Monetaryzm i nowa ekonomia klasyczna Milton Friedman Janina Godłów Legiędź Uniwersytet Łódzki
Milton Friedman Stagflacja i monetaryzm Wyzwanie dla ortodoksji keynesowskiej Nagroda Nobla 1976 Nowa ekonomia klasyczna
WaŜniejsze dzieła: Studies in the Quantity Theory of Money, 1956 A Theory of Consumption Function, 1957 Capitalism and Freedom, 1962 A Monetary History of the United States 1867-1960 ( z A. Schwartz), 1963 Free to Choose ( z Rose Friedman), 1980
Inne tytuły po polsku Intrygujący pieniądz, 1993 Wolny wybór, 1994 Polityka i tyrania, 1993 M. Belka, Doktryna ekonomiczna Miltona Friedmana, 1986
Wizję optymalnego systemu społecznego, zwłaszcza roli państwa w gospodarce przedstawił w pracy Kapitalizm i wolność oraz Wolny wybór. Za podstawowe wartości uznał wolność, efektywność ekonomiczną i równość szans. Na płaszczyźnie politycznej rewolucja monetarystyczna oznaczała powrót do ideałów klasycznego liberalizmu do systemu wolnorynkowego kapitalizmu z ograniczoną rolą państwa w gospodarce.
Na płaszczyźnie teoretyczno-empirycznej monetaryzm Friedmana moŝna sprowadzić do następujących tez: Zmiany podaŝy pieniądza są głównym czynnikiem wyjaśniającym zmiany poziomu nominalnego dochodu. Popyt na pieniądz jest stabilny. Nadmiar pieniądza jednostki przeznaczają raczej na zakup dóbr niŝ papierów wartościowych. Nadmierna podaŝ pieniądza jest przyczyną inflacji( pienięŝna teoria inflacji). W długim okresie nie ma wymienności między bezrobociem a inflacją. Krzywa Phillipsa w długim okresie jest pionowa, wyznacza ją naturalna stopa bezrobocia. (teoria naturalnej stopy bezrobocia). Bilans płatniczy jest zjawiskiem pienięŝnym.
Na podstawie powyŝszych tez Friedman sformułował postulaty dotyczące polityki ekonomicznej: Polityka monetarna jest efektywniejsza od polityki fiskalnej. Polityka ekonomiczna powinna być oparta na zasadach. Głównym motywem polityki monetarnej powinno być dąŝenie do utrzymaniu stabilności cen, a to jest moŝliwe poprzez kontrolę podaŝy pieniądza.
Ilościowa teoria pieniądza jako punkt wyjścia monetaryzmu Równanie wymiany M - ilość pieniądza MV =PT V - szybkość obiegu pieniądza P przeciętny poziom cen T wolumen transakcji Zał: 1. Stały wolumen transakcji ( zaleŝy od czynników realnych, a nie zmiennych równania 2. Stała szybkość obiegu pieniądza 3. Pieniądz czynnikiem egzogenicznych w stosunku do gospodarki, tzn. M jest zmienną niezaleŝną. Zatem P = MV/T
Teoria dochodu nominalnego Zmiany podaŝy pieniądza powodują opóźnione w czasie zmiany aktywności gospodarczej mierzonej wielkością dochodu nominalnego. Nie potrafimy jednak określić, jak wpływ pieniądza rozkłada się między poziom cen i poziom dochodu realnego. PodaŜ pieniądza kształtuje dochód nominalny zarówno w krótkim, jak i w długim okresie, natomiast wpływ na dochód realny w okresie długim zanika. Z punktu widzenia długiego okresu podaŝ pieniądza decyduje o poziomie cen, wzrost podaŝy pieniądza prowadzi do inflacji. MV PY Y dochód realny PY dochód nominalny W okresie krótkim: M P Y W okresie długim: M P Y
Mechanizm transmisji Podmioty gospodarcze starają się maksymalizować dochód z posiadanego portfela aktywów. Równowaga portfela aktywów występuje wówczas, gdy jego struktura zapewnia wyrównanie krańcowej rentowności róŝnych form aktywów. Wzrost podaŝy pieniądza zakłóca równowagę portfela. NadwyŜkowe ilości pieniądza inwestowane są najpierw w aktywa finansowe (obligacje i akcje). W miarę wzrostu kursów papierów wartościowych przedmiotem zainteresowania stają się aktywa niefinansowe: dobra kapitałowe i dobra konsumpcyjne trwałego uŝytku. To jest właśnie szczególny sposób wpływu na rynek towarowy, który wynika stąd, Ŝe Friedman traktuje aktywa finansowe i rzeczowe jako dość bliskie substytuty.
Funkcja popytu na pieniądz Friedman załoŝenie o stałej szybkości obiegu pieniądza zastąpił hipotezą o stabilnej funkcji popytu na pieniądz. Pieniądz jest nie tylko środkiem wymiany, ale takŝe elementem portfela aktywów. Md/P = f (Y, r, P) Y - dochód permanentny r - stopa przychodów od aktywów finansowych P - oczekiwana stopa inflacji
Spory wokół krzywej Phillipsa W 1958 roku Nowozelandczyk Alban Phillips opublikował artykuł, w którym przedstawił swoje wyniki badań dotyczących stopy bezrobocia i stopy wzrostu płac nominalnych Wielkiej Brytanii w latach 1861 1913. Związek między bezrobociem i wzrostem płac nominalnych wyraził za pomocą równania i krzywej, która od jego nazwiska nazwana została krzywą Phillipsa.
Klasyczna krzywa Phillipsa Procentowa zmiana plac nominalnych 5,5 % Stopa bezrobocia
Krzywa Phillipsa ma nachylenie ujemne, co oznacza, Ŝe gdy bezrobocie jest niskie płace nominalne wykazują tendencję rosnącą. Z badań Phillipsa wynikało, Ŝe w Wielkiej Brytanii płace wykazywały tendencje wzrostową przy stopie bezrobocia nieco poniŝej 5,5%, czyli przed osiągnięciem pełnego zatrudnienia.
W roku 1960 P. A. Samuelson i R. M. Solow wysunęli tezę o istnieniu funkcyjnej zaleŝności między tempem wzrostu płac nominalnych, a tempem wzrostu cen, i na tej podstawie przedstawili krzywą Phillipsa jako ujemną zaleŝność między stopą bezrobocia a stopą inflacji. Wnioski: niemoŝliwe jest pełne zatrudnienie bez inflacji ale w polityce makroekonomicznej moŝna wybierać między wyŝszą inflacją i niskim bezrobociem z jednej strony, a niŝszą inflacją i wyŝszym bezrobocie z drugiej.
Stagflacja i nowa interpretacja Krzywej Phillipsa E. S. Phelps i M. Friedman prowadzili niezaleŝnie badania, które doprowadziły do nowego ujęcia związku między bezrobociem, a inflacją. Nowa koncepcja oparta była na: (1) rozróŝnieniu krótkookresowych i długookresowych skutków nieprzewidzianych zmian nominalnego popytu, (2) rozróŝnieniu wielkości nominalnych i realnych oraz (3) hipotezie oczekiwań adaptacyjnych - jednostki kierują się płacami realnymi i tylko przejściowo (nieoczekiwana inflacja) ulegają iluzji pienięŝnej.
Pionowa krzywa Phillipsa Stopa inflacji P e =3 P e =0 P e =6 6 D E 3 B C U n =2 A U n =4 Stopa bezrobocia
Naturalna stopa bezrobocia i neutralność pieniądza Substytucyjność między inflacją a bezrobociem ma charakter krótkookresowy i jest efektem nieprzewidzianych zmian globalnego popytu nominalnego ( nieoczekiwanej inflacji bądź deflacji). W krótkim okresie moŝliwy jest pod wpływem impulsów pienięŝnych przejściowy wzrost zatrudnienia. W długim okresie krzywa Phillipsa przybiera postać linii pionowej przecinającej oś rzędnych w punkcie Un. Obrazuje to fakt, iŝ jednostki z czasem dostosowują swoje oczekiwania do wielkości realnych i bezrobocie wraca do poziomu naturalnego. Z perspektywy długiego okresu pieniądz jest neutralny.
Centralne znaczenie polityki pienięŝnej polityka pienięŝna jest bardzo waŝna, ale jej cele muszą być ograniczone NaleŜy dąŝyć do: tworzenia ram funkcjonowania gospodarki słuŝących minimalizowaniu wahań cen i stabilizacji oczekiwań podmiotów gospodarczych niedopuszczenia do sytuacji, w której pieniądz stałby się powaŝnym źródłem wstrząsów gospodarczych
Monetary rule Okres, który upływa od impulsu pienięŝnego do efektu w sferze realnej jest zmienny i trudny do oszacowania. Z tego względu dyskrecjonalna polityka monetarna jest nieskuteczna. Najbardziej obiecująca, a zarazem najmniej szkodliwa, jest polityka monetarna oparta na zasadzie stałej stopy wzrostu podaŝy pieniądza, zgodnej z długookresową stopą wzrostu gospodarczego. Stała stopa wzrostu podaŝy pieniądza miała być zasadą, która pozwoli wyeliminować podstawowe źródło niestabilności gospodarczej, czyli wahania podaŝy pieniądza. Idealne rozwiązanie widział Friedman w nadaniu monetary rule rangi prawa konstytucyjnego. Stała stopa wzrostu podaŝy pieniądza ma być instrumentem, który umoŝliwi stabilny wzrost gospodarczy wzrost przy stabilnych cenach i naturalnej stopie bezrobocia.
Rola państwa w gospodarce Postulaty Friedmana dotyczące funkcji państwa wynikają z dwu fundamentalnych załoŝeń: NajwyŜszą wartością jest wolność jednostki. Wolny rynek gwarantuje efektywną gospodarkę i najlepsze zaspokojenie potrzeb jednostki.
Friedman opowiada się zdecydowanie za koncepcją państwa minimalnego i formułuje dwie ogólne zasady dotyczące działania państwa: Zakres działania rządu musi być ograniczony. Głównym zadaniem rządu jest ochrona wolności przed wrogami zewnętrznymi i przed innymi obywatelami. Ponadto państwo umoŝliwia wspólne przedsięwzięcia, które byłyby zbyt trudne bądź zbyt kosztowne dla jednostki. Władza powinna być zdecentralizowana, raczej na poziomie okręgu, a nie stanu, czy całego kraju.
Projekt radykalnej reformy socjalnej Krytyka państwa dobrobytu: programy socjalne realizowane w ramach tej polityki powodują marnotrawstwo i są nieskuteczne Remedia: - ujemny podatek dochodowy, - zniesienie systemu obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych, - pełna prywatyzacja szkolnictwa.
Nobel 1995 Robert E. Lucas Za rozwinięcie i zastosowanie hipotezy racjonalnych oczekiwań w modelach makroekonomicznych oraz pogłębienie rozumienia polityki ekonomicznej.
Geneza hipotezy racjonalnych oczekiwań John F. Muth, Rational Expectations and Theory of Price Movements, 1961 r. Dlaczego nie udało się znaleźć teorii, która pozwoliłaby bezbłędnie prognozować ceny na rynkach finansowych? Wszelkie dostępne informacje, które mogłyby zwiększyć dokładność prognoz, są natychmiast uwzględniane w procesach decyzyjnych podmiotów spekulujących na rynkach finansowych.
HRO Podmioty gospodarcze zachowują się racjonalnie, tzn., dąŝą do maksymalizacji uŝyteczności w danych warunkach. Mają wszelkie dane o czynnikach determinujących przebieg zjawisk gospodarczych, znają takŝe odpowiedni model gospodarki i na podstawie tej pełnej informacji z przeszłości i teraźniejszości formułują oczekiwania dotyczące przyszłości.
Teza o nieefektywności polityki Jeśli podmioty gospodarcze nie popełniają błędów i ceny są giętkie, to gospodarka pozostaje w stanie równowagi. Nierównowaga pojawia się sporadycznie jako efekt losowych nie dających się przewidzieć zdarzeń. Nominalna zmiana globalnego popytu będąca skutkiem ekspansji pienięŝnej nie pociąga za sobą zmiany podaŝy w ujęciu realnym, poniewaŝ podmioty gospodarcze wiedzą, Ŝe nie zmieniają się ceny względne. Wzrost podaŝy pieniądza nie wywołuje realnego wzrostu produkcji, a ograniczenie podaŝy pieniądza nie powoduje realnego spadku zatrudnienia i produkcji..
Krytyka Lucasa W artykule Econometric Policy Evolution: A Critic Lucas przeprowadził krytykę procedury tworzenia makromodeli ekonometrycznych i podwaŝył ich uŝyteczność jako narzędzi polityki gospodarczej. Istotą krytyki Lucasa było zakwestionowanie zasadności załoŝenia niezmienności szacowanych parametrów modeli makroekonomicznych. Parametry modeli zaleŝą nie tylko od takich cech gospodarki jak technologia i preferencje konsumentów, ale takŝe od oczekiwań podmiotów gospodarczych. Oczekiwania te zaleŝą od realizowanej polityki gospodarczej i naleŝy zatem sądzić, Ŝe zmieniają się wraz ze zmianami tej polityki.
2004 Finn E. Kydland Edward C. Prescott Norwegia USA Za wkład do teorii dynamiki makroekonomicznej: teorię realnego cyklu koniunkturalnego i koncepcję niespójności polityki ekonomicznej w czasie.
Niespójność optymalnej polityki ekonomicznej w czasie Teoria optymalnej regulacji uŝyteczna w naukach przyrodniczych nie ma zastosowania do kontroli systemów społecznych. bowiem inteligentne podmioty potrafią przewidywać i przeciwdziałać załoŝonym celom polityki gospodarczej. Planowanie gospodarcze nie jest gra przeciw przyrodzie, ale raczej grą przeciw racjonalnym podmiotom gospodarczym.
Niespójność w czasie róŝnica między polityką optymalną ex ante i ex post. Niespójna w czasie polityka osłabia wiarygodność zapowiadanych posunięć i w efekcie przyczynia się do zwiększenia niepewności. Najlepsza jest polityka oparta na zaufaniu i zasadach. Fluktuacje gospodarcze są efektem czynników realnych {głównie postępu technicznego}. Wysiłki stabilizacyjne są kosztowne i nieskuteczne.
Od pienięŝnej do realnej teorii cyklu koniunkturalnego Keynesiści, monetaryści i nowi klasycy zakładali, Ŝe czynniki podaŝowe powodują systematyczny wzrost produktu globalnego (długookresowy składnik trendu PKB jest gładki ), a krótkookresowe fluktuacje tłumaczyli wstrząsami popytu.. Model niespodzianki pienięŝnej Lucasa w połączeniu z hipotezą racjonalnych oczekiwań postawił pod znakiem zapytania pienięŝne wyjaśnienie cyklu koniunkturalnego. Krytyka NEK zaowocowała rozwinięciem teorii realnego cyklu pienięŝnego.
Wzrost i fluktuacje produkcji nie są róŝnymi jakościowo zjawiskami 1982 Nelson i Plosser - hipoteza, Ŝe obserwowane wahania produkcji są zmianami jej naturalnego poziomu, a nie odchyleniami od wygładzonej ścieŝki trendu. Siły ekonomiczne wyznaczające trend nie róŝnią się od tych, które wywołują wahania. Nie moŝna zatem oddzielać analizy wzrostu od analizy cyklu.
Teoria realnego cyklu Wahania koniunkturalne traktowane są jako reakcje zagregowanej funkcji podaŝy na szoki technologiczne. Zmiany produkcji i zatrudnienia są wynikiem optymalnych reakcji racjonalnych podmiotów gospodarczych na zmiany warunków działania, zwłaszcza zmiany technologiczne. KaŜda faza cyklu jest stanem równowagi.
Prawdziwe nowatorstwo Nie budowali oni modeli, które moŝna poddawać konwencjonalnym testom ekonometrycznym, lecz zastosowali metodę kalibrowania. Najpierw w oparciu o modele równowagi Najpierw w oparciu o modele równowagi ogólnej, funkcje decyzji konsumentów i producentów oraz generator liczb losowych dokonywali symulacji efektów losowych wstrząsów technologicznych, a następnie porównywali rezultaty tych symulacji z rzeczywistym zachowaniem gospodarki
Klasyczny kontra keynesowski punkt widzenia - kto ma rację? Z punktu widzenia długiego okresu - myślący w duchu klasycznym Z punktu widzenia krótkiego okresu nie moŝna nie przyznać racji idei, Ŝe konieczne jest zachowanie proporcji między oszczędzaniem a konsumpcją i Ŝe występują sytuacje, w których w obronie stabilności społecznej konieczne jest odejście od zasad. Szkopuł w tym, Ŝeby krótkookresowy punkt widzenia nie zdominował myślenia ekonomistów i polityków i Ŝeby politykom moŝna było zaufać. Na uwagę zasługuje ekonomia heterodoksyjna, podejmująca problemy podłoŝa moralnego i społecznego zjawisk ekonomicznych. Nowa ekonomia instytucjonalna akcentowanie waŝności i złoŝoności instytucjonalno-prawnej funkcji państwa