Przemysł tłuszczowy Spis treści 1. Ogólne omówienie branży... 1 2. Ogólna informacja o rynku polskim... 2 3. Nowe przepisy... 4 4. Bezpośrednie skutki i spodziewane efekty rynkowe... 9 5. Podstawy prawne... 9 6. Bibliografia... 10 7. Ważniejsze instytucje i organizacje... 10 8. Przydatne strony internetowe... 11 1. Ogólne omówienie branży Krajowy przemysł tłuszczowy na tle pozostałych branż przemysłu spożywczego, charakteryzuje się najwyższą koncentracją produkcji i jednym z najwyższych udziałów własności zagranicznej. W tym sektorze, w 2000 r., działalność produkcyjną prowadziło 30 podmiotów gospodarczych, w tym 10 były to firmy duże i średnie (powyżej 50 osób stałej załogi). Zatrudniały one 3.800 osób. Wartość ich sprzedaży wynosiła 1.976,1 mln zł, tj. 916 mln (przeliczone według parytetu siły nabywczej). Spośród 10 firm dużych i średnich, 8 stanowiło trzon sektora. Do grupy tej zaliczamy: zakłady przemysłu tłuszczowego w Kruszwicy, Brzegu, Szamotułach, Gdańsku, Warszawie, Katowicach, Bielsku Białej i Bodaczowie. Wymienione zakłady przerabiają prawie 100% produkowanego w Polsce rzepaku i niemalże w całości zaopatrują rynek w tłuszcze roślinne. W większości charakteryzuje je pionowa integracja cyklu produkcyjnego, co oznacza, że zajmują się przerobem nasion oleistych, rafinacją olejów, jak i produkcją margaryn. Wyjątkiem są zakłady w Katowicach, które nie mają działu przerobu nasion, jak i w Szamotułach, które nie mają margarynowni. Od 1999 r. nie prowadzą przerobu nasion także zakłady w Gdańsku. 1
Zdolności produkcyjne przemysłu tłuszczowego wynoszą: w przerobie nasion oleistych ponad 1,2 mln ton/rok, w rafinacji olejów ponad. 700 tys. ton/rok, w produkcji margaryn ponad 500 tys. ton/rok. Źródłem surowców dla polskiego przemysłu tłuszczowego jest krajowa produkcja rzepaku oraz import olejów surowych z nasion roślin oleistych z innych stref klimatycznych (głównie sojowy, słonecznikowy i palmowy). Oleje te są niezbędnym surowcem do produkcji wysokiej jakości margaryn, szczególnie deserowych, jak również poszerzają ofertę krajowych olejów jadalnych, a w latach niskich zbiorów rzepaku uzupełniają krajową produkcję oleju rzepakowego. W minionej dekadzie import ten wynosił od 150 do 250 tys. ton. 2. Ogólna informacja o rynku polskim W minionej dekadzie przetwórstwo rzepaku i produkcja tłuszczów roślinnych systematycznie wzrastały. W pierwszej połowie lat 90. przemysł tłuszczowy był jedną z najszybciej rozwijających się branż przemysłu spożywczego. Głównymi czynnikami tego rozwoju był: dynamiczny wzrost krajowego popytu na tłuszcze roślinne, szybka modernizacja potencjału wytwórczego, rozwój i unowocześnienie asortymentu, oraz wprowadzenie nowoczesnych metod promocji i dystrybucji produktów. Przemysł tłuszczowy W latach 90. nastąpiły istotne przemiany na polskim rynku tłuszczów. Dynamicznie rósł popyt na tłuszcze roślinne, malał zaś na tłuszcze zwierzęce. W minionej dekadzie spożycie tłuszczów roślinnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca zwiększyło się 2,5 krotnie (z 7,6 kg w 1990 r. do 18,4 kg w 2001 r.), a tłuszczów zwierzęcych obniżyło się o jedną trzecią (z 16,0 kg do 10,9 kg), w tym masła niemalże o połowę (z 7,8 kg do 4,3 kg). Nastąpiła trwała zmiana modelu konsumpcji tłuszczów w Polsce, w wyniku której oleje i margaryny pokrywają ok. 60% krajowego popytu na tłuszcze, wobec ok. 30% na początku lat dziewięćdziesiątych. W ślad za dynamicznie rosnącym popytem na tłuszcze roślinne, przemysł olejarski zwiększał przerób rzepaku i produkcję tłuszczów roślinnych. W minionej dekadzie produkcja tłuszczów roślinnych wzrosła 2,5 krotnie, z 279 tys. ton w 1990 r. do 699 tys. ton w 2001 roku. Wysokim tempem wzrostu charakteryzował się zarówno segment olejów rafinowanych, jak i margaryn. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych odnotowano przyspie szenie rozwoju produkcji olejów rafinowanych, a ograniczenie tempa wzrostu produkcji margaryn. Był to rezultat rosnącego popytu na oleje nie tylko ze strony gospodarstw domowych, lecz także producentów żywności wieloskładnikowej. 2
Podstawowym rynkiem zbytu dla polskiego przemysły tłuszczowego pozostaje rynek krajowy, na którym lokuje on 95% swojej produkcji. Eksport olejów i margaryn utrzymuje się na niskim poziomie, chociaż w ostatnich latach nastąpił jego znaczący wzrost. W latach dużego przerobu rzepaku powoli rozwija się też eksport śruty rzepakowej, a sprzedaż nasion rzepaku na rynkach międzynarodowych odgrywa znaczącą rolę tylko w okresach wysokich zbiorów tej rośliny w kraju. Do 1997 r. przemysł tłuszczowy był jednym z najbardziej rentownych sektorów przemysłu spożywczego (obok koncentratów spożywczych i sektorów produkujących używki, z wyjątkiem winiarstwa). Rentowność branży olejarskiej wahała się w granicach 4 5% przychodów. W ostatnich latach nastąpiła utrata zdolności osiągania zysków (1998 2000) i pogorszenie kondycji ekonomiczno finansowej przemysłu tłuszczowego. Sektor traci dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki rozwoju produkcji tłusz czów roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia. Przemysł tłuszczowy swoich szans może szukać w rozwijaniu: przerobu rzepaku, zarówno dla potrzeb rynku krajowego, jak i eksportu, produkcji półfabrykatów olejarskich dla wtórnego przetwórstwa żywności, eksportu wyrobów gotowych (margaryn i olejów), głównie na rynki wschodnie. Ogólna informacja o rynku polskim 3
3. Nowe przepisy Systemy zarządzania jakością W UE przedsiębiorstwa produkujące żywność oraz dokonujące obrotu żywnością mają, zgodnie z Dyrek tywą Rady 93/43/EEC z 14 czerwca 1993 r., obowiązek wdrożenia i stosowania nowoczesnych systemów zarządzania jakością, które zabezpieczają produkcję bezpieczniej żywności, takich jak: system Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej (GMP/GHP), systemu Analizy Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli (HACCP). Analogiczne rozwiązania prawne są już wprowadzone do ustawodawstwa polskiego. Od 20 lipca 2000 r., zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w sprawie warunków sanitarnych oraz zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi, używkami i substancjami dodatkowymi (Dz.U. Nr 30/2000, poz. 37 wraz z późniejszymi zmianami) wszystkie polskie przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją i obrotem żywnością mają obowiązek wdrożenia i stosowania systemu dobrej praktyki produkcyjnej i dobrej praktyki higienicznej (GMP/GHP). Natomiast Ustawa z 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63/2002, poz. 634) wprowadza prawny obowiązek stosowania systemu HACCP we wszystkich dużych i średnich przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i obrotem żywnością od 1 stycznia 2004 roku. Z obowiązkowego wdrożenia systemu HACCP zwolnione zostały przedsię biorstwa małe, tzn. te które zatrudniają średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągają przychód netto ze sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartość w złotych 7 mln lub suma aktywów ich bilansu nie przekracza równowartości w złotych 5 mln. Przedsiębiorstwa, które nie posiadają i nie stosują systemów GMP/GHP i HACCP nie mogą eksportować swoich towarów na rynki UE, Kanady i USA. Przemysł tłuszczowy Normy dotyczące produktów Polski Komitet Normalizacyjny PKN wdrożył już do ustawodawstwa polskiego większość norm europej skich dotyczących tłuszczów roślinnych poprzez ich wierne tłumaczenie. Normy takie są określone jako identyczne z normą europejską i oznaczone symbolem PN EN lub PN EN ISO (w przypadku gdy Europejski Komitet Normalizacyjny CEN przyjął międzynarodową normę ISO). Wdrażane są również, metodą wiernego tłumaczenia, normy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO, jako PN ISO. Opraco wania Polskich Norm są ograniczone tylko do tematów, które nie maja odpowiedników w istniejących lub opracowywanych normach europejskich lub międzynarodowych. W krajach UE i w Polsce, zgodnie z Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji, normy mają charakter dobrowolny. Poszczególni ministrowie nie mają już możliwości narzucania norm. Mimo to, producenci, importerzy i eksporterzy stosują normy, ponieważ w ten sposób możliwy jest swobodny przepływ towarów na rynki różnych krajów. Poniżej przedstawiono wykaz norm z katalogu Norm PKN 2002, dotyczących nasion oleistych i produktów ich przerobu. 4
