Anna K. Stanisławska-Mischke anna.stanislawska@uj.edu.pl Czy i jaki e-learning akademicki? 1 Wprowadzenie: e-learning, czy b-learning? E-learning (e-nauczanie) od ponad 10 lat próbuje zadomowić się w Polsce, takŝe na polskich uczelniach. Jednak nie łatwo mu się tam przebić. I wcale nie chodzi o to, Ŝe profesorowie uniwersyteccy są konserwatywni albo nienowocześni, Ŝe zbyt zadufani w sobie albo zbyt zajęci. Bo nie są Chodzi o to, Ŝe czysty e-learning moŝe być trudny do pogodzenia z celami i etosem uczelni wyŝszej, który kształci dzięki i poprzez autorytet i osobowość profesora uniwersytetu. MoŜe więc b-learning? Spróbujmy przyjrzeć się obu... E-learning E-learning dla którego w języku polskim coraz częściej stosowana jest nazwa enauczanie lub nauczanie zdalne to taka forma kształcenia, która odbywa się na odległość (a zatem niezaleŝnie od miejsca i czasu) za pośrednictwem mediów elektronicznych, takich jak: intra- i Internet, audio i wideokonferencja, telewizja oraz telefonia komórkowa. 2 W tym ostatnim przypadku mówi się równieŝ o m-learningu (mobile learning). WaŜne jednak jest to, Ŝe proces e-nauczania moŝe odbywać się z zachowaniem bezpośredniego, choć wirtualnego, kontaktu jego uczestników (interakcja) 3. Platforma zdalnego nauczania (Learning Content Managament System) A wszystko to moŝliwe jest dzięki skomplikowanemu, acz zwykle przyjaznemu dla uŝytkownika, systemowi informatycznemu, zwanemu platformą zdalnego nauczania. KaŜda platforma zdalnego nauczania składa się z wielu modułów (tj. oddzielnych względem głównej aplikacji pakietów pozwalających realizować jej podstawowe funkcjonalności), których zadaniem jest ułatwienie komunikacji, zdalnej pracy w grupie, tworzenia, przetwarzania i archiwizowania plików. Inaczej mówiąc, platforma zdalnego nauczania to 1 E-learning akademicki http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/97 a e-learning korporacyjny http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/98. 2 Na temat e-learningu polecam świetny Przewodnik po e-learningu (co prawda korporacyjnym) autorstwa Marka Hyli, wydany latem 2005 przez Oficynę Ekonomiczną w Krakowie. 3 Choć oczywiście moŝna korzystać z kursów do nauki samodzielnej (takich np., jak Edu-ROM, EuroPlus+). Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE 1
wirtualne środowisko pracy, umoŝliwiające dystrybucję i zarządzanie e-kursami oraz ich uŝytkownikami. Platform, które moŝna wykorzystywać na uniwersytecie jest wiele. Są platformy udostępniane komercyjnie, są teŝ platformy open source owe. Najlepszą, naszym zdaniem, niekomercyjną platformą jest moodle (www.moodle.org). Moodle ma nie tylko wiele przydatnych dla nauczyciela funkcjonalności i narzędzi, ale przede wszystkim dość intuicyjną nawigację. Co więcej, dobór narzędzi dla konkretnego kursu zaleŝy wyłącznie od potrzeb i widzimisie uŝytkowników. Jest to waŝne, poniewaŝ nie trzeba wykorzystywać wszystkich moŝliwości moodle a od razu, moŝna zacząć od kilku podstawowych, takich, które pomogą lepiej zorganizować kontakty ze studentami. B-learning B-learning (blended learning) 4 to inaczej nauczanie komplementarne (lub mieszane, hybrydowe) łączące jednocześnie realizowane zajęcia odbywające się w tradycyjnej klasie i w Internecie. Wykorzystuje zatem zalety e-learningu i nauczania tradycyjnego. Tym samym świetnie nadaje się do stosowania na tradycyjnym uniwersytecie. Z b-learningiem wcale jednak nie jest tak prosto. Bo cóŝ, to znaczy w praktyce, Ŝe zajęcia z jednego przedmiotu realizowane są pospołu na sali wykładowej i na platformie zdalnego nauczania? Nie chodzi przecieŝ o zwykłe uzupełnienie lub uatrakcyjnienie zajęć tradycyjnych materiałami do poczytania dostępnymi na dowolnej stronie www albo wykorzystaniem komputera w sali wykładowej (np. prezentacji PowerPointa, czy testów on-line udostępnianych w laboratorium komputerowym). Nie chodzi teŝ tylko o to, by konsultacje zamiast w gabinecie profesorskim, odbywały się w Internecie. Chodzi raczej przecieŝ o taki racjonalny rozdział aktywności studentów pomiędzy obie tradycyjną i zdalną formy kształcenia, który umoŝliwiałby optymalne osiągnięcie załoŝonych celów dydaktycznych. Więcej na temat b-learningu na uniwersytecie przeczytać moŝna na http://www.ementor.edu.pl/artykul.php?numer=13&id=238 w artykule pt. Jeśli blended learning na uniwersytecie, to jaki? Dyskusje o 12. mitów na temat e-learningu w wersji b Mit 1: E-learning, a nawet b-learning, jest tylko przemijającą modą, która niewiele zmieni w funkcjonowaniu tradycyjnego uniwersytetu. Organizacja i misja szkół wyŝszych sprawia, Ŝe wdraŝanie nowych technologii kształcenia nie ma większego sensu. Tutaj liczy się relacja mistrz uczeń, której nie trzeba, ba nawet, nie wolno zmieniać. Odpowiedź: Tego, jak waŝna jest osobowość profesora uniwersytetu nie da się przecenić. Dzięki Internetowi moŝna ją tylko dodatkowo zmaterializować i wzmocnić 4 http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/50. Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE 2
poprzez szybszy i wygodniejszy kontakt między mistrzem a studentami. Zainteresowanym polecamy artykuł autorstwa J.M. Mischke i A.K. Stanisławskiej pt. Mistrz, czyli kto? Kilka refleksji na temat uprawnień nauczycieli, organizacji procesów dydaktycznych na wyŝszych uczelniach oraz rewolucji, jaką przynosi nauczanie on-line. Mit 2: E-nauczanie moŝe być jedynie miłą atrakcją czy, aby nie zbyt kosztowną? dla nauczycieli, którzy lubią wykorzystywać komputer. Co prawda stosowanie elektronicznych środków przekazu moŝe być przydatne, ale z punktu widzenia nauczyciela stanowią one jedynie atrakcyjny dodatek do zasadniczych treści, które chce on przekazać swoim studentom, niczego specjalnego nie wnosząc. Odpowiedź: Nie musi tak być, szczególnie, jeśli studenci proszą swoich wykładowców o większy dostęp, a przede wszystkim dostęp on-line, do materiałów i pomocy dydaktycznych. Mit 3: Aby wykorzystywać moŝliwości e-nauczania, trzeba być informatykiem, a przynajmniej posiadać umiejętności komputerowe na bardzo wysokim poziomie. Odpowiedź: Nie jest to prawdą. Podstawowe technologie wspomagające procesy dydaktyczne nie są trudne w obsłudze, charakteryzują się dość sporą intuicyjnością, tak więc nie potrzeba posiadać specjalnych zdolności i wiedzy, by je wykorzystywać. Mit 4: Internet zawiera wiele interesujących źródeł wiedzy, ale korzystanie z nich nie jest równoznaczne ze zdobywaniem wiedzy. Odpowiedź: E-nauczanie nie sprowadza się do przeglądania z zasobów i bibliotek internetowych. To kontrolowany (przez nauczyciela i studenta) proces uczenia przy wykorzystaniu zasobów internetowych poprzez wykonywanie zadań i dyskusje online. Mit 5: E-nauczanie zapewnia nieograniczony dostęp do wiedzy za pośrednictwem Internetu przez 24 godziny 7 dni w tygodniu, a z tego wynika, Ŝe kaŝdy moŝe uczyć się, kiedy chce i jak chce, i nie musi się przestrzegać Ŝadnych zasad oraz reguł, jakimi obwarowany jest tradycyjny system kształcenia. Odpowiedź: E-nauczanie nie jest pozbawione reguł. Zajęcia on-line, a takŝe w formule kształcenia komplementarnego, odbywają się zawsze według z góry ustalonego harmonogramu. Ich zaletą jest wymuszana systematyczność i monitoring działań studenta. KaŜdy kurs musi mieć początek określony konkretną datą oraz koniec wyznaczony najczęściej jakąś formą sprawdzenia wiedzy studentów. Nauczyciel w harmonogramie zajęć z góry ustala teŝ terminy wykonania zadań, testów cząstkowych oraz konsultacji na forum lub czacie (lub audio- /wideokonferencji). Mit 6: E lub b-kurs da się przygotować w dwa dni i być z niego zadowolonym. Wystarczy załoŝyć konto na uniwersyteckiej platformie zdalnego nauczania. Odpowiedź: Nie wystarczy, choć oczywiście załoŝenie konta jest warunkiem sine qua non realizacji zajęć w Internecie Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE 3
Mit 7: Nie ma sensu, aby profesor uniwersytetu osobiście przygotowywał kurs, skoro moŝe kupić tzw. kursy z półki od wyspecjalizowanych firm szkoleniowych. Odpowiedź: MoŜe, a w niektórych wypadkach, nawet powinien korzystać z profesjonalnych produktów edukacyjnych, choć trzeba przyznać, Ŝe oferta polskiego rynku wciąŝ jest niezadowalająca w istotnych dla uniwersytetu obszarach nauki. Nie jest to tutaj jednak kluczową kwestią, najwaŝniejszy jest bowiem fakt, Ŝe zajęcia on-line w systemie b-learning mają za zadanie uzupełniać tradycyjny wykład lub laboratorium. Muszą więc być dostosowane zarówno poziomem wiedzy i problematyką, jak i terminologią, ba nawet, zainteresowaniami do konkretnego prowadzącego. Trzeba bowiem pamiętać, Ŝe zajęcia na uniwersytecie są realizowane wg programów autorskich, a nie standardowych. Tego waloru zaś kursy z półki po prostu posiadać nie mogą. Mit 8: Przygotowanie zajęć przez Internet to sprawa nieskomplikowana i nie trzeba nikomu zawracać tym głowy ani pytać o radę. Odpowiedź: Oczywiście, moŝna nie chcieć wsparcia ze strony specjalistów ds. e- learningu, ale czasem warto skorzystać z ich pomocy i umiejętności. Mit 9: Umieszczenie materiałów w Internecie spowoduje, Ŝe studenci nie przyjdą na zajęcia. Odpowiedź: Część studentów początkowo tak właśnie moŝe się zachować. Szybko jednak zauwaŝą się, Ŝe udostępnione na platformie zdalnego nauczania materiały pozbawione komentarza wykładowcy, nie na wiele im się zdadzą. Szczególnie, jeśli nie będą mu mogli zadać pytania. A przecieŝ wymagania, jakie stawia nauczyciel swoim studentom nie ograniczają się tylko do zapoznania się z treścią wykładu. Materiały to jedynie punkt wyjścia do rozwiązywania problemów, ich analizy i rozumienia, a wreszcie wyjaśnienia na gruncie prezentowanej teorii. Mit 10: Wprowadzenie do systemu edukacji wyŝszej e-nauczania grozi zaburzeniem kontaktów interpersonalnych między studentami, tak waŝnymi dla budowania środowiska akademickiego uczelni. Odpowiedź: E-nauczanie z pewnością te kontakty zmienia, ale nie pogarsza. Nie tylko przecieŝ daje studentom moŝliwość nauki w środowisku Internetu, w którym wyrośli, ale jest w stanie więzy między nimi umocnić poprzez budowanie na konkretnej uczelni własnej i niepowtarzalnej społeczności uczącej się. Co więcej, daje swobodniejszy dostęp do studiów równieŝ osobom, które do tej pory miały go utrudniony przede wszystkim niepełnosprawnym oraz pracującym. Mit 11: E-nauczanie musi być ex definitione masowe, a przeto jego skuteczność dydaktyczna jest duŝo mniejsza niŝ efektywność edukacji tradycyjnej. Jest to cena za szeroki, moŝliwy dzięki Internetowi, demokratyczny dostęp do wiedzy. Odpowiedź: Skuteczność dydaktyczna e-nauczania powinna być kaŝdorazowo mierzona, najlepiej w porównaniu z zajęciami tradycyjnymi. Na pewno jednak zaleŝy ona zarówno od trudności samego przedmiotu, zaangaŝowania nauczyciela i ochoty do nauki studentów. Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE 4
Mit 12: Umieszczanie autorskich materiałów w Internecie niesie ze sobą niebezpieczeństwo złamania praw autorskich wykładowcy. Odpowiedź: Materiały dydaktyczne wykorzystywane na zajęciach odbywających się na platformie zdalnego nauczania są dostępne wyłącznie dla określonych z imienia i nazwiska studentów po podaniu hasła. Ich prawa są zastrzeŝone, a informacja o tym podana do wiadomości uŝytkowników. Zwykle teŝ udostępnia się je jedynie w formie do wydruku bez moŝliwości kopiowania ani w całości, ani we fragmentach. Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE 5