PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z HISTORII W GIMNAZJUM W JANOWIE rok szkolny 2015/16

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z HISTORII W GIMNAZJUM W JANOWIE rok szkolny 2015/16 Przedmiotowy system oceniania jest zgodny z obowiązującą podstawą programową, Statutem Szkoły i Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania. 1

1. Cele priorytetowe w nauczaniu historii: a) OGÓLNE Celem nauczania historii w gimnazjum jest: rozwijania i pogłębianie zainteresowań przeszłością, zachodzącymi w niej procesami i wydarzeniami; ukazanie i analiza najważniejszych etapów dziejów człowieka, europejskiego kręgu kulturowego i Polski; zapoznanie uczniów z najważniejszymi wydarzeniami w historii regionalnej; zapoznanie uczniów z wkładem różnych kultur, ras, narodów do dorobku cywilizacyjnego ludzkości; określenie miejsca, roli i tożsamości Polski i Polaków w dziejach; zapoznanie uczniów z podstawowymi zasadami interpretowania źródła historycznego; rozwijanie umiejętności dostrzegania złożoności związków przyczynowo-skutkowych; rozwijanie umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania różnych źródeł informacji; prezentowanie wyników pracy indywidualnej i zespołowej za pomocą różnych technik wyznaczonych programem; pogłębianie i umacnianie postawy patriotyzmu, otwieranie na tożsamość europejską. b) POZNAWCZE Edukacja historyczna w gimnazjum służy poznaniu i zrozumieniu przez uczniów: działań człowieka w przeszłości i jego relacji z przyrodą, społecznością lokalną, ojczyzną, kręgiem cywilizacyjnym; najważniejszych form życia społecznego w przeszłości i sposobów funkcjonowania społeczeństw w różnych okresach historycznych ze szczególnym uwzględnieniem kultury europejskiej; rodowodu kulturowego Polski, jej udziału w cywilizacji i kulturze światowej oraz wartości przyjętych przez nią od innych narodów i kultur; podstawowych pojęć dotyczących chronologii i przestrzennej lokalizacji faktów oraz innych pojęć niezbędnych do opisu i analizy przeszłości; złożoności związków przyczynowo-skutkowych. c) KSZTAŁCĄCE Edukacja historyczna w gimnazjum powinna kształtować umiejętności: formułowania wypowiedzi ustnej, pisemnej i wizualnej; korzystania z różnych przekazów wiedzy o przeszłości (ze szczególnym uwzględnieniem odczytywania, analizy i interpretacji źródeł historycznych); rozróżniania odmiennych interpretacji wydarzeń z życia rodziny, środowiska lokalnego, kraju, Europy, świata; lokalizowania w czasie i przestrzenia omawianych wydarzeń; stosowania poznanych wyrażeń w różnych kontekstach; formułowania i rozwiązywania problemów; uogólniania, wartościowania o porównywania wydarzeń historycznych. d) WYCHOWAWCZE Lekcje historii w gimnazjum służą: rozwijaniu szacunku dla dorobku kulturowego ludzkości; kształtowaniu postawy tolerancji i otwartości wobec odmiennych przekonań, postaw i systemów wartości; poszanowaniu wartości demokratycznych i humanistycznych; kształtowaniu gotowości przeciwstawienia się przejawom patologii w życiu publicznym (fanatyzm, rasizm); przygotowaniu do pełnienia ról społecznych; przygotowaniu do uczestnictwa w kulturze; pogłębianiu i umacnianiu postaw patriotyzmu. 2

2. Sposób oceniania wiedzy uczniów odbywać się będzie w skali wyrażonej w stopniach )1, 2, 3, 4, 5, 6) odpowiednio do zrealizowanych wymagań. Kryteria oceniania osiągnięć uczniów na lekcjach historii w gimnazjum. Na zakończenie semestru (roku szkolnego) uczeń otrzymuje ocenę: a) 1 (niedostateczną) WIEDZA: braki wiedzy są na tyle duże, iż nie rokują one nadziei na ich usunięcie, nawet w dłuższym okresie przy pomocy nauczyciela; wyraźny brak zainteresowania przedmiotem; nie zna podstawowych pojęć historycznych; nie opanował w stopniu minimalnym zagadnień poruszanych na lekcjach. UMIEJĘTNOŚCI: nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać prostych poleceń wymagających zastosowania treści faktów historycznych, elementarnych pojęć i prostych umiejętności; nie potrafi powtórzyć nawet fragmentów opracowanego na lekcji materiału historycznego; nie rozumie prostych związków między faktami historycznymi, a także ich przyczyn i skutków. AKTYWNOŚĆ: swoją postawą uniemożliwia pracę innym; odmawia wykonywania zadań postawionych przez nauczyciela lub realizowanych przez grupę. b) 2 (dopuszczającą) poziom wymagań koniecznych WIEDZA: uczeń dysponuje niepełną, fragmentaryczną wiedzą określoną programem; przy pomocy nauczyciela potrafi wyjaśnić znaczenie prostych pojęć; w minimalnym stopniu opanowuje zagadnienia omawiane na lekcjach; sporadycznie wykazuje się informacjami na temat wybranych zagadnień historycznych; poważne braki w obszarze wiedzy historycznej może usunąć po dłuższym okresie. UMIEJĘTNOŚCI: Przy pomocy nauczyciela lub kolegów potrafi wykonać proste polecenia wymagające zastosowania podstawowych umiejętności wymaganych w procesie uczenia się historii: szeregowanie wydarzeń w ciągach chronologicznych; dostrzeganie związków między przyrodą, osadnictwem, gospodarką i kulturą; opisywanie środowiska geograficznego, w którym rozgrywają się wydarzenia w przeszłości; rozróżnianie podstawowych źródeł informacji historycznej; rozumienie prostego tekstu źródłowego. AKTYWNOŚĆ: jest biernym uczestnikiem zajęć, ale nie przeszkadza w ich prowadzeniu; włącza się do pracy pod nadzorem nauczyciela; przy dużej pomocy kolegów potrafi odtworzyć efekty ich pracy i odwzorować zaprezentowane przez innych elementy wiedzy. c) 3 (dostateczną) poziom wymagań podstawowych WIEDZA: opanował podstawowe elementy wiadomości programowych, pozwalające mu na rozumienie najważniejszych zagadnień omawianych na lekcjach; zna i rozumie podstawowe pojęcia; zna podstawowe źródła wiedzy o przeszłości, wyciąga proste wnioski z otrzymanych informacji; potrafi wiązać elementy tradycji z życiem współczesnym; w opracowaniach pisemnych popełnia błędy merytoryczne, które potrafi samodzielnie poprawić po uwagach nauczyciela. UMIEJĘTNOŚCI: Ma kompetencje określone dla poziomu wymagań koniecznych, a ponadto: 3

