Ocena podstawowych czynności życiowych pacjenta niezbędna jest ratownikowi medycznemu do ustalenia stanu chorego, określenia sprawności funkcjonowania poszczególnych układów i narządów, podjęcia działań zmierzających do utrzymania lub zmiany rozpoznanego stanu. Jednym z ważniejszych elementów badania jest skupienie się na podstawowych sferach funkcjonowania człowieka, tj. biologiczna, psychiczna, społeczna. W ocenie biologicznej powinny znaleźć się informacje o prawidłowym lub zaburzonym funkcjonowaniu podstawowych układów: oddechowego, sercowo-naczyniowego, nerwowego, pokarmowego, moczowego, płciowego, termoregulacji. Źródłem danych o pacjencie może być sam pacjent, rodzina lub inne bliskie osoby. OGÓLNA OCENA PACJENTA Przed rozpoczęciem badania poinformuj pacjenta o rodzaju badania oraz jego celowości Stan ogólny pacjenta (dobry, zły, bardzo zły) i stan odżywienia. Stan świadomości. Zdolność koncentracji: czy pacjent jest zorientowany co do miejsca, czasu i osób? Czy jest w pełnym kontakcie słowno-logicznym? Jaką przyjmuje postawę ciała? Ocena GCS, AVPU. Podstawowe czynności życiowe (oddech, czynność serca, ciśnienie tętnicze, temperatura ciała). Wywiad SAMPLE. Podstawowe pytania, które powinniśmy zadać pacjentowi: W przypadku gdy pacjent sam nie jest w stanie podać wszystkich szczegółów należy zebrać wywiad od innych np. rodziny, świadków, znajomych. o Co się stało? o Czy występują jakie dolegliwości? o Główne skargi chorego (trzeba dokładnie ustalić co pacjent rozumie pod danym pojęciem) o Jak zaczęła się choroba? o Gdzie i od kiedy są dolegliwości? (charakter bólu, czy ból promieniuje?) o Czy pacjent wiąże z czymś występowanie dolegliwości (wysiłek, posiłek itp.) o Czy wcześniej takie dolegliwości już występowały? o Czy przy dolegliwościach doszło do zaburzeń przytomności? o Na co choruje? (przebyte operacje?) o Czy przyjmuje jakieś leki?
o W przypadku kobiety (ciążą? miesiączka?) OCENA SKÓRY I BŁON ŚLUZOWYCH Objawy odwodnienia: stojące fałdy skórne, sucha skóra i błony śluzowe, suchy język, niskie i szybkie tętno, hipotonia, miękkie gałki oczne. Sinica: o Sinica obwodowa: o Sinica centralna: Żółtaczka: zażółcenie powłok skóry, twardówki oraz świąd. Niedokrwistość: bladość spojówek, łożyska paznokci, tachykardia, powiększona śledziona, fały skórne na powierzchni wewnętrznej dłoni. Obrzęki: pobudzi, okołooczdołowe, okolicy krzyżowej, jedno- lub obustronne. Niewydolność prawokomorowa: Niewydolność lewokomorowa: Skóra: wysypki? wypryski? wykwity? Znamiona pajączkowate, rumień dłoni (choroby wątroby)? Blizny? Owrzodzenia? Martwica? Drżenia: (patrz bad. neurologiczne). Jama ustna: siny język? Zapach? BADANIE FIZYKALNE KLATKI PIERSIOWEJ ORAZ PŁUC Dokonując oceny procesu oddychania należy zwrócić uwagę na: częstość oddechów, jakość oddechów, rytm oddychania. Badanie klatki piersiowej oraz brzucha zawsze zaczynamy od: oglądania, badania palpacyjnego, opukiwania i osłuchiwania. Orientacyjnie oceniamy symetryczność odgłosu (2 m.ż. z przodu kl. piersiowej, dołki nadobojczykowe, 4 m.ż. w linii środkowo-obojczykowej, 6 m.ż. w linii pachowej środkowej, środki okolic nadgrzebieniowych, międzyłopatkowych, podłopatkowych. Należy porównać odgłos opukowy w symetrycznych miejscach po obu stronach klatki piersiowej. Odgłos opukowy: o Jawny prawidłowy; niskie brzmienie, trwa stosunkowo długo, stwierdza się go w miejscach przylegania prawidłowego płuca do ściany kl. piersiowej (wzór środek II lewego m.ż.) o Stłumiony może świadczyć o nacieku lub o wysięku opłucnowym. o Nadmiernie jawny dźwięk nieco niższy, trwający dość długo (rozedma, odma opłucnowa).
o Bębenkowy może świadczyć o odmie. Osłuchiwanie płuc Szmer oddechowy opisywany jest jako: Pęcherzykowy nieco ostrzejszy przy wydechu. Osłabiony przy nacieku. Nieobecny przy odmie lub wysięku. Zaostrzony głośny, prychający. Świszczący stridor (przy przeszkodzie w górnych drogach oddechowych). Szmery dodatkowe możemy podzielić na: Rzężenie suche świsty, szmer tchawiczy, furczenia (skurcz oskrzeli, dychawica). Rzężenia wilgotne w czasie wdechu i mogą być: o Grubobańkowe o niskiej częstotliwości przy płynie w oskrzelach (obrzęk płuc). o Drobnobańkowe o wysokiej częstotliwości przy płynie w oskrzelikach i pęcherzykach płucnych (niewydolność lewokomorowa serca z zastojem w płucach). o SERCE I UKŁAD KRĄŻENIA Tętno: symetryczne? Częstość (tachykardia > 100/min, bradykardia < 60/min) deficyt tętna? (występuje w szybkim migotaniu przedsionków lub licznych dodatkowych pobudzeniach komorowych), napięcie (zależne do ciśnienia tętniczego - twarde? miękkie?). W czasie osłuchiwania serca zwracamy uwagę na: Rytm: o Częstość o Miarowość o Deficyt tętna na obwodzie (jednoczesne osłuchiwanie tętna i badanie palpacyjne tętna) Pola osłuchiwania: o 2 prawa pmż. przymostkowo zastawka aorty o 2 lewa pmż. przymostkowo zastawka pnia płucnego o 4 prawa pmż. przymostkowo zastawka trójdzielna o 5 pmż. w linii środkowoobojczykowej zastawka dwudzielna (mitralna) o 3 lewa pmż. przymostkowo Punkt Erba Tony serca:
BRZUCH Badanie wykonuje się u chorego leżącego z głową ułożoną płasko kończyny górne położone wzdłuż ciała, a dolne wyprostowane lub lekko podkurczone. Chory powinien być rozluźniony, ręce ogrzane. Dłoń spoczywa płasko na brzuchu chorego, ucisk powinien być delikatny, nie powinien sprawiać choremu bólu. Miejsca które pacjent pokazuje jako bolesne badamy na końcu. W pozycji stojącej badamy jedynie w przypadku gdy chodzi o oglądanie brzucha wiszącego, otyłego, lub pewnych jego nierówności. Oglądanie: Brzuch wysklepiony tłuszcz, płód, kał, powietrze, płyn, guz. Obmacywanie: o Badanie zaczynać zawsze od miejsca niebolesnego. o Czy występuje bolesność uciskowa? o Opory bolesne, jak duże? o Powłoki brzuszne miękkie? Obrona mięśniowa? Ból przy zwalnianiu ucisku? o Objawy otrzewnowe? o Przepukliny? o Tętniak aorty brzusznej? żywe tętnienie. o Obmacywanie wątroby wielkość, spoistość. badanie palpacyjne powierzchowne : - Obj. Courvoisiera (napięty, wyczuwalny, pęcherzyk żółciowy). Objaw charakterystyczny dla zaawansowanego procesu nowotworowego okolicy trzustkowodwunastniczej (zazwyczaj rak głowy trzustki lub przewodów żółciowych, a także dwunastnicy i brodawki Vatera). - Obj. Chełmońskiego (dodatni objaw choroby wątroby, zapalenia pęcherzyka żółciowego charakteryzuje się występowaniem bolesności w trakcie wstrząsania w okolicę łuku żebrowego prawego). Badanie polega na położeniu dłoni na łuku żebrowym prawym i następnie uderzeniu w dłoń pięścią drugiej ręki. W przypadku wystąpienia bólu uważa się objaw za dodatni. - Obj. Murphy`ego (dodatni objaw w kamicy pęcherzyka żółciowego). Badanie wykonuje się w pozycji leżącej na wznak, polega na położeniu dłoni w okolicę podżebrową prawą w linii środkowo-obojczykowej (lokalizacja pęcherzyka żółciowego) i nakazanie wykonania przez badanego głębokiego wdechu. Objaw uważa się za dodatni, jeśli badany przerwie wdech, co spowodowane jest bólem.
- Traida Charcota (objawy kliniczne składające się na ostre zapalenie dróg żółciowych/pęcherzyka żółciowego): - gorączka (dreszcze), - żółtaczka, - bóle w nadbrzuszu. - Obj. Cullena (krwawe brunatno sine plamy, podbiegnięcie wokół pępka świadczące o ostrym zapaleniu trzustki). - Objaw Markle'a (jeden z objawów klinicznych sugerujących zapalenia otrzewnej. Silny ból jamy brzusznej wywołany wstrząśnieniem tułowia, np. przy podskoku; szybkim opadaniu na pięty po staniu na palcach stóp (objaw dodatni) czy delikatnym wstrząśnieniu okolicy lędźwiowej leżącego pacjenta. Uważany jest za równoznaczny z objawem Blumberga). - Obj. Blumberga (charakteryzuje się brakiem lub słabo nasiloną bolesnością podczas delikatnego i powolnego wpuklenia powłok brzusznych, z charakterystycznym wywołaniem ostrego, silnego bólu w momencie gwałtownego zwolnienia ucisku. Dodatni u pacjentów z zapaleniem wyrostka robaczkowego). - Obj. Jaworskiego (charakterystyczny dla zapalenia wyrostka robaczkowego. Pacjent w pozycji leżącej podnosi kończynę dolną prawą do góry. Następnie badający naciska palcami dłoni okolicę wyrostka robaczkowego, a pacjent jednocześnie opuszcza wyprostowaną w stawie kolanowym kończynę do poziomu. Objaw uznaje się za dodatni, gdy w trakcie opuszczania kończyny pojawia się narastający ból). -Obj. Rovsinga (charakterystyczny dla zapalenia wyrostka robaczkowego lub zapalenia otrzewnej. Badanie wykonuje się oburącz. Badający układa swą jedną dłoń w okolicę lewego dołu biodrowego prostopadle do okrężnicy zstępującej, a następnie wywiera swoją drugą dłonią równomierny ucisk na dłoń wcześniej przyłożoną do skóry brzucha. Stopniowo przesuwa dłonie w kierunku antyperystaltycznym do lewego zgięcia okrężnicy. W wyniku badania dochodzi do wzrostu ciśnienia gazów w okrężnicy, co rozciąga ścianę kątnicy i wyrostek robaczkowy. W przypadku zapalenia wyrostka robaczkowego wyzwoli to ból w prawym dolnym kwadrancie brzucha - dodatni objaw). NERKI o Bolesność opukowa w okolicy nerek. - Obj. Goldflama (wywoływany przez uderzanie pięści badającego w grzbiet drugiej rozwartej ręki, przyłożonej w okolicy kąta kręgosłupowo-żebrowego. Prawidłowo wstrząsanie tej okolicy nie wywołuje bólu. Pojawiający się ostry ból stanowi dodatni objaw i sugeruje ostry proces zapalny nerki po stronie badanej).
KRĘGOSŁUP Ból przy wstrząsaniu i opukiwaniu, kształt, napięcie mięśniowe, ruchomość. - Obj. Lasègue'a (jest charakterystycznym objawem rwy kulszowej. Narastający ból podczas podnoszenia kończyny dolnej w czasie leżenia na plecach oraz przy pochylaniu. Może być jednostronny lub obustronny). KOŃCZYNY Pacjent powinien mieć odwróconą uwagę np. rozmową. Podczas badania chory powinien rozluźnić mięśnie. Wykonujemy kolejno ruchy we wszystkich stawach obu kończyn, zwracając uwagę na zakres ruchów i napięcie mięśniowe. Opór, który wyczuwamy podczas wykonywania ruchów biernych wskutek napinania się mięśni jest miarą napięcia mięśniowego. Ocenę napięcia umożliwia też obmacywanie mięśni w spokoju i podczas ruchów biernych. UKŁAD NERWOWY Ocena wzroku: (wielkość, kształt i reaktywność) Odruchy patologiczne: wczesny objaw uszkodzenia róg piramidowych po tej samej stronie: - Odruch Babińskiego (pocieranie drewnianą szpatułką zewnętrznego brzegu stopy w kierunku od pięty do palców. Reakcja patologiczna (+) objaw przy tonicznym zgięciu grzbietowym plucha z wachlarzowatym rozstawieniem i zgięciem podeszwowym pozostałych palców). - Odruch Gordona (ucisk mięśni łydki; reakcja patologiczna jak w (+) odruchu Babińskiego. - Odruch Oppenheima (mocny ucisk wzdłuż kości piszczelowej ku dołowi; reakcja patologiczna jak w (+) odruchu Babińskiego). Odruch Babińskiego do 2 r.ż. jest objawem fizjologicznym.
Ból przy rozciąganiu nerwów: - Objaw Keringa (chory leży na plecach, kończyna dolna zgięta w stawie kolanowym i biodrowym pod kątem prostym. Wystąpienie bólu przy prostowaniu kończyn. Występuje przy podrażnieniu korzeni L 3 -L 4 lub podrażnieniu opon mózgowych. - Objaw Brudzińskiego ( przy biernym pochyleniu głowy ku przodowi dochodzi do odruchowego zgięcia kończyn dolnych przy podrażnieniu opon mózgowych). Siła mięśniowa: ocena siły mięśniowej kończyn górnych i dolnych, szykanie niedowładów/porażeń. Czucie: bóle. Koordynacja i drżenie: o Próba palec-nos (badany raz ma zamknięte i otwarte oczy, prostuje ręce wyciągnięte do przodu i prowadzi swój palec wskazujący możliwie szybko do własnego nosa. Występowanie drgań drżeń namiarowych pod koniec ruchu mogą sugerować na uszkodzenie móżdżku). o Próba Romberga (badany stoi z przywiedzionymi stopami i rękami wyciągniętymi do przodu przed badającym. Porównanie utrzymania równowagi przy otwartych i zamkniętych oczach po lekkim uderzeniu badanego w oba barki. Patologia - chwiejna próba Romberga, pacjent stoi przy otwartych oczach, a pada, gdy ma zamknięte. Badanie chodu: Zwracamy uwagę na kończyny górne i dolne, na postawę chorego podczas chodzenia chory najpierw chodzi z otwartymi, a potem z zamkniętymi oczami.