PROBLEMY WDRAśANIA RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH Waldemar Mioduszewski Zakład Zasobów Wodnych Instytut Melioracji i UŜytków Zielonych Falenty, 05-090 Raszyn e-mail: w.mioduszewski@imuz.edu.pl
1. Wprowadzenie 2. Woda a rolnictwo 3. RDW - Wspólna Polityka Rolna 4. Obszary konfliktowe 5. Podejmowanie i planowanie działań 6. Podsumowanie
Ramowa Dyrektywa Wodna precyzuje podstawowe załoŝenia polityki wodnej Unii Europejskiej i kierunki działań dla ochrony zasobów wodnych. Podstawowe działania odnoszące się do rolnictwa obejmują: A. zapobieganie zanieczyszczeniom wód z rolniczych źródeł obszarowych, ochrona wody pitnej, w tym zbiorników wód podziemnych (strefy ochronne ujęć, ochrona obszarów infiltracyjnych), zapewnienie odpowiedniego stanu hydromorfologicznego wód (dobry stan ekologiczny wód powierzchniowych), B. C. ochrona ekosystemów od wód zaleŝnych (mokradła, trwałe uŝytki zielone - łąki i pastwiska), promocja efektywnego i zrównowaŝonego korzystania z wody (uprawy nawadniany i nienawaniane), zapewnienie zwrotu usług wodnych.
Podstawowa infrastruktura melioracyjna (dane MRiRW) Wyszczególnienie Jednostki Ilość jednostek A. Obszary wyposaŝone w systemy odwadniające drenaŝ zakryty (grunty orne) rowy (uŝytki zielone) B. Rzeki i kanały wykorzystywane dla potrzeb rolnictwa rzeki nieuregulowane o szerokości w dnie powyŝej 2,0 m rzeki uregulowane i kanały cieki i rowy o szerokości w dnie poniŝej 2,0 m C. Grunty rolne nawadniane, 1991 rok / 2002 rok całkowity obszar objęty nawodnieniem nawodnienie gruntów ornych i sadów D. Zbiorniki wodne liczba zbiorników pojemność retencyjna km km km 6 690 4 725 1 965 24 796 49 588 283 746 481/101 62 / 5 szt. 185 mln m 3 170 6000 l/dobę/m woda wirtualna [mm] 5000 4000 3000 2000 1000 0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 5200 3200 5000 3750 4600 4000 zuŝycie w ody, przy załoŝeniu stałych jednostkow ych potrzeb w odnych roślin upraw nych oraz stałej struktury spoŝycia, jak dla 1990 r. załoŝenie, Ŝe postęp biologiczny oraz zmiana diety pow oduje obniŝenie potrzeb w odnych 1960 1970 1980 1990 2000 Zmiany zuŝycia wody wirtualnej w 15 krajach Unii Europejskiej (Renault 2002) 1949 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1999 4100 4100 bez uwzględnienia postępu biologicznego współczynnik poprawkowy 1.65 współczynnik poprawkowy 3.30 ZuŜycie wody wirtualnej w zlewni górnej Narwi lata 4300 3600 lata
parowanie i ewapotranspiracja z powierzchni nierolniczych odpływ rzeczny pobór wody (bezzwrotny) rolnictwo - 0.5% pozostali uŝytkownicy - 0.5% ZuŜycie wody przez róŝnych uŝytkowników roślinność - pobór bezzwrotny (ewapotranspiracja, parowanie) ECOSTATUS - WdraŜanie Ramowej Dyrektywy Wodnej 30 4 25 40 produkcja roślinna lasy przemysł, gospodarka komunalna - zrzut oczyszczonych lub (nieoczyszczonych) ścieków (90-95% objętości wód pobranych) ZUśYCIE WODY PRZEZ 1-GO CZŁOWIEKA DZIENNIE - woda pitna 2-3 l/m/dobę - potrzeby komunalne -Ŝywność (produkty spoŝywcze) 30 (Etiopia) - 400 (USA) 1500 (wegetarianizm) - 4000 (dieta mięsna)
Jeśli chcemy mieć rzeki w dobrym stanie ekologicznym w których płynie czysta woda, niezbędne jest wprowadzenie istotnych zmian w gospodarce rolnej, ale takŝe w zwyczajach i aspiracjach homo sapiens. A. normalna działalność rolnicza stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych ograniczenia w uŝytkowaniu rolniczym (np. ograniczenie nawoŝenia, terminy wykaszania łąk, obsada zwierząt) zmiana systemu uŝytkowania gruntów rolnych (np. uŝytki zielone w miejsce gruntów ornych, strefy buforowe) zaprzestanie rolniczego uŝytkowania (np. tworzenie meandrów, terenów zalewowych)
B. C. zrównowaŝone korzystanie z zasobów wodnych hamowanie odpływu wód wiosennych w małych zlewniach rzecznych (mała retencja) eksploatacja i modernizacja istniejących urządzeń melioracyjnych pobór wody do nawodnień retencjonowanie wód w profilu glebowym ograniczenie ewapotranspiracji przez rośliny uprawne zwrot usług wodnych grunty orne, sady, warzywa trwałe uŝytki zielone (ekosystemy od wód zaleŝne)
PODJĘTE DZIAŁANIA podział na jednolite części wód wyznaczenie presji (zanieczyszczenia obszarowe ze źródeł rolniczych) wdroŝenie Dyrektywy Azotanowej - obszary wraŝliwe program rolnośrodowiskowy na lata 2004-2006 stosowanie międzyplonów (ochrona gleb i wód) strefy buforowe (2-3 m na granicy wody powierzchniowe - grunty rolne) mała retencja podwyŝszenie poziomu wód powierzchniowych i gruntowych
PODSUMOWANIE Dotychczasowe wdroŝenia RDW obejmują się głównie ochronę jakości wód. Działalność ta powinna być kontynuowana i rozszerzona ochrona obszarów infiltracyjnych, upowszechnianie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. Konieczne jest ustalenie priorytetów i zakresu działań niezbędnych dla doprowadzenia wód do dobrego stanu ekologicznego oraz ochrony (renaturyzacji) ekosystemów od wód zaleŝnych (wody administrowane przez RZGW, marszałków województw (wody istotne dla rolnictwa), dyrektorów parków narodowych). WdraŜanie RDW powinno być uwzględnione w Programie Operacyjnym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, ale równieŝ w SPO -Środowisko i innych działaniach związanych z gospodarką wodną. Konieczne jest stymulowanie i wspieranie działań dla ochrony zasobów wodnych i biologicznej róŝnorodności obszarów wiejskich, które mogą być podejmowane przez rolników i właścicieli gruntów rolnych oraz organizacje pozarządowe.