dysponuje podstawowymi umiejętnościami, umożliwiającymi uzupełnienie braków i luk w wiedzy niezbędnej do dalszego kształcenia; sytuuje wydarzenia w czasie i przestrzeni oraz w związkach przyczynowo-skutkowych; potrafi pod kierunkiem nauczyciela skorzystać z podstawowych źródeł informacji historycznej; potrafi wykonać proste zadania pisemne oparte na podręczniku lub innych źródłach wiedzy. AKTYWNOŚĆ: współpracuje z grupą w realizacji prostego zadania przy wsparciu kolegów i nauczyciela; w czasie lekcji wykazuje się aktywnością sporadyczną (pracuje bez zapału, ale nie przeszkadza innym). d) 4 (dobrą) poziom wymagań rozszerzających WIEDZA: zna i rozumie większość zagadnień poruszanych na lekcjach; zna i rozumie większość pojęć; prawidłowo posługuje się terminologią historyczną (wskazuje cechy pojęć, wie, że możliwa jest zmiana niektórych pojęć w czasie); odtwarza fragmenty rzeczywistości historycznej na podstawie źródeł i literatury; ustosunkowuje się do dzieł sztuki w kategoriach estetycznych, obserwuje i wyciąga wnioski; rozumie treść faktów historycznych oraz ich przyczyny i skutki; dobrze opanował wiedzę wymaganą programem, umie powtórzyć i uogólnić to co usłyszał od nauczyciela lub przeczytał w podręczniku i innych źródłach wiedzy. UMIEJĘTNOŚCI: Ma kompetencje określone dla poziomu wymagań podstawowych, a ponadto: potrafi umiejętnie wykorzystać zdobytą wiedzę do uzasadnienia swego stanowiska i argumentowania prezentowanych ocen przeszłości; potrafi samodzielnie poszukiwać związków przeszłości z teraźniejszością i dostrzegać analogie historyczne; potrafi wyjaśnić przyczyny różnic w interpretacji faktów; dobrze posługuje się mapą historyczną; potrafi pod kierunkiem nauczyciela analizować teksty źródłowe i porównywać dostrzeżone w nich zjawiska; potrafi samodzielnie, korzystając z różnych źródeł, opracowywać na piśmie zagadnienia historyczne wskazane przez nauczyciela. AKTYWNOŚĆ: czynnie uczestniczy w lekcji; wykonuje polecenia nauczyciela; aktywny na lekcji, choć nie jest pomysłodawcą, chętnie realizuje pomysły innych; zadania powierzone przez nauczyciela lub przez grupę wykonuje samodzielnie; pomaga innym, nigdy nie przeszkadza w pracy. e) 5 (bardzo dobrą) poziom wymagań dopełniających WIEDZA: opanował materiał przewidziany programem; dysponuje wiedzą wykraczającą poza materiał podręcznikowy, w tym również wiedzą z dziejów własnego regionu; dostrzega ciągłość i zmienność w różnych formach życia społecznego; zna i rozumie wszystkie pojęcia wprowadzone na lekcjach, potrafi się nimi posługiwać w różnych sytuacjach poznawczych; rozwiązuje dodatkowe zadania, zlecone przez nauczyciela, o średnim poziomie trudności. UMIEJĘTNOŚCI: Ma kompetencje określone dla poziomu wymagań podstawowych i rozszerzających, a ponadto: sprawnie korzysta ze wszystkich dostępnych i wskazanych przez nauczyciela źródeł informacji; potrafi, korzystając ze wskazówek nauczyciela dotrzeć do dodatkowych źródeł informacji; 4

samodzielnie rozwiązuje problemy i zadania postawione przez nauczyciela, posługując się zdobytymi umiejętnościami; próbuje interpretować źródła, porównuje relacje stron, ocenia ich wiarygodność i przydatność; integruje wiedzę uzyskaną ze źródeł różnego typu oraz potrafi ją wyrazić w wypowiedzi ustnej lub pisemnej; potrafi poprawnie rozumować w kategoriach przyczynowo-skutkowych, wykorzystując wiedzę przewidzianą programem nie tylko z zakresu historii, ale również pokrewnych przedmiotów; potrafi dobrze argumentować swoje wypowiedzi, oceniać zjawiska, procesy i wydarzenia oraz uogólniać zdobytą wiedzę. AKTYWNOŚĆ: formułuje i przedstawia na forum publicznym własne opinie bierze czynny udział w dyskusjach, debatach; podejmuje i wykonuje zadania o charakterze dobrowolnym; wykazuje się aktywną postawą w klasie, poproszony nigdy nie odmawia wykonania dodatkowych zadań, często wykazuje własną inicjatywę. f) 6 (celującą) poziom wymagań wykraczających WIEDZA: dysponuje wiedzą i umiejętnościami wykraczającymi poza obowiązkowe wymagania programowe i potwierdza ją w toku pracy lekcyjnej i pozalekcyjnej; rozwija i dokumentuje własne zainteresowania historyczne; posługuje się bardzo bogatym słownictwem i pełną aparaturą pojęciową charakterystyczną dla nauki historycznej; systematycznie wzbogaca swoją wiedzę przez czytanie książek, artykułów o treści historycznej. UMIEJĘTNOŚCI: Uczeń posiada kompetencje określone w poziomie wymagań koniecznych, podstawowych, rozszerzających i dopełniających, a ponadto: samodzielnie interpretuje źródła, potrafi łączyć zawarte w nich informacje; potrafi udowodnić własne zdanie, używając odpowiedniej interpretacji, wyjaśnić przyczyny zjawisk historycznych, syntetyzować szczegółowe informacje; umie powiązać dzieje własnego regionu z dziejami Polski lub powszechnymi; potrafi nie tylko poprawnie rozmawiać kategoriami ściśle historycznymi, ale również umie powiązać problematykę historyczną z zagadnieniami poznanymi w czasie lekcji innych przedmiotów. AKTYWNOŚĆ: podejmuje się z własnej woli realizacji różnych zadań, wykazując inicjatywę i pomysłowość; współpracuje z nauczycielem w przygotowaniu zajęć opartych na twórczym rozwiązywaniu problemów; pomaga uczniom słabszym w uzupełnianiu wiedzy niezbędnej w realizacji zadań lekcyjnych; osiąga sukcesy w konkursach historycznych różnych organizatorów, a także w olimpiadzie historycznej; zwiedza muzea, wystawy o charakterze historycznym. Ocenianie bieżące będzie polegać na: ocenianiu indywidualnych odpowiedzi ustnych uczniów; sprawdzaniu pisemnej lub ustnej pracy domowej; ocenianiu pisemnej pracy klasowej, testów cząstkowych, kartkówek; ocenianiu aktywności uczniów na lekcji; ocenianiu umiejętności posługiwania się środkami dydaktycznymi (podręcznik, atlas, mapa, słownik, encyklopedia). 5

Ocenianie sumujące: występuje na zakończenie działu programowego w formie testu sprawdzającego wiadomości i umiejętności uczniów. Ocenianie klasyfikacyjne: na zakończenie semestru; na zakończenie roku szkolnego. Ocenianie klasyfikacyjne służy rozpoznaniu indywidualnych predyspozycji, umiejętności i potrzeb ucznia, daje możliwość uszeregowania uczniów i porównania ich z innymi. 3. Sposoby sprawdzania wiedzy: a) formy pisemne, b) formy ustne, c) formy praktyczne, d) obserwacja nauczyciela. 4. Narzędzia i czas pomiaru osiągnięć: 1. W czasie semestru zostaną przeprowadzone przynajmniej dwa testy sprawdzające, z których każdy uczeń powinien uzyskać ocenę. 2. Przynajmniej dwa razy w semestrze będzie sprawdzana odpowiedź ustna. 3. Praca domowa będzie sprawdzana przynajmniej raz w ciągu semestru. 4. Sprawdzanie prac długoterminowych (np. referat). 5. Obserwacja ucznia, w której bierze się pod uwagę: przygotowanie do lekcji; aktywność na lekcji; pracę w grupie; udział i dobre wyniki w konkursach. 6. Przeprowadzane będą krótkie sprawdziany na zakończenie bloku tematycznego w liczbie zależnej od okoliczności i potrzeb. 7. Kartkówki niezapowiedziane z dwóch ostatnich lekcji w liczbie zależnej od okoliczności i potrzeb. semestralna nie jest średnią arytmetyczną ocen. Waga ocen przedstawia się następująco: prace klasowe; sprawdziany; kartkówki; odpowiedzi; prace domowe; aktywność. W przypadku oceny wątpliwej, decydujące są oceny z prac klasowych. 8. Nauczyciel uzasadnia każdą bieżącą ocenę szkolną. 9. W trakcie bieżącego oceniania efektów pracy ucznia, jego osiągnięć oraz wkładanego wysiłku stosuje się ocenianie opisowe z zachowaniem zasad oceniania kształtującego. Każda forma sprawdzania osiągnięć ucznia otrzymuje informację zwrotną- komentarz ustny lub na piśmie, zawierający obowiązkowo cztery elementy: a) wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia, b) odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia, aby uzupełnić braki w wiedzy oraz opanować wymagane umiejętności, c) przekazanie uczniowi wskazówek, w jaki sposób powinien poprawić pracę, d) wskazanie uczniowi sposobu w jaki powinien pracować dalej. 10.Rodzic ma prawo do uzyskania uzasadnienia oceny, o której mowa w ust. 8. Uzasadnienie nauczyciel przekazuje bezpośrednio zainteresowanej osobie w czasie konsultacji w wyznaczonych godzinach i dniach tygodnia lub podczas indywidualnych spotkań z rodzicem. 6

5. Sposób informowania uczniów i rodziców (opiekunów prawnych) o postępach w nauce. 1. Rodzice (opiekunowie prawni) ucznia informacje o jego postępach w nauce otrzymują: 1) na spotkaniach klasowych; 2) w czasie spotkań indywidualnych; 3) w postaci informacji pisemnej sygnalizowanej przez wychowawcę, nauczycieli przedmiotów lub innych pracowników szkoły. 2. Na początku każdego roku szkolnego nauczyciel informuje uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o: 1) wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych wynikających z realizowanego programu nauczania; 2) sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów; 3) warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana, rocznej oceny klasyfikacyjnej z historii. 3. O przewidywanej ocenie semestralnej (rocznej) uczeń jest informowany na dwa tygodnie przed wystawieniem stopnia informacja odnotowana w dzienniku lekcyjnym. 4. W przypadku grożącej oceny niedostatecznej informujemy rodziców (opiekunów prawnych) pisemnie na miesiąc przed wystawieniem stopnia. 5. Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologicznopedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, a także niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym niepublicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. 6. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania, dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia może nastąpić na podstawie tego orzeczenia. 7. Na prośbę ucznia lub rodziców (opiekunów prawnych) nauczyciel udziela szczegółowej informacji o osiągnięciach ucznia, uwzględniając: postępy w nauce; aktywność; systematyczność i pilność; samodzielność pracy; zachowanie na lekcji; frekwencję. 8. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco. 9. Prace pisemne uczeń otrzymuje do wglądu na lekcji, a rodzice (opiekunowie prawni) w kontaktach indywidualnych lub na zebraniach ogólnych. 10. Prace klasowe są przechowywane przez nauczyciela do końca roku szkolnego. 6. Warunki i tryb uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych ocen klasyfikacyjnych z historii. 1. W ciągu dwóch dni od dnia poinformowania o proponowanej rocznej ocenie klasyfikacyjnej z historii uczeń lub jego rodzice (prawni opiekunowie) mogą zgłosić do wychowawcy klasy zastrzeżenia dotyczące tej oceny. 2. Rodzice (prawni opiekunowie), wychowawca i nauczyciel przedmiotu analizują w dniu zgłoszenia zastrzeżenia, czy uczeń spełnia wszystkie kryteria umożliwiające mu ubieganie się o podwyższenie oceny z danego przedmiotu. 3. Informacja o przeprowadzonej rozmowie nauczyciela przedmiotu i wychowawcy klasy z rodzicami (prawnymi opiekunami) ucznia zostaje zapisana w dzienniku lekcyjnym z datą i podpisami wszystkich uczestników rozmowy. 7

4. Uczeń ma prawo ubiegać się o ocenę wyższą o jeden stopień od oceny proponowanej przez nauczyciela, jeżeli: a) ocena klasyfikacyjna półroczna była co najmniej taka jak proponowana; b) wszystkie nieobecności ucznia na lekcjach są usprawiedliwione; c) przynajmniej połowa ocen ze sprawdzianów, kartkówek i prac klasowych oraz odpowiedzi ustnych i prac praktycznych w drugim półroczu danego roku szkolnego jest równa lub wyższa od oceny, którą pragnie otrzymać uczeń; d) uczeń posiada z historii liczbę ocen nie mniejszą niż ta, którą przewiduje przedmiotowy system oceniania; e) wszystkie prace zostały oddane w przewidzianym terminie; f) w wyznaczonych przez nauczyciela terminach, uczeń przystąpił do zaliczenia prac pisemnych, odpowiedzi ustnych, wypracowań, kartkówek, prac klasowych i innych ocenianych form aktywności; g) uczeń systematycznie prowadzi ćwiczenia. 5. Jeżeli wszystkie wymagane kryteria konieczne do wystawienia wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z danego przedmiotu zostały spełnione przez uczni, rodzice (prawni opiekunowie) składają do dyrektora szkoły w ciągu dwóch dni od daty rozmowy z nauczycielem przedmiotu i wychowawcą klasy, pisemny wniosek o przeprowadzenie sprawdzianu weryfikacyjnego. 6. Wniosek powinien zawierać informacje o jaką ocenę z danego przedmiotu ubiega się uczeń i szczegółowe uzasadnienie motywów odwołania się od oceny przewidywanej. 7. W dniu wpłynięcia ww. wniosku dyrektor szkoły informuje nauczyciela historii o konieczności przeprowadzenia sprawdzianu weryfikacyjnego dla danego ucznia oraz zobowiązuje nauczyciela do opracowania materiałów koniecznych do przeprowadzenia sprawdzianu z zakresu całego roku. 8. Sprawdzian weryfikacyjny zostaje przeprowadzony nie później niż trzy dni przed rocznym klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej. 9. Warunkiem otrzymania wyższej niż proponowana rocznej oceny klasyfikacyjnej z danych zajęć edukacyjnych jest uzyskanie przez ucznia 90% możliwych do zdobycia punktów ze sprawdzianu weryfikacyjnego. 10. W przypadku negatywnego dla ucznia wyniku sprawdzianu weryfikacyjnego otrzymuje on ocenę proponowaną przez nauczyciela historii. KONTRAKT 1. Prace klasowe są obowiązkowe. Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową z powodów usprawiedliwionych powinien ją napisać w terminie nie przekraczającym 2 tygodni od powrotu ze szkoły. 2. Prace klasowe ucznia są oceniane zgodnie z wymaganiami na poszczególne oceny z uwzględnieniem ilości zdobytych punktów w przeliczeniu na poniższą skalę procentową: ocena celująca 100% ocena bardzo dobra 99% - 91% ocena dobra 90% - 75% ocena dostateczna 74% - 51% ocena 50% - 30% ocena niedostateczna 29% - 0% 3. Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową bez usprawiedliwienia pisze ją na pierwszej lekcji, na której jest obecny. 4. Praca klasowa jest zapowiedziana tydzień wcześniej i omówiony jest jej zakres. 5. Pracę klasową można poprawić, jeśli uczeń uzyskał ocenę niedostateczną. Poprawa jest dobrowolna, w ciągu tygodnia od rozdania prac i tylko jeden raz, w formie ustalonej przez nauczyciela. 6. Przy poprawianiu prac klasowych oceny wpisywane są do dziennika. 8

7. Krótkie sprawdziany mogą być nie zapowiadane i nie podlegają poprawie. 8. Na koniec semestru nie przewiduje się sprawdzianu zaliczeniowego. 9. Nie ocenia się ucznia po dłuższej nieobecności w szkole. 10. Dwa razy w ciągu semestru uczeń może zgłosić nieprzygotowanie do lekcji bez ponoszenia konsekwencji (nieprzygotowania nie można zgłaszać w styczniu i czerwcu). Każde kolejne nieprzygotowanie skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej do dziennika. 11. Każdy uczeń ma prawo do dodatkowej oceny za wykonanie pracy nadobowiązkowej. 12. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału może zwrócić się do nauczyciela w celu ustalenia jaka forma wyrównania braków lub pokonania trudności będzie odpowiednia. WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Temat lekcji 1. Dlaczego uczymy się historii? 1. Czym jest historia? 2. Epoki, wieki, mierzenie czasu. 3. Rodzaje źródeł historycznych. wiek, era, epoka, historia, prehistoria, źródło historyczne; oblicza czas, który upłynął między epokami i wydarzeniami; przypisuje daty wydarzeń do odpowiednich wieków wymienia kolejne epoki historyczne; wie, jakie wyróżniamy rodzaje źródeł historycznych; uczymy się historii przedstawia własne rozumienie konieczności nauki historii klasyfikuje źródła historyczne, posługując się przykładami; uzasadnia przydatność źródeł w pracy historyka i archeologa 2. Prehistoria początki ludzkości 1. Początki gatunku ludzkiego. 2. Neandertalczycy i ludzie współcześni. 3. Życie ludzi w okresie paleolitu. rozumie pojęcie: homo sapiens; wie, kiedy i na jakim obszarze pojawił się gatunek homo sapiens; wymienia narzędzia, którymi posługiwali się ludzie w czasach paleolitu; o sposobach zdobywania pożywienia, mieszkaniach i ubiorach ludzi w epoce paleolitu paleolit, hominidy, neandertalczyk; zaznacza okres paleolitu na osi czasu; umie wskazać na mapie kierunki ekspansji człowieka współczesnego wie, dlaczego ludzie pierwotni musieli żyć w grupach; dostrzega wpływ klimatu na warunki życia ludzi; wie, skąd pochodzi nazwa paleolit rozumie wpływ warunków naturalnych na sposoby zdobywania pożywienia i mieszkania człowieka pierwotnego; rozumie i uzasadnia, dlaczego w czasach prehistorycznych Ziemia nie była zaludniona równomiernie 3. Rewolucja neolityczna, czyli początki rolnictwa 1. Pierwsi rolnicy. 2. Stałe osadnictwo. 3. Postęp technologiczny od ceramiki do rozumie i wyjaśnia pojęcie neolit; umie wskazać na osi czasu okres neolitu; umie opowiedzieć o sposobach zdobywania pożywienia, sposobach zamieszkiwania i ubiorach ludzi rewolucja neolityczna, plemię, ceramika, epoka brązu; wie, w jakich okolicznościach ludzie zaczęli uprawiać zboże i hodować zwierzęta; 9 wskazuje wpływ klimatu na zmiany w życiu ludzi; potrafi dostrzec różnice między epokami paleolitu, neolitu i brązu; wskazuje czynniki decydujące o rozwoju rolnictwa na obszarze rozumie, dlaczego nie wszyscy ludzie w epoce neolitu musieli zajmować się rolnictwem; potrafi wskazać rewolucyjny charakter zmian zachodzących w epoce neolitu; rozumie wpływ

metalurgii. 4. Od neolitu do epoki brązu. w epoce neolitu; miejsca, gdzie najwcześniej rozwinęło się rolnictwo wie, kiedy doszło do rewolucji neolitycznej; wie, jakie zwierzęta zostały najszybciej udomowione przez człowieka Żyznego Półksiężyca nowych narzędzi na jakość życia ludzi 4. Pierwsze cywilizacje. Przykład Babilonii 1. Położenie geograficzne Mezopotamii. 2. Warunki naturalne a życie mieszkańców. 3. Historia Babilonii. 4. Religia mieszkańców starożytnej Mezopotamii. 5. Osiągnięcia cywilizacyjne Międzyrzecza. Mezopotamia, pismo klinowe, politeizm, ziggurat, Kodeks Hammurabiego, sieć nawadniająca;, czym zajmowali się mieszkańcy Międzyrzecza zna położenie geograficzne Mezopotamii; pierwsze państwa Bliskiego Wschodu; zna postać Hammurabiego; wie, w jaki sposób mieszkańcy Babilonii czcili swoich bogów; wie, jakie były osiągnięcia cywilizacyjne Mezopotamii omawia wpływ warunków naturalnych Mezopotamii na życie jej mieszkańców; wie, które osiągnięcia cywilizacyjne Mezopotamii odgrywają ważną rolę do dziś wie, jakie znaczenie dla funkcjonowania państwa babilońskiego miały pismo i sieć nawadniająca; wie, co oznacza zasada oko za oko... ; samodzielnie ocenia stosowaną w Kodeksie Hammurabiego zasadę odwetu 5. Starożytny Egipt 1. Warunki naturalne starożytnego Egiptu. 2. Egipt darem Nilu. 3. Społeczeństwo egipskie. faraon, system nawadniający, sieć irygacyjna, piramida, politeizm, hieroglify, papirus; znajduje i wskazuje na mapie terytorium starożytnego Egiptu; omawia wpływ położenia geograficznego Egiptu na życie jego mieszkańców wymienia egipskie grupy społeczne i określa ich funkcje; podaje przykłady osiągnięć naukowych Egiptu; rozpoznaje na ilustracjach zabytki starożytnego Egiptu i zna ich przeznaczenie; wie, kiedy powstało państwo egipskie (łączące Górny i Dolny Egipt), i potrafi wskazać ten moment na osi czasu wyjaśnią, co znaczy powiedzenie: Egipt darem Nilu ; rozumie znaczenie sieci irygacyjnej dla rozwoju egipskiego rolnictwa rozumie, dlaczego w Egipcie powstała organizacja państwowa; wymienia osiągnięcia cywilizacyjne Egipcjan i wskazuje dziedziny, w których do dziś wykorzystujemy wynalazki egipskie; zna różne koncepcje dotyczące budowy piramid 6. Religia starożytnych Egipcjan 1. Bogowie starożytnego Egiptu. 2. Wiara w życie politeizm, piramida, sarkofag, życie pozagrobowe, mumifikacja potrafi wymienić najważniejszych bogów egipskich; rozumie, dlaczego Egipcjanie mumifikowali zwłoki zmarłych; potrafi omówić rolę wymienia sposoby oddawania czci bogom w Egipcie; rozumie znaczenie wiary w życie pozagrobowe dla codziennego życia Egipcjan; rozumie znaczenie Księgi umarłych jako źródła historycznego; rozumie i uzasadnia kluczową rolę społeczną kapłanów w Egipcie; 10

pozagrobowe i jej konsekwencje. 3. Kapłani i kapłanki. 4. Piramidy i świątynie. kapłanów w życiu Egipcjan wie, dlaczego i w jaki sposób powstawały piramidy opisuje egipskie obyczaje pogrzebowe 7. Izrael lud wybrany przez Boga 1. Warunki naturalne Palestyny. 2. Religia Izraela. 3. Historia narodu wybranego. rozumie pojęcia i terminy: monoteizm, Arka Przymierza, Ziemia Obiecana, czasy patriarchów, salomonowy wyrok, szabat, rabin, judaizm, naród wybrany, teokracja, Biblia, Tora; charakteryzuje główne zasady judaizmu omawia wpływ warunków geograficznych Palestyny na życie jej mieszkańców; wskazuje Palestynę na mapie; wymienia postacie związane z historią narodu wybranego: Abrahama, Mojżesza, Dawida, Salomona wie, na jakie etapy można podzielić historię narodu wybranego; wskazuje różnice pomiędzy religiami Egiptu, Mezopotamii i Izraela; dostrzega korzenie chrześcijaństwa w judaizmie, wskazuje cechy wspólne obu religii rozumie znaczenie Biblii jako źródła historycznego; wie, gdzie mieszkają współcześni wyznawcy judaizmu 8. Lekcja powtórzeniowa. Początki ludzkości i cywilizacje Bliskiego Wschodu 1. Początki gatunku ludzkiego. 2. Życie ludzi w epokach paleolitu, neolitu i brązu. 3. Położenie geograficzne Mezopotamii, Egiptu i Palestyny. 4. Wpływ warunków naturalnych na życie mieszkańców państw starożytnego Wschodu. 3. Wierzenia religijne i formy kultu w państwach starożytnego Bliskiego Wschodu. 4. Osiągnięcia wiek, era, epoka, historia, prehistoria, źródło historyczne, paleolit, neolit, rewolucja neolityczna, judaizm, Mezopotamia, faraon, piramida, hieroglify, papirus, sieć irygacyjna, politeizm, monoteizm; oblicza upływ czasu pomiędzy epokami; : kolebkę gatunku ludzkiego, Mezopotamię, Egipt, Palestynę; zna postacie: Hammurabiego, Mojżesza, Dawida, Salomona podaje genezę i znaczenie powiedzeń: oko za oko..., salomonowy wyrok ; omawia zasady funkcjonowania państw Mezopotamii, państwa egipskiego i Izraela; zodiak, Kodeks Hammurabiego, Biblia wymienia przykłady dzieł sztuki będące wytworami starożytnych Babilończyków, Egipcjan, Izraelitów; wyjaśnia przyczyny osiedlenia się Izraelitów w Palestynie i przedstawia dzieje ich państwa; wyjaśnia wpływ religii na funkcjonowanie państwa egipskiego i izraelskiego; wyjaśnia znaczenie pisma i sieci irygacyjnej dla funkcjonowania starożytnych państw Bliskiego Wschodu wyjaśnia wpływ osiągnięć cywilizacyjnych ludów starożytnego Bliskiego Wschodu na życie współczesnych ludzi 11

cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu. 5. Najstarsze formy ustrojowe. Sprawdzian 1. 9. Początki Grecji 1. Warunki naturalne starożytnej Grecji. 2. Zajęcia mieszkańców. 3. Minojczycy najstarsza cywilizacja epoki brązu w basenie Morza Egejskiego. 4. Achajowie rozkwit i upadek cywilizacji mykeńskiej. starożytną Grecję; o zajęciach starożytnych Greków wie, kim był Homer; rozumie pojęcia i terminy: cywilizacja minojska, cywilizacja mykeńska, Achajowie, polis wie, na jakie krainy dzieliła się Hellada; charakteryzuje osiągnięcia cywilizacji minojskiej i mykeńskiej; Mykeny i Knossos porównuje warunki naturalne Grecji i państw Bliskiego Wschodu oraz wskazuje przyczyny i następstwa różnic w ich rozwoju 10. Grecka polis: Ateny 1. Wieki Ciemne. 2. Narodziny polis. 3. Rządy arystokracji i tyranów. 4. Droga do demokracji w Atenach. 5. Demokracja ateńska. wskazuje Ateny na mapie; tyrania, demokracja, arystokracja, drakońskie prawa, strateg, agora, ostracyzm wie, kim byli: Perykles, Drakon, Demostenes; o przemianach ustrojowych w starożytnych Atenach; charakteryzuje demokrację ateńską porównuje różne formy sprawowania władzy w świecie starożytnych Greków; charakteryzuje i ocenia ustroje polityczne: tyranię, oligarchię i demokrację dostrzega korzenie współczesnej demokracji w epoce starożytności; porównuje demokrację ateńską ze współczesną 11. Starożytna Sparta 1. Historia Sparty. 2. Podziały społeczne. 3. Spartański ustrój. 4. Spartanie i wojna. wskazuje Spartę na mapie; falanga, hoplita, hegemonia; zna zasady sprawowania władzy w Sparcie; krótko opisuje zna genezę i znaczenie powiedzeń: mówić lakonicznie, z tarczą lub na tarczy, wychowanie spartańskie ; wyjaśnia przyczyny wie, kim byli heloci i periojkowie; porównuje ustrój spartański z ustrojami innych poleis; wie, jakie były przyczyny i skutki wychowania Sparcie udało się osiągnąć hegemonię w Grecji; rozumie związek między podziałem społecznym w Sparcie i sytuacją wewnętrzną tego 12

zasady wychowania dzieci w Sparcie zwycięstw militarnych Sparty spartańskiego; wskazuje cechy armii i zasady walki, dzięki którym Spartanie odnosili sukcesy militarne państwa; porównuje i samodzielnie ocenia ustroje polityczne Aten i Sparty 12. Wierzenia starożytnych Greków 1. Greccy bogowie. 2. Mity greckie. wymienia najważniejszych greckich bogów: Zeusa, Posejdona, Hermesa, Apollona, Hefajstosa, Artemidę, Afrodytę, Atenę, Herę, Demeter; zna formy oddawania czci bogom przez Greków zna i rozumie pojęcia: heros, mit; wie, kim byli: Herakles, Dedal, Ikar, Tezeusz umie opowiedzieć mity o Heraklesie, Tezeuszu, Dedalu i Ikarze rozumie wpływ mitologii greckiej na współczesną kulturę 13. Kultura i sztuka Greków w starożytności 1. Teatr grecki. 2. Igrzyska olimpijskie. 3. Grecy ojcami filozofii. 3. Architektura starożytnej Grecji. 4. Perykles i jego epoka. teatr, filozofia, igrzyska olimpijskie; zna datę pierwszych igrzysk olimpijskich 776 r. p.n.e. wie, jak przebiegały starożytne igrzyska olimpijskie; wymienia starożytne dyscypliny olimpijskie; wie, gdzie odbywały się igrzyska; charakteryzuje grecki teatr, zna jego genezę; zna twórców i myślicieli greckich, takich jak: Sofokles, Fidiasz, Archimedes, Sokrates, Platon, Arystoteles; wie, jak wyglądał teatr grecki i jaką formę miały przedstawienia teatralne; wymienia dziedziny wiedzy rozwijające się w antycznej Grecji umie porównać współczesne i starożytne igrzyska olimpijskie; potrafi scharakteryzować różne formy oddawania czci bogom przez Greków i wskazać te, które przetrwały do dziś jako kulturalne dziedzictwo starożytnej Grecji; wymienia dzieła Fidiasza, Myrona, Sofoklesa; wyjaśnia genezę powstania teatru greckiego; umie wskazać kolumny w porządku doryckim, jońskim i korynckim; potrafi podać cechy charakterystyczne budowli greckich zna poglądy czołowych greckich filozofów; potrafi omówić wpływ sztuki greckiej na współczesne kanony piękna i architektury 13

