Ekspresja i funkcja receptora progesteronu w jajniku u ptaków

Rocz. Nauk. Zoot., T. 38, z. 2 (2011) 127 135 Ekspresja i funkcja receptora progesteronu w jajniku u ptaków S y l w i a O r c z e w s k a - D u d e k 1, M a r i a M i k a 2 1 Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa, 32-083 Balice k. Krakowa 2 Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Fizjologii i Endokrynologii Zwierząt, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków Receptory hormonów steroidowych należą do rodziny receptorów jądrowych, które aktywują transkrypcję genu docelowego przez wiązanie do sekwencji regulatorowej genu hormone response element (HRE). Receptor progesteronu (P4) występuje w postaci dwóch izoform: PR-A i PR-B. Obie izoformy receptora są kodowane przez ten sam gen, ale przy udziale dwóch różnych promotorów. Ekspresja oraz rozmieszczenie receptorów P4 w jajniku u ptaków są zależne od tkanki i działających na nią hormonów. Mechanizm oddziaływania progesteronu z receptorami odgrywa istotną rolę w regulacji dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, owulacji i procesie znoszenia jaja u ptaków. Progesteron w jajniku ptaków jest kluczowym hormonem regulującym funkcje związane z dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych, owulacją i procesem znoszenia jaja. Samice ptaków mają czynny tylko lewy jajnik i lewy jajowód. Prawy jajnik i jajowód u zarodków samic ptasich ulegają uwstecznieniu (Bahr i Johnson, 1984). U niedojrzałych płciowo samic w jajniku występują dwie warstwy: kora i rdzeń. Podczas dojrzewania warstwa rdzeniowa wnika w warstwę korową, w której rozwijają się pęcherzyki jajnikowe z oocytami. Ściana pęcherzyków jajnikowych kury ma podobny układ warstw jak u ssaków i od zewnątrz można wyróżnić kolejno: nabłonek z luźną tkanką łączną, osłonkę zewnętrzną (theca externa) i osłonkę wewnętrzną (theca interna), błonę podstawną, warstwę ziarnistą (granulozę) i błonę okołożółtkową (Gilbert, 1979). Warstwa ziarnista w białych pęcherzykach niehierarchicznych jest warstwą wielokomórkową, natomiast w żółtych pęcherzykach hierarchicznych staje się warstwą jednokomórkową o wydłużonych i spłaszczonych komórkach (Johnson, 1990). Warstwa osłonki jest silnie unaczyniona i unerwiona w przeciwieństwie do warstwy ziarnistej, do której docierają tylko nieliczne włókna nerwowe. Zarówno w warstwie osłonki wewnętrznej jak i zewnętrznej dominującym typem komórek są wydłużone fibroblasty z występującymi pomiędzy nimi włóknami kolagenowymi, a także komórki interstycjalne, produkujące progesteron i androgeny, komórki aro-

128 S. Orczewska-Dudek i M. Mika matazowe produkujące estrogeny oraz nieliczne włókna mięśniowe (Johnson, 1990; Etches, 1996). W pęcherzykach korowych stromy komórki intrestycjalne są otoczone przez komórki aromatazowe, natomiast podczas wzrostu pęcherzyków i różnicowania się warstwy osłonki komórki te oddalają się od siebie tak, że komórki interstycjalne są w osłonce wewnętrznej, natomiast aromatazowe w zewnętrznej (Nitta i in., 1991 a, b; Velazques i in. 1991; Hernandez-Vertiz i in., 1993). Proces steroidogenezy ma miejsce w warstwie ziarnistej i osłonce pęcherzyków jajnikowych, i jest pod bezpośrednią kontrolą gonadotropin, głównie LH, a także samych steroidów jajnikowych (Johnson 1990, 1996; Tilly i in., 1991). W pęcherzykach niehierarchicznych synteza progesteronu, androgenów i estrogenów ma miejsce tylko w osłonce, gdyż warstwa ziarnista nie jest aktywna steroidogennie (Nitta i in., 1991 a, b). Tak więc, tylko w pęcherzykach hierarchicznych steroidy są produkowane przez obie warstwy (Johnson, 1996). W pęcherzykach hierarchicznych warstwa ziarnista produkuje głównie progesteron, który drogą dyfuzji dociera do osłonki i tam jest metabolizowany do androgenów i estrogenów (Bahr i in., 1983). Przez