STRESZCZENIE RAPORTU Z BADANIA

ZAŁĄCZNIK NR 11 DO PRODUKTU FINALNEGO DIAGNOZA LOKALNA W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI DLA MIASTA KOSZALIN STRESZCZENIE RAPORTU Z BADANIA ZADANIE 2- ANALIZA WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI ORAZ POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM NA TERENIE GMINY MIASTA KOSZALIN PROJEKT: WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia Z Bezdomności ZAMAWIAJĄCY BADANIE: Gmina - Miasto Koszalin Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie WYKONAWCA BADANIA: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska Gdańsk, dnia 30 czerwca 2011 1

Badanie społeczne w ramach Zadania 2 Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin jest współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Badanie jest realizowane w ramach projektu WEKTOR ZMIAN Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej. Zamawiający badanie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie, Al. Monte Cassino 2, 75-412 Koszalin. Okres realizacji badania: 02.05.2011 30.06.2011 Wykonawca badania: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska Skład Zespołu badawczego: Alicja Zajączkowska Jarosław Józefczyk Maciej Dębski 2

STRESZCZENIE Niniejszy Raport zawiera wyniki badania społecznego polegającego na wykonaniu analizy współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin, zgodnie z umową zawartą w dniu 2 maja 2011 roku pomiędzy PrePost Consulting Alicja Zajączkowska, a zamawiającym badanie Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Koszalinie. Analiza współpracy międzysektorowej (Zadanie 2) realizowana przez PrePost Consulting jest jednym z elementów kompleksowego badania społecznego pod nazwą: Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin prowadzonego przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie. Równocześnie, w tym samym czasie realizowane było badanie prowadzone przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, które polegało na wykonaniu poniższych dwóch zadań: Zadanie 1: Opracowanie metodologii, narzędzi oraz przeprowadzenie badań socjodemograficznych. Celem tego badania jest identyfikacja genezy i skali bezdomności na terenie Koszalina. Zadanie 3: Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin. RYSUNEK 1: SCHEMAT ORGANIZACJI DIAGNOZY LOKALNEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI DLA MIASTA KOSZALIN Opracowanie własne 3

Poszczególne zadania Diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin (rysunek 1) się uzupełniają i dają możliwość na kompleksowe, wielostronne i wielowątkowe spojrzenie na problem bezdomności w Koszalinie oraz pozwolą na opracowanie bardziej trafnych i użytecznych rekomendacji i usprawnień. Poszczególni wykonawcy badań prowadzili je niezależnie, ale podejmowali współpracę na etapie konceptualizacji, a także przeprowadzenia badań w terenie. Celem badania Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy Miasta Koszalin było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Proces badawczy obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych do diagnostyki obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Cele szczegółowe badania to: 1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy. 2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów; 3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT); 4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej. Analizę współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności przeprowadzono w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów polityki społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej. Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze: 1. Ranga bezdomności w zadaniach instytucji 2. Skala i kultura współpracy 3. Wyzwania i trudności współpracy Proces badania obejmował zaprezentowane poniżej etapy realizacyjne (rysunek 2). 4

RYSUNEK 2. SCHEMAT ORGANIZACJI BADANIA Całe badanie przeprowadzono w okresie od 2 maja do 30 czerwca 2011 roku. Badania terenowe przeprowadzone zostały w Koszalinie dniach 30 31 maja i 1 czerwca 2011 (16 wywiadów indywidualnych) oraz w dniu 20 czerwca 2011 roku (1 fokusowy wywiad grupowy). Ostatecznie udało się przeprowadzić rozmowy z 21 osobami. Grupa respondentów badania została wybrana spośród ponad 30 instytucji i organizacji z terenu Koszalina pracujących na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Uczestnikami badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych w rozwiązywaniu problemu bezdomności na terenie Koszalina. Wszystkich respondentów, którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy osoby o węższej perspektywie postrzegania systemu pomocy (wyłącznie z perspektywy własnej instytucji) oraz te, mające całościowy ogląd systemu pomocy osobom bezdomnym (zaangażowane w kreowanie polityki społecznej). Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/ długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie (rysunek 3). 5

RYSUNEK 3: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI Badanie było prowadzone w oparciu jakościowe metody badawcze tj.: analiza treści dokumentacji (desk research) oraz wywiady. Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badań zapewnia triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach tzn.: triangulacją źródeł danych, metod oraz perspektyw badawczych. Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez: Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter incydentalny, cechuje się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych. Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter systemowych relacji z dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej profesjonalizacji współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów. Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter relacji partnerstwa. Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji partnerskiej, które nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy. Zaistniał podział ról, kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących partnerstwo. Realizowane zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane i oceniane wspólnie przez partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie). 6

WNIOSKI Analiza dokumentacji i wywiady przeprowadzone z kluczowymi podmiotami zaangażowanymi w problematykę bezdomności pokazują, że nie jest do końca możliwe zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane dane pozwalają, w zależności od obszaru współpracy (obszar pomocy społecznej, edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia i mieszkalnictwa) na wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian współpracy, przy jednoczesnej obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch tez. Pozyskane w trakcie badania informacje skłoniły badaczy do modyfikacji założonego w metodologii sposobu charakterystyki współpracy. Propozycję znowelizowanego narzędzia do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej przedstawiono na poniższym schemacie. Diagram rozwoju współpracy w obszarze wsparcia społecznego sytuuje najniższy poziom współpracy na poziomie działań incydentalnych podejmowanych z poziomu relacji interpersonalnych. Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca odbywać się będzie na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym. 7

Zaprezentowane narzędzie posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania. Temat zwalczania zjawiska bezdomności nie jest obcy Koszalinowi. Widoczne jest zainteresowanie tą kwestią w wielu dokumentach w całym przekroju ich rangi i szczegółowości od strategii poprzez programy, projekty, zarządzenia po informatory i ulotki. Zainteresowanie to przekłada się także na praktykę działania. Duża liczba podmiotów jest zaangażowana w problematykę bezdomności, jak również niebagatelne zasoby są generowane przez te podmioty na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych. Współpraca na polu działań na rzecz osób bezdomnych odbywa się głównie w oparciu o relacje interpersonalne. Oparta jest na dużym zaangażowaniu konkretnych osób, naturalnych liderów tematu, pasjonatów pomagania tej grupie koszalińskiej społeczności. Pasjonaci, o których mowa obecni są zarówno po stronie sektora publicznego, służb samorządowych, jak i w organizacjach pozarządowych. Współpraca między organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w problematykę bezdomności realizowana jest od wielu lat, bazuje głównie na osobistych znajomościach, kontaktach interpersonalnych jej liderów i współpracowników. Ma ona głównie charakter spontaniczny i niesformalizowany. Zastanawiającym zjawiskiem na terenie Koszalina jest stosunkowo mała liczba aktywnie działających na polu pomocy społecznej organizacji oraz mała rywalizacja poszczególnych organizacji pozarządowych miedzy sobą o fundusze miejskie. Nawet kluczowe organizacje zaangażowane w problematykę bezdomności mało wiedzą o swoich działaniach. Nie tylko brakuje usystematyzowanej współpracy, ale i przepływ informacji jest raczej ograniczony. Organizacje działają głównie samodzielnie, rzadko podejmują projektową współpracę między sobą, mało efektywnie starają się o fundusze zewnętrzne. Urząd Miasta realizując konkursy ma ograniczony wybór partnerów do zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej. Kilkakrotnie w wypowiedziach pojawiały się opinie, że największą przeszkodą w szerokiej współpracy jest brak tradycji współdziałania. Współpraca międzysektorowa, wymiana wiedzy i doświadczeń, wspólne planowanie i koordynowanie działań ma miejsce głównie w okresie zimowym, kiedy tworzona jest koalicja różnych służb odpowiedzialnych za pomoc ludziom bezdomnym. Współpraca ta zatem ma charakter akcyjny i doraźny, celem jej jest ochrona zdrowia i życia osób bezdomnych. W opinii badanych istnieje potrzeba zawiązania współpracy, której celem nie jest pomoc doraźna (jak w przypadku akcji zima), a gdzie chodziłoby o strategiczne, 8

długoterminowe określanie kierunków działań zmniejszających skalę bezdomności w Koszalinie. Wzywaniem jest zapobieganie bezdomności w wymiarze systemowym. Z wywiadów rysuje się obraz instytucji i organizacji z różnych obszarów gotowych do podejmowania szerszej współpracy, oczekujących jej i zdeterminowanych do współdziałania. Relacje pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w działania na rzecz osób doświadczających bezdomności nie zostały usystematyzowane na poziomie strategicznym/ programowym i ujęte w formę dokumentu (porozumienia) współpraca nie została sformalizowana. Analiza treści dokumentów o charakterze długofalowym pozwala wysnuć wniosek, że w ich tworzeniu uczestniczyło szerokie gremium przedstawicieli sektora publicznego (instytucje rządowe i samorządowe) oraz pozarządowego, co może potwierdzać ich ponadsektorowy charakter. Dokumenty te są wzajemnie spójne, logicznie powiązane. Programy odwołują się do strategii, strategie natomiast delegują do tworzenia programów. Taki stan rzeczy buduje spójność w myśleniu o priorytetach w lokalnej polityce społecznej oraz może przekładać się na większą harmonię w podejmowanych działaniach. Niestety niektórzy partnerzy, zwłaszcza kluczowe organizacje pozarządowe stwierdzały w rozmowach, iż mają poczucie, że ich głos, opinia nie jest w dostatecznym wymiarze brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w odniesieniu do problematyki bezdomności. W trakcie badania pojawiły się opinie, że włodarze Miasta Koszalina nie doceniają wysiłku, jaki wkładają organizacje pozarządowe w działania na rzecz osób bezdomnych i nie do końca rozumieją specyfikę rozwiązywania problemu bezdomności. Rozmówcy ze strony Miasta sygnalizowali, że w ich opinii pomoc osobom bezdomnym jest zbyt rozbudowana, uzależnia, jest zbyt kosztowna i nie przynosi rzeczywistych efektów. Te rozbieżne podejścia do oceny i sposobów działania są czynnikiem wpływającym na narastające trudności we współpracy pomiędzy głównym graczem na scenie pomocy ludziom bezdomnym Koła Koszalińskiego TPBA, a Urzędem Miasta i MOPS Koszalin. Zasadne zdaje się twierdzenie, że brakuje swoistej kultury współpracy, która to pozwoliłaby na podejmowanie dialogu, negocjacji i rozwiązywanie konfliktowych sytuacji na gorąco. Częste spotkania i kontakty na poziomie decydentów mogłyby sprzyjać krystalizowaniu wzajemnych stanowisk i wypracowywaniu spójnego podejścia do bieżących i długofalowych kwestii problemu bezdomności. Koszalin w świetle przeanalizowanych danych stoi przed wielkim wyzwaniem dźwignięcia tego wysiłku na poziom międzyinstytucjonalny. Informacje płynące z dostępnych 9