Polskie Normy dotyczące rzepaku i rzepiku wg stanu do uchwały PKN nr 61/2002 o z 31 grudnia 2002 r. Lp. Nr Tytuł 1. PN EN ISO 9167 1:1999 Nasiona rzepaku Oznaczanie zawartości glukozynolanów Metoda z zastosowaniem wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej 2. PN EN ISO 9167 2:1999 Nasiona rzepaku Oznaczanie zawartości glukozynolanów Metoda z użyciem fluorescencyjnej spektrometrii rentgenowskiej 3. PN EN ISO 10519:2001 Nasiona rzepaku Oznaczanie zawartości chlorofilu Metoda spektrometryczna 4. PN 90/A 74009 Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz przetwory zbożo we Oznaczanie wilgotności za pomocą wilgotnościomierzy elektrycznych 5. PN A 74009:1990/A1:1998 Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz przetwory zbożowe Oznaczanie wilgotności za pomocą wilgotnościomierzy elektrycznych (Zmiana 1) 6. PN 90/R 66145 Rośliny przemysłowe oleiste Ziarno rzepaku i rzepiku wysokoerukowego 7. PN 90/R 66151 Rośliny przemysłowe oleiste Ziarno rzepaku i rzepiku podwójnie ulepszonego 8. PN 91/R 66160 Rośliny przemysłowe oleiste Oznaczanie zanieczyszczeń i szkodników w ziarnie rzepaku i rzepiku Polskie Normy dotyczące olejów i tłuszczów roślinnych oraz zwierzęcych wg stanu do uchwały PKN nr 61/2002 o z 31 grudnia 2002 r. Lp. Nr Tytuł 1. PN EN ISO 662:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości wody i substancji lotnych 2. PN EN ISO 663:2002 (U) Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych 3. PN EN ISO 663:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych 4. PN EN ISO 3596:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie substancji niezmydlających się Metoda ekstrakcji eterem etylowym 5. PN EN ISO 3656:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie absorbancji w nadfiolecie wyrażonej jako ekstynkcja właściwa w świetle UV 6. PN EN ISO 5508:1996 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Analiza estrów metylowych kwasów tłuszczowych metodą chromatografii gazowej 7. PN EN ISO 5509:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Przygotowanie estrów metylowych kwasów tłuszczowych 8. PN EN ISO 5555:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Pobieranie próbek 9. PN EN ISO 6320:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie współczynnika załamania światła 10. PN EN ISO 6321:2002 (U) Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie punktu topnienia w kapilarze otwartej (punkt płynięcia) 11. PN EN ISO 6800:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie składu kwasów tłuszczowych w pozycji 2 cząsteczek triacylogliceroli 12. PN EN ISO 6885:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby anizydynowej Nowe przepisy 5
Przemysł tłuszczowy 13. PN EN ISO 8292:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości fazy stałej Metoda pulsacyjnego magnetycznego rezonansu jądrowego 14. PN EN ISO 8294:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości miedzi, żelaza i niklu Metoda absorpcji atomowej z użyciem pieca grafitowego 15. PN EN ISO 8420:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości związków polarnych 16. PN EN ISO 9832:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie resztkowej zawartości heksanu technicznego 17. PN EN ISO 10539:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie alkaliczności 18. PN EN ISO 12193:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości ołowiu Metoda absorpcji atomowej z użyciem pieca grafitowego 19. PN EN ISO 12228:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie poszczególnych steroli i ich całkowitej zawartości Metoda chromatografii gazowej 20. PN EN ISO 15301:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie osadu w surowych olejach i tłuszczach Metoda wirówkowa 21. PN EN ISO 15304:2002 (U) Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w olejach i tłuszczach roślinnych Metoda chromatografii gazowej 22. PN EN ISO 