cały okres wzrostu i dojrzewania pęcherzyków synteza androgenów i estrogenów przez warstwę osłonki jest stymulowana głównie przez LH, przy czym zdolność do stymulowania produkcji steroidów zmniejsza się wraz ze zbliżającym się czasem owulacji (Johnson, 1990). W warstwie ziarnistej pęcherzyków hierarchicznych, w miarę ich dojrzewania zwiększa się natomiast stymulujący wpływ LH na syntezę progesteronu (Calvo i in., 1981; Ritzhaupt i Bahr, 1987). Podczas ostatnich kilku godzin przed owulacją pęcherzyk F1 syntetyzuje prawie wyłącznie progesteron, który na zasadzie dodatniego sprzężenia zwrotnego indukuje wyrzut LH z przysadki i owulację (Johnson 1990; Etches, 1990, 1996). Wychwyt hormonu z krwi i jego zatrzymanie w komórkach narządu docelowego zależą od receptora wybiórczo wiążącego dany hormon. Progesteron (P4) oddziałuje na komórki za pośrednictwem receptorów progesteronu, które jako czynniki transkrypcyjne, przyłączając specyficzne ligandy (hormony), aktywują bądź hamują transkrypcję określonych genów (Conneely i in., 2002). Receptor progesteronowy (PR) u ptaków występuje w postaci dwóch izoform: PR-A i PR-B (Conneely i in., 1987 a; Gronemeyer i in., 1987; Tora i in., 1988; Parker, 1993; Conneely i in., 2001). Obie izoformy ulegają ekspresji w jajniku u ptaków (Camacho-Arroyo i in., 2006). Izoformy receptora progesteronu mają funkcjonalnie różną zdolność do aktywacji genów i regulują różne procesy fizjologiczne. PR-A i PR-B są kodowane przez ten sam gen, ale przy udziale dwóch różnych promotorów (Giangrande i in., 1997; Giangrande i McDonnell, 1999; Conneely i in., 2003; Mulac-Jercevic i Conneely, 2004). Transkrypcja genu receptora progesteronowego jest aktywowana przez oddziaływanie estradiolu z odcinkami znajdującymi się w obrębie promotora (ERE Estrogen Response-Elements) (Savouret i in., 1989; Gronemeyer, 1991; Giangrande i in., 1997; Giangrande i McDonnell, 1999). Proces translacji białka receptora uruchamiany jest z dwóch alternatywnych kodonów (AUG), osobno dla izoformy A i B (Gronemeyer i in., 1991; Conneely i in., 2003). Obie izoformy PR ulegają translacji z różnych transkryptów mrna (Conneely i in., 1987 b; Jeltsch i in., 1990; Gronemeyer i in., 1991). Ponadto, ekspresja izoform receptora PR jest regulowana przez estradiol, progesteron oraz gonadotropiny (Joensuu, 1990; Yoshimura i in., 1995).

Receptor progesteronu w jajniku u ptaków 129 Odpowiedź komórki na pobudzenie receptora progesteronu jest zależna od takich czynników, jak np. typ komórki, typ receptora, rodzaj genu docelowego, interakcja różnych szlaków przepływu informacji w komórce. Od kilku do kilkunastu minut po zadziałaniu hormonu następuje wzrost aktywności polimerazy RNA i tworzenie transkryptów danych genów (O Malley i Tsai, 1992; Beato, 1989). Wpływ hormonów steroidowych na przebieg procesów komórkowych wymaga dłuższego czasu, ponieważ wymusza syntezę nowych mrna i nowego białka. Pod wpływem tych czynników końcowa odpowiedź na zadziałanie hormonu pojawia się po kilku godzinach, a nawet dniach (Nowak i Zawilska, 2004). Struktura i mechanizm działania izoform receptora progesteronu: PR-A i PR-B Izoformy receptora progesteronu: PR-A i PR-B należą do rodziny receptorów hormonów steroidowych, które są receptorami jądrowymi. Receptory hormonów steroidowych są dużymi monomerycznymi białkami, zbudowanymi z około 400 1000 reszt aminokwasowych (Tora i in., 1988; Giangrande i in., 1997; Conneely i in., 2002; Gadkar-Sable i in., 2005). Izoformy receptora progesteronu, tak jak wszystkie receptory hormonów steroidowych, posiadają podobną budowę (Tora i in., 1988). W obrębie łańcucha polipeptydowego znajduje się sześć regionów, w obrębie których znajdują się trzy domeny (rys. 1). Domena pierwsza, modulatorowa mieści się w regionie A/B, który obejmuje N-koniec łańcucha