Główne problemy makroekonomiczne w dziełach noblistów. Milton Friedman Robert Lucas Finn Kydland, Edward Prescott Edmund Phelps

Transkrypt

1 Główne problemy makroekonomiczne w dziełach noblistów Milton Friedman Robert Lucas Finn Kydland, Edward Prescott Edmund Phelps

2 Plan wykładu Główne problemy i laureaci Nagrody im. Alfreda Nobla, do których wykład się odnosi Czy inflacja jest remedium na bezrobocie? Polityka uznaniowa czy polityka według zasad? Pieniężne czy realne szoki leżą u źródeł kryzysów? Edmund Phelps o kapitalizmie i przyczynach ostatniego kryzysu

3 Friedman i Phelps Naturalna stopa bezrobocia Milton Friedman Nobel 1976 za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii pieniądza oraz za prezentację złożoności polityki stabilizacji Edmund Phelps, ur r. Nobel 2006 za pogłębienie rozumienia zależności między krótko- i długookresowymi skutkami polityki makroekonomicznej

4 Lucas Kydland, Prescott Hipoteza racjonalnych oczekiwań (HRO) Od czynników pieniężnych do realnych Robert Lucas, ur Nobel 1995 za transformację analizy makroekonomicznej w oparciu o HRO i pogłębienie rozumienia polityki ekonomicznej Finn Kydland, ur. 1943; Edward Prescott, ur Nobel 2004 za ujawnienie problemów niespójności celów polityki ekonomicznej w czasie i wkład do teorii cyklu koniunkturalnego

5 Czy inflacją można zwalczać bezrobocie? NATURALNA STOPA BEZROBOCIA

6 Powrót do ideałów klasycznego liberalizmu i rozwinięcie ilościowej teorii pieniądza Milton Friedman po polsku

7 Alternatywne ujęcia Structural Slumps : The Modern Equilibrium Theory of Unemployment, Interest, and Assets

8 Epoka Keynesa i krzywa Phillipsa jako karta dań dla polityków Stopa bezroboci a Stopa inflacji Francja 2,00 5,00 Niemcy 2,5 2,7 Wielka Brytania Europa Zachodnia 2,8 4,6 2,6 4,3 USA 4,6 2,7 Źródło:A. Maddison, World Economy, t. 1, OECD 2006, s Źródło:

9 Stagflacja i nowa interpretacja zależności między inflacją i bezrobociem Stopa bezrob ocia Stopa inflacji Stopa bezrobo cia Stopa inflacji Francja 2,00 5,00 5,7 11,2 Niemcy 2,5 2,7 4,1 4,9 Wielka Brytania Europa Zachodnia 2,8 4,6 7,0 10,2 2,6 4,3 6,0 11,2 Nowa koncepcja: 1. Rozróżnienie krótko- i długookresowych skutków nieprzewidzianych zmian nominalnego popytu 2. Rozróżnienie wielkości nominalnych i realnych 3. Hipoteza oczekiwań adaptacyjnych USA 4,6 2,7 7,4 8,2 Źródło:A. Maddison, World Economy, t. 1, OECD 2006, s. 136.

10 Stopa inflacji Pionowa krzywa Phillipsa P e =3 P e =0 P e =6 6 D E 3 B C U n =2 A U n =4 Stopa bezrobocia

11 Teoria dochodu nominalnego M. Friedmana Zmiany podaży pieniądza powodują opóźnione w czasie zmiany aktywności gospodarczej mierzonej wielkością dochodu nominalnego. Nie potrafimy jednak określić, jak wpływ pieniądza rozkłada się między poziom cen i poziom dochodu realnego. MV PY Y dochód realny PY dochód nominalny W okresie krótkim: M P Podaż pieniądza kształtuje dochód nominalny zarówno w krótkim, jak i w długim okresie, natomiast wpływ na dochód realny w okresie długim zanika. Z punktu widzenia długiego okresu wzrost podaży pieniądza prowadzi tylko do inflacji. Y W okresie długim: M P Y

12 Naturalna stopa bezrobocia i neutralność pieniądza Substytucyjność między inflacją a bezrobociem ma charakter krótkookresowy i jest efektem nieprzewidzianych zmian globalnego popytu nominalnego (nieoczekiwanej inflacji bądź deflacji). W krótkim okresie możliwy jest pod wpływem impulsów pieniężnych przejściowy wzrost zatrudnienia. W długim okresie krzywa Phillipsa przybiera postać linii pionowej. Obrazuje to fakt, iż jednostki z czasem dostosowują swoje oczekiwania do wielkości realnych i bezrobocie wraca do poziomu naturalnego. Z perspektywy długiego okresu pieniądz jest neutralny.

