Wskaźnk opsujące sytuacje fnansową branż sektora przemysłu spożywczego w Polsce w 2010 roku Branże przemysłu spożywczego Przetwarzane konserwowane męsa, z wyłączenem męsa z drobu Przetwarzane konserwowane męsa z drobu Produkcja wyrobów z męsa, włączając wyroby z męsa drobowego Przetwarzane konserwowane ryb, skorupaków męczaków Przetwarzane konserwowane zemnaków Wskaźnk ROE ROS ER ZD PO PKO QR CZ CN 17,36 3,04 2,17 28,01 7,28 67,78 0,84 13 30 13,86 1,68 2,61 35,03 5,00 43,06 0,90 13 35 23,60 4,14 2,07 25,68 9,83 73,22 0,80 14 26 13,56 3,13 2,57 29,22 7,95 11,24 1,01 31 75 8,05 4,94 1,49 3,00 9,45 6,37 1,30 31 79 Produkcja soków z owoców warzyw 17,30 6,82 2,81 53,01 5,07 36,40 0,58 80 77 Pozostałe przetwarzane konserwowane owoców warzyw Produkcja olejów pozostałych tłuszczów płynnych Produkcja margaryny podobnych tłuszczów jadalnych 13,70 4,01 2,36 20,62 4,61 9,29 0,62 81 48 5,01 1,23 2,30 20,81 2,45 16,49 0,49 69 31 16,22 7,36 1,37 6,08 546,68 3,74 1,47 79 33 Przetwórstwo mleka wyrób serów 10,51 2,42 2,12 37,93 6,48 16,90 1,08 17 37 Produkcja lodów 32,18 9,12 1,94 13,38 11,53 15,85 0,74 43 44 Wytwarzane produktów przemału zbóż 15,03 4,17 2,15 18,93 5,40 30,66 0,71 37 45 Wytwarzane skrob wyrobów skrobowych Produkcja peczywa; produkcja śweżych wyrobów castkarskch castek Produkcja sucharów herbatnków; produkcja konserwowanych wyrobów castkarskch castek Produkcja makaronów, klusek, kuskusu podobnych wyrobów mącznych 10,41 8,43 1,48 2,18 11,84 4,19 0,89 99 60 29,10 7,90 1,89 29,07 12,38 38,53 0,99 10 28 22,13 7,19 1,90 13,47 16,72 12,35 1,12 20 59 25,15 9,46 1,88 12,30 13,40 17,80 0,87 33 64 Produkcja cukru 21,00 14,92 1,66 25,40 16,64 2,71 1,58 96 40 Produkcja kakao, czekolady wyrobów cukernczych 13,03 7,38 1,55 4,16 17,45 6,83 1,33 28 79 Przetwórstwo herbaty kawy 17,01 7,41 1,66 16,81 13,99 5,89 1,30 41 61 Produkcja przypraw 23,92 7,68 1,79 4,73 24,46 7,91 1,23 31 61 Wytwarzane gotowych posłków dań 18,19 2,10 5,43 82,72 2,33 40,50 0,75 39 30
28 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska Branże przemysłu spożywczego Produkcja artykułów spożywczych homogenzowanych żywnośc detetycznej Produkcja pozostałych artykułów spożywczych, gdze ndzej nesklasyfkowana Produkcja gotowej paszy dla zwerząt gospodarskch Produkcja gotowej karmy dla zwerząt domowych Destylowane, rektyfkowane meszane alkohol Wskaźnk cd. tab. 2 ROE ROS ER ZD PO PKO QR CZ CN 7,62 4,36 1,56 5,45 6,40 11,94 0,88 42 63 8,87 5,31 2,10 53,06 2,42 25,69 0,84 30 53 16,03 3,17 2,07 29,22 6,86 11,22 1,17 24 44 44,93 9,25 1,96 10,18 70,30 17,10 0,98 23 31 14,59 1,80 3,65 75,70 4,31 32,77 0,99 12 60 Produkcja wn gronowych 19,43 8,26 1,80 2,99 10,18 4,69 1,33 42 105 Produkcja cydru pozostałych wn owocowych 6,96 1,36 2,48 21,85 2,99 24,51 0,67 41 47 Produkcja pwa 56,51 10,00 2,77 23,43 14,67-21,04 0,62 13 45 Produkcja napojów bezalkoholowych, produkcja wód mneralnych pozostałych wód butelkowanych 10,96 6,21 1,80 43,97 6,38 7,17 1,56 20 45 Źródło: Opracowane własne na podstawe nepublkowanych danych GUS [14]. Tabela 3 Podstawowe statystyk charakteryzujące wskaźnk opsujące sytuację fnansową branż sektora przemysłu spożywczego w Polsce w 2010 roku Wskaźnk Mn Max Kwartyl dolny Medana Kwartyl górny Współczynnk zmennośc ROE 5,01 56,51 11,48 16,13 21,85 59,97 ROS 1,23 14,92 3,13 5,76 7,90 55,44 ER 1,37 5,43 1,79 2,02 2,36 35,82 ZD 2,18 82,72 10,18 21,33 29,22 81,68 PO 2,33 546,68 5,07 8,70 13,99 337,60 PKO -21,04 73,22 6,83 14,10 30,66 100,63 QR 0,49 1,58 0,75 0,94 1,23 30,08 CZ 9,96 98,90 20,07 31,39 42,21 66,69 CN 25,65 104,90 34,81 46,15 60,90 37,01 Źródło: Opracowane własne na podstawe nepublkowanych danych GUS [14].
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 29 Mnożnk kaptałowy determnuje pozom zadłużena długotermnowego, który w analzowanym okrese w przemyśle spożywczym cechował sę bardzo dużą zmennoścą. W polskm przemyśle spożywczym zadłużene kaptału własnego zobowązanam długotermnowym wynosło od 2,18% do 82,72%. Zadłużene długotermnowe w 25% branż przemysłu spożywczego było nższe lub równe 10,18%, w 50% kształtowało sę na pozome równym lub nższym od 21,33%, natomast w 75% wynosło co najwyżej 29,22% (tab. 3). Nsk pozom zadłużena pownen przekładać sę na stopeń zabezpeczena długu, a przede wszystkm zdolność do termnowej spłaty kosztu kredytu, tj. odsetek. Ten element ocenany może być, mędzy nnym, za pomocą wskaźnka pokryca odsetek, który pozwala określć, le razy zysk osągnęty na dzałalnośc przedsęborstwa (przed opodatkowanem spłatą odsetek) pokrywa roczną wartość płaconych odsetek [9]. Wysokość tego wskaźnka zależy od kondycj fnansowej jednostek oraz od wysokośc zacągnętych kredytów. Przemysł spożywczy, jak już wykazano, charakteryzuje sę dużym zróżncowanem w pozome zadłużena, a co za tym dze, równeż wskaźnk pokryca odsetek cechował sę bardzo dużą zmennoścą. W badanym okrese w przedsęborstwach przemysłu spożywczego wskaźnk ten oscylował od 2,33 do 546,68. W 25% branż zysk pokrywał wartość odsetek mnej lub 5,07 razy, natomast w 50% branż mnej lub 8,70 razy, a w 75% branż pokryce odsetek było równe lub mnejsze nż 13,99 razy (tab. 3). Śwadczy to o tym, że przedsęborstwa przemysłu spożywczego w badanym okrese ne mały problemu z pokrycem odsetek od zacągnętych kredytów. Pozom rentownośc zależy także od sprawnego gospodarowana majątkem przedsęborstwa. W konstruowanym syntetycznym mernku do pomaru sprawnośc dzałana przedsęborstwa został wykorzystany wskaźnk produktywnośc kaptału obrotowego netto, który pozwala określć, le razy przychody ze sprzedaży towarów produktów przewyższają kaptał obrotowy, czyl kwotę kaptału stałego zaangażowanego w fnansowane majątku obrotowego. Z przedstawonych danych w tabel 3 wynka, że 25% branż przemysłu spożywczego mało produktywność kaptału obrotowego nższą lub równą 6,83, natomast w 50% przychody ze sprzedaży przekroczyły co najmnej 14,10 razy kaptał obrotowy, a w 75% branż były mnejsze bądź równe 30,66 razy (tab. 3). Najnższą produktywnoścą kaptału obrotowego cechowały sę przedsęborstwa produkujące cuker (2,71), margaryny podobne tłuszcze jadalne (3,74), wytwarzające skrobę wyroby skrobowe (4,19) oraz produkujące wno gronowe (4,69). Najlepszym wykorzystanem kaptału stałego zaangażowanego w fnansowane majątku obrotowego odznaczyły sę podmoty wytwarzające gotowe posłk dana oraz przedsęborstwa branży męsnej (tab. 2). Należy zaznaczyć, ż spośród 30 branż przemysłu spożywczego w produkcj pwa odnotowano ujemną wartość kaptału obrotowego, co oznacza, ż w przedsęborstwach tej branży część aktywów trwałych fnansowana jest kaptałem krótkotermnowym. Sytuacja ta wskazuje, że w częśc browarów wydłużone są termny płatnośc zobowązań krótkotermnowych, natomast termny realzacj
30 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska należnośc krótkotermnowych są krótsze nż termny spłaty zobowązań, co powoduje powstawane wolnych środków penężnych, które mogą być zaangażowane do fnansowana aktywów trwałych. Z badań Deloofe [5] oraz Lazards Tryfonds [10] wynka, że aby przedsęborstwa mogły osągnąć lepszą efektywność dzałana, muszą dobrze zarządzać zapasam należnoścam oraz wykazywać sę zdolnoścą płatnczą. Zdolność jednostk do termnowego regulowana zobowązań beżących pozwalają ocenć wskaźnk płynnośc. Do konstrukcj syntetycznego mernka przyjęto wskaźnk płynnośc szybkej, który określa, jaką część składnków majątku obrotowego o wysokm stopnu płynnośc (tj. skorygowaną o zapasy) pokrywają zobowązana beżące. Czekaj, Dresler [4], Gołębowsk, Tłaczała [6], Zaleska [26] podają, że termnowe regulowane zobowązań krótkotermnowych przedsęborstwa możlwe jest wówczas, gdy wskaźnk ten będze meścć sę w przedzale od 1,0 do 1,2 5. Z danych przedstawonych w tabel 2 3 wynka, że w badanym okrese w branżach sektora przemysłu spożywczego pozom tego wskaźnka cechował sę stosunkowo dużą zmennoścą wynosł od 0,49 do 1,58. W śwetle medany 50% badanych branż przemysłu spożywczego uzyskało płynność wyraźne nższą nż dolna granca przedzału normatywnego, co wskazuje na możlwość wystąpena problemów z termnowym regulowanem zobowązań krótkotermnowych. Natomast w 25% branż płynność szybka była równa lub wyższa nż 1,23, co może oznaczać nadmerne gromadzene środków penężnych lub dużą sprzedaż produktów z odroczonym termnem płatnośc. Najnższym pozomem płynnośc szybkej cechowały sę przedsęborstwa produkujące olej pozostałe tłuszcze płynne (0,49) oraz sok z owoców warzyw (0,58). Właścwym pozomem płynnośc cechowały sę przedsęborstwa przetwarzające konserwujące ryby, skorupak męczak (1,01), produkujące suchary herbatnk (1,12) oraz produkujące gotową paszę dla zwerząt gospodarskch. Z kole najwyższą płynnoścą charakteryzowały sę branże zwązane z produkcją napojów bezalkoholowych (1,56) oraz cukru (1,58). Analza płynnośc pownna być uzupełnona o ocenę cyklu zapasów, należnośc zobowązań. Do oceny sytuacj fnansowej branż przemysłu spożywczego przyjęto cykl zapasów należnośc, w zwązku z tym tylko one zostały ponżej omówone. Cykl należnośc determnuje pozom płynnośc przedsęborstwa, pokazuje bowem, jak okres mus upłynąć od momentu sprzedaży z odroczonym termnem płatnośc aż do momentu zankasowana środków penężnych. Zbyt dług okres spłaty jest nekorzystny dla przedsęborstwa, poneważ oznacza wększe zaangażowane kaptału w obroce bądź możlwość wystąpena należnośc neścągalnych lub trudno ścągalnych. W przedsęborstwach przemysłu spożywczego cykl ten wahał sę od 25 do 105 dn cechował sę dużą zmennoścą. W 25% branż przemysłu spożywczego był co najwyżej równy 34,81 dn, 5 Najczęścej przyjmowana norma dla wskaźnka płynnośc szybkej zawera sę w przedzale 1,0-1,2 [2, 4, 13]. W lteraturze przedmotu można także znaleźć nne welkośc granczne, np. przedzał domknęty 0,9-1,0 [16] lub 1,2-1,5 [15]. W nnejszej pracy jako optmum autorzy przyjęl przedzał 1,0-1,2.
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 31 w 50% branż kształtował sę na pozome równym lub krótszym nż 46,15 dn, natomast w 75% branż był krótszy nż 60,90 dn (tab. 3). Kształtowane sę cyklu należnośc w przemyśle spożywczym jest zjawskem trwałym, bowem z badań Benasz n. [3] wynka, ż w latach 2005-2009 w 75% branż cykl ten wynosł mnej nż 62,2 dn, co jest zbeżne z opną Serpńskej Jachny [20], według których długość pownna wynosć około 60 dn. Do branż, które odzyskują środk w cągu mesąca należały branże męsne z wyłączenem drobu, przedsęborstwa produkujące peczywo oraz wytwarzające gotowe posłk dana. Najdłużej gotówkę zamrożoną w należnoścach mały przedsęborstwa produkujące wna gronowe (105 dn), kakao, czekoladę wyroby cukerncze (79 dn) oraz przetwarzające konserwujące zemnak (79 dn). Długość cyklu zapasów jest cechą charakterystyczną branży. W badanym okrese w przemyśle spożywczym był on bardzo zróżncowany, w grancach od 10 do 99 dn (tab. 3). W 25% branż przemysłu spożywczego był krótszy lub równy 20,07 dn, w 50% kształtował sę na pozome równym lub krótszym nż 31,39 dn, a w 25% był równy lub dłuższy nż 42,21 dn. Najkrótszym cyklem zapasów cechowały sę przedsęborstwa produkujące peczywo (10 dn), zajmujące sę destylowanem, rektyfkowanem meszanem alkohol (12 dn) oraz w branży męsnej (do 14 dn). Z kole najdłuższy cykl zapasów charakteryzował przedsęborstwa produkujące cuker (96 dn) oraz wytwarzające skrobę wyroby skrobowe (99 dn) (tab. 2). Należy zaznaczyć, że kształtowane sę cyklu zapasów w przemyśle spożywczym wskazuje na skrócene okresu przechowywana zapasów, bowem z badań Benasz n. [3] wynka, ż w latach 2005-2009 średna długość tego cyklu wynosła 89 dn, natomast w roku 2010 32 dn. Klasyfkacja branż przemysłu spożywczego Na podstawe znormalzowanych wartośc cech prostych wyznaczono wartośc mernka syntetycznego na jego podstawe dokonano uporządkowana lnowego klasyfkacj branż sektora przemysłu spożywczego ze względu na sytuację fnansową (tab. 3). Klasę I o najkorzystnejszej sytuacj fnansowej utworzyło sześć branż przemysłu spożywczego: produkcja peczywa; produkcja śweżych wyrobów castkarskch castek; produkcja gotowej karmy dla zwerząt domowych; destylowane, rektyfkowane meszane alkohol; produkcja wyrobów z męsa (włączając wyroby z męsa drobowego); przetwarzane konserwowane męsa (z wyłączenem męsa z drobu); produkcja pwa (tab. 4). Klasa ta odznaczała sę najwyższym na tle pozostałych klas pozomem wskaźnka rentownośc kaptału własnego 26,5%. Stopa zwrotu kaptału własnego w tej klase w znacznym stopnu determnowana była przez mernk kaptałowy, wskazujący na duży udzał kaptału obcego w fnansowanu dzałalnośc gospodarczej, który wynósł 2,12. Struktura kaptałowa branż z tej klasy odznaczała sę najwyższym udzałem zobowązań długotermnowych na pozome 26,85%. Należy podkreślć, ż branże z klasy I charakteryzowała także duża zdolność obsług
32 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska zacągnętych kredytów (wskaźnk pokryca odsetek wynosł 11,10) oraz szybk obrót zapasów krótke okresy ścągalnośc należnośc. Cykl należnośc wynosł 31 dn kształtował sę na najnższym pozome na tle pozostałych klas. Jedyną słabą stroną tej klasy był pozom płynnośc szybkej, który był neco nższy nż welkośc granczne przyjmowane dla tego wskaźnka (tab. 5). Jednak w sytuacj, kedy cykl należnośc jest stosunkowo krótk oraz wskaźnk produktywnośc kaptału obrotowego na dosyć wysokm pozome, może być to uzasadnone. Na tej podstawe można uznać, że branże należące do klasy I cechują sę wysoką efektywnoścą fnansową (rentownoścą), którą osągają poprzez właścwą poltykę fnansowana dzałalnośc oraz sprawne gospodarowane (zarządzane) majątkem. Klasa II obejmowała 11 branż sektora przemysłu spożywczego, tj. przetwarzane konserwowane męsa z drobu, wytwarzane gotowych posłków dań, przetwórstwo mleka wyrób serów, produkcję gotowej paszy dla zwerząt gospodarskch, produkcję sucharów herbatnków oraz konserwowanych wyrobów castkarskch, produkcję przypraw, produkcję pozostałych artykułów spożywczych, przetwórstwo herbaty kawy, produkcję margaryny podobnych tłuszczów jadalnych, produkcję lodów oraz makaronów, kuskusu wyrobów mącznych (tab. 4). Branże tej klasy cechowała zdecydowane nższa stopa zwrotu z kaptału własnego w porównanu z klasą I. Średna welkość ROE w tej klase wynosła 17%. Tak pozom rentownośc kaptału własnego był następstwem aktywne prowadzonej poltyk cen kontrol kosztów oraz sprawnego gospodarowana majątkem. Rentowność sprzedaży w branżach zaklasyfkowanych do tej klasy kształtowała sę na najwyższym pozome wynosła 7,19%. Produktywność kaptału obrotowego w tej klase średno równała sę 15,85, co wskazuje na właścwe zagospodarowane kaptału obrotowego. Płynność fnansowa w tych przedsęborstwach, ocenana przez pryzmat wskaźnka płynnośc szybkej oraz cyklu zapasów cyklu należnośc, mogła być uznana za satysfakcjonującą. Średna wartość wskaźnka płynnośc w tych branżach wynosła 1,08, natomast zapasy były odnawane średno co 30 dn, a należnośc ścągane co 44 dn. Należy nadmenć, ż w tych branżach przemysłu spożywczego ne przywązywano wag do zjawska dźwgn fnansowej, co przejawło sę dość nskm pozomem mnożnka kaptałowego wskaźnka zadłużena długotermnowego. Medana tych wskaźnków w tej klase kształtowała sę odpowedno na pozome 1,94 16,81% (tab. 5). Klasę III utworzyło 9 branż, tj. przedsęborstwa produkujące napoje bezalkoholowe wodę mneralną, produkujące wna gronowe, przetwarzające konserwujące ryby, skorupak oraz męczak, przetwarzające konserwujące zemnak, wytwarzające produkty przemału zbóż, produkujące cuker, produkujące sok z owoców warzyw, produkujące cydr pozostałe wna owocowe, produkujące kakao czekolady (tab. 4). Klasa ta charakteryzowała sę średnonższym pozomem sytuacj fnansowej, poneważ stopa zwrotu z kaptału własnego
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 33 kształtowała sę na pozome zblżonym do średnej z przemysłu spożywczego, tj. 14%. Rentowość kaptału własnego determnowana była w tej klase przez rentowność sprzedaży dźwgnę fnansową. Rentowność sprzedaży oscylowała wokół średnej w całej badanej populacj, tj. ok. 6%, natomast mnożnk kaptałowy był neco nższy wynósł 1,80 (średna ogółem 2,02). W strukturze kaptałów obcych domnowały jednak zobowązana długotermnowe średna zadłużena długotermnowego wynosła 21,85%. Należy podkreślć, ż w tej klase była zdecydowane najnższa produktywność kaptału obrotowego. Jest to stotne, poneważ w przedsęborstwach tych także dłuższe od przecętnych w sektorze przemysłu spożywczego są cykl zapasów należnośc (tab. 5). Oznacza to, ż słabą stroną jest w tych przedsęborstwach gospodarowane zaangażowanym majątkem. Ostatną, klasę IV o najsłabszej sytuacj fnansowej, utworzyły 4 branże, tj. przedsęborstwa produkujące artykuły spożywcze homogenzowane żywność detetyczną, produkujące oleje pozostałe tłuszcze płynne, przetwarzające konserwujące owoce warzywa oraz wytwarzające skrobę (tab. 4). Klasa ta cechowała sę nską rentownoścą. Rentowność kaptału własnego kształtowała sę na pozome 9%, natomast ROS równało sę 4,18%, co oznacza, że z 1 zł sprzedaży w tych dzałach przemysłu spożywczego uzyskuje sę zaledwe 0,04 zł zysku. Tej nskej rentownośc towarzyszyło także nske zaangażowane kaptału obcego w fnansowane dzałalnośc. Średn pozom mnożnka kaptałowego wynósł zaledwe 1,93, a wskaźnk zadłużena długotermnowego 13,03%. Przedsęborstwa tej klasy borykają sę ponadto z trudnoścam w regulowanu zobowązań krótkotermnowych. Wskaźnk płynnośc szybkej kształtował sę w grancach od 0,49 do 0,88, przy średnm pozome 0,75 (tab. 5). Należy podkreślć, ż była to najnższa welkość w całej badanej populacj. Przedsęborstwa te cechują sę także dość długm cyklem zapasów cyklem należnośc. Jeśl dłuższe cykle zapasów w tych branżach ne pownny być ocenane negatywne, poneważ ne wynkają z gromadzena zapasów produktów, lecz z konecznośc zgromadzena zapasu surowców (znajdują sę w tej klase przetwórne warzyw owoców, zakłady olejarske przedsęborstwa wytwarzające skrobę), to długe termny spłaty należnośc w połączenu z nskm wskaźnkem płynnośc wskazują na kumulowane należnośc, co może grozć zatoram płatnczym dalszym pogorszenem sytuacj tych przedsęborstw.
34 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska Tabela 4 Klasyfkacja sektorów przemysłu spożywczego na podstawe wartośc syntetycznego mernka sytuacj fnansowej Wartośc granczne syntetycznego mernka Pozom Klasa typologczna Wartośc syntetycznego mernka sytuacj fnansowej dla branż przemysłu spożywczego > 0,472 Wysok I 0,404 0,472 Średn-wyższy II 0,335 0,404 Średn-nższy III < 0,335 Nsk IV Produkcja peczywa; Produkcja śweżych wyrobów castkarskch castek (0,518); Produkcja gotowej karmy dla zwerząt domowych (0,506); Destylowane, rektyfkowane meszane alkohol (0,499); Produkcja wyrobów z męsa, włączając wyroby z męsa drobowego (0,496); Przetwarzane konserwowane męsa, z wyłączenem męsa z drobu (0,480); Produkcja pwa (0,478) Przetwarzane konserwowane męsa z drobu (0,464); Wytwarzane gotowych posłków dań (0,459); Przetwórstwo mleka wyrób serów (0,449); Produkcja gotowej paszy dla zwerząt gospodarskch (0,442); Produkcja sucharów herbatnków; Produkcja konserwowanych wyrobów castkarskch castek (0,435); Produkcja przypraw (0,429); Produkcja pozostałych artykułów spożywczych, gdze ndzej nesklasyfkowana (0,427); Przetwórstwo herbaty kawy (0,423); Produkcja margaryny podobnych tłuszczów jadalnych (0,419); Produkcja lodów (0,412); Produkcja makaronów, klusek, kuskusu podobnych wyrobów mącznych (0,404) Produkcja napojów bezalkoholowych; Produkcja wód mneralnych pozostałych wód butelkowanych (0,393); Produkcja wn gronowych (0,386); Przetwarzane konserwowane ryb, skorupaków męczaków (0,379); Przetwarzane konserwowane zemnaków (0,378); Wytwarzane produktów przemału zbóż (0,378); Produkcja cukru (0,377); Produkcja soków z owoców warzyw (0,359); Produkcja kakao czekolady (0,356); Produkcja cydru pozostałych wn owocowych (0,346) Produkcja artykułów spożywczych homogenzowanych żywnośc detetycznej (0,317); Produkcja olejów pozostałych tłuszczów płynnych (0,315); Pozostałe przetwarzane konserwowane owoców warzyw (0,290); Wytwarzane skrob wyrobów skrobowych (0,286) Źródło: Oblczena własne.