polipeptydowego i odpowiada za aktywację transkrypcji (Jeltsch i in., 1990). Region ten charakteryzuje się najniższym stopniem homologii oraz największymi różnicami w ilości reszt aminokwasowych (25 603 aminokwasów) (Tora i in., 1988; Jeltsch i in., 1990). Region A/B receptora PR-B jest u kury o 128 aminokwasów dłuższy od PR-A (Tora i in., 1988; Gronemeyer i in., 1991; Parker, 1993; Mulac-Jercevic i Conneely, 2004; Camacho-Arroyo i in., 2007). W tej części łańcucha występują także domeny AFI i AFIII (rys. 1), odpowiedzialne za wiązanie czynników transkrypcyjnych, których zadaniem jest aktywacja określonego promotora oraz aktywacja transkrypcji określonej izoformy (Tora i in., 1988). Domena AFI jest obecna w obu izoformach receptora progesteronu, natomiast domena AFIII występuje tylko w izoformie B (Giangrande i in., 1997). Giangrande i in. (1997) oraz Giangrande i McDonnell (1999) opisali również domenę inhibitora IF, zbudowaną z około 140 aminokwasów (rys. 1). Domena IF znajduje się za domeną AF-1, może ona przyłączać antagonistę i tym samym hamować aktywność receptora. Występuje ona w obu izoformach receptora, ale tylko w PR-A wykazuje swoją aktywność inhibicyjną, ponieważ w izoformie PR-B jest hamowana przez dodatkowy, około 128-aminokwasowy fragment, charakterystyczny tylko dla izoformy PR-B (Giangrande i McDonnell, 1999) (rys. 1). Obecność IF w PR-A, której aktywność jest hamowana w PR-B sugeruje, że obie izoformy receptora progesteronu mogą wchodzić w interakcję z różnymi czynnikami transkrypcyjnymi, koaktywatorami i korepresorami (Giangrande i McDonnell, 1999). Domena druga rozpoznająca i wiążąca specyficzne sekwencje DNA (DBD DNA Binding Domein) znajduje się w regionie C (Tora i in., 1988). Region ten zbudowany jest z 66 reszt aminokwasowych, zawierających 8 reszt cysteinowych, wiążących koordynacyjnie dwa jony Zn++ i tworzących charakterystyczną strukturę palców cynkowych (Sokół-Misiak,

130 S. Orczewska-Dudek i M. Mika 1992; Beato i in., 1996). Odpowiadają one za interakcję kompleksu hormon-receptor z odpowiednimi sekwencjami regulatorowymi w DNA, określanymi jako sekwencje warunkujące odpowiedź na hormon (HRE Hormone Response Elements) i zlokalizowanymi w obrębie promotora genu docelowego oraz za dimeryzację zależną od sekwencji HRE (Parker, 1993; Beato i in., 1996; Giangrande i in., 1997; Leonhardt i in., 2003). W HRE u większości receptorów wyróżnia się dwie określone sekwencje nukleotydów, które wiążą monomer receptora. Dwie sekwencje sześcionukleotydowe oddzielone są kilkoma nukleotydami, których liczba decyduje o swoistości receptora (Beato i in., 1989, 1996). Sekwencja ta dla receptorów progesteronu jest następująca: nnntgacctnnn (Sokół-Misiak, 1992). Sekwencje mogą być ułożone jako proste powtórzenia lub palindromy. Region D ( zawiasowy ) zawiera sekwencję NLS (Nuclear Localization Signal) odpowiedzialną za translokację receptorów do jądra komórkowego. Region E zbudowany jest z około 250 aminokwasów, obejmuje on C-koniec łańcucha polipeptydowego. W tym regionie znajduje się trzecia, wysoko konserwatywna domena przyłączająca ligand (progesteron) (LBD Ligand Binding Domain) (Edwards, 2000). AF-1, AF-2, AF-3 miejsca wiążące czynniki transkrypcyjne. IF miejsca wiązania inhibitora. DBD domena przyłączająca DNA. LBD domena przyłączająca ligand. AF-1, AF-2, AF-3 activation domains. IF inhibitory domain. DBD DNA binding domain. LBD ligand binding domain. Rys. 1 Domenowa budowa izoform receptora progesteronowego PR-A i PR-B Fig. 1. Domain structure of PR-A and PR-B progesterone receptor isoforms W obrębie tego odcinka znajduje się dodatkowa domena AF-2 (rys. 1), która odpowiada za aktywację receptora poprzez przyłączenie czynników transkrypcyjnych, a także za interakcję nieaktywnych receptorów z białkami szoku termicznego (Pratt, 1987; Tora i in., 1988) oraz dimeryzację receptorów (Mulac-Jericevic i Conneely, 2004). Region F stanowi koniec C-łańcucha polipeptydowego, prawdopodobnie stabilizuje C-koniec regionu E receptora. Jego funkcja biologiczna nie jest do tej pory sprecyzowana (Mulac-Jericevic i in., 2004). Izoformy PR-A i PR-B mogą tworzyć homodimery A:A i B:B oraz heterodimery A:B i tylko w takiej postaci są aktywne biologicznie (Beato i in., 1996; Leonhardt

Receptor progesteronu w jajniku u ptaków 131 i in., 2003). Tylko dimery są zdolne do transaktywacji (aktywacji lub inhibicji transkrypcji) określonych genów (Mulac-Jericevic i Conneely, 2004). Utworzone dimery łączą się następnie z odpowiednim odcinkiem DNA genu docelowego. Rodzaj dimetru przyłączanego do odpowiedniego genu docelowego warunkuje różnorodność reakcji fizjologicznych związanych z działaniem progesteronu (Tora i in., 1988; Mulac-Jericevis i Conneely, 2004). Izoformy PR-A i PR-B w odmienny sposób działają na geny docelowe (Tora i in., 1988). Izoforma PR-B jest silnym aktywatorem genów zależnych od progesteronu w tych komórkach, w których izoforma PR-A jest nieaktywna (Vegeto i in., 1993; Giangrande i McDonnell, 1999). Izoforma PR-A w przeciwieństwie do izoformy PR-B jest słabym aktywatorem takich genów (Giangrande i in., 1997; Giangrande i McDonnell, 1999). W przypadku, gdy obie izoformy ulegają ekspresji w komórce, PR-A działa jako silny inhibitor PR-B, osłabiając w ten sposób działanie progesteronu (Giangrande i in., 1997; Pieber in., 2001). Izoforma PR-A hamuje także czynność receptorów dla estrogenów, glikokortykoidów oraz mineralkokortykoidów, blokując miejsce wiązania tych hormonów z ich receptorami (Vegeto i in., 1993; Kraus i in., 1995; Giangrande i McDonnell, 1999). Izoformy PR-A i PR-B wykazują także różną odpowiedź na działanie antagonisty. W wyniku przyłączenia antagonisty do PR-A receptor ten staje się nieaktywny i nie oddziałuje z genem docelowym, natomiast przyłączając się do PR-B antagonista staje się aktywnie działającym czynnikiem transkrypcyjnym (Giangrande i McDonnell, 1999). Stwierdzono, że występowanie obu izoform receptora progesteronowego w komórkach jest ze sobą skorelowane. Obie izoformy receptora progesteronu są od siebie wzajemnie zależne i ich prawidłowy stosunek w komórkach jest jednym z warunków utrzymania prawidłowej homeostazy (Tłaczała i in., 2007). Ekspresja i funkcja receptora PR w jajniku u ptaków Obecność receptorów progesteronowych w pęcherzykach hierarchicznych w jajniku u kury po raz pierwszy przedstawili Yoshimura i Bahr (1991). Zostały one zlokalizowane metodą immunocytochemiczną w pęcherzykach przedowulacyjnych F3, F1 oraz w pęcherzyku poowulacyjnym POF. W pęcherzyku F3 (około 48 h przed owulacją) receptory progesteronowe były obecne w fibroblastach osłonki wewnętrznej oraz w naczyniach krwionośnych tej warstwy. Prawdopodobnie ekspresja receptorów progesteronu w komórkach osłonki jest rezultatem selekcji pęcherzyka niehierarchicznego w pęcherzyk przedowulacyjny. Dystrybucja izoform PR-A i PR-B w pęcherzyku F1 (2 h przed owulacją) była podobna jak w przypadku pęcherzyka F3, jakkolwiek stwierdzono również obecność receptorów progesteronu PR-A i PR-B w fibroblastach osłonki zewnętrznej oraz w komórkach warstwy ziarnistej. W mniejszych pęcherzykach jajnikowych ekspresji ulega tylko izoforma PR-B. Ekspresja PR w komórkach osłonki i warstwie ziarnistej w największym przedowulacyjnym pęcherzyku F1 sugeruje, że komórki te tworzą tkankę docelową dla progesteronu, który odgrywa decydującą rolę w gwałtownym wzroście i dojrzewaniu tego pęcherzyka. W pęcherzyku POF1 (24 h po owulacji) obserwowano spadek ekspresji PR w fibroblastach osłonki. Funkcja receptorów progesteronowych w pęcherzyku POF do tej pory nie jest wyjaśniona (Isola i in., 1987).

132 S. Orczewska-Dudek i M. Mika W badaniach prowadzonych in vitro Sawada i in. (1997) wykazali obecność receptorów progesteronowych w komórkach warstwy ziarnistej pęcherzyków F3, F2, F1 po stymulacji LH (0,1μg/ml). Autorzy określili masę cząsteczkową receptorów, która wynosiła odpowiednio 70 KDa, 80 KDa i 110 KDa. Masa cząsteczkowa receptorów progesteronowych w badaniach prowadzonych in vivo w komórkach ziarnistych pęcherzyka F3 (48 h przed owulacją) i pęcherzyka F1 (1 3 h przed owulacją) została określona przez Yoshimurę i in. (1995). Dla pęcherzyka F3 wynosiła 79 KDa, a dla F1 110 KDa. Obie izoformy obecne były w granulozie największych pęcherzyków hierarchicznych, natomiast w mniejszych pęcherzykach zaobserwowano tylko izoformę PR-B (Yoshimura i in., 1995). Pasanen i in. (1997) oraz Gonzales-Moran i Camacho-Arroyo (2001) sugerują, że PR-B jest dominującą formą receptora progesteronowego w stromie jajnika u niedojrzałych płciowo kurek, którego ekspresja ulega istotnym zmianom podczas wzrostu i dojrzewania. Bayram i Liman (2010), podobnie jak Pasanen i in. (1997) oraz Gonzales-Moran i Camacho-Arroyo (2001) przypuszczają, że izoforma PR-B jest dominującą formą receptora progesteronu w jajniku ptaków. Wyniki te sugerują, że izoforma PR-B reguluje wzrost pęcherzyka jajnikowego oraz odpowiada za owulację. Ekspresja PR-A i PR-B w jajniku ptaków zależy od fazy rozwoju pęcherzyka, typu komórek oraz przebiegu procesu steroidogenezy i dojrzałości pęcherzyka (Bayram i Liman, 2010). Wydaje się więc, że interakcje progesteronu z receptorami odgrywają istotną rolę w regulacji dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, owulacji i procesie znoszenia jaja u ptaków. Dotychczas nie udało się wyjaśnić, jaką funkcję pełni izoforma PR-A receptora progesteronu w jajniku u ptaków. Poznanie wpływu izoformy A na tkanki oraz wyjaśnienie przyczyny bardzo niskiego poziomu ekspresji PR-A w porównaniu do PR-B pozwoli w przyszłości na lepsze poznanie roli, jaką pełnią obie izoformy w regulacji czynności i rozwoju jajnika ptaków. Piśmiennictwo B a h r J.M., W a n g S.C., H u a n g M.Y., C a l v o F.O. (1983). Steroid concentrations in the isolated theca and granulosa layers of preovulatory follicles during the ovulatory cycle of the domestic hen. Biol. Reprod., 29: 326 334. B a h r J.M., J o h n s o n A.L. (1984). Regulation of the follicular hierarchy and ovulation. J. Exp. Zool., 232: 495 500. B a y r a m G.K., L i m a n N. (2010). Localization of the progesterone receptor in chicken ovaries during post-hatching period. Rev. Med. Vet., 161, 3: 114 120. B e a t o M. (1989). Gene regulation by steroid hormones. Cell, 57: 335 344. B e a t o M., C h a l e p a k i s G., S c h a u e r M., S l a t e r E.P. (1989). DNA regulatory elements for steroid hormones. J. Steroid. Biochem., 32: 737 747. B e a t o M., C h a v e z S., T r u s s M. (1996). Transcriptional regulation by steroid hormones. Steroids, 61: 240 250. C a l v o F.O., W a n g S.C., B a h r J.M. (1981). LH stimulable adenyl cyclase activity during the ovulatory cycle in the three largest preovulatory follicles and post-ovulatory follicle of the domestic hen. Biol. Reprod., 25: 805 812.