13 Stopa bezrobocia i udział bezrobocia długookresowego* Kraj Stopa bezrobocia Udział bezrobocia długookres * Stopa bezrobocia Q Udział bezrobocia długookres Francja 8,9 31,7 10,4 42,7 Niemcy 8,6 46,6 5,0 44,3 W. Brytania 5,1 22,8 5,9 35,7 Strefa euro 8,5 42,8 11,6 b.d. UE 10,1 48,6 Japonia 5,4 29,7 3,6 37,6 USA 5,8 8,5 6,1 23,0 Kanada 7,7 9,3 7,0 12,9 Polska 19,9 48,4 8,6 36,2 World Development Indicator 2005, World Bank, Washington 2005, s ; [dostęp: ]

14 Stopa bezrobocia długookresowego w USA po II wojnie światowej

15 Stopa bezrobocia (UR) i stopa bezrobocia długookresowego (LTUR) w krajach UE Źródło: European Commission. Press Release Database, [dostęp: ]

16 Co to jest naturalna stopa bezrobocia? Stopa równowagi B* Jeżeli B > B*, to poziom cen obniża się Jeżeli B < B*, to rośnie poziom cen E. Phelps: Bezrobocie naturalne to bezrobocie równowagi poziom bezrobocia określony przez czynniki niepieniężne przez zmieniającą się strukturę realnego popytu podaży. Struktura ma znaczenie! M. Friedman: NSB określa poziom bezrobocia, który wynikałby z systemu równowagi ogólnej Walrasa, gdyby równania uwzględniały strukturalne cechy rynków pracy i towarów, w tym niedoskonałości rynku, stochastyczną zmienność popytu i podaży, koszty informacji o wolnych miejscach pracy, koszty mobilności itd.

17 Stopa inflacji i bezrobocia w USA,

18 Od czego zależy naturalna stopa bezrobocia? - różne punkty widzenia Psychologia czy instytucje? Czynniki realne czy pieniężne? Struktury popytu, czy globalny popyt?

19 Czynniki określające zachowania na rynku pracy

20 Faktyczna (BF) i naturalna (NB) stopa bezrobocia w Polsce BF 14 14,4 13,3 12, ,5 13,9 16 BN 13 13,3 11,3 9,5 8,5 7,4-12,7 Źródło: E. Kwiatkowski, Strukturalne determinanty naturalnej stopy bezrobocia, Konferencja Naukowa NBP, Falenty 2002

21 Friedman: Centralne znaczenie polityki pieniężnej polityka pieniężna jest bardzo ważna, ale jej cele muszą być ograniczone Należy dążyć do: tworzenia ram funkcjonowania gospodarki służących minimalizowaniu wahań cen i stabilizacji oczekiwań podmiotów gospodarczych niedopuszczenia do sytuacji, w której pieniądz stałby się poważnym źródłem wstrząsów gospodarczych Monetary rule

22 Niespójność optymalnej polityki w czasie ARGUMENTY ZA POLITYKĄ WEDŁUG ZASAD

23 Niespójność optymalnej polityki ekonomicznej w czasie (Kydland-Prescott) Teoria optymalnej regulacji użyteczna w naukach przyrodniczych nie ma zastosowania do kontroli systemów społecznych. bowiem inteligentne podmioty potrafią przewidywać i przeciwdziałać założonym celom polityki gospodarczej. Planowanie gospodarcze nie jest gra przeciw przyrodzie, ale raczej grą przeciw racjonalnym podmiotom gospodarczym.