materiałów mówią o początku zawiązywania się współpracy na tym szczeblu. Obecne są już formy relacji między instytucjami/ organizacjami oparte na zlecaniu zadań. Uruchamiane są innowacyjne, na lokalną skalę, projekty angażujące wielu interesariuszy. Przed Koszalińskimi Pomagaczami stoi zadanie animowania i poprowadzenia procesu łączenia lokalnych elementów i zasobów, wyznaczania ram i cech charakterystycznych dla koszalińskiego systemu wsparcia osób bezdomnych. Obecnie, jako lider procesu zmian jawi się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, choć owo liderowanie nie zostało nigdzie formalnie nazwane ani uznane. Na liderze spoczywać będzie nadawanie standardów sieciowania działań i aktywności, zapewnienia odpowiedniej partycypacji wszystkich zainteresowanych (w tym osób bezdomnych), w taki sposób, aby w przyszłości można było powiedzieć, że w Koszalinie problem bezdomności rozwiązywany jest międzysektorowo. REKOMENDACJE ODNOŚNIE WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI: 1. Cykliczne diagnozowanie, badanie problemu bezdomności w Koszalinie oraz wykorzystanie diagnozy partycypatywnej (z udziałem podmiotów z różnych sektorów) badania potrzeb i oczekiwań osób z kręgu bezdomności. 2. Wzmocnienie roli MOPS Koszalin w wypełnianiu funkcji lidera koordynującego działania lokalnych podmiotów zaangażowanych w problematykę bezdomności poprzez powołanie w strukturze organizacyjnej sekcji ds. osób bezdomnych. 3. Upowszechnianie i włączanie do praktyki działania na rzecz bezdomności, idei dialogu i współpracy międzysektorowej, opartej o działania czterech sektorów publicznego, pozarządowego, biznesowego i obywatelskiego (nieformalne grupy osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych oraz lokalna społeczność). 4. Zwiększenie liczby systematycznych, roboczych spotkań w ciągu całego roku (a nie tylko zimą), kluczowych organizacji i instytucji zajmujących się pomocą ludziom bezdomnym. 5. Opracowanie i wdrożenie systemu wzajemnego informowania się partnerów ustanowienie skutecznych mechanizmów gromadzenia, przechowywania i redystrybucji informacji z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi i kanałów komunikacji. 6. Należy sukcesywnie poszerzać pole wpływu organizacji pozarządowych na programowanie działań w zakresie problemu bezdomności. 10

7. Szersze włączenie MOPS Koszalin oraz pozostałych partnerów pomocy społecznej w planowanie, konsultowanie regulacji prawnych i realizowanie polityki mieszkaniowej Miasta Koszalin. 8. Ukonstytuowanie formalnej, międzysektorowej koalicji na rzecz pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością w Koszalinie. 9. Wypracowanie i wdrożenie w praktykę dokumentu normującego formalne zasady długofalowej współpracy instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych w ramach koalicji na rzecz bezdomności, wraz z zasadami monitorowania i ewaluacji tej współpracy. 10. Wypracowanie zasad szerokiego i konstruktywnego konsultowania dokumentów, programów, inicjatyw na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności. 11. Wyzwaniem dla międzysektorowej współpracy jest poprawienie relacji ze służbą zdrowia. Obecnie w ocenie większości uczestników badania współpraca ze służbą zdrowia stanowi najsłabsze ogniowo systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie. 12. Zintensyfikowanie działań włączających do współpracy przedstawicieli podmiotów gospodarczych w zakresie wchodzenia na rynek pracy osób bezdomnych. 13. Animowanie przedsięwzięć z zakresu ekonomii społecznej, zwłaszcza rozważenie możliwości podjęcie ponownych działań w celu reaktywowania Centrum Integracji Społecznej CIS. 14. Podjęcie prac nad budowaniem mechanizmu szacowania wartości (nakładów i kosztów) interwencji społecznych monitorowaniem, badaniem i ewaluacją efektywności ekonomicznej wspólnych działań skierowanych na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie. 11