Waldemar Mioduszewski ITP Falenty POWODZIE I SUSZE WYSTĘPOWANIE, SKUTKI, ZAPOBIEGANIE

Transkrypt

1

2 Waldemar Mioduszewski ITP Falenty POWODZIE I SUSZE WYSTĘPOWANIE, SKUTKI, ZAPOBIEGANIE

3 Nie starczy ust do wymówienia przelotnych imion twych, wodo. Wisława Szymborska Stawku posypać i nowy gdzie możesz, jeśli po temu miejsce masz, ukopać, bo to i rozkosz i pożytek i wdzięczna krotochwila Mikołaj Rej

4 KATAKLIZMY ZWIĄZANE Z WODĄ Powodzie Fale sztormowe Cyklony Ruchy masowe (w tym osuwiska, lawiny błotne) Lawiny śnieżne Klęski ekologiczne Susze

5 POWODZIE, PODTOPIENIA, NADMIERNE UWILGOTNIENIE Powódź oznacza czasowe pokrycie wodą terenu, który normalnie nie jest pokryty wodą. Definicja ta obejmuje powodzie wywołane przez rzeki, potoki górskie, śródziemnomorskie okresowe cieki wodne oraz powodzie sztormowe na obszarach wybrzeża, natomiast może nie uwzględniać powodzi wywołanych przez systemy kanalizacyjne. Podtopienie czasowe pokrycie terenu wodą (?) Nadmierne uwilgotnienie mniej niż 8% powietrza w glebie, utrudnienia w pracach agrotechnicznych (dotyczy rolnictwa)

6 DYNAMIKA POZIOMU WÓD PODZIEMNYCH Opady Stany wody w piezometrze

7 METODY OCHRONY PRZED POWODZIĄ Przystosowanie naturalnych procesów do wymogów ludzkiej działalności Przystosowanie działalności gospodarczej do powodzi Minimalizacja strat Regulacja rzek Zarządzanie w dolinie Ubezpieczenia od powodzi Kanały ulgi Obwałowania Stacje pomp Zbiorniki retencyjne Poldery Suche zbiorniki Wyznaczanie stref zagrożenia powodziowego Regulacje prawne Prawo budowlane, projektowanie urządzeń Systemy ostrzegania i informacji Rządowa pomoc finansowa dla ofiar powodzi Edukacja Dostosowanie budowli i urządzeń do okresowego zatopienia Wrota przeciwsztormowe ODSUNĄĆ POWÓDŹ OD LUDZI ODSUNĄĆ LUDZI OD POWODZI ŻYĆ W ZGODZIE Z POWODZIĄ

8 SUSZE W EUROPIE Zależność zmniejszenia plonów w 2006 r. w stosunku do 2004 r. od stopnia suszy 2006 r.

9 W okresie (30 lat) okresów posusznych było 6 (co 5 lat susza) W okresie (29 lat) lat posusznych było 18 (co 2 lata susza) Susze występują w cyklach po kilka lat pod rząd Od roku 1982 obserwujemy permanentne letnie susze, jedynie z dwoma 4-5 letnimi okresami, w których susze nie wystąpiły na większym obszarze kraju

10 Analiza potrzeb nawodnień użytków rolnych (mln m 3 ) 20% 50% L.p. Wyszczególnienie Gleby dobre Gleby słabe Całość Gleby dobre Gleby słabe Całość ZBOŻA 1 Pszenica 1600, ,6 1689,6 2 Żyto 172, , Jęczmień 92, ,4 52, ,8 4 Owies 61, , Pszenżyto 594, POZOSTAŁE 6 Strączkowe 37, ,6 28, ,2 7 Ziemniaki Buraki cukrowe ,8 345, ,3 222,3 9 Rzepak i rzepik 178, ,2 118, ,8 10 Pastewne ,8 612, ,6 459,6 11 Inne 56, ,8 42, ,6 Razem (1 11) 3531,6 4392,6 7924,2 2812,4 2863,5 5675,9 12 WARZYWA ,7 455, ,8 303,8 13 SADY , ,4 Razem (12 13) ,7 1129,7 564,4 143,8 708,2 UŻYTKI ZIELONE 14 Łąki 1084, ,4 723, ,2 15 Pastwiska , ,2 Razem (14 15) 1258, ,4 862, ,4 Ogółem (1 15) , ,3 4239,2 4759,3 8998,5

11 POWIERZCHNIE NAWADNIANE

12 SYSTEMY I METODY RETENCJONOWANIA ZASOBÓW WODY W OBSZARACH WIEJSKICH Zasoby wodne Retencja krajobrazowa (siedliskowa) Retencja glebowa Wody gruntowe i podziemne Wody powierzchniowe Systemy i metody Systemy kształtujące właściwą strukturę użytkowania gruntów poprzez: 1. układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych, oczek wodnych 2. zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień, zakrzaczeń, tworzenie bruzd i tarasów 3. zwiększenie powierzchni mokradeł, torfowisk, bagien Systemy uprawowe kształtujące gospodarowanie wodą w profilu gleby: 1. poprawa struktury gleby, zabiegi agromelioracyjne, wapnowanie, prawidłowa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie Systemy uprawowo - melioracyjne ograniczające odpływ powierzchniowy: 1. ograniczenie spływu powierzchniowego 2. zwiększenie przepuszczalności gleb 3. zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne i agromelioracyjne 4. regulowanie odpływu z sieci drenarskiej 5. stawy i studnie infiltracyjne, w tym dla odprowadzania wód deszczowych uszczelnionych powierzchni Hydrotechniczne systemy rozrządu i magazynowanie wód: 1. małe zbiorniki wodne 2. regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych 3. gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach, itp. 4. retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich 5. zwiększenie retencji dolinowej

13 ROLA MOKRADEŁ pojemność retencyjna gleby bagiennej = zdolność gromadzenia wody w porach gleb pojemność retencyjna bagna (doliny) = zdolność gromadzenia wody na powierzchni obszaru bagiennego pojemność retencyjna obszarów przyległych do bagna = zdolność zamykania (hamowania) odpływu z warstw wodonośnych wysoczyzny torfowiska, wraz z zalegającymi pod nimi złożami torfów i gytii, gromadzą ogromne ilości wody (...) Pary mgliste tworzące się na bagnach, przyczyniają się najwięcej do gnicia kartofli. Roje kąsających owadów, wylęgających się w błotnistych położeniach, nadzwyczaj są dokuczliwe dla zwierząt i ludzi. (...) Encyklopedia rolnicza, 1899

14 ROLA LASÓW 1-5 m 0,6 m Lasy na obszarach o większych deniwelacjach terenu i nieprzepuszczalnych glebach 5-10 m 2-5 m Lasy na obszarach płaskich i glebach przepuszczalnych (piaszczystych) m 5-10 m Strefy ekotonowe wzdłuż cieków (rysunek z poradnika dla rolników w Finlandii)

15 ROLA MAŁEJ RETENCJI W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM (1) POPRAWA JAKOŚCI WODY: biofiltry stawy porośnięte roślinnością, spowolnienie odpływu = wykorzystanie związków pokarmowych przez rośliny OCHRONA PRZED EROZJĄ: ograniczenie degradacji gleby, zmniejszenie strat materii organicznej OCHRONA PRZED POWODZIĄ I SUSZĄ: poprawa struktury bilansu wodnego, zmniejszenie przepływów maksymalnych, wzrost przepływów niżówkowych ZASPOKOJENIE POTRZEB WODNYCH: pobór wody ze zbiorników dla celów gospodarczych, wzrost zasobów wód glebowych dostępnych dla roślin

16 ROLA MAŁEJ RETENCJI W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM (2) WZROST BIOLOGICZNEJ RÓŻNORODNOŚCI: enklawy wśród pól rolnych, ekosystemy wodne UROZMAICENIE KRAJOBRAZU: zbiorniki (oczka) wodne, zróżnicowane użytkowanie zlewni WARUNKI DO REKREACJI: zbiorniki wodne, urozmaicony krajobraz ZWIĘKSZENIE ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH: wzrost infiltracji i zasilania warstw wodonośnych

17 IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW W ZAKRESIE ZAGROŻEŃ I STANU ZABEZPIECZENIA PRZED POWODZIĄ I SUSZĄ (źródło: projekt strategii wersja 1) Utrata naturalnej retencji zlewni (w szczególności dolin) Brak koordynacji działań planistycznych i inwestycyjnych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i ochrony przed suszą w skali zlewni Presja osadnicza i rozwój gospodarczy na obszarach zagrożonych powodziami oraz brak skutecznych procedur i środków ograniczania wzrostu tych zagrożeń Brak procedur i metodyk dla oceny ryzyka powodziowego Niewystarczający zakres wykorzystania nietechnicznych metod ograniczania skutków powodzi i susz Niewystarczająca pojemność rezerwy powodziowej zbiorników retencyjnych i niewykorzystane możliwości małej retencji Ograniczone możliwości retencjonowania wody w systemach melioracyjnych; niewłaściwa eksploatacja tych systemów

18