24 Niespójność w czasie różnica między polityką optymalną ex ante i ex post. Niespójna w czasie polityka osłabia wiarygodność zapowiadanych posunięć i w efekcie przyczynia się do zwiększenia niepewności. Najlepsza jest polityka oparta na zaufaniu i zasadach. Fluktuacje gospodarcze są efektem czynników realnych {głównie postępu technicznego}. Wysiłki stabilizacyjne są kosztowne i nieskuteczne. Trudność stosowania zasad

25 Powódź 1997, polityka wg zasad i media Włodzimierz Cimoszewicz o swojej słynnej wypowiedzi z czasów powodzi 1997 roku, kiedy pełnił funkcję premiera na pytanie o ewentualne odszkodowania od rządu odparł: Trzeba było się ubezpieczyć". Zaraz potem dodałem, że rząd oczywiście pomocy udzieli, ale tę część wypowiedzi już ucięto.

26 Robert Lucas contra Kydland i Prescott ZADZIWIAJĄCA ZMIANA: OD TEORII PIENIĘŻNEGO DO REALNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO

27 Geneza hipotezy racjonalnych oczekiwań John F. Muth, Rational Expectations and Theory of Price Movements, 1961 r. Dlaczego nie udało się znaleźć teorii, która pozwoliłaby bezbłędnie prognozować ceny na rynkach finansowych? Wszelkie dostępne informacje, które mogłyby zwiększyć dokładność prognoz, są natychmiast uwzględniane w procesach decyzyjnych podmiotów spekulujących na rynkach finansowych.

28 Neutralność pieniądza według Lucasa i teza o nieefektywności polityki Jeśli podmioty gospodarcze nie popełniają błędów i ceny są giętkie, to gospodarka pozostaje w stanie równowagi. Gdy zmiany podaży pieniądza jest przewidywalne gospodarka natychmiast wraca na długookresową krzywą podaży. Tylko nieprzewidziana zmiana prowadzi do zmiany popytu (przesunięcie od AD1 do AD2) i wtedy pieniądz nie jest neutralny w okresie krótkim. Ale ludzie wkrótce poznają, że ceny względne się nie zmieniły i korygują swoje zachowania (przesunięcie od SRAS1 do SRA2). W okresie długim także nieprzewidziane zmiany pieniądza nie wpływają na zmienne realne. Źródło: E. McPhail, Intermediate Macroeconomics, Wniosek: Wzrost podaży pieniądza nie wywołuje realnego wzrostu produkcji, a ograniczenie podaży pieniądza nie powoduje realnego spadku zatrudnienia i produkcji.

29 Od pieniężnej do realnej teorii cyklu koniunkturalnego Keynesiści, monetaryści i nowi klasycy zakładali, że czynniki podażowe powodują systematyczny wzrost produktu globalnego (długookresowy składnik trendu PKB jest gładki ), a krótkookresowe fluktuacje tłumaczyli wstrząsami popytu.. Model niespodzianki pieniężnej Lucasa w połączeniu z hipotezą racjonalnych oczekiwań postawił pod znakiem zapytania pieniężne wyjaśnienie cyklu koniunkturalnego. Rezultatem rozwinięciem teorii realnego cyklu pieniężnego.

30 Wzrost i fluktuacje produkcji nie są różnymi jakościowo zjawiskami 1982 Nelson i Plosser - hipoteza, że obserwowane wahania produkcji są zmianami jej naturalnego poziomu, a nie odchyleniami od wygładzonej ścieżki trendu. Siły ekonomiczne wyznaczające trend nie różnią się od tych, które wywołują wahania. Nie można zatem oddzielać analizy wzrostu od analizy cyklu.

31 Wzrost i fluktuacje produkcji nie są różnymi jakościowo zjawiskami 1982 Nelson i Plosser - hipoteza, że obserwowane wahania produkcji są zmianami jej naturalnego poziomu, a nie odchyleniami od wygładzonej ścieżki trendu. Siły ekonomiczne wyznaczające trend nie różnią się od tych, które wywołują wahania. Nie można zatem oddzielać analizy wzrostu od analizy cyklu. Źródło:

32 Tradycyjne ujęcie luki PKB 1. Szok jest przemijający i gospodarka szubko wraca na ścieżkę wzrostu potencjalnego PKB 2. Ostatni kryzys został spowodowany dużym szokiem popytowym 3. Taka sytuacja uzasadnia utrzymywanie niskich stóp procentowych Ujęcie alternatywne 1. Szoki mogą być długotrwałe i mieć charakter podażowy. 2. Modele, które są podstawą wyznaczania trendu potencjalnego PKB są różne i mogą być oparte na błędnych założeniach 3. W tej sytuacji ekspansywna polityka pieniężna może być nieskuteczna. Realny PKB w USA i kolejne zmiany prognoz potencjalnego PKB

33 Teoria realnego cyklu Wahania koniunkturalne traktowane są jako reakcje zagregowanej funkcji podaży na szoki technologiczne. Zmiany produkcji i zatrudnienia są wynikiem optymalnych reakcji racjonalnych podmiotów gospodarczych na zmiany warunków działania, zwłaszcza zmiany technologiczne. Każda faza cyklu jest stanem równowagi.