15774:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości kadmu metodą bezpośrednią z zastosowaniem techniki atomowej spektrometrii absorpcyjnej w piecu grafitowym 23. PN EN ISO 15788 1:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie stigmastadienów w olejach roślinnych Część 1: Metoda chromatografii gazowej z użyciem kolumny kapilarnej (Metoda odwoławcza) 24. PN EN ISO 16931:2002 (U) Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości spolimeryzowanych triacylogliceroli za pomocą wysokosprawnej chromatografii żelowo sączkowej (HPSEC) 25. PN EN ISO 18609:2002 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie substancji niezmydlających się Metoda ekstrakcji heksanem 26. PN ISO 660:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby kwasowej i kwasowości 27. PN ISO 660:1998/Ap1:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby kwasowej i kwasowości 28 PN ISO 660:1998/Az1:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby kwasowej i kwasowości (Zmiana Az1) 29. PN ISO 661:1995 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Przygotowanie próbki do badań 30. PN ISO 661:1995/Ap1:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Przygotowanie próbki do badań 31. PN ISO 3657:1994 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby zmydlenia 32. PN ISO 3960:1996 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby nadtlenkowej 33. PN ISO 3961:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby jodowej 34. PN ISO 3961:1998/Ap1:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby jodowej 35. PN ISO 3961:1998/Az1:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie liczby jodowej (Zmiana Az1) 36. PN ISO 6321:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie punktu topnienia w kapilarze otwartej (punkt płynięcia) 6
37. PN ISO 6883:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Wyznaczanie umownego stosunku masy do objętości ("ciężaru litra w powietrzu") 38. PN ISO 6886:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie stabilności oksydatywnej (Test przyspieszonego utleniania) 39. PN ISO 15305:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie barwy w skali Lovibonda 40. PN A 86901:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze kuchenne 41. PN A 86901:1997/Az1:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze kuchenne (Zmiana Az1) 42. PN A 86902:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze cukiernicze i piekarskie 43. PN A 86902:1997/Az1:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze cukiernicze i piekarskie (Zmiana Az1) 44. PN A 86903:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze przeestryfikowane 45. PN A 86903:1997/Az1:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Tłuszcze przeestryfikowane (Zmiana Az1) 46. PN A 86904:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Lecytyna rzepakowa i sojowa 47. PN 87/A 86906 Tłuszcze roślinne jadalne Surowe oleje roślinne 48. PN A 86906/A1:1995 Tłuszcze roślinne jadalne Surowe oleje roślinne (Zmiana A1) 49. PN A 86908:2000 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Rafinowane oleje roślinne 50. PN A 86909:1996 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Rafinowane tłuszcze uwodornione 51. PN A 86909:1996/Az1:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Rafinowane tłuszcze uwodornione (Zmiana Az1) 52.PN 60/A 86922 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Oznaczanie zawartości popiołu 53. PN 60/A 86924 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Wykrywanie obecności aldehydu epihydrynowego 54. PN 61/A 86927 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Oznaczanie temperatury krzepnięcia 55. PN 62/A 86928 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Wykrywanie zafałszowań 56. PN 88/A 86930 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Oznaczanie zawartości fosforu 57. PN 92/A 86932 Tłuszcze roślinne jadalne Pakowanie, przechowywanie i transport 58. PN A 86933:1995 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Określanie zawartości substancji tłuszczowej w margarynie 59. PN A 86934:1995 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Spektrofotometryczne oznaczanie barwy ogólnej 60. PN A 86935:1996 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Ocena sensoryczna smakowitości metodą punktową rafinowanych olejów i tłuszczów 61. PN A 86937:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Metody badań cech fizykochemicznych ziemi bielącej do rafinacji olejów jadalnych 62. PN A 86939 1:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Przygotowywanie próbek do badań 63. PN A 86939 2:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości żelaza 64. PN A 86939 3:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości miedzi Nowe przepisy 7
65. PN A 86939 4:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości arsenu 66. PN A 86939 5:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości ołowiu 67. PN A 86939 6:1998 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości niklu 68. PN A 86939 7:1999 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Oznaczanie zawartości metali cięż kich metodą atomowej spektrometrii emisyjnej Oznaczanie zawartości kadmu 69. PN A 86940:2001 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Terminologia Polskie Normy dotyczące margaryn wg stanu do uchwały PKN nr 61/2002 o z 31 grudnia 2002 r. Lp. Nr Tytuł 1. PN 92/A 86907 Margaryna Wspólne wymagania i badania 2. PN A 86929:1996 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Pobieranie i przygotowanie próbek margaryn do badań chemicznych i fizykochemicznych 3. PN A 86933:1995 Tłuszcze roślinne jadalne Metody badań Określanie zawartości substancji tłuszczowej w margarynie 4. PN A 86936:1997 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce Ocena sensoryczna margaryn metodą punktową 5. PN A 86938:1997 Margaryna Badania mikrobiologiczne Przemysł tłuszczowy Polskie Normy dotyczące śrut oleistych wg stanu do uchwały PKN nr 61/2002 o z 31 grudnia 2002 r. Lp. Nr Tytuł 1. PN EN ISO 734 1:2000 Śruta nasion oleistych Oznaczanie zawartości oleju Ekstrakcja heksanem (lub eterem naftowym) 2. PN EN ISO 734 2:2000 Śruta nasion oleistych Oznaczanie zawartości oleju Szybka metoda ekstrakcji 3. PN EN ISO 8892:1999 Śruta nasion oleistych Oznaczanie całkowitego pozostałego heksanu 4. PN EN ISO 9289:1999 Śruta nasion oleistych Oznaczanie wolnego pozostałego heksanu 5. PN ISO 735:2001 Śruta nasion oleistych Oznaczanie popiołu nierozpuszczalnego w kwasie chlorowodorowym 6. PN ISO 749:2001 Śruta nasion oleistych Oznaczanie popiołu całkowitego 7. PN ISO 771:2000 Śruta nasion oleistych Oznaczanie wilgotności i zawartości substancji lotnych 8. PN ISO 5500:1999 Śruta nasion oleistych Pobieranie próbek 9. PN ISO 5502:2000 Śruta nasion oleistych Przygotowanie próbek do badań 10. PN ISO 5504:1999 Nasiona oleiste śruta Oznaczanie ogólnej zawartości izotiocjanianów i winylotiooksazolidonu 11. PN ISO 10633 1:2000 Śruta nasion oleistych Oznaczanie zawartości glukozynolanów Metoda z zastosowaniem wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej 12. PN 62/R 66163 Oznaczanie zawartości wody w nasionach oleistych, makuchach i śrutach poekstrakcyjnych 8
4. Bezpośrednie skutki i spodziewane efekty rynkowe Integracja z UE nie stwarza większych zagrożeń dla przemysłu olejarskiego. Większość zakładów spełnia standar dy UE (ma wdrożony lub wdraża system HACCP), a produkowane tłuszcze roślinne (oleje i margaryny) nie ustępują pod względem jakości produktom unijnym (w pełni odpowiadają normom europejskim). W minionej dekadzie bowiem branża olejarska została gruntownie zmodernizowana i zrestrukturyzowana. Było to możliwe w wyniku prywatyzacji sektora i napływu kapitału zagranicznego. W latach dziewięćdziesiątych nakłady inwestycyjne w tym sektorze przekroczyły 300 mln USD. Najwyższy poziom inwestycji w sektorze wystąpił w latach 1995 1996. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych nastąpiło radykalne ich ograniczenie. Stopa inwestycji w 2000 r. spadła do 0,50 wobec 3,59 i 8,56 w latach 1995 1996 i była znacząco niższa niż w całym przemyśle spożywczym. Obecnie największe firmy posiadają zagranicznych inwestorów strategicznych. Przedsiębiorstwa takie kontrolują ponad 75% krajowego rynku olejów i margaryn. Potencjał przetwórczy branży osiągnął standard zbliżony do światowej techniki i technologii. Większość zakładów została wyposażona w nowoczesne linie technologiczne pozwalające na produkcję najwyższej jakości margaryn i olejów rafinowanych. Najwięksi producenci posiadają również nowoczesne urządzenia do przerobu nasion. Przemysł olejarski, który w pierwszej połowie lat 90. był jedną z najszybciej rozwijających się branż przemysłu spożywczego, w ostatnich latach traci jednakże dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki wzrostu produkcji tłuszczów roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia. Dlatego też integracja z UE, w wyniku której nastąpi znacząca poprawa warunków dostępu do unijnego rynku dla polskich tłuszczów roślinnych (szczególnie margaryn) stanowi jedną z szans dalszego rozwoju branży. Eksport tłuszczów roślinnych może zwiększyć się nie tylko na obszar obecnych krajów członkowskich UE, ale także do krajów wstępujących do wspólnoty, przede wszystkim do krajów bałtyckich. 5. Podstawy prawne 1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz.U. Nr 63/2002, poz. 634) 2. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością (Dz.U. Nr 128/2001, poz. 1408) 3. Ustawa z dnia 22 grudnia 2001 r. o jakości handlowej artykułów rolno spożywczych (Dz.U. Nr 5/2001, poz. 44) 4. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz.U. Nr 169, poz.1386). 5. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań higieniczno sanitarnych zakładów i wymagań dotyczących higieny w procesie produkcji w obrocie artykułami oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi artykułami (Dz.U. Nr 234/2002, poz. 1979) 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu nadawania i wykorzy stania znaku zgodności z Polską Normą (Dz.U. Nr 241/2002, poz. 2077) 7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 6 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i metod wewnętrznej kontroli jakości zdrowotnej żywności i przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji w zakładach produkujących lub wprowadzających żywność do obrotu (Dz.U. Nr 6/2003, poz. 77) Podstawy prawne 9
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w sprawie warunków oraz zasad przestrze gania higieny przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi i substancjami dozwolonymi (Dz.U. Nr 30/2000, poz. 377) 9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz.U. Nr 220/2002, poz. 1856) 10. Komisja Codex Alimentarius FAO/WHO. Przewodnik stosowania systemu HACCP (Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli) 11. Dyrektywa Rady 89/397/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie urzędowej kontroli żywności 12. Dyrektywa Rady 93/99/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie dodatkowych środków związanych z kontrolą żywności 13. Dyrektywa Rady 93/43/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie higieny środków spożywczych 14. Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lipca 1980 r. w sprawie jakości wody 6. Bibliografia 1. Prawo żywnościowe Unii Europejskiej pod redakcją E. Niteckiej i M. Obiedzińskiego, Fundacja programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000 2. Wymagania jakościowe Unii Europejskiej dotyczące zawartości kwasu erukowego w olejach roślinnych, tłuszczach i produktach spożywczych W. Obiedziński, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000 3. HACCP i ISO 9000 jako narzędzia w dostosowaniu sektora rolno spożywczego do reguł rynku europejskiego R. Zalewski, AE Kraków, 1998 4. Oleje roślinne monografia wydawana corocznie przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin 5. Rynek rzepaku stan i perspektywy analiza wydawana dwa razy w roku przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej 6. Tłuszcze jadalne czasopismo wydawane przez Instytut Przemysłu Mięsnego i Tłuszczowego 7. Rynek zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych notowania cen i wiadomości wydawane cotygodniowo przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych 8. Przemysł spożywczy czasopismo miesięcznik Przemysł tłuszczowy 7. Ważniejsze instytucje i organizacje 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Produkcji Roślinnej, 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (022) 623 25 54 Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych tel. (022) 623 25 55, 623 25 52, 623 12 53, e mail: minrol@minrol.gov.pl 2. Agencja Rynku Rolnego Biuro Produktów Roślinnych, 00 400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12, tel. (022) 661 78 13, 628 79 53, 628 79 24, e mail: arr@arr.gov.pl 3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 00 175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 70 10
Departament Wsparcia Rolnictwa i Przetwórstwa (Wydział Wsparcia Grup Producentów) tel. (022) 860 29 55, 860 28 20 Departament Wspólnej Polityki Rolnej, tel. (022) 435 12 40 Departament Ewidencji Gruntów i Gospodarstw Rolnych tel. (022) 435 12 81,e mail: arimr@arimr.gov.pl 4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej tel. (022) 623 15 70, 629 15 08, 623 26 07, e mail: cid@fapa.com.pl Sekcja Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej tel. (022) 623 10 01, 623 26 07, e mail: saepr@fapa.com.pl 5. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych 00 930 Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (022) 621 64 21, 629 59 78 6. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Zakład Badań Rynkowych 00 002 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20, tel. (0 22) 826 50 31 w. 595, e mail: rosiak@ierigz.waw.pl 7. Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku, ul. Wspólna 30 p.7, 00 930 Warszawa, e mail: biuro@kzpr.com.pl, http://www.kzpr.com.pl 8. Przydatne strony internetowe Polska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl Agencja Rynku Rolnego www.arr.gov.pl Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa www.iorin.gov.pl Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych www.ijhar s.gov.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej www.ierigz.waw.pl Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku www.kzpr.com.pl Ministerstwo Finansów www.mf.gov.pl Forum Handlu Zagranicznego www.kig.pl/part_05.html Polski Komitet Normalizacyjny www.pkn.pl Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa www.fapa.com.pl Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro Info www.agro info.org.pl Unia Europejska Główny serwer UE www.europa.eu.int Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej www.europa.eu.int/eur lex/en/index.html Biuro Informacji Rynkowej www.zmp.de Przydatne strony internetowe 11
Niniejsza broszura została opracowana na potrzeby internetowego serwisu www.agro info.org.pl. Serwis zawiera obecnie opracowania: Produkcja roślinna rośliny oleiste Ewa Rosiak zboża Michał Kisiel ziemniaki Wiesław Dzwonkowski owoce i warzywa Bożena Nosecka buraki cukrowe Łucja Chudoba Produkcja zwierzęca wołowina i cielęcina Danuta Rycombel, mleko Jadwiga Seremak Bulge wieprzowina Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drób Grzegorz Dybowski jaja Mira Kobuszyńska Przemysł rolno spożywczy mięsny Danuta Rycombel drobiarski Grzegorz Dybowski tłuszczowy rośliny oleiste Ewa Rosiak owocowo warzywny Bożena Nosecka cukrowniczy Łucja Chudoba skrobi Wiesław Dzwonkowski przetwórstwo zbóż Michał Kisiel przetwórstwo jaj Mira Kobuszyńska Przemysł tłuszczowy Handel artykułami spożywczymi produktami pochodnymi Ewa Rosiak roślin oleistych zbożem Michał Kisiel owocami i warzywami Bożena Nosecka (świeżymi i przetworzonymi) cukrem Łucja Chudoba skrobią Wiesław Dzwonkowski mlekiem i produktami Jadwiga Seremak Bulge mlecznymi wołowiną i cieleciną Danuta Rycombel wieprzowiną Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drobiem Grzegorz Dybowski jajami Mira Kobuszyńska Warunki gospodarowania dopłaty obszarowe Sylwia Radzyńska wsparcie wybranych Sylwia Radzyńska obszarów i grup Opracowania dotyczące produkcji i przetwórstwa ukazują się również drukiem 12