14. Wojny w świecie greckim 1. Starożytna Persja. 2. Wojny greckoperskie: a) Maraton, b) Termopile, c) Salamina. 3. Wojna peloponeska. wymienia najważniejsze bitwy wojen perskogreckich i zna rezultaty tych bitew; zna daty bitew: 490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e.; zna postacie Miltiadesa i Leonidasa Persję, Maraton, Termopile; wyjaśnia genezę biegu maratońskiego; omawia wynik wojny peloponeskiej omawia przyczyny i skutki wojen persko-greckich; doszło do wojny peloponeskiej, i zna jej skutki Grekom udało się pokonać Persów; uzasadnia, dlaczego potomni wystawili pomnik pod Termopilami 15. Imperium Aleksandra Wielkiego. Świat hellenistyczny 1. Macedonia za czasów Filipa II. 2. Podboje Aleksandra Wielkiego. 3. Imperium Aleksandra Wielkiego. 4. Świat hellenistyczny. rozumie pojęcia i powiedzenia: filipika, rozciąć węzeł gordyjski, kultura hellenistyczna; wie, w jaki sposób Aleksander zbudował swoje imperium Macedonię, Grecję, ziemie podbite przez Aleksandra Wielkiego; zna datę bitwy pod Issos 333 r. p.n.e.; opisuje państwo stworzone przez Aleksandra Wielkiego; podaje przykłady sztuki hellenistycznej omawia znaczenie reform Filipa II dla budowy potęgi Macedonii; wyjaśnia założenia polityki wewnętrznej Aleksandra i rozumie ich związek z planami budowy wielkiego imperium imperium zbudowane przez Aleksandra rozpadło się po jego śmierci; uzasadnia przydomek nadany Aleksandrowi przez potomnych; wie, jak wyglądały dzieła sztuki epoki hellenistycznej, i potrafi je opisać 16. Lekcja powtórzeniowa. Starożytna Grecja 1. Położenie geograficzne Hellady. 2. Wpływ warunków naturalnych na życie mieszkańców starożytnej Grecji. 3. Wierzenia religijne i formy kultu. 4. Osiągnięcia starożytnych Greków. 5. Formy ustrojowe starożytnej Grecji. demokracja, oligarchia, igrzyska olimpijskie, politeizm; starożytną Grecję; zna postacie: Leonidasa, Aleksandra Wielkiego; wie, kiedy: odbyły się pierwsze igrzyska olimpijskie, rozegrały się bitwy pod Maratonem i Termopilami; wymienia greckich bogów podaje genezę i znaczenie powiedzeń: mówić lakonicznie, z tarczą lub na tarczy, wychowanie spartańskie ; wyjaśnia przyczyny sukcesów militarnych Sparty; omawia zasady funkcjonowania demokracji ateńskiej, oligarchii spartańskiej, państwa Aleksandra Wielkiego; teatr, mit, heros; wskazuje genezę wymienia dzieła: Fidiasza, Sofoklesa, Myrona; wyjaśnia przyczyny: wojen perskogreckich; wzrostu znaczenia Macedonii, zwycięstw Aleksandra Wielkiego; charakteryzuje i ocenia formy ustrojowe: demokrację, oligarchię, monarchię; wyjaśnia wpływ religii na funkcjonowanie państw greckich; uzasadnia przydomek nadany Aleksandrowi Macedońskiemu; omawia przyczyny napięć w państwie spartańskim; wskazuje wpływ cywilizacji i sztuki starożytnej Grecji na współczesną cywilizację i sztukę; porównuje demokrację starożytną ze współczesną; porównuje warunki naturalne rożnych krajów starożytnych: wskazuje 14

i cechy teatru greckiego, igrzysk olimpijskich; podaje, kto był zwycięzcą wojen persko-greckich; wie, kim byli: Sofokles, Fidiasz, Archimedes, Sokrates, Platon, Arystoteles, Perykles, Homer; podaje przykłady osiągnięć sztuki greckiej, w tym dzieł hellenistycznych; omawia wpływ warunków naturalnych na życie mieszkańców Hellady; wskazuje sposoby czczenia bóstw przez Greków; zna datę bitwy pod Issos omawia skutki wychowania spartańskiego dla funkcjonowania państwa podobieństwa i różnice oraz ich wpływ na funkcjonowanie państw Sprawdzian 2. 17. Początki Rzymu. Republika i jej instytucje 1. Legendarne początki Rzymu. 2. Etruskowie. 3. Od królestwa do Republiki. 4. Republikańskie urzędy i ich funkcjonowanie. miasto Rzym; wie, w którym wieku powstało państwo rzymskie; republika, senat, konsul; podaje imię legendarnego założyciela Rzymu wymienia najważniejszych rzymskich urzędników; omawia zadania rzymskich urzędników i przedstawia tryb ich wybierania; wyjaśnia, kim byli Etruskowie; zna rok założenia Rzymu: 753 r. p.n.e.; wyjaśnia, kim byli plebejusze i patrycjusze wymienia w kolejności chronologicznej formy ustrojowe państwa rzymskiego; wyjaśnia, jak funkcjonowała republika; omawia okoliczności konfliktu patrycjuszy i plebejuszy porównuje funkcjonowanie współczesnych republik i starożytnej rzymskiej republiki; wyjaśnia przyczyny upadku królestwa i powstania republiki; dostrzega wady i zalety ustroju Republiki Rzymskiej 18. Od miastapaństwa legion, prowincja, obszar podbity przez wyjaśnia rolę sprzymierzeńców omawia przyczyny i skutki podbojów 15

do imperium 1. Podbój Italii. 2. Wojny punickie. 3. Imperium rzymskie. 4. Legiony i legioniści. namiestnik, imperium, romanizacja, wojna punicka; wie, kim był Hannibal; wie, kiedy Rzym podbił Italię oraz kiedy toczyły się wojny punickie Republikę Rzymską; wie, jakie znaczenie dla podbitych terenów miała romanizacja w prowadzeniu podbojów przez Rzym; wie, kim był Scypio; doszło do wojen punickich; wyjaśnia skutki wojen punickich rzymskich; Rzymianom udało się ostatecznie pokonać Kartagińczyków; armia rzymska mogła z powodzeniem prowadzić podboje 19. Upadek Republiki i powstanie cesarstwa 1. Kryzys ustroju republikańskiego. 2. Powstania niewolników. 3. Wojny domowe. 4. Ustanowienie Cesarstwa. 5. Cesarz Oktawian August. latyfundium, niewolnik, gladiator, proletariat, cesarstwo; wie, kim był Spartakus zna datę największego powstania niewolników w państwie rzymskim 73 71 p.n.e.; zna postacie Gajusza Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta; zna datę upadku Republiki 30 r. p.n.e.; cesarz, pryncypat; wymienia pierwszego cezara (cesarza); wyjaśnia różnice między ustrojem republiki i pryncypatu; w Rzymie wybuchały powstania niewolników; powstanie Spartakusa zakończyło się klęską; podaje przyczyny upadku Republiki wskazuje skutki wprowadzenia armii zawodowej w Rzymie; wyjaśnia genezę i znaczenie powiedzeń: Kości zostały rzucone, I Ty, Brutusie, przeciw mnie? ; podaje autora O wojnie galijskiej 20. Rozkwit Cesarstwa Rzymskiego. Rzymska cywilizacja 1. Obszar Cesarstwa Rzymskiego. 2. Pokój rzymski. 3. Romanizacja prowincji. limes, Pax Romana, romanizacja, bazylika, amfiteatr, termy, akwedukt, urbanizacja, romanizacja; obszar Cesarstwa Rzymskiego; opisuje, jak chroniono granice imperium; Rzymianie budowali drogi; omawia znaczenie dróg w prowadzeniu podbojów przez Rzym; podaje przykłady rzymskiego budownictwa; wie, czym była urbanizacja rozumie wpływ pokoju rzymskiego na sytuację w Cesarstwie; wyjaśnia znaczenie limesu dla funkcjonowania państwa; rozumie znaczenie sieci dróg dla utrzymania rzymskiego panowania na rozległych obszarach wyjaśnia znaczenie procesu urbanizacji w państwie rzymskim; omawia skutki romanizacji; wskazuje wpływy cywilizacji rzymskiej we współczesnym świecie 16

21. Kultura starożytnego Rzymu 1. Edukacja w starożytnym Rzymie. 2. Prawo rzymskie. 3. Sztuka starożytnego Rzymu. kodeks, kodyfikacja; wymienia najwspanialsze budowle rzymskie: Koloseum, Panteon wymienia najważniejszych przedstawicieli rzymskiej literatury; wymienia dziedziny, w których kultura grecka wpłynęła na rzymską; omawia rzymski wzorzec edukacji; opisuje wygląd akweduktu, term, amfiteatru rozumie, dlaczego Rzymianie przejmowali greckie wierzenia, literaturę i filozofię; Rzymianie wznosili różne budowle publiczne; rozpoznaje na fotografiach typowe rzeźby rzymskie porównuje osiągnięcia Rzymian i Greków; wskazuje wpływy rzymskie we współczesnym prawodawstwie 22. Chrześcijaństwo w świecie rzymskim 1. Palestyna w czasach Jezusa. 2. Życie i nauczanie Jezusa z Nazaretu. 3. Początki Kościoła. 4. Prześladowania chrześcijan. apostoł, Nowy Testament, podróż misyjna; krainę, w której narodził się Jezus; zna nauczanie Jezusa Chrystusa i okoliczności powstania Nowego Testamentu; wie, kim był św. Paweł; o prześladowaniach chrześcijan wie, w jakich okolicznościach odbywały się podróże misyjne apostołów; rozumie, dlaczego Rzymianie odnosili się do chrześcijan z nieufnością, a następnie zaczęli ich prześladować; zna strukturę Kościoła w czasach wczesnochrześcijańs kich; wie, kto i kiedy zakończył prześladowania chrześcijan rozumie okoliczności rozwoju chrześcijaństwa w świecie rzymskim; trasę podróży misyjnych św. Pawła; wie, jak doszło do zakończenia prześladowań chrześcijan wyjaśnia, w jaki sposób chrześcijaństwo zmieniło świat antyczny; rozumie przyczyny i skutki prześladowań chrześcijan 23. Upadek Cesarstwa na Zachodzie 1. Sytuacja politycznospołeczna na zachodnich obszarach Cesarstwa. 2. Reformy Dioklecjana. 3. Wędrówki ludów i najazdy barbarzyńców na imperium rzymskie. omawia reformy Dioklecjana; wskazuje, skąd barbarzyńcy przybywali na obszary Cesarstwa; wie, co się wydarzyło w 476 r. omawia sytuację Cesarstwa Zachodniego przed upadkiem; wymienia przyczyny upadku Cesarstwa na Zachodzie; o okolicznościach upadku Cesarstwa Zachodniego; zna postacie: Odoakra, Dioklecjana wyjaśnia znaczenie reform Dioklecjana dla funkcjonowania państwa; podaje argumenty za przyjęciem 476 r. jako cezury pomiędzy starożytnością a średniowieczem; rozumie genezę i znaczenie słów: wandal, barbarzyńca zna mechanizm dokonywania zmian na tronie cesarskim oraz jego przyczyny i skutki; rozumie, dlaczego Cesarstwo Rzymskie zostało podzielone na dwie części; rozumie przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie; potrafi ocenić wpływ czynników zewnętrznych 17

4. Upadek Cesarstwa na Zachodzie. i wewnętrznych na upadek Cesarstwa Zachodniego 24. Lekcja powtórzeniowa. Starożytny Rzym 1. Przemiany ustrojowe w państwie rzymskim. 2. Rzym podbija świat. 3. Osiągnięcia cywilizacji rzymskiej. republika, legion, konsul, apostoł, Nowy Testament, romanizacja, akwedukt, termy, imperium, cesarstwo, cesarz, chrześcijaństwo; zna postacie: Jezusa Chrystusa, Cezara, Spartakusa, Hannibala; wymienia rzymskich urzędników i omawia ich kompetencje; patrycjusze, plebejusze, barbarzyńca; zna postacie: Dioklecjana, św. Piotra, św. Pawła, Oktawiana Augusta; przedstawia etapy rozwoju chrześcijaństwa i potrafi je scharakteryzować; opisuje przyczyny i skutki: powstań niewolników, upadku Republiki, kryzysu w Cesarstwie; opisuje różnice między ustrojami republiki i cesarstwa wymienia zalety i wady republiki i cesarstwa jako form ustrojowych; wskazuje wpływ osiągnięć rzymskich na współczesne prawo i budownictwo; opisuje znaczenie procesu romanizacji dla terenów podbitych przez Rzym wie, co wydarzyło się w 476 r.; miasto Rzym i przybliżony zasięg państwa rzymskiego opisuje republikę i cesarstwo jako formy ustrojowe; wymienia rzymskie osiągnięcia cywilizacyjne; podaje przyczyny prześladowań chrześcijan; upadło Cesarstwo Rzymskie na Zachodzie; omawia znaczenie wojen i podbojów dla funkcjonowania państwa rzymskiego; wie, kiedy: trwało powstanie Spartakusa, nastąpił podział Cesarstwa na Wschodnioi Zachodniorzymski e Sprawdzian 3. 25. Barbarzyńcy, biskupi wie, że na gruzach Cesarstwa omawia działalność zakonu wie, jaka była rola Kościoła wie, dlaczego po upadku Cesarstwa 18

i opaci 1. Królestwa barbarzyńskie. 2. Rola instytucji Kościoła w polityce, życiu społecznym i przemianach kultury. 3. Zakon benedyktyński i jego działalność. Zachodniego powstawały państwa plemienne; wyjaśnia rolę biskupów i papieża w Europie Zachodniej w pierwszych wiekach średniowiecza; chrystianizacja, klasztor, zakon, mnich; zna postać św. Benedykta benedyktynów; porównuje działalność zakonów we wczesnym średniowieczu i współcześnie w zachowaniu dziedzictwa starożytności; wie, jakie znaczenie miała działalność zakonów w Europie Zachodniej w pierwszych wiekach średniowiecza Zachodniego zaczęły powstawać państwa plemienne; dostrzega zmianę roli Kościoła po upadku Cesarstwa Zachodniego 26. W Bizancjum 1. Sytuacja Cesarstwa Wschodniego (Bizancjum) po upadku Cesarstwa na Zachodzie. 2. Najazdy Słowian, Germanów i Arabów na obszary Cesarstwa Wschodniego. 3. Kultura i sztuka Bizancjum. 4. Podział Kościoła. Bizancjum i Konstantynopol; ikona, Bizancjum, Kodeks Justyniana, prawosławie, podział Kościoła, herezja; wie, co się wydarzyło w 1054 r. o sytuacji gospodarczej i politycznej w Cesarstwie Wschodnim; wskazuje zabytki charakterystyczne dla kultury Bizancjum; wymienia cechy Kościoła wschodniego rozumie znaczenie Bizancjum dla przetrwania kultury starożytnej; zna przyczyny trwania Cesarstwa Wschodniego po upadku Cesarstwa Zachodniego; rozumie, dlaczego doszło do podziału Kościoła; wskazuje różnice pomiędzy Kościołami prawosławnym i katolickim; wie, jak układały się relacje pomiędzy cesarzem a Kościołem wschodnim; rozumie skutki podziału Kościoła dla dziejów chrześcijaństwa 27. Mahomet i powstanie cywilizacji islamu 1. Arabia w czasach Mahometa. 2. Narodziny islamu. 3. Pięć filarów islamu. 4. Podboje Arabów. 5. Arabskie imperium. 6. Osiągnięcia cywilizacji islamu. arabeska, islam, Koran, haracz; wie, kim był Mahomet, i opowiada o jego działalności; wie, kiedy powstał islam; zna podstawowe zasady islamu; ziemie podbite przez Arabów omawia warunki naturalne na Półwyspie Arabskim i życie beduinów; Arabowie toczyli świętą wojnę ; wie, w jaki sposób Arabowie władali podbitymi ziemiami; zna osiągnięcia cywilizacji arabskiej rozumie, dlaczego Arabowie prowadzili podboje; wymienia zabytki typowe dla architektury arabskiej i podaje ich cechy; porównuje islam z innymi religiami rozumie, jakie znaczenie dla funkcjonowania państwa ma sposób sprawowania władzy na terenach podbitych 19

28. Państwo Franków wzór średniowiecznej monarchii 1. Podbój Galii przez Franków. 2. Królestwo Franków państwem patrymonialnym. 3. Karolingowie i Państwo Kościelne. 4. Powstanie imperium Karola Wielkiego. renesans karoliński, majordomus, Państwo Kościelne, minuskuła; zna postacie: Chlodwiga, Karola Młota, Pepina Krótkiego, Karola Wielkiego; państwo Franków i Państwo Kościelne; wie, co wydarzyło się w latach: 496, 800, 843 wyjaśnia, jak działała aparat państwowy w monarchii Karola Wielkiego; wymienia przejawy renesansu karolińskiego; rozumie znaczenie przyjęcia tytułu cesarza przez Karola; omawia postanowienia traktatu w Verdun podaje przyczyny objęcia tronu przez Karolingów; opisuje, jak Karol Wielki budował swoje imperium; rozumie, jakie znaczenie miało przywrócenie cesarstwa na Zachodzie; nie udało się utrzymać jedności cesarstwa karolińskiego; omawia okoliczności powstania Państwa Kościelnego; wyjaśnia znaczenie renesansu karolińskiego dla rozwoju kultury europejskiej; uzasadnia znaczenie traktatu w Verdun w procesie powstawania państw w Europie 5. Renesans karoliński. 6. Wskrzeszenie cesarstwa na Zachodzie. 7. Traktat w Verdun i rozpad cesarstwa karolińskiego. omawia różnice między starożytnym Cesarstwem Rzymskim a cesarstwem Karola Wielkiego 29. Seniorzy i wasale 1. Rozdrobnienie feudalne. 2. Seniorzy i wasale. 3. Francja państwem feudalnym. 4. Powstanie Rzeszy niemieckiej. 5. Cesarstwo Ottonów. 6. Podboje wikingów. wasal, senior, feudalizm, rozdrobnienie feudalne, inwestytura, lenno, feudum, Rzesza niemiecka; opisuje zależności lenne; wie, kim był Wilhelm Zdobywca; wie, co wydarzyło się w 1066 r. charakteryzuje system zależności feudalnych; opisuje ceremoniał nadania lenna; o rozdrobnieniu feudalnym we Francji; podaje okoliczności i czas powstania państwa niemieckiego; wymienia działania podejmowane przez Ottona III; trasy najazdów Normanów; o celach wyjaśnia genezę rozdrobnienia feudalnego; omawia wpływ feudalizmu na władzę królewską; na przykładzie Francji przedstawia skutki rozbicia feudalnego; rozumie znaczenie podbicia Anglii przez Wilhelma Zdobywcę wskazuje wady i zalety ustroju feudalnego z punktu widzenia seniora i wasala; zna przyczyny i skutki najazdów wikingów 20

i przebiegu najazdów Normanów 30. Przybycie Słowian i ich pierwsze państwa 1. Ziemie polskie w starożytności. 2. Szlak bursztynowy. 3. Początki Słowiańszczyzny. 4. Powstanie pierwszych państw słowiańskich. 5. Apostołowie Słowian. głagolica, cyrylica, wiec, szlak bursztynowy, kultura materialna; wie, czym handlowano na szlaku bursztynowym; o osiedleniu się Słowian na obszarach europejskich; na podstawie tekstu źródłowego opowiada o zwyczajach Słowian wymienia pierwsze państwa słowiańskie; o misyjnej działalności Cyryla i Metodego omawia znaczenie wykopalisk archeologicznych dla poznawania najdawniejszych dziejów ziem polskich; wyjaśnia znaczenie szlaku bursztynowego dla rozwoju handlu w Europie porównuje okoliczności powstawania państw w Europie Zachodniej i Wschodniej; uzasadnia rolę głagolicy w procesie chrystianizacji Słowian; omawia znaczenie chrystianizacji w procesie przemian sposobu życia Słowian 31. Początki państwa polskiego 1. Osadnictwo i gospodarka w czasach plemiennych. 2. Plemiona polskie. 3. Państwo Mieszka I. 4. Chrzest Polski. wymienia plemiona zamieszkujące ziemie polskie; wie, co wydarzyło się w latach: 966, 972; wie, kim byli: Mieszko I, Dobrawa, Jordan; o przyjęciu chrztu przez Mieszka I; plemię, danina, biskupstwo misyjne ziemie podbite przez Mieszka I; przedstawia osadnictwo i gospodarkę ziem polskich w czasach plemiennych; o funkcjonowaniu i organizacji państwa Mieszka I wyjaśnia przyczyny powodzenia podbojów Mieszka I; wskazuje przyczyny i skutki chrztu Polski; za Mieszka I zmieniały się stosunki polskoniemieckie dostrzega przełomowe znaczenie chrztu dla rozwoju państwa polskiego 32. Polska pod panowaniem Chrobrego 1. Bolesław Chrobry i biskup Wojciech. państwo Chrobrego; wie, kim byli: Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otto III; pamięta, co uzasadnia znaczenie koronacji władcy dla państwa; wyjaśnia znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego dla przyszłości Polski; przedstawia ocenia panowanie Chrobrego; podaje przyczyny i skutki zjazdu gnieźnieńskiego; wyjaśnia przyczyny i skutki wojen wyjaśnia zmienną postawę Niemiec wobec Polski za panowania Chrobrego; dostrzega znaczenie utworzenia 21

2. Zjazd gnieźnieński. 3. Plany Ottona III w stosunku do Polski. 4. Wojny Chrobrego. 5. Koronacja Chrobrego Królestwo Polskie. wydarzyło się w latach: 997, 1000, 1018, 1025; o okolicznościach śmierci biskupa Wojciecha; wie, z kim toczył wojny Bolesław Chrobry, i zna ich skutki stanowisko Ottona III wobec Polski toczonych przez Chrobrego; uzasadnia przydomek na-da-ny Bolesławowi przez potomnych; uzasadnia znaczenie koronacji dla pozycji Polski w Europie arcybiskupstwa w Gnieźnie; charakteryzuje politykę międzynarodową Chrobrego 33. Zmienne losy monarchii pierwszych Piastów 1. Upadek państwa piastowskiego. 2. Książę Kazimierz Odnowiciel. 3. Panowanie Śmiałego. 4. Konflikt Śmiałego z biskupem Stanisławem. 5. Rządy Władysława Hermana. sukcesja, palatyn; wymienia kolejnych władców Polski z dynastii Piastów; wie co wydarzyło się w latach: 1031, 1039, 1076, 1079; wie, kto najeżdżał na polskie ziemie; o rządach Kazimierza Odnowiciela; zna postać Władysława Hermana; o rządach Władysława Hermana o konflikcie pomiędzy Bezprymem a Mieszkiem II i skutkach tego sporu; omawia sytuację Polski w czasie kryzysu po śmierci Mieszka II; opisuje przebieg konfliktu pomiędzy królem Bolesławem Śmiałym a biskupem Stanisławem przedstawia skutki kryzysu po śmierci Mieszka II; uzasadnia, dlaczego potomni nadali Kazimierzowi przydomek Odnowiciel ; wyjaśnia okoliczności najazdu Czechów na Polskę; ocenia rządy Kazimierza Odnowiciela, Śmiałego, Władysława Hermana wyjaśnia przyczyny kryzysu monarchii w czasach wczesnopiastowskic h; przedstawia okoliczności konfliktu króla Śmiałego z biskupem Stanisławem; porównuje rządy twórców państwa polskiego z rządami ich następców 34. Państwo i społeczeństwo w czasach wczesnopiastows kich 1. Kształtowanie się ponadplemiennej monarchii. 2. Ustrój prawa książęcego i jego przemiany. 3. Organizacja państwa system grodowy. monarchia patrymonialna, danina, regalia, prawo książęce, rycerstwo, duchowieństwo, gród, podgrodzie; wymienia daniny, jakie na rzecz państwa musieli uiszczać mieszkańcy omawia pozycję księcia w państwie, rozumie zakres władzy książęcej; wyjaśnia znaczenie systemu podatkowego dla działalności władzy uzasadnia znaczenie systemu grodowego dla zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa; uzasadnia znaczenie danin dla funkcjonowania państwa wskazuje zmiany społeczne, które zaszły w Polsce pierwszych Piastów i łączy je z panowaniem właściwych władców; dostrzega mechanizmy funkcjonowania władzy w państwie wczesnopiastowski m i je opisuje 35. Spór cesarstwa rozumie pojęcia pamięta datę omawia przyczyny uzasadnia znaczenie 22