22. Pierwszy król Polski Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. Wymagania szczegółowe Po zakończonych zajęciach uczeń: zna daty: 992, 997, 1000, 1025; postacie: biskupa Wojciecha, Bolesława Chrobrego, Ottona III, rozumie pojęcia: wyprawa misyjna, zjazd gnieźnieński, diadem,arcybiskupstwo, biskupstwo; znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego; znaczenie symbolicznej (dokonanej przez Ottona III) i właściwej koronacji Bolesława Chrobrego, potrafi: wyjaśnić przyczyny zorganizowania przez Bolesława Chrobrego wyprawy misyjnej do Prus; scharakteryzować postać biskupa Wojciecha; omówić przebieg iskutkiwyprawymisyjnejdoprus;opowiedzieć historię zjazdu gnieźnieńskiego; wymienić decyzjeogłoszone podczas zjazdu; zlokalizować na mapie grody, które ogłoszono w 1000 roku biskupstwami; wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego w czasie panowania Bolesława Chrobrego i wyjaśnić, w jakich okolicznościach nastąpiły. Środki dydaktyczne podręcznik (s. 142 147), zeszyt ćwiczeń (s. 87 90), płyta CD Wehikuł czasu 4. Opowiadania, karta pracy, rekwizyty (np. ozdobny arkusz papieru, kolorowe tkaniny, tekturowe lub plastikowe kielichy i talerze, diadem, miecze, grot włóczni, cztery korony). 5
Metody i forma zajęć opowiadanie, wykład, praca w grupach, praca z tekstem źródłowym, drama stop-klatka, praca z mapą. Czas zajęć 1 godzina lekcyjna Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Odczytujemy (podręcznik, s. 142 143) lub odtwarzamy z płyty CD opowiadanie Śmierć biskupa. Informujemy, że jego tragiczna historia miała wielkie znaczenie dla młodego państwa polskiego. II. Rozwinięcie W krótkim wykładzie przedstawiamy początki panowania Bolesława Chrobrego i jego plany polityczne. Następnie prosimy uczniów, aby przyjrzeli się ilustracji w podręczniku (s. 144 góra) ukazującej władcę, i odpowiedzieli na pytanie: Jakie symbole władzy posiadał Bolesław? Wyjaśniamy, że przedmioty te (włócznia i korona) symbolizują dwa najważniejsze wydarzenia z czasów jego panowania: zjazd gnieźnieński i koronację królewską. Polecamy uczniom zapoznać się z fragmentem podrozdziału Wyprawa biskupa Wojciecha (podręcznik, s. 144) i prosimy, aby scharakteryzowali postać biskupa. Następnie omawiamy przebieg wyprawy Wojciecha do Prus. Zwracamy uwagę, że została ona zorganizowana przy wsparciu Bolesława, który chciał w ten sposób zrealizować swój plan polityczny. Przypominamy z treści opowiadania, jaki był skutek wyprawy misyjnej, oraz informujemy o konsekwencjach śmierci biskupa Wojciecha dla państwa polskiego i jego władcy. Mówimy też o reakcji dwóch najważniejszych postaci ówczesnej Europy: papieża, który ogłosił Wojciecha świętym, i cesarza Ottona III, który postanowił przybyć do Polski. Te decyzje doprowadziły do wydarzenia nazwanego przez historyków zjazdem gnieźnieńskim. Kolejną część lekcji rozpoczynamy od wyjaśnienia uczniom, na czym polega praca metodą dramy stop-klatki. Prosimy, aby wyobrazili sobie, że są pracownikami Muzeum Niezwykłej Historii Polski i właśnie otrzymali polecenie przygotowania figur woskowych na wystawę Zjazd gnieźnieński bohaterowie i decyzje. Następnie dzielimy klasę na cztery grupy i rozdajemy instrukcje. Grupa I Przygotujcie scenkę przedstawiającą moment przybycia Ottona III do Gniezna. Pamiętajcie, aby scenka była oprawiona odpowiednim komentarzem. s. 145 146), przygotowane rekwizyty oraz otrzymany materiał (materiał nr 1). 6
Grupa II Grupa III Grupa IV Przygotujcie scenkę przedstawiającą przebieg spotkania Ottona III z Bolesławem Chrobrym i podjęte w tym czasie przez cesarza decyzje. Pamiętajcie, aby scenka była oprawiona odpowiednim komentarzem. s. 145 146), mapę (podręcznik, s. 147), przygotowane rekwizyty oraz otrzymany materiał (materiał nr 2). Przygotujcie scenkę przedstawiającą postać Ottona III i stworzoną przez niego ideę polityczną. Pamiętajcie, aby scenka była oprawiona odpowiednim komentarzem. Wykorzystajcie ilustracje (podręcznik, s. 145 dół i 146), informacje z podrozdziału Zjazd gnieźnieński (podręcznik, s. 145 146), przygotowane rekwizyty oraz otrzymane materiały (materiał nr 3). Przygotujcie scenkę przedstawiającą ucztę, w której uczestniczyli Otton III i Bolesław Chrobry. Pamiętajcie, aby scenka była oprawiona odpowiednim komentarzem. s. 145 146), ilustrację (podręcznik, s. 149), przygotowane rekwizyty oraz otrzymany materiał (materiał