Działania ograniczające odpływ azotu ze źródeł rolniczych w Polsce

Transkrypt

1 Działania ograniczające odpływ azotu ze źródeł rolniczych w Polsce Tamara Jadczyszyn Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Konferencja Rolnicze i pozarolnicze źródła zanieczyszczenia wód przyczyną eutrofizacji Bałtyku Warszawa

2 Uwarunkowania prawne Transpozycja przepisów dyrektywy azotanowej do prawa polskiego: ustawa Prawo ochrony środowiska ustawa Prawo wodne ustawa o nawozach i nawożeniu

3 Działania przedakcesyjne Opracowanie i upowszechnienie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej w 1999 r. Przepisy o nawozach i nawożeniu (ustawa z 2000 r. i przepisy wykonawcze): - ograniczenie dawki azotu w nawozach naturalnych do 170 kg N/ha na obszarze całego kraju - zakaz stosowania nawozów na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych - zakaz stosowania nawozów naturalnych płynnych oraz azotowych na glebach o nachyleniu pow. 10% bez okrywy roślinnej - obowiązek posiadania zbiornika na płynne nawozy naturalne o pojemności zapewniającej możliwość gromadzenia nawozów przez okres 4 mies. - zalecenie dot. przechowywania obornika na płycie z odprowadzeniem odcieków

4 Działania przedakcesyjne - ograniczenie terminu stosowania nawozów naturalnych od 1 marca do 30 listopada - obowiązek przykrycia nawozów naturalnych glebą nie później niż następnego dnia po zastosowaniu - zakaz stosowania nawozów naturalnych w odległości mniejszej niż 20 m od cieków i zbiorników wodnych - zakaz stosowania nawozów naturalnych płynnych na terenach, gdzie wody podziemne występują powyżej 1,2 m od pow. gleby - zalecenie dot. stosowania nawozów mineralnych w okresach bezpośrednio poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe - stosowanie większości dawki nawozów azotowych w okresie wegetacji rołśin

5 r. Opracowano różne programy działań dla OSN w poszczególnych rzgw Wystąpiły komplikacje w ich wdrażaniu, szczególnie w gminach znajdujących się na granicy dwu rzgw. Rolnicy na OSN zostali pozbawieni możliwości korzystania z programów rolnośrodowiskowych ( rolnictwo zrównoważone i ochrona gleb i wód ) 21 OSN o łącznej powierzchni 6264 km 2, tj. ok. 2% powierzchni Polski

6 r. RZGW Wrocław i Poznań ustanowiły wspólny PD, co usprawniło proces jego wdrażania. PD nakierowany był głównie na eliminację błędów występujących podczas przechowywania i stosowania nawozów. Konstrukcja PD umożliwiła rolnikom korzystanie z większej liczby pakietów Programu rolnośrodowiskowego. Poza zasięgiem pozostał pakiet rolnictwo zrównoważone. W wyniku weryfikacji zmniejszyła się liczba (do 19) i powierzchnia OSN (do 1,5% pow. kraju). Nie wyznaczono OSN na terenie RZGW Kraków i Gliwice. Największą pow. OSN wyznaczono w Wielkopolsce

7 r. Sposób i efekty realizacji wymogów dyrektywy azotanowej w Polsce podlegają ocenie Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska (DGŚ) działającej przy Komisji Europejskiej. W okresie Komisja UE trzykrotnie przedkładała Polsce stanowiska pisemne negatywnie oceniające wyniki prac wykonanych w Polsce. Głównym uchybieniem zdaniem komisji jest zbyt mała powierzchnia OSN. W tej sytuacji Ministerstwo Środowiska i Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) przyjęły spójną strategię w zakresie wyznaczania w Polsce OSN na lata Na podstawie tych ustaleń Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach wykonał opracowanie nt. Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego, na podstawie którego dyrektorzy rzgw wyznaczyli nowe OSN.

8 Wyznaczenie obszarów presji rolniczej Monitoring płytkich wód podziemnych podlegających bezpośredniemu oddziaływaniu rolnictwa prowadzony jest w ok pkt na terenie całego kraju zbyt mała rozdzielczość dla wyznaczenia obszarów metodami interpolacji Zastosowano podejście modelowe wykorzystując wszelkie dostępne zasoby informacji o rolniczej przestrzeni produkcyjnej i produkcji rolniczej

9 Założenia Do obszarów występowania presji rolniczej zalicza się: 1) powierzchnie użytków rolnych, dla których przewidywane przez model stężenie azotu azotanowego N-NO3 w wodach odpływu przekracza wartość 40 mg/l 2) powierzchnie zlewni, w których znajdują się jeziora dotknięte eutrofizacją

10 Wyznaczenie ładunku azotu z rolnictwa zastosowano kryteria i wzory określone w Rozp. Ministra Środowiska w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Ładunek N z rolnictwa jest to azot wprowadzony do gleby i niewykorzystany przez rośliny czyli nadwyżka bilansowa azotu Nadwyżka bilansowa = dopływ N odpływ N Dopływ N: nawozy mineralne + nawozy organiczne + wiązanie symbiotyczne + opad atmosferyczny + sadzeniaki i materiał roślinny Odpływ N : wynoszenie N z plonami

11 Źródła danych: zużycie nawozów

12 Źródła danych: Struktura zasiewów

13 Wyznaczenie nadwyżki azotu + nasiona i sadzeniaki + wiązanie symbiotyczne (motylkowate ok. 100 kg/ha/rok; pozostałe 4 kg/ha rok) + opad atmosferyczny (17kg/ha/rok) + nawożenie organiczne (np. krowy dojne 60 kg/szt/rok) + nawożenie mineralne - wynoszenie z plonem (np. pszenica ziarno ok. 20 kg/t)

14 Nadwyżki azotu

15 Wyznaczenie odpływu wody - opad wzór Turc a - ewapotranspiracja - retencja wody w glebie

16 Polowa pojemność wodna gleb i średnie odpływy wody (mm) Średnie odpływy w [mm] obliczone wg modelu (31,5 [mm]= [l/s/km2])

17 Porównanie stężenia NO 3 oszacowanego z modelu i mierzonego

18 Korekta wyznaczonych obszarów presji Wydzielenia wstępne poddano weryfikacji w oparciu o wyniki państwowego monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych. Ze wstępnego wydzielenia wyłączono zlewnie jednolitych części wód, w których nie stwierdza się zanieczyszczenia azotem. Jednolite części wód Wody podziemne Źródło: IUNG-PIB na podstawie danych GIOŚ

19 Wyniki wydzieleń dla wydzieleń gminami do strefy OSN włączono 3,467 mln ha UR (17,7% UR) dla wydzieleń obrębami do strefy OSN włączono 3,781 mln ha UR (19,4% UR)

20 OSN r. 4,46% pow. kraju

21 Program Działań Główną treścią Programu są wymogi uzupełniające, tj. nieuregulowane prawem krajowym lecz wynikające z dyrektywy. Są one obowiązkowe dla wszystkich prowadzących działalność rolniczą na OSN. Działania zostały ukierunkowane na eliminowanie błędów w praktyce rolniczej, przez wdrożenie obowiązkowych środków zaradczych. Istotnym elementem dla osiągnięcia celów Programu działań jest edukowanie prowadzących działalność rolniczą na OSN w zakresie dobrych praktyk rolniczych oraz rozwiązywanie problemów ochrony środowiska istniejących na obszarze ich gospodarowania. Większość działań zaczęła obowiązywać od marca 2013 r., czyli po szkoleniach rolników organizowanych w okresie jesienno-zimowym. Zadbano by jak największa liczba rolników miała możliwość realizacji pakietów Programu Rolnośrodowiskowego. Złagodzono wymogi na OSN wyłączające rolników z dostępu do pakietu Rolnictwo zrównoważone (w gospodarstwach do 100 ha nie ma ograniczeń w realizacji pakietów, w gospodarstwach powyżej 100 ha na OSN płatność za realizację pakietu Rolnictwo zrównoważone, jest wypłacana tylko do powierzchni nie przekraczającej 100 ha. Rolnicy uczestniczący w PR, którzy zostali objęci w 2012 roku OSN, powodującym wyłączenie z płatności, mają możliwość zakończenia zobowiązania rolnośrodowiskowego bez żadnych sankcji.

22 Program Działań Program działań obliguje rolników na OSN do: przestrzegania określonych terminów, zasad i dawek nawożenia, prowadzenia dokumentacji wszystkich zabiegów agrotechnicznych, w szczególności związanych z nawożeniem, właściwego przechowywania nawozów naturalnych, kiszonek i pasz soczystych sporządzania planu nawożenia i bilansu azotu w gospodarstwach > 100 ha przestrzegania limitów nawożenia azotem w gosp. < 100 ha przechowywania płynnych nawozów naturalnych w szczelnych zbiornikach o pojemności pozwalającej na gromadzenie półrocznej produkcji tych nawozów bezpiecznego dla środowiska przechowywania obornika z możliwością okresowego składowania na gruncie przestrzegania dopuszczalnych (skróconych) terminów stosowania nawozów naturalnych

23 2016 r.. W ocenie Komisja Polska w dalszym ciągu w niewłaściwy sposób wypełnia wskazania dyrektywy azotanowej. Ponieważ odwołania i argumenty strony polskiej nie są satysfakcjonujące, Komisja wniosła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) skargę o stwierdzenie, że Polska w niewystarczający sposób określiła wody, które są lub mogą być dotknięte zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego oraz przyjęła program działań zawierający niewłaściwe środki ograniczające zanieczyszczenie wód. Trybunał 20 listopada 2014 r. wydał niekorzystny dla Polski wyrok. W tej sytuacji Minister Środowiska wraz z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi podjęli decyzję o przygotowaniu nowego jednolitego Programu Działań ograniczających straty azotu z rolnictwa, który będzie wprowadzony na obszarze całego kraju.