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 35 Tabela 5 Wewnątrzklasowe wartośc cech cząstkowych mernków sytuacj fnansowej dla sektorów przemysłu spożywczego wartośc medany Wskaźnk Klasa I II III IV Ogółem ROE 26,50 17,00 14,00 9,00 16,13 ROS 6,02 7,19 6,21 4,18 5,76 ER 2,12 1,94 1,80 1,93 2,02 ZD 26,85 16,81 21,85 13,03 21,33 PO 11,10 11,53 7,95 5,50 8,70 PKO 35,65 15,85 7,17 10,62 14,10 PW 0,91 1,08 1,30 0,75 0,94 CZ 13,20 31,21 37,77 75,53 31,39 CN 30,84 44,17 74,49 54,37 46,15 Źródło: Oblczena własne. Podsumowane wnosk Na podstawe oblczonych wartośc syntetycznego mernka wyodrębnono 4 klasy typologczne branż przemysłu spożywczego. Uzyskane wynk dają obraz sytuacj fnansowej wydzelonych grup pozwalają na sformułowane następujących wnosków: 1. Najlepszą sytuacją fnansową charakteryzowały sę branże wchodzące w skład klasy perwszej, które operały swoją dzałalność na przetwarzanu produktów pochodzena zwerzęcego przetwórstwa wtórnego, a także produkcj używek. 2. Branże zakwalfkowane do klasy I uzyskwały wysok pozom stopy zwrotu z kaptału, który determnowała właścwa poltyka fnansowa (wykorzystane dźwgn fnansowej) sprawne gospodarowane majątkem. 3. Należy podkreślć, ż branże klasy I odznaczały sę dużą zdolnoścą obsług zacągnętych kredytów, co było możlwe dzęk sprawnemu zarządzanu majątkem obrotowym. 4. Najsłabszą sytuację fnansową mały branże ujęte w klase IV, których dzałalność operała sę na produkcj roślnnej, tj. produktach o nskm stopnu przetworzena. 5. Klasa IV cechowała sę nską rentownoścą małym zaangażowanem kaptału obcego w fnansowane dzałalnośc. Ponadto w branżach tych nezbyt efektywne gospodarowano posadanym majątkem. 6. W branżach klasy IV występowały także trudnośc z regulowanem zobowązań krótkotermnowych.
36 Dorota Czerwńska-Kayzer, Joanna Florek, Joanna Stansławska Lteratura: 1. Aryanezhad B., Tarokh M.J., Mokhtaran M. N., Zaher F.: A fuzzy TOPSIS method based on left and rght scores. Internatonal Journal of Industral Engneerng & Producton Research, Vol. 22, No 1, March 2011. 2. Benasz A., Czerwńska-Kayzer D., Gołaś Z.: Czynnk kształtujące płynność fnansową przedsęborstw branży spożywczej. Zagadnena Ekonomk Rolnej, nr 4, 2007. 3. Benasz A., Gołaś Z.: Sprawność zarządzana kaptałem obrotowym jej wpływ na rentowność małych, średnch dużych przedsęborstw przemysłu spożywczego w Polsce. J. Agrbus. Rural Dev. 4(22), 2011. 4. Czekaj J., Dresler Z.: Zarządzane fnansam przedsęborstw podstawy teor. PWN, Warszawa 1998. 5. Deloof M.: Does workng captal management affect proftablty of Belgan frms? J. Bus. Fnanc. Account. 30 (3-4), 2003. 6. Gołębowsk G., Tłaczała A.: Analza ekonomczno-fnansowa w ujęcu praktycznym. Dfn, Warszawa 2005. 7. Hwang C.L., Yoon K.: Multple attrbute decson makng. Methods and applcatons. Sprnger, Berln 1981. 8. Kowalak R.: Ocena kondycj fnansowej przedsęborstwa. ODDK, Gdańsk 2003. 9. Kowalczyk J., Kusak A.: Decyzje fnansowe frmy. Metody analzy. Wyd. C.H. BECK, Warszawa 2006. 10. Lazards J., Tryfonds D.: Relatonshp between workng captal management and proftablty of lsted companes n the Athens stock exchange. J. Fnanc. Manage. Anal. 19 (1), 2006. 11. Lesz T.: Really modfed Du Pont analyss: fve ways to mprove return on equty; www.sbaer.uca.edu/research/sbda/2002/19pdf. 12. Malna A., Zelaś A.: Taksonomczna analza przestrzennego zróżncowana jakośc życa ludnośc w Polsce w 1994 r. Przegląd Statystyczny, nr 1, 1997. 13. Mchalsk G.: Płynność fnansowa w małych średnch przedsęborstwach. PWN, Warszawa 2005. 14. Nepublkowane dane Głównego Urzędu Statystycznego: F-02, statystyczne sprawozdane fnansowe, produkcja artykułów spożywczych, produkcja napojów. GUS, Warszawa 2011. 15. Nowak M.: Ocena zdolnośc kredytowej ryzyka kredytowego. Wyd. Bode, Poznań 2002. 16. Ostaszewsk J.: Ocena efektywnośc przedsęborstwa według standardów EWG. CIM, Warszawa 1991. 17. Polska Klasyfkacja Dzałalnośc PKD: Załącznk do Rozporządzena Rady Mnstrów z dn. 24.12.2007. Dz. U. 251, poz. 1885. GUS, Warszawa; www.stat.gov.pl, 2007. 18. Rocznk Statystyczny Przemysłu 2011. GUS, Warszawa; www.stat.gov.pl, 2012. 19. Semńska E.: Metody pomaru oceny kondycj fnansowej przedsęborstwa. Dom Organzatora, Toruń 2002. 20. Serpńska M., Jachna T.: Ocena przedsęborstw według standardów śwatowych. PWN Warszawa 2004. 21. Stansławska J., Majchrzak A.: Zróżncowane pozomu życa gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomcznych ch welkośc. Weś Rolnctwo, nr 3(144), 2009.
Zastosowane metody TOPSIS do oceny sytuacj fnansowej przemysłu spożywczego 37 22. Wędzk D.: Wskaźnk fnansowe. Charakterystyka wskaźnków, systemów wskaźnków metod oceny. Ofcyna Woltters Kluwer Busness, Kraków 2009. 23. Wysock F., Lra J.: Statystyka opsowa. Wydawnctwo Akadem Rolnczej m. Augusta Ceszkowskego w Poznanu, Poznań 2005. 24. Wysock F.: Metody taksonomczne w rozpoznanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch. Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, Poznań 2010. 25. Wysock F.: Zastosowane metody TOPSIS do oceny regonalnego zróżncowana pozomu rozwoju sektora mleczarskego. Wadomośc Statystyczne, nr 1, 2008. 26. Zaleska M.: Ocena ekonomczno-fnansowa przedsęborstwa przez analtyka bankowego. Ofcyna Wydawncza SGH, Warszawa 2002. DOROTA CZERWIŃSKA-KAYZER JOANNA FLOREK JOANNA STANISŁAWSKA Unversty of Lfe Scences Poznań APPLICATION OF TOPSIS METHOD TO EVALUATE THE FINANCIAL SITUATION OF THE FOOD INDUSTRY Summary The man target of the study was to assess the fnancal stuaton of the food ndustry sectors n Poland n 2010 usng a synthetc meter constructed wth TOPSIS method. The analyss was based on unpublshed statstcal data from the Central Statstcal Offce. The research showed that the best fnancal stuaton characterzed the ndustres that based ther actvtes on anmal products processng, secondary processng and manufacturng stmulants. These ndustres were characterzed by the hghest level of return on equty and a hgh use of foregn captal n fnancng economc actvty. The lowest values of the synthetc meter, as well as the weakest fnancal condton, appeared n sectors whose busness was based on crop producton, e.g. low-processed products. They were characterzed by low proftablty and low nvolvement of foregn captal n fnancng of actvtes. In ths group there were also dffcultes wth the settlement of labltes.