nr 4). Uczniowie pracują w grupach, a następnie przedstawiają przygotowane scenki. Potrzebne do prezentacji rekwizyty wybierają spośród wszystkich leżących na jednej ławce, a potem je odkładają, aby mogły zostać wykorzystane przez kolejne grupy. W razie potrzeby uzupełniamy komentarze uczniów. W kolejnej części lekcji omawiamy wydarzenia, które nastąpiły po zjeździe gnieźnieńskim: śmierć Ottona III, wybór wrogiego Polsce cesarza, wybuch wojen między Polską a Niemcami. Prosimy uczniów, aby zapoznali się z mapą w podręczniku (s. 147), i pytamy, jak z tymi problemami poradził sobie polski władca. Opisując okoliczności, w jakich doszło do wyniesienia na tron królewski Bolesława Chrobrego, szczególną uwagę zwracamy na znaczenie aktu koronacji. Informujemy też, że była ona zwieńczeniem panowania Bolesława, który zmarł niedługo po tym wydarzeniu. III. Zakończenie Wspólnie z uczniami zastanawiamy się nad konsekwencjami śmierci biskupa Wojciecha i zjazdu gnieźnieńskiego dla państwa polskiego oraz jego władcy. Metody kontroli Rozdajemy uczniom karty pracy (materiał nr 5) i polecamy wykonać zamieszczone w nich zadania. Następnie prosimy chętne osoby o podanie właściwych rozwiązań. Praca domowa Ćwiczenia 1 i 2 (zeszyt ćwiczeń, s. 87 89). 7
Materiały dla nauczyciela Materiał nr 1 Również i to uważamy za godne przekazania pamięci, że cesarz Otto przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława. Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć cesarza rzymskiego. Albowiem na przybycie cesarza przygotował przedziwne [wprost] cuda; najpierw hufce przeróżne rycerstwa, następnie dostojników rozstawił, jak chóry, na obszernej równinie, a poszczególne, z osobna stojące hufce wyróżniała odmienna barwa strojów. Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 19 20. 1. Przyczyny przyjazdu Ottona III do Gniezna. 2. Sposób, w jaki Bolesław Chrobry przywitał Ottona III. Materiał nr 2 Zważywszy chwałę, potęgę i bogactwo [Bolesława], cesarz rzymski zawołał w podziwie: Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła! Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną!. A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni, i dał mu w darze gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego. Cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego. Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 20. 1. Opinię Ottona III o Bolesławie Chrobrym. 2. Przyczyny tej opinii. Materiał nr 3 Otton III (980 1002), król niemiecki od 983, cesarz od 996. Chciał oprzeć organizację średniowiecznego cesarstwa na tradycjach rzymskich, pragnął, by w skład cesarstwa wchodziły na równych prawach wszystkie chrześcijańskie kraje Europy. Słownik szkolny postacie historyczne, Warszawa 1994, s. 235. Zanim cesarz Otton III wybrał się w 1000 roku z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, miał wyraźnie ukształtowaną wizję cesarstwa. Świadczy o tym miniatura z jego modlitewnika, przedstawiająca zbliżające się do siedzącego na tronie Ottona III lekko pochylone postacie kobiet w koronach, nad którymi umieszczono napisy Italia, Galia, Germania, Sclavinia. Alfred Znamierowski, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003, s. 7. Czytając teksty, zwróć uwagę na: 1. Tradycje, do których odwoływał się Otton III. 2. Organizację i charakter państwa, na którego czele chciał stać Otton III. 8
Materiał nr 4 Bolesław więc, tak chlubnie wyniesiony na królewski tron przez cesarza, okazał wrodzoną sobie hojność, urządzając podczas trzech dni prawdziwie królewskie i cesarskie biesiady i codziennie zmieniając wszystkie naczynia i sprzęty, a zastawiając coraz to inne i jeszcze bardziej kosztowne. Po zakończeniu bowiem biesiady nakazał zebrać ze wszystkich stołów z trzech dni złote i srebrne naczynia, mianowicie kubki, puchary, misy, i ofiarował je cesarzowi dla uczczenia go, nie zaś jako dań [należną] od księcia. Rozkazał zebrać rozciągnięte zasłony i obrusy, dywany, kobierce, serwety, ręczniki i również znieść to wszystko do izby zajmowanej przez cesarza. A nadto jeszcze złożył [mu] wiele innych darów; a tego wszystkiego tyle ofiarował, że cesarz tyle darów uważał za cud. Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 21. 1. Sposób, w jaki Bolesław Chrobry ugościł Ottona III. 2. Przyczynę zorganizowania uczty przez Bolesława. Materiał nr 5 KARTA PRACY PIERWSZY KRÓL POLSKI (zob.s.10) 9