34 Tradycja i nowatorstwo TRC nawiązuje do idei niepieniężnych teorii przeinwestowania szkoły szwedzkiej i teorii innowacji Schumpetera. Nowatorstwo polega na tym, że autorzy TRC nie budowali modeli, które można poddawać konwencjonalnym testom ekonometrycznym, ale stosowali metodę kalibrowania w oparciu o modele równowagi ogólnej, funkcje decyzji konsumentów i producentów oraz generator liczb losowych dokonywali symulacji efektów losowych wstrząsów technologicznych, a następnie porównywali rezultaty tych symulacji z zachowaniem gospodarki.

35 Edmund Phelps O KAPITALIZMIE I PRZYCZYNACH WSPÓŁCZESNEGO KRYZYSU

36 E. Phelps: Jaki kapitalizm, jaka polityka? Model wolnej przedsiębiorczości kontra model korporacjonistyczny (liczne odwołania do F. Hayeka) Polityka pieniężna nie może być narzędziem zwalczania bezrobocia. Twarda polityka pieniężna to inwestycja w niską inflację. Inwestycje w edukację. Im wyższe wykształcenie, tym większa zdolność do innowacji i przyjmowania wysokich technologii Problem wykluczenia; płace minimalne czy subsydiowanie płac?

37 Zmiany w poglądach E. Phelpsa W wykładzie noblowskim akcentował zalety kapitalizmu amerykańskiego. Po kryzysie akcentował następujące przyczyny kryzysu: Krótkookresowa perspektywa w korporacjach i przejęcia. Akcje w rękach funduszy, a nie gospodarstw domowych; presja zarządów funduszy na krótkookresowe zyski. System patentowania hamuje innowacyjność gospodarki. Obserwujemy coraz większą polityzację gospodarki. Duża część popytu jest pod kontrolą rządu. Coraz mniejsza część gospodarki jest otwarta na decyzje spontaniczne. Brak odpowiedzialności w biznesie. Teraz, gdy ktoś poniesie stratę, może udać się do rządu i dostać pomoc finansową. W ciągu ostatnich dekad w Stanach Zjednoczonych następowała konsekwentna dewaluacja pracy. Wcześniej nikt nie wyobrażał sobie, że można żyć bez pracy.

38 Na które z poniższych pytań można odpowiedzieć jednoznacznie? Czy inflacja jest remedium na bezrobocie? Czy polityka powinna być uznaniowa czy oparta na zasadach? Czy u źródeł kryzysów są czynniki pieniężne czy realne? Czy powrót do doktryny Keynesa może uzdrowić współczesny kapitalizm?

39 Rozwinięcie wybranych wątków w: J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia, Ku nowemu paradygmatowi?, C.H. Beck, Warszawa 2010, rozdz. 1, s ; , Online: J. Godłów-Legiędź, Strukturalistyczna teoria bezrobocia Edmunda Phelpsa, Gospodarka Narodowa 2008, nr 9; rodowa_2008_09_01.pdf R. Szarfenberg, Phelpsa zainteresowanie problematyką spoleczną Snowdon, Vane, Wynarczyk, Wspólczesne nurty makroekonomii, WN PWN, warszawa 1998, rozdz. 4 i5. J. Żakowski, Rynek w cuglach ,1,rozmowa-z-noblista-edmundem-phelpsem.read Ważniejsze prace źródłowe dostępne online M. FRIEDMAN, THE ROLE OF MONETARY POLICY, s/aer/top20/ pdf ROBERT LUCAS, MONETARY NEUTRALITY EDMUND PHELPS, Dynamism, Inclusion and Economic Policy, stral_phelps_eng.pdf