Receptor progesteronu w jajniku u ptaków 133 C a m a c h o - A r r o y o I., G o n z a l e s - A r e n a s A., G o n z a l e s - M o r a n G. (2006). Ontogenic variations in the content and distribution of progesterone receptor isoforms in the reproductive tract and brain of chicks. Com. Biochem. Physiol., 146: 644 652. C a m a c h o - A r r o y o I., H e r n a n d e z - M o l i v a V.I., R i v a s - S u a r e z M., G u e r r a - - A r a i z a C., G o n z a l e z - M o r a n G. (2007). Changes in progesterone receptor isoforms content in the brain of immature, mature and aged male and female chickens. Gen. Comp. Endocrinol., 150: 381 385. C o n n e e l y O.M., D o b s o n A.D.W., T s a i M.J., B e a t t i e W.G., T o f t D.O., H u c k a b y C.S., Z a - r u c k i T., S c h r a d e r W.T., O M a l l e y B.W. (1987 a). Sequence and expression of a functional chicken progesterone receptor. Mol. Endocrinol., 1: 517 525. C o n n e e l y O.M., M a x w e l l B.L., T o f t D.O., S c h r a d e r W.T., O M a l l e y B.W. (1987 b). The a and b forms of the chicken progesterone receptor arise by alternate initiation of translation of a unique mrna. Biochem. Biophys. Res. Commun., 149: 493 501. C o n n e e l y O.M., M u l a c - J e r i c e v i c B., L y d o n J.P., M a y o F.J. D e (2001). Reproductive functions of the progesterone receptor isoforms. Mol. Cell. Endocrinol., 179: 97 103. C o n n e e l y O.M., M u l a c - J e r i c e v i c B., L y d o n J.P., M a y o F.J. D e, O M a l l e y B.W. (2002). Reproductive functions of progesterone receptors. Recent Prog. Horm. Res., 57: 339 355. C o n n e e l y O.M., M u l a c - J e r i c e v i c B., L y d o n J.P. (2003). Progesterone-dependent regulation of female reproductive activity by two distinct progesterone receptor isoforms. Steroids, 68: 771 778. E d w a r d s D.P. (2000). The role of coactivators and corepressors in the biology and mechanism of action of steroid hormone receptors. Mammary Gland Biol. Neoplasia, 5: 307 324. E t c h e s R.J. (1990). The ovulatory cycle. Crit. Rev. Poultry Biol., 2: 293 318. E t c h e s R.J. (1996). The ovary. W: Reproduction in Poultry. R.J. Etches (ed). CAB International, University Press, Cambridge, (UK), pp. 124 165. G a d k a r - S a b l e S., S h a h C., R o s a r i o G., S a c h d e v a G., P u r i C. (2005). Progesterone receptors: various forms and functions in reproductive tissues. Front Biosci., 10: 2118 2130. G i a n g r a n d e P.H., P o l l i o G., M c D o n n e l l D.P. (1997). Mapping and characterization of the functional domains responsible for the differential activity of the A and B isoforms of the human progesterone receptor. J. Biol. Chem., 272: 32889 32900. G i a n g r a n d e P.H., M c D o n n e l l D.P. (1999). The A and B isoforms of the human progesterone receptor: two functionally different transcriptions factors encoded by a single gene. Recent Prog. Horm. Res., 54: 291 315. G i l b e r t A.B. (1979). Female genital organs. In: Form and function in birds. A.S. King, J. McLelland (eds.). Academic Press, London, (UK), 1: 237 360. G o n z a l e s - M o r a n G., C a m a c h o - A r r o y o I. (2001). Immunohistochemical localization of progesterone receptor isoforms in the chick pre-follicular ovary. Anat. Histol. Embryol., 30: 153 158. G r o n e m e y e r H., T u r c o t t e B., Q u i r i n - S t r i c k e r C., B o c q u e l M.T., M e y e r M.E., K r o - z o w s k i Z., J e l t s c h J.M., L e r o u g e T., G a r n i e r J.M., C h a m b o n P. (1987). The chicken progesterone receptor sequence expression and functional analysis. EMBO J., 6: 3985 3994. G r o n e m e y e r H., M e y e r M.E., B o c q u e l M.T., K a s t n e r P., T u r c o t t e B., C h a m b o n P. (1991). Progesterone receptors: isoforms and antihormone action. J. Steroid Biochem. Mol. Biol., 40: 271 278. H e r n a n d e z - V e r t i z A., G o n z a l e s d e l P l i e g o M., V e l a z q u e z P., P e d e r n e r a E. (1993). Morphological changes in the theca layer during the maturation of the preovulatory ovarian follicles of the domestic fowl (Gallus domesticus). Gen. Comp. Endorinol., 92: 80 87. I s o l a J., K o r t e J-M., T u o h i m a a P. (1987). Immunocytochemical localization of progesterone receptor in the chick ovary. Endocrinology, 121: 1034 1040. J e l t s c h J.M., T u r c o t t e B., G a r n i e r J.M., L e r o u q e T., K r o z o w s k i Z., G r o n e m e y e r H., C h a m b o n P. (1990). Characterization of multiple mrnas originating from the chicken progesterone receptor gene. Evidence for a specific transcript encoding form A. J. Biol. Chem., 265: 3967 3974. J o e n s u u T.K. (1990). Chick oviduct differentiation. The effect of estrogen and progesterone on the expression of progesterone receptor. Cell. Diff. Dev., 30: 207 218. J o h n s o n A.L. (1990). Steroidogenesis and actions of steroids in the hen ovary. Crit. Rev. Poultry Biol., 2: 319 346.

134 S. Orczewska-Dudek i M. Mika J o h n s o n A.L. (1996). The avian ovarian hierarchy: a balance between follicle differentiation and atresia. Poultry Avian Biol. Rev., 7: 99 110. K r a u s W.L., W e i s K.E., K a t z e n e l l e n b o g e n B.S. (1995). Inhibitory cross-talk between steroid hormone receptors: differential targeting of estrogen receptor in the repression of its transcriptional activity by agonist- and antagonist-occupied progestin receptors. Moll. Cell. Biol., 15: 1847 1857. L e o n h a r d t S.A., B o o n y a r a t a n a k o r n k i t V., E d w a r d s D.P. (2003). Progesterone receptor transcription and non-transcription signaling mechanism. Steroids, 68: 761 770. M u l a c - J e r i c e v i c B., C o n n e e l y O.M. (2004). Reproductive tissue selective actions of progesterone receptors. Reproduction, 128: 139 146. N i t t a H., O s a w a Y., B a h r J.M. (1991 a). Immunolocalization of steroidogenic cells in small follicles of the chicken ovary: anatomical arrangement and location of steroidogenic cells change during follicular development. Domest. Anim. Endocrinol., 8: 587 594. N i t t a H., O s a w a Y., B a h r J.M. (1991 b). Multiple steroidogenic cell populations in the theca of preovulatory follicles of the chicken ovary. Endocrinology, 129: 2033 2040. N o w a k J.Z., Z a w i l s k a J.B. (2004). Receptory i mechanizmy przekazywania sygnału. Wyd. Nauk. PWN, 632 ss. O M a l l e y B.W., T s a i M.J. (1992). Molecular pathways of steroid receptor action. Biol. Reprod., 46: 163 167. P a r k e r M.G. (1993). Nuclear hormone receptors: molecular mechanisms, cellular functions, clinical abnormalities. Academic Press (USA), pp. 1 10, 110 118, 209 210. P a s a n e n S., Y l i k o m i T., S y v a l a H., T u o h i m a a P. (1997). Distribution of progesterone receptor in chicken: novel target organs for progesterone and estrogen action. Mol. Cell. Endocrinol., 135: 79 91. P i e b e r D., A l l p o r t V.C., B e n n e t t P.R. (2001). Progesterone receptor isoform A inhibits isoform B-mediated transactivations in human amnion. J. Pharmacol., 427: 7 11. P r a t t W.B. (1987). Transformation of glucocorticoid and progesterone receptors to the DNA-binding state. J. Cell. Biochem., 35: 51 68. R i t z h a u p t L.K., B a h r J.M. (1987). A decrease in FSH receptors of granulosa cells during follicular maturation in the domestic hen. J. Endocrinol., 115: 303 310. S a v o u r e t J.F., M i s a r a h i M., L o o s f e l t H., A t g e r M., B a i l y A., P e r r o t - A p p l a n a t M., V u H a i M.T., G u i o c h o n - M a n t e l A., J o l i v e t A., L o r e n z o F., L o g e a t F., P i c h o n M.F. B o u c h a r d P., M i l g r o m E. (1989). Molecular and cellular biology of mammalian progesterone receptors. Recent. Prog. Horm. Res., 45: 65 120. S a w a d a Y., Y o s h i m u r a Y., T a m u r a T. (1997). Effects of gonadotropins and their second messenger on the induction of progesterone receptor in chicken granulosa cells in vitro: evidence for its dependency on luteinizing hormone and cyclic AMP and relationship to follicular growth. Jpn. Poultry Sci., 34: 94 102. S o k ó ł - M i s i a k W. (1992). Jądrowe receptory jako czynniki regulujące transkrypcję. Post. Biochem., 38: 12 19. T i l l y J.L., K o w a l s k i K.I., J o h n s o n A.L. (1991). Stage of ovarian follicular development associated with the initiation of steroidogenic competence in ovarian granulosa cells. Biol. Reprod., 44: 305 314. T ł a c z a ł a M., G a b r y ś S., R a b c z y ń s k i J., H a l o ń A., S ł o m c z y ń s k a M., H e i m r a t h J., G r z e ś k o J., E l i a s M., W o j n a r A., G o l u d a C. (2007). Analiza ekspresji izoform PR-A i PR-B receptora progesteronowego w raku endometrium oraz w prawidłowych tkankach błony śluzowej trzonu macicy. Onkol. Pol., 10 (4): 203 208. T o r a L., G r o n e m e y e r H., T u r c o t t e B., G a u b M.P., C h a m b o n P. (1988). The N-terminal region of the chicken progesterone receptor specifies target gene activation. Nature, 333: 185 188. V e g e t o E., S h a h b a z M.M., W e n D.X., G o l d m a n M.E., O M a l l e y B.W., M c D o n n e l l D.P. (1993). Human progesterone receptor A form is a cell- and promoter-specific repressor of human progesterone receptor B function. Mol. Endocrinol., 7: 1241 1245. V e l a z q u e s P., G o m e z Y., G o n a z a l e s d e l P l i e g o M., P e d e r n e r a E. (1991). Steroidogenic cell subpopulations obtained from theca of preovulatory follicles in the ovary of the domestic fowl. Gen. Comp. Endocrinol., 83: 243 248. Y o s h i m u r a Y., B a h r J.M. (1991). Localization of progesterone receptors in pre- and postovulatory follicles of the domestic hen. Endocrinology, 128: 323 333.

Receptor progesteronu w jajniku u ptaków 135 Y o s h i m u r a Y., O k a m o t o T., T a m u r a T. (1995). Effects of luteinizing hormone on progesterone induction in chicken granulosa cells in vivo. Poultry Sci., 74: 147 151. Zatwierdzono do druku 29 IX 2011 SYLWIA ORCZEWSKA-DUDEK, MARIA MIKA Expression and function of progesterone receptor in the avian ovary Summary Steroid hormone receptors belong to a family of nuclear receptors that trigger transcriptional activation of target genes by specific binding to DNA recognition sequences of the hormone response element (HRE). Progesterone receptors (P4) are expressed as two protein isoforms: PR-A and PR-B. Both isoforms are encoded by the same gene but are transcribed with participation of different promoters. Dynamics and expression of progesterone receptors in avian ovaries are dependent on tissue and the hormone activity. The mechanism of progesterone action with receptors plays an important role in regulation of follicular maturation, ovulation and oviposition in avian species. Key words: steroid hormone receptor, progesterone, progesterone receptor, ovary, hen