Magdalena Tędziagolska W jaki sposób szkoła mówi, że warto się uczyć? - analiza wymagań Promowana jest wartość edukacji oraz Wykorzystywane są informacje o losach absolwentów STRESZCZENIE Odpowiedzi na pytanie postawione w tytule analizy dostarczają dane z ewaluacji zewnętrznej dotyczące: à Charakteru prowadzonych przez szkołę działań informacyjnych i promujących wartość edukacji à Informowaniu o celowości prowadzonych w szkole działań à Wykorzystywaniu informacji o losach absolwentów w procesie edukacyjnym à Wizerunku szkoły w środowisku jako instytucji dbającej o jakość uczenia się W szkołach jest doceniana i promowana aktywność uczniów związana z dobrymi wynikami w nauce natomiast działalność społeczna nie jest powszechnie postrzegana w kategoriach ważnych osiągnięć. To sprawia, że nauczyciele kładą nacisk przede wszystkim na osiąganie przez uczniów wysokich wyników, mniej natomiast skupiają się na rozwijaniu ich zainteresowań, kształceniu postaw obywatelskich. Podstawową formą upowszechniania informacji o działaniach szkoły jest prowadzenie strony internetowej oraz obecność w lokalnych mediach. Szkoły wydają się być stosunkowo mało aktywne w zakresie uczestnictwa w lokalnych imprezach. Szkoły praktycznie nie wykorzystują mediów społecznościowych do promocji i budowania relacji z otoczeniem. Niezależnie od typu szkoły nauczyciele najskuteczniej komunikują cele jakie stawia sobie cała instytucja. Natomiast niespełna połowa rodziców deklaruje, że nauczyciele mówią im o celach (zarówno edukacyjnych, jak i wychowawczych) prowadzonych przez nich lekcji. Chociaż działania edukacyjne skierowane do osób dorosłych są podejmowane przez mniejszą liczbę szkół ponadpodstawowych niż podstawowych, są one zdecydowanie bardziej rozpoznawalne przez rodziców uczniów wyższych etapów kształcenia, co może świadczyć o większej ich skuteczności i adekwatności do potrzeb adresatów. Nauczyciele wykorzystują informacje o losach absolwentów przede wszystkim w charakterze dobrych praktyk, poprzez które promują wartość uczenia się i motywują swoich uczniów do nauki. Zdecydowana większość badanych szkół jest postrzegana w środowisku (przez partnerów, rodziców) jako instytucje otwarte na współpracę i dbające o jakość uczenia się. Jednak jakość uczenia się jest rozumiana przede wszystkim jako osiąganie wysokich wyników, dobre wyposażenie szkoły i organizacja zajęć dodatkowych. Znacznie rzadziej wskazywane były aspekty indywidualnego podejścia do ucznia różnorodność metod nauczania czy dostosowanie programu do potrzeb dzieci. W żadnej z badanych grup nie wskazano takich aspektów jak charakter relacji nauczyciel uczeń, stosowanie ewaluacji czy udzielanie informacji zwrotnej 1
Promowanie wartości edukacji to ważne wyzwanie, które stoi przed współczesną szkołą. Rolą szkoły powinno być przekonywanie nie tylko uczniów, ale też rodziców oraz szeroko rozumianego otoczenia zewnętrznego, czy wreszcie samej siebie że najważniejszym celem uczenia się nie jest zdobycie dobrego stopnia, ale że nauka to o wiele więcej klucz do poznania i zrozumienia świata, a zdobywanie wiedzy i umiejętności może być nie tylko ciekawe ale też sprawiać radość. I co nie mniej ważne, że warto uczyć się przez całe życie. Przedstawiona tutaj analiza dwóch wymagań ma na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy a jeśli tak, to w jaki sposób w badanych szkołach upowszechniana jest wartość edukacji. Dane zebrane w trakcie badań (ewaluacji zewnętrznych) przeprowadzonych w szkołach dostarczają informacji o rodzajach działań szkoły, ich odbiorze przez środowisko zewnętrzne, a także o tym w jaki sposób szkoła współpracuje z absolwentami. Można na ich podstawie opisać dwa aspekty roli szkoły w zakresie upowszechniania idei uczenia się: jako instytucji zaszczepiającej ideę uczenia się przez całe życie w środowisku lokalnym oraz jako instytucji, która czerpiąc z zasobów zewnętrznych (absolwentów) promuje wartość uczenia się wśród uczniów. W analizie opieram się na rozumieniu pojęcia promowanie wartości edukacji zaprezentowanym przez Joannę Kołodziejczyk i Iwonę Starypan w tekście Cenniejsza niż złoto. Rzecz o promowaniu wartości edukacji 1. Promowanie wartości edukacji to propagowanie: à wszechstronnego i dostosowanego do potrzeb, możliwości, cech indywidualnych rozwoju młodego człowieka przez dobór treści i form kształcenia w taki sposób, by stymulować automotywację do uczenia się, à budowy społeczeństwa demokratycznego, obywatelskiego poprzez takie zorganizowanie procesu edukacji, w którym uczniowie doświadczają tego, czym są demokracja, partycypacja, podejmowanie decyzji i odpowiedzialność za siebie i innych, à rozwijania kompetencji, które i w szkole, i po jej ukończeniu umożliwią/ułatwią/ uprzyjemnią życie z samym sobą i w społeczeństwie. Promowanie wartości edukacji to nie promocja oferty szkoły. 2 Analiza obejmuje dane zebrane podczas ewaluacji zewnętrznych przeprowadzonych w szkołach podstawowych (227 szkół), gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych 274 szkoły) w okresie od 1 września 2011 roku do 30 czerwca 2012 dla wymagań Promowana jest wartość edukacji i Wykorzystywane są informacje o losach absolwentów. Wyniki analizy zostały przedstawione w podziale na wymagania, charakterystyki oraz kryteria ewaluacji. Do celów analizy z powyższych dwóch wymagań wybrałam następujące aspekty: Poziom Charakterystyka Kryterium Ewaluacji 1 Cenniejsza niż złoto. Rzecz o promowaniu wartości edukacji, Kołodziejczyk, J., Starypan, I., w: Jakość edukacji. Różnorodne perspektywy pod red. G. Mazurkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012. 2 Ibidem, s.91-92. 2
spełniani a wymagan ia D B Poziom spełniani a wymagan ia D Promowana jest wartość edukacji Szkoła lub placówka prezentuje i upowszechnia informacje o ofercie edukacyjnej oraz podejmowanych działaniach i osiągnięciach. Szkoła lub placówka informuje środowisko o celowości i skuteczności podejmowanych przez nią działań. Szkoła lub placówka promuje w środowisku potrzebę uczenia się. Szkoła lub placówka jest pozytywnie postrzegana w środowisku. Szkoła prowadzi działania informacyjne dotyczące oferty edukacyjnej, działań szkoły i jej osiągnięć. Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska znają osiągnięcia szkoły i jej uczniów. Szkoła informuje o celowości i skuteczności swoich działań Szkoła prowadzi działania w lokalnej społeczności promujące wartość uczenia się przez całe życie Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska postrzegają szkołę jako dbającą o jakość uczenia się. Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska postrzegają szkołę jako dbającą o relacje z lokalnym środowiskiem Wykorzystywane są informacje o losach absolwentów Charakterystyka Kryterium Ewaluacji Szkoła lub placówka wykorzystuje informacje o losach absolwentