EGZAMIN MATURALNY OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015 CHEMIA POZIOM ROZSZERZONY

EGZAMIN MATURALNY OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015 CHEMIA POZIOM ROZSZERZONY ROZWI ZANIA ZADA I SCHEMATY PUNKTOWANIA (A1, A2, A3, A4, A7) GRUDZIE 2014

Ogólne zasady oceniania Schemat punktowania zawiera przyk ady poprawnych rozwi za zada otwartych. Rozwi zania te okre laj wy cznie zakres merytoryczny odpowiedzi i nie s cis ym wzorcem oczekiwanych sformu owa. Wszystkie merytorycznie poprawne odpowiedzi, spe niaj ce warunki zadania, ocenione s pozytywnie równie te nieprzewidziane jako przyk adowe odpowiedzi w schematach punktowania. Odpowiedzi nieprecyzyjne, dwuznacznie, niejasno sformu owane, uznaje si za b dne. Zdaj cy otrzymuje punkty za odpowiedzi, w których zosta a pokonana zasadnicza trudno rozwi zania zadania, np. w zadaniach, w których zdaj cy samodzielnie formu uje odpowiedzi uogólnianie, wnioskowanie, uzasadnianie, w zadaniach do wiadczalnych zaprojektowanie eksperymentu; w rachunkowych zastosowanie poprawnej metody cz cej dane z szukan. Zdaj cy otrzymuje punkty tylko za poprawne rozwi zania, precyzyjnie odpowiadaj ce poleceniom zawartym w zadaniach. Gdy do jednego polecenia zdaj cy podaje kilka odpowiedzi, z których jedna jest poprawna, a inne b dne, nie otrzymuje punktów za adn z nich. Je eli zamieszczone w odpowiedzi informacje (równie dodatkowe, które nie wynikaj z tre ci polecenia) wiadcz o zasadniczych brakach w rozumieniu omawianego zagadnienia i zaprzeczaj udzielonej poprawnej odpowiedzi, to za tak odpowied zdaj cy otrzymuje 0 punktów. Rozwi zanie zadania na podstawie b dnego merytorycznie za o enia uznaje si w ca o ci za niepoprawne. Rozwi zania zada do wiadczalnych (spostrze enia i wnioski) oceniane s wy cznie wtedy, gdy projekt do wiadczenia jest poprawny, czyli np. prawid owo zosta y dobrane odczynniki. Je eli polecenie brzmi: Zaprojektuj do wiadczenie., to w odpowiedzi zdaj cy powinien wybra w a ciwy odczynnik z zaproponowanej listy i wykona kolejne polecenia. Za spostrze enia i wnioski b d ce konsekwencj niew a ciwie zaprojektowanego do wiadczenia (np. b dnego wyboru odczynnika) zdaj cy nie otrzymuje punktów. W zadaniach, w których nale y dokona wyboru ka d form jednoznacznego wskazania (numer do wiadczenia, wzory lub nazwy reagentów) nale y uzna za pokonanie zasadniczej trudno ci tego zadania. W rozwi zaniach zada rachunkowych oceniane s : metoda (przedstawiony tok rozumowania), wykonanie oblicze i podanie wyniku z jednostk i odpowiedni dok adno ci. Wynik liczbowy wielko ci mianowanej podany bez jednostek lub z niepoprawnym ich zapisem jest b dny. Je eli polecenie brzmi: Napisz równanie reakcji w formie., to w odpowiedzi zdaj cy powinien napisa równanie reakcji w podanej formie, z uwzgl dnieniem bilansu masy i adunku. Notacja: Za napisanie wzorów strukturalnych zamiast wzorów pó strukturalnych (grupowych) lub sumarycznych oraz wzorów pó strukturalnych (grupowych) zamiast sumarycznych nie odejmuje si punktów. Zapis, w równaniach reakcji nie jest wymagany. W równaniach reakcji, w których ustala si stan równowagi, brak nie powoduje utraty punktów. Strona 2 z 22

Zadanie 1. (0 3) Wymagania ogólne Wymagania szczegó owe 2. Struktura atomu j dro i elektrony. 2.2) stosuje zasady rozmieszczenia elektronów na orbitalach w atomach pierwiastków wieloelektronowych [ ]. 2.4) okre la przynale no pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p i d uk adu okresowego (konfiguracje elektronów walencyjnych). 2.5) wskazuje na zwi zek pomi dzy budow atomu a po o eniem pierwiastka w uk adzie okresowym. a) (0 1) Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku Co 4 9 d 1 pkt poprawne napisanie symbolu pierwiastka X i poprawne okre lenie jego po o enia w uk adzie okresowym podanie numeru okresu, numeru grupy i symbolu bloku energetycznego (konfiguracyjnego) b) (0 1) 4s 2 3d 7 lub 3d 7 4s 2, lub zapis graficzny: 4s 3d 1 pkt poprawne napisanie konfiguracji elektronowej elektronów walencyjnych atomu kobaltu przy poprawnym wskazaniu pierwiastka w cz ci a) zadania Uwaga: Punkt przyznajemy tak e w przypadku zapisania pe nej konfiguracji i jednoznacznego wskazania fragmentu konfiguracji odnosz cego si do elektronów walencyjnych. c) (0 1) Liczba kwantowa G ówna liczba kwantowa [n] Poboczna liczba kwantowa [l] Warto ci liczb kwantowych 3 2 1 pkt podanie poprawnych warto ci dwóch liczb kwantowych przy poprawnym wskazaniu pierwiastka w cz ci a) zadania Strona 3 z 22

Zadanie 2. (0 2) 1. Atomy, cz steczki i stechiometria chemiczna. 1.2) odczytuje w uk adzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza mas molow zwi zków chemicznych [ ] 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia zwi zane z [ ] zastosowaniem poj : st enie procentowe [ ]. Przyk ady poprawnego rozwi zania: 1) M KNO 3 = 39 + 14 + 48 =101 g mol 1 Zawarto procentowa azotu w KNO 3 = 13,86% M NH 4 NO 3 = 14 + 4 + 14 + 48 = 80 g mol 1 Zawarto procentowa azotu w NH 4 NO 3 = 35,00% m 1 masa KNO 3 m 2 masa NH 4 NO 3 Zawarto procentowa azotu w mieszaninie = 20,90% m 1 13,86% + m 2 35% = (m 1 + m 2 ) 20,90% po przekszta ceniu: m1 14,10 2 m2 7,04 1 m 1 KNO 3 : m 2 NH 4 NO 3 = 2 : 1 2) M KNO 3 = 39 + 14 + 48 =101 g mol 1 Zawarto procentowa azotu w KNO 3 = 13,86% M NH 4 NO 3 = 14 + 4 + 14 + 48 = 80 g mol 1 Zawarto procentowa azotu w NH 4 NO 3 = 35,00% m 1 masa KNO 3, m 2 masa NH 4 NO 3 Zawarto procentowa azotu w mieszaninie = 20,90% 35,00 7,04 20,90 13,86 14,10 m1 14,10 2 m2 7, 04 1 m 1 KNO 3 : m 2 NH 4 NO 3 = 2 : 1 2 pkt zastosowanie poprawnej metody, poprawne wykonanie oblicze oraz podanie poprawnego stosunku masowego 1 pkt zastosowanie poprawnej metody i pope nienie b dów rachunkowych prowadz cych do b dnego wyniku liczbowego 0 pkt zastosowanie b dnej metody lub brak rozwi zania Strona 4 z 22

Zadanie 3. (0 1) 6. Reakcje utleniania i redukcji. 6.2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w [ ] cz steczce zwi zku nieorganicznego [ ]. Stopie utlenienia w O 2 w KCl w KClO 3 w KClO 4 tlenu 0 -II -II potasu I I I chloru -I V VII 1 pkt poprawne wyznaczenie wszystkich stopni utlenienia 0 pkt b dna odpowied lub odpowied niepe na, lub brak odpowiedzi Zadanie 4. (0 2) 6. Reakcje utleniania i redukcji. 6.3) wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji redoks. 1. W reakcji I chlor w KClO 3 pe ni wy cznie funkcj utleniacza, poniewa przyjmuje elektrony i ulega procesowi redukcji. 2. W reakcji I tlen w KClO 3 pe ni wy cznie funkcj reduktora, poniewa oddaje elektrony i ulega procesowi utleniania. 3. W reakcji II chlor w KClO 3 pe ni funkcj utleniacza i reduktora, poniewa przyjmuje oraz oddaje elektrony i ulega procesowi utleniania i redukcji lub dysproporcjonowania. 2 pkt poprawne uzupe nienie trzech zda 1 pkt poprawne uzupe nienie dwóch zda 0 pkt poprawne uzupe nienie jednego zdania lub b dne uzupe nienie zda, lub brak odpowiedzi Zadanie 5. (0 2) 7. Metale. 7.4) opisuje w a ciwo ci [ ] chemiczne glinu [ ]. Strona 5 z 22

Równanie reakcji glinu z wodorotlenkiem sodu: 2Al + 2OH + 6H 2 O 2Al(OH) 4 + 3H 2 Równanie reakcji glinu z kwasem solnym: 2Al + 6H + 2Al 3+ + 3H 2 2 pkt poprawne zapisanie dwóch równa reakcji (poprawne wzory reagentów i poprawne uzupe nienie wspó czynników) 1 pkt poprawne napisanie jednego równania reakcji Zadanie 6. (0 2) III etap edukacyjny 6. Kwasy i zasady. 6.3) planuje [ ] do wiadczenia, w wyniku których mo na otrzyma wodorotlenek [ ] (np. [ ] Al(OH) 3 [ ]); zapisuje odpowiednie równania reakcji. 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.10) pisze równania reakcji [ ] wytr cania osadów [ ]. 7. Metale. 7.4) [ ] planuje [ ] do wiadczenie, którego przebieg pozwoli wykaza, e [ ] wodorotlenek glinu wykazuje charakter amfoteryczny. a) (0 1) Równanie reakcji otrzymywania zwi zku X: Al 3+ + 3OH Al(OH) 3 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji b) (0 1) Charakter chemiczny zwi zku X: amfoteryczny Opis do wiadczenia: Nale y przeprowadzi reakcj pomi dzy Al(OH) 3 i HCl (aq) oraz pomi dzy Al(OH) 3 i NaOH (aq) lub Al(OH) 3 i KOH (aq). Przewidywane obserwacje: W obu przypadkach powstan roztwory lub osad si roztworzy (rozpu ci). 1 pkt poprawne okre lenie charakteru chemicznego zwi zku X oraz poprawny opis do wiadczenia i poprawne obserwacje Strona 6 z 22

Zadanie 7. (0 1) IV etap edukacyjny poziom podstawowy 2. Chemia rodków czysto ci. 2.4) wskazuje na charakter chemiczny sk adników rodków do [ ] przetykania rur [ ] w aspekcie zastosowa tych produktów [ ]. Przyk ady poprawnej odpowiedzi: Poniewa glin reaguje z wodorotlenkiem sodu. lub Poniewa zachodzi reakcja, której produktem jest wodór. lub Poniewa powstaje rozpuszczalny w wodzie zwi zek glinu. 1 pkt poprawne wyja nienie Zadanie 8. (0 1) 7. Metale. 7.4) opisuje w a ciwo ci [ ] chemiczne glinu; wyja nia na czym polega pasywacja glinu i t umaczy znaczenie tego zjawiska w zastosowaniu glinu [ ]. Przyk ad poprawnej odpowiedzi: Poniewa glin ulega pasywacji na jego powierzchni powstaje szczelna warstewka Al 2 O 3. 1 pkt poprawne wyja nienie i poprawna nazwa procesu Zadanie 9. (0 2) III. Opanowanie czynno ci praktycznych. IV etap edukacyjny poziom rozszerzony 7. Metale. 7.2) pisze równania reakcji ilustruj ce typowe w a ciwo ci chemiczne metali wobec: [ ] kwasów nieutleniaj cych ([ ] Cr, Zn [ ]) [ ] st onych roztworów kwasów utleniaj cych ([ ] Cu [ ]). 8. Niemetale. 8.12) opisuje typowe w a ciwo ci chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec metali [ ]; ilustruje je równaniami reakcji. Strona 7 z 22

Nr probówki Równanie reakcji lub informacja, e reakcja nie zachodzi I Zn + 2H + Zn 2+ + H 2 II Reakcja nie zachodzi III 2Cr + 6H + 2Cr 3+ + 3H 2 lub Cr + 2H + Cr 2+ + H 2 IV Cu + 4H + + 2NO 3 Cu2+ + 2NO 2 + 2H 2 O 2 pkt poprawne wype nienie czterech wierszy tabeli 1 pkt poprawne wype nienie trzech lub dwóch wierszy tabeli Zadanie 10. (0 2) 4. Kinetyka i statyka chemiczna. 4.10) porównuje moc elektrolitów [ ]. 4.9) interpretuje warto ci [ ] ph [ ]. Przyk ad poprawnej odpowiedzi: Wzór zwi zku, którego roztwór pe ni funkcj analitu: HCl Wzór zwi zku, którego roztwór pe ni funkcj titranta: NaOH Uzasadnienie: ph roztworu znajduj cego si w kolbie jest przed dodaniem roztworu z biurety równe 1, wi c zwi zkiem, którego roztwór pe ni funkcj analitu, musi by kwas (mocny elektrolit). Podczas miareczkowania ph wzrasta, czyli zwi zkiem, którego roztwór pe ni funkcj titranta, jest NaOH (mocny elektrolit). 2 pkt poprawny wybór wzoru analitu i poprawny wybór wzoru titranta oraz poprawne uzasadnienie wyboru 1 pkt poprawny wybór wzoru analitu i poprawny wybór wzoru titranta oraz brak uzasadnienia lub podanie b dnego uzasadnienia Zadanie 11. (0 1) III etap edukacyjny 2. Wewn trzna budowa materii. 2.10) definiuje poj cie jonów [ ]. 7. Sole. 7.1) [ ] wyja nia przebieg reakcji zoboj tnienia [ ]. 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji [ ] substancji zmieszanych w ilo ciach [ ] niestechiometrycznych. kationy sodu lub jony sodu aniony chlorkowe lub jony chlorkowe aniony wodorotlenkowe lub jony wodorotlenkowe Strona 8 z 22

1 pkt poprawne podanie nazw trzech jonów, których st enie jest najwi ksze Zadanie 12. (0 2) a) (0 1) Obj to titranta: V = 10 cm 3 St enie molowe analitu: c m = 0,1 mol dm 3 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia zwi zane [ ] z zastosowaniem poj st enie [ ] molowe. 1 pkt poprawne podanie obj to ci titranta i poprawne podanie st enia molowego analitu b) (0 1) Przyk ad poprawnego rozwi zania: c m = 0,1 mol dm 3 i V = 10 cm 3 = 0,01 dm 3 n = c m V = 0,001 mola m = n M = 0,001 mola 36,5 g mol 1 = 0,0365 g 1 pkt poprawne obliczenie masy substancji Zadanie 13. (0 2) 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.8) uzasadnia (ilustruj c równaniami reakcji) przyczyn kwasowego odczynu roztworów kwasów, [ ] oraz odczynu niektórych roztworów soli (hydroliza). 5.10) zdaj cy pisze równania reakcji: [ ] hydrolizy soli w formie [ ] jonowej ([ ] skróconej). 4. Kinetyka i statyka chemiczna. 4.7) stosuje regu przekory do jako ciowego okre lenia wp ywu zmian [ ] st enia reagentów [ ] na uk ad pozostaj cy w stanie równowagi dynamicznej. Strona 9 z 22

Przyk ady poprawnej odpowiedzi: Probówka z wod : ph wzro nie. Wyja nienie: Sól (octan sodu) w wodzie b dzie ulega a hydrolizie anionowej (zasadowej). lub CH 3 COO + H 2 O CH 3 COOH + OH Probówka z roztworem kwasu octowego (etanowego): ph wzro nie. Wyja nienie: (Zgodnie z regu przekory) dodanie soli spowoduje cofni cie dysocjacji kwasu. lub H + + CH 3 COO CH 3 COOH lub CH 3 COO + H 3 O + CH 3 COOH + H 2 O 2 pkt poprawne okre lenie zmiany ph w obu probówkach i poprawne wyja nienie s owne lub poprawny zapis dwóch równa reakcji 1 pkt poprawne okre lenie zmiany ph w jednej probówce i poprawne wyja nienie s owne lub poprawny zapis równania reakcji Zadanie 14. (0 3) II. Rozumienie III etap edukacyjny 5. Woda i roztwory wodne. 5.5) odczytuje rozpuszczalno substancji z wykresu jej rozpuszczalno ci; oblicza ilo substancji, któr mo na rozpu ci w okre lonej ilo ci wody w podanej temperaturze. 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia zwi zane [ ] z zastosowaniem poj st enie [ ] molowe. Przyk ad poprawnego rozwi zania: V = 200 cm 3 = 0,20 dm 3 M 101 g mol 1 = KNO 3 c m n V n c V m 3 3 n 2,0 mol dm 0,20 dm 0, 4 mola m =101 g mol 1 á 0,4 mol = 40,40 g m r = 200 cm 3 á 1,12 g cm 3 = 224 g m wody(1) = 224 g 40,40 g = 183,6 g masa wody po odparowaniu m wody(2) = 183,6 g 10 g = 173,6 g obliczenie ilo ci soli przypadaj cej na 100 g wody w roztworze po odparowaniu 10 cm 3 wody 40,40 g soli 173,6 g wody x g soli 100,0 g wody Strona 10 z 22

x = 23,3 g m soli = 23,3 g Ocena: W naczyniu nie pojawi si osad. Uzasadnienie: Po odparowaniu wody roztwór b dzie nienasycony (rozpuszczalno KNO 3 w temperaturze 80 ºC wynosi oko o 170 g w 100 g wody). 3 pkt zastosowanie poprawnej metody obliczenia i poprawna ocena, poprawne wykonanie oblicze oraz podanie uzasadnienia 2 pkt zastosowanie poprawnej metody obliczenia i poprawna ocena, poprawne wykonanie oblicze oraz podanie b dnego uzasadnienia lub brak uzasadnienia 1 pkt zastosowanie poprawnej metody i pope nienie b du w obliczeniach oraz poprawna ocena (w stosunku do otrzymanego wyniku) wraz z uzasadnieniem 0 pkt inna odpowied (np.: zastosowanie poprawnej metody i wykonanie poprawnych oblicze bez dokonania oceny lub b dna ocena) lub brak odpowiedzi Zadanie 15. (0 1) II. Rozumienie III etap edukacyjny 5. Woda i roztwory wodne. 5.5) odczytuje rozpuszczalno substancji z wykresu jej rozpuszczalno ci; oblicza ilo substancji, któr mo na rozpu ci w okre lonej ilo ci wody w podanej temperaturze. 5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem poj : st enie procentowe [ ] oblicza st enie procentowe roztworu [ ] w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalno ci). Otrzymane roztwory mia y (takie same / ró ne) st enia wyra one w procentach masowych. Po obni eniu temperatury obu roztworów o 20 ºC masa otrzymanego osadu w I zlewce by a (wi ksza / mniejsza) od masy osadu otrzymanego w II zlewce. 1 pkt poprawne uzupe nienie obu zda 0 pkt poprawne uzupe nienie jednego zdania lub brak odpowiedzi Zadanie 16. (0 2) a) 4. Kinetyka i statyka chemiczna. 4.8) klasyfikuje substancje do kwasów lub zasad zgodnie z teori Brønsteda-Lowry ego. b) 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia [ ] z zastosowaniem poj cia st enie [ ] molowe. Strona 11 z 22

