EKSPERYMENT SOCJALIZMU W EUROPIE NA PRZYKŁADZIE PRL u 1
2
SOCJALIZM UTOPIJNY NURT BARDZIEJ ŚWIATOPOGLĄDOWY i POLITYCZNY NIŻ TEORETYCZNY Wspólne elementy myśli socjalistów utopijnych: 1. Przekonanie, iż ustrój wolnorynkowy jest pełen sprzeczności i dysharmonii 2. Idea SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ i pragnienie urzeczywistnienia dobra całego społeczeństwa 3. USPOŁECZNIENIE WŁASNOŚCI PRYWATNEJ na drodze pokojowej ewolucji 4. Niechęć do przymusu i organizacji państwowej 3
Karol Marks (1818-1883) Das Kapital + Fryderyk Engels (1820-1895) zaczęło się od Hegla Teza Antyteza Synteza Teza Antyteza.. dokonuje się ewolucja historii w procesie bez końca, w którym wszystko staje się coraz bardziej doskonałe pod wpływem zmian wywołanych przez konflikty. Proces ten jak i metoda badania DIALEKTYKA IDEALIZM DIALEKTYCZNY 4
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY Hegel zmiany w świecie idei Marks zmiany w świecie materii Czy proces historyczny ma logikę? Wg Marksa czynniki ekonomiczne są najważniejszym elementem wyjaśniającym zmienność struktury społeczeństwa 5
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY NADBUDOWA PRAWNA i POLITYCZNA Ekonomiczna struktura społ. SIŁY WYTWÓRCZE STOSUNKI PRODUKCJI SPOSBY PRODUKCJI 6
Eksperyment socjalizmu w krajach Bloku Wschodniego Socjalizm / komunizm jako: - próba zanegowania rynku jako regulatora procesów gospodarczych (rynek zastąpić miało państwo) - próba radykalnej zmiany stosunków społ., - próba zastosowania w praktyce postulatów sprawiedliwości społecznej i równości - próba modernizacji i skoku cywilizacyjnego 7
GŁÓWNE CECHY SYSTEMU MONOPARTYJNOŚĆ, TOTALITARYZM, DYKTATURA PROLETARIATU PRYMAT DOKTRYNY NAD ZDROWYM ROZSĄDKIEM I RACHUNKIEM EKONOMICZNYM 8
Sytuacja polityczno - gospodarcza świata po II ws Zimna wojna : - NATO 1949r. - Podział Niemiec na NRF i NRD 1949r. - Wojna w Korei 1950-1953r. - Układ Warszawski 1955r. Współpraca gospodarcza - RWPG 1949r. - EWWiS 1951r. Powstanie DWUBIEGUNOWEGO ŚWIATA: Zachód, Wschód + Trzeci Świat 9
Zmiany polityczne w Polsce Lipiec 1944r. PKWN Koniec 1944r. Rząd Tymczasowy Czerwiec 1945r. TRJN (premierem E. Osóbka-Morawski, wice S. Mikołajczyk) 30 VI 1946r. Referendum 3 x TAK 1947r. terror wobec PSL Ucieczka S. Mikołajczyka i w końcu 1948r. powstaje PZPR 10
11
12
13
Kolektywizacja polskiego rolnictwa W końcu 1944r. rozdział ziemi z Państwowego Funduszu Ziemi (chłopi dzierżawni i robotnicy rolni) 1948r. Pod naciskiem ZSRR rozpoczyna się kolektywizacja Spółdzielnie rolnicze do 1955r. powstało 9 tys. spółdzielni (9% pow. gruntów) PGR y od 1949r. do 1955r. powstało 6 tys. (12% pow. gruntów) Od 1950r. parcelacja gruntów należących do Kościoła i upaństwowienie lasów (85% pow.) Dostawy obowiązkowe, ceny narzucone przez państwo, ograniczenie kredytów GOSP. INDYWIDUALNE 80% użytków (!!!) 14
Nacjonalizacja przemysłu (Ustawa o nacjonalizacji z 1946 r.) I kategoria: bez żadnego odszkodowania przechodziły przedsiębiorstwa przemysłowe, górnicze, handlowe, ubezpieczeniowe, bankowe należące do Rzeszy i Wolnego Miasta Gdańska II kategoria: przedsiębiorstwa polskie zatrudniające ponad 50 pracowników na jedną zmianę za odszkodowaniem 15
Upaństwowienie handlu 1946r. 80% udziału kupców prywatnych 1947r. Hilary Minc postuluje ograniczenie roli kupiectwa prywatnego, regulację cen i zysków Bitwa o handel : - koncesjonowanie handlu, kontrola cen, aresztowania kupców i umieszczanie ich w obozach pracy (24 tys. osób!) - W latach 1947-49 zlikwidowano 66% hurtowni i ponad 40% placówek detalicznych - Finał: sektor uspołeczniony przejął 100% obrotów hurtowych i ponad 40% detalicznych, a potem 80% 16
Człowiek socjalizmu Sowietyzacja kultury SOCREALIZM Koncepcja HOMO SOVIETICUS Dobór kadr Kariera w PZPR i poza nią 17
"GŁÓWNE CECHY SYS. POLITYCZNO - GOSPODARCZYCH WSCHODU i ZACHODU" GŁÓWNE CECHY ZACHÓD WSCHÓD UST RÓJ demokracja rządy autorytarne DOMINUJĄCA FORMA WŁASNOŚCI ŚR. PROD. prywatna państwowa GŁÓWNY REGULATOR PROCESÓW GOSP. rynek państwo CENY UST ALA rynek państwo SWOBODA GOSPODAROWANIA tak hierarchiczna struktura zarządzania STRUKTURA GOSPODARKI zrównoważona przewaga działu A nad działem B ALOKACJA ZASOBÓW rynek państwo 18
Hierarchiczna struktura zarządzania CUP Zjednoczenia branżowe Pojedyncze przedsiębiorstwa Nieoficjalna formuła układania planu: Mini-Max 19
Kosztowa formuła ustalania cen CENA = koszty produkcji + narzut (zysk) CENA = KP (100 zł) + 20% kosztów prod. (100 x 20%) = 120 zł 20
Cechy systemu Materiałochłonność Energochłonność Pracochłonność etc. Chroniczny brak towarów konsumpcyjnych 21
Plan trzyletni 1947-1949 POG Przebudowa struktury gosp. kraju (INDUSTRIALIZACJA) Wyrównanie szkód wojennych Scalenie Ziem Odzyskanych z krajem Rozszerzenie udziału kraju w gospodarce światowej Rolę akceleratora zmian pełnić miał handel zagraniczny (!!!) 22
Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą Umowa reparacyjna z ZSRR i umowa handlowa Handel zagraniczny z krajami socjalistycznymi Inicjatywa marszałka Józefa Broz Tito i premiera Georgija Dymitrowa (1947 1948) Współpraca gospodarcza polsko czechosłowacka. Konwencja z 4 VII 1947r. Handel zagraniczny z krajami Zachodu Polska w ONZ, FAO, MFW, MBOR 23
Dynamika handlu zagranicznego Polski w latach 1945 1949 (w cenach stałych). Rok 1938 = 100 Rok Obroty Import Eksport 1945 8,8 9,1 8,4 1946 34,1 34,3 33,8 1947 76,3 95,7 55,0 1948 118,7 136,3 99,5 1949 148,3 180,8 114,8 24
Procentowy udział krajów kapitalistycznych w całości obrotów polskiego handlu zagranicznego w latach 1945 1949 Rok Eksport Import Obroty 1945 5,6 9,4 7,4 1946 40,1 21,8 30,3 1947 55,7 65,5 61,2 1948 55,8 52,5 54,2 1949 54,6 57,4 56,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie Compendium statystycznego polskiego handlu zagranicznego 1928 1938, 1945 1960, Warszawa 1961, s. 284, 285. 25
Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski 1938, 1945 1949 Działy Import Eksport 1938 1945-1949 1938 1945 1949 Ogółem 100 100 100 100 Maszyny i urządzenia 21,7 20,02 1,2 1,3 Paliwa, surowce i materiały 59,4 59,9 59,7 70,1 Towary rolno spożywcze 11,3 15,7 35,0 15,8 Towary konsumpcyjne pochodzenia przemysłowego 7,6 4,2 4,1 12,8 26
Realizacja POG Wzrost produkcji przemysłowej 174% (1938r. = 100) Wzrost produkcji rolnej 12% (1938r. + 100) Płace realne między 1946-1949r. wzrost o 60% Likwidacja bezrobocia Zmiana struktury gosp. (przemysł 30 40%, rolnictwo bz, handel 20 10%) Spadek statusu inteligencji (w 1950r. 95% dyrektorów rekrutowało się z PZPR; w tym z wykształceniem wyższym z 84% 32% 27
Epoki PRL u Ukonstytuowanie się systemu do 1956 r. Epoka Władysława Gomułki 1956-1970 Epoka Edwarda Gierka 1970-1980 Epoka Wojciecha Jaruzelskiego 1980-1989 28