a) (0 1) Jon NH 4 pe ni funkcj kwasu. Jon NH 2 pe ni funkcj zasady. 1 pkt poprawne okre lenie funkcji, jak pe ni jony NH 4 i NH 2 b) (0 1) 11 = 10 mol dm 3 c NH 2 1 pkt poprawne okre lenie st enia jonów NH 2 i podanie warto ci z poprawn jednostk Zadanie 17. (0 1) 12. Kwasy karboksylowe. 12.5) zapisuje równania reakcji z udzia em kwasów karboksylowych [ ]. CH 3 COOH + NH 3 CH 3 COO + NH 4 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji 0 pkt b dne napisanie równania reakcji (b dne wzory reagentów, b dne wspó czynniki stechiometryczne) lub brak odpowiedzi Zadanie 18. (0 2) 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia [ ] z zastosowaniem poj cia st enie [ ] molowe. 5.7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji ([ ] wodorotlenku sodu z kwasem solnym) substancji zmieszanych w ilo ciach [ ] niestechiometrycznych. Przyk ad poprawnego rozwi zania: 3 3 nnaoh VNaOH c NaOH 0,14 dm 0, 54 mol dm 0, 0756 mol 3 3 nhcl VHCl c HCl 0, 06 dm 2, 06 mol dm 0,1236 mol n HCl > n NaOH U yto w nadmiarze HCl Strona 12 z 22

Pozosta a liczba moli HCl: nhcl nhcl n NaOH 0,1236 mol 0, 0756 mol 0, 048 mol Obj to otrzymanego roztworu: 3 3 3 V VHCl V NaOH 0,06 dm 0,14 dm 0, 20 dm St enie jonów H + : n HCl 0,048 mol 3 H 0, 24 mol dm ph log H 3 V 0, 20 dm log 0, 24 = 0,62 2 pkt zastosowanie poprawnej metody, poprawne wykonanie oblicze oraz podanie wyniku z w a ciw dok adno ci 1 pkt zastosowanie poprawnej metody i pope nienie b dów rachunkowych prowadz cych do b dnego wyniku liczbowego lub podanie wyniku z niew a ciw dok adno ci 0 pkt zastosowanie b dnej metody lub brak rozwi zania Zadanie 19. (0 1) 9. W glowodory. 9.9) planuje ci g przemian [ ] (z udzia em fluorowcopochodnych) [ ]. B. 1 pkt poprawna odpowied Zadanie 20. (0 1) 9. W glowodory. 9.11) wyja nia na prostych przyk adach mechanizmy reakcji: substytucji [ ]. 9.15) opisuje w a ciwo ci w glowodorów aromatycznych, na przyk adzie reakcji benzenu [ ] nitrowanie [ ]. D. 1 pkt poprawna odpowied Strona 13 z 22

H 3 C H 3 C Zadanie 21. (0 2) a) 3. Wi zania chemiczne. 3.6) okre la typ wi zania (, ) w prostych cz steczkach. b) 9. W glowodory. 9.12) ustala wzór monomeru z jakiego zosta otrzymany polimer [ ]. 13. Estry i t uszcze. 13.10) zapisuje ci gi przemian [ ] wi ce ze sob w a ciwo ci poznanych w glowodorów i ich pochodnych. a) (0 1) W cz steczce octanu winylu jest ( 9 /10 / 11 ) wi za typu i ( 1 /2 / 3 ) typu. 1 pkt poprawne uzupe nienie zdania b) (0 1) Wzór I Wzór II CH 3 CO O CH 3 CO O CH CH 2 CH CH 2 H H CH 3 CO O CH CH 2 CH 3 CO O CH 2 CH H lub CH 2 CH 3 CO O CH CH 3 CO O CH CH 2 H 1 pkt zapisanie dwóch poprawnych wzorów pó strukturalnych 0 pkt zapisanie jednego poprawnego wzoru lub b dne wzory, lub brak odpowiedzi Zadanie 22. (0 2) 1. Atomy, cz steczki, stechiometria. 1.4) ustala wzór [ ] rzeczywisty zwi zku chemicznego ([ ] i organicznego) na podstawie jego [ ] masy molowej. 3. Wi zania chemiczne. 3.5) rozpoznaje typ hybrydyzacji ([ ] sp 2 ) w prostych cz steczkach zwi zków [ ] organicznych. 13. Estry i t uszcze. 13.10) zapisuje [ ] odpowiednie równania reakcji wi ce ze sob w a ciwo ci poznanych w glowodorów i ich pochodnych. Strona 14 z 22

a) (0 1) OH OH + C 2 H 5 OH (H 2SO 4 ) + H 2 O COOH COOC 2 H 5 1 pkt poprawny zapis równania reakcji b) (0 1) liczba atomów w gla o hybrydyzacji sp 2 : 7 1 pkt poprawne podanie liczby atomów w gla Zadanie 23. (0 2) 9. W glowodory. 9.11) wyja nia na prostych przyk adach mechanizm reakcji substytucji [ ]. 9.15) opisuje w a ciwo ci w glowodorów aromatycznych, na przyk adzie reakcji [ ] toluenu: reakcje z Cl 2 [ ] wobec katalizatora lub w obecno ci wiat a [ ]. a) (0 1) Przyk ad poprawnej odpowiedzi: Monochloropochodna oznaczona numerem I powstaje w reakcji toluenu z chlorem zachodz cej pod wp ywem wiat a, a monochloropochodna oznaczona numerem II powstaje w reakcji toluenu z chlorem zachodz cej w obecno ci katalizatora (np. FeCl 3 lub kwasu Lewisa lub AlCl 3 ). 1 pkt poprawne okre lenie warunków obu reakcji b) (0 1) Chlorowanie toluenu prowadz ce do powstania monochloropochodnej o wzorze oznaczonym numerem I jest reakcj substytucji, a w reakcji tej toluen zachowuje si w sposób typowy dla alkanów. W reakcji prowadz cej do powstania monochloropochodnej o wzorze oznaczonym numerem II toluen zachowuje si w sposób typowy dla benzenu. Strona 15 z 22

1 pkt poprawne uzupe nienie obu zda 0 pkt odpowied niepe na lub b dna, lub brak odpowiedzi Zadanie 24. (0 1) PCMX OH Cl 9. W glowodory. 9.4) pos uguje si poprawn nomenklatur w glowodorów (nasycone, nienasycone i aromatyczne) i ich fluorowcopochodnych [ ]. 10. Hydroksylowe pochodne w glowodorów alkohole i fenole. 10.2) rysuje wzory [ ] pó strukturalne izomerów alkoholi [ ]. METHAFORM Cl OH Cl C C CH 3 H 3 C CH 3 Cl CH 3 4-chloro-3,5-dimetylofenol 1 pkt narysowanie dwóch poprawnych wzorów 1,1,1-trichloro-2-metylopropan-2-ol Zadanie 25. (0 2) Wymagania ogólne Wymagania szczegó owe 1. Atomy, cz steczki i stechiometria chemiczna. 1.6) wykonuje obliczenia z uwzgl dnieniem [ ] mola dotycz ce: mas substratów i produktów (stechiometria wzorów i równa chemicznych) [ ]. 5. Roztwory i reakcje zachodz ce w roztworach wodnych. 5.2) wykonuje obliczenia [ ] z zastosowaniem poj st enie [ ] molowe. Przyk ad poprawnego rozwi zania: Liczba moli K 2 C 2 O 4, który wprowadzono do roztworu KMnO 4 (etap 1.): n = 0,03 dm 3 0,25 mol dm 3 = 0,0075 moli Liczba moli K 2 C 2 O 4, który przereagowa w etapie 2., jest równa liczbie moli wytr conego osadu szczawianu wapnia, a nie ilo ci azotanu(v) wapnia dodanego do roztworu: 0,32 g n CaC 2 O 4 0,0025 mola g 128 mol Strona 16 z 22

Liczba moli K 2 C 2 O 4, który przereagowa w etapie 1.: n n 1 = 0,0075 moli 0,0025 mola = 0,005 mola Liczba moli KMnO 4, który przereagowa w etapie 1.: 5 moli 2 mol 0,002 mola 0,005 mola x x 0,002 St enie molowe KMnO 4 : c m 0,04 mol dm 0,05 c m = 0,04 mol dm 3 2 pkt zastosowanie poprawnej metody obliczenia, wykonanie oblicze i podanie wyniku z w a ciw jednostk 1 pkt zastosowanie poprawnej metody obliczenia, pope nienie b dów rachunkowych lub podanie wyniku z b dn jednostk, lub bez jednostki 0 pkt zastosowanie b dnej metody obliczenia lub brak odpowiedzi 3 Zadanie 26. (0 1) 10. Hydroksylowe pochodne w glowodorów alkohole i fenole. 10.3) opisuje w a ciwo ci chemiczne alkoholi [ ]. 10.2) [ ] podaje nazwy systematyczne alkoholi. Wzór: CH 3 CH 2 CH 2 OH Nazwa: propan-1-ol 1 pkt poprawne napisanie wzoru i nazwy alkoholu Zadanie 27. (0 1) 10. Hydroksylowe pochodne w glowodorów alkohole i fenole. 10.3) opisuje w a ciwo ci chemiczne alkoholi [ ] zapisuje odpowiednie równania reakcji. CH 3 CH 2 CH CH 3 OH (H 2 SO 4, T) CH 3 CH CH CH 3 + H 2 O 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji 0 pkt b dne napisanie równania reakcji (b dne wzory reagentów, b dne wspó czynniki stechiometryczne, niew a ciwa forma zapisu) lub brak odpowiedzi Strona 17 z 22

Zadanie 28. (0 2) a) 11. Zwi zki karbonylowe aldehydy i ketony. 11.6) porównuje [ ] w a ciwo ci aldehydów i ketonów. b) 10. Hydroksylowe pochodne w glowodorów alkohole i fenole. 10.2) rysuje wzory [ ] pó strukturalne izomerów alkoholi monohydroksylowych [ ]. a) (0 1) CH 3 CH 2 CHO + H 2 Pt lub kat. CH 3 CH 2 CH 2 OH 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji 0 pkt b dne napisanie równania reakcji (b dne wzory reagentów, b dne wspó czynniki stechiometryczne, niew a ciwa forma zapisu, brak warunków prowadzenia procesu) lub brak odpowiedzi b) (0 1) CH 3 CH 2 CH 2 OH i CH 3 CH 2 OH 1 pkt poprawne napisanie dwóch wzorów 0 pkt b dne napisanie co najmniej jednego wzoru lub brak odpowiedzi. Zadanie 29. (0 2) 1. Atomy, cz steczki i stechiometria. 1.4) ustala wzór empiryczny i rzeczywisty zwi zku chemicznego ([ ] organicznego) [ ]. 9. W glowodory. 9.4) [ ] wykazuje si rozumieniem poj : [ ] izomeria. Przyk ad poprawnej odpowiedzi: I. Do ustalenia wzoru pó strukturalnego (grupowego) zwi zku (nale y wykorzysta informacj 1. / nie trzeba wykorzystywa informacji 1.), poniewa (na jej podstawie uzyskuje si informacj o ilo ci grup funkcyjnych i) mo na wnioskowa, e jedn z grup jest grupa COOH. lub wyst puje izomeria (i informacja ta pozwala na zaw enie liczby rozpatrywanych zwi zków, które spe niaj warunki zadania). II. Do ustalenia wzoru pó strukturalnego (grupowego) zwi zku (nale y wykorzysta informacj 2. / nie trzeba wykorzystywa informacji 3.), poniewa na jej podstawie mo na narysowa wzór odpowiedniego izomeru. III. Wzór pó strukturalny (grupowy): CH 3 CH(OH)COOH Strona 18 z 22

2 pkt poprawne uzupe nienie trzech zda 1 pkt poprawne uzupe nienie dwóch zda 0 pkt poprawne uzupe nienie jednego zdania, inna odpowied lub brak odpowiedzi Zadanie 30. (0 1) III. Opanowanie czynno ci praktycznych. 12. Kwasy karboksylowe. 12.7) projektuje do wiadczalny sposób odró nienia nasyconych i nienasyconych kwasów t uszczowych. 12.2) [ ] wnioskuje o redukuj cych w a ciwo ciach kwasu mrówkowego [ ]. Przyk ad poprawnej odpowiedzi: W probówkach II i III nast puje odbarwienie roztworu, ale w probówce III dodatkowo wydziela si gaz. W probówce I brak objawów reakcji. 1 pkt poprawne okre lenie ró nic w objawach reakcji we wszystkich probówkach Zadanie 31. (0 2) III. Opanowanie czynno ci praktycznych. 11. Zwi zki karbonylowe aldehydy i ketony. 11.4) okre la rodzaj zwi zku karbonylowego (aldehyd czy keton) na podstawie wyników próby (z odczynnikiem [ ] Trommera). 16. Cukry. 16.4) projektuje [ ] do wiadczenie, którego wynik potwierdzi obecno grupy aldehydowej w cz steczce glukozy. 16.5) opisuje w a ciwo ci glukozy i fruktozy; wskazuje na podobie stwa [ ]. a) (0 1) Przyk ady poprawnej odpowiedzi: Opis produktu spo ywczego zawiera informacje o jego sk adzie, z których wynika, e oprócz glukozy w produkcie spo ywczym znajduj si tak e: fruktoza, maltoza i aldehydy. Zwi zki te, podobnie jak glukoza, maj w a ciwo ci redukuj ce i daj takie same objawy reakcji z zawiesin Cu(OH) 2. Dlatego za pomoc tego do wiadczenia nie mo na potwierdzi obecno ci glukozy w badanym produkcie. lub Poniewa próbie Trommera (oprócz glukozy) ulegaj tak e inne zwi zki wymienione w opisie produktu spo ywczego, np. aldehydy. 1 pkt poprawne wyja nienie Strona 19 z 22

b) (0 1) Przyk ad poprawnej odpowiedzi: Cel do wiadczenia: Potwierdzenie, e w badanym produkcie spo ywczym obecny jest zwi zek (przynajmniej jeden), który ma w a ciwo ci redukuj ce. 1 pkt poprawne podanie celu do wiadczenia Zadanie 32. (0 3) 6. Reakcje utleniania i redukcji. 6.1) wykazuje si znajomo ci i rozumieniem poj : stopie utlenienia, utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja. 6.3) wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji redoks. 6.5) stosuje zasady bilansu elektronowego dobiera wspó czynniki stechiometryczne w równaniach reakcji utlenianiaredukcji (w formie [ ] i jonowej). a) (0 1) Przyk ad poprawnej odpowiedzi: Równanie procesu redukcji: 2Cu(OH) 2 + 2e Cu 2 O + H 2 O + 2OH Równanie procesu utleniania: CH 2 OH (CHOH) 4 CHO + 3OH CH 2 OH (CHOH) 4 COO + 2H 2 O + 2e 2 pkt poprawne napisanie w formie jonowo-elektronowej obu równa 1 pkt poprawne napisanie w formie jonowo-elektronowej tylko jednego równania b) (0 1) CH 2 OH (CHOH) 4 CHO + 2Cu(OH) 2 + OH CH 2 OH (CHOH) 4 COO + Cu 2 O + 3H 2 O 1 pkt poprawne uzupe nienie wspó czynników stechiometrycznych Uwaga: Zdaj cy otrzymuje 1 punkt równie wtedy, gdy nie otrzyma oceny pozytywnej za zapisanie równa w cz ci a) zadania, ale poprawnie dobra wspó czynniki w cz ci b). Strona 20 z 22

Zadanie 33. (0 1) III etap edukacyjny 9. Pochodne w glowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. 9.13) bada zachowanie si bia ka pod wp ywem [ ] etanolu [ ] soli metali ci kich (np. CuSO 4 ) i soli kuchennej; opisuje ró nice w przebiegu denaturacji i koagulacji bia ek [ ]. 15.Bia ka. 15.3) wyja nia przyczyn denaturacji bia ek, wywo an oddzia ywaniem na nie soli metali ci kich [ ] wymienia czynniki wywo uj ce wysalanie bia ek i wyja nia ten proces [ ]. Zdanie P/F We wszystkich probówkach zaobserwowano wytr cenie osadu. Tylko w probówce IV nast pi o zniszczenie otoczki solwatacyjnej bia ka. Przemiana, która zasz a w probówce I i II, jest procesem nieodwracalnym. P F P 1 pkt poprawna ocena trzech zda 0 pkt poprawna ocena dwóch zda lub jednego zdania, lub b dna ocena trzech zda lub brak odpowiedzi Zadanie 34. (0 2) Wymagania ogólne Wymagania szczegó owe 1. Atomy, cz steczki i stechiometria chemiczna. 1.4) ustala wzór empiryczny i rzeczywisty zwi zku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie jego sk adu wyra onego w % masowych [ ]. Przyk ad poprawnego rozwi zania: C : H : N : O 34,28% : (100 34,28 13,33 45,72)% :13,33% : 45,72% C : H : N : O C : H : N : O C : H : N : O C : H : N : O C : H : N : O 34,28g : 6,67g :13,33g : 45,72 g 34,28 6,67 13,33 45,72 : : : 12 1 14 16 2,86 : 6,67 : 0,952 : 2,857 2,86 6,67 0,952 2,857 : : : 0,952 0,952 0,952 0,952 3: 7 :1: 3 Wzór sumaryczny: C 3 H 7 NO 3 Strona 21 z 22

2 pkt zastosowanie poprawnej metody, poprawne wykonanie oblicze i ustalenie wzoru 1 pkt zastosowanie poprawnej metody i pope nienie b dów rachunkowych prowadz cych do b dnego wzoru 0 pkt zastosowanie b dnej metody lub brak rozwi zania Zadanie 35. (0 1) 14. Zwi zki organiczne zawieraj ce azot. 14.11) opisuje w a ciwo ci [ ] aminokwasów [ ]. CH 2 CH COO - + H + CH 2 CH COOH + + OH NH 3 OH NH 3 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji 0 pkt b dne równanie reakcji lub brak odpowiedzi Zadanie 36. (0 1) 14. Zwi zki organiczne zawieraj ce azot. 14.11) opisuje w a ciwo ci kwasowo-zasadowe aminokwasów [ ]. CH 2 CH COOH + HNO 2 CH 2 CH COOH + N 2 + H 2 O OH NH 2 OH OH lub CH 2 CH COO - + HNO 2 CH 2 CH COOH + N + 2 H 2 O + OH NH 3 OH OH 1 pkt poprawne napisanie równania reakcji 0 pkt b dne równanie reakcji lub brak odpowiedzi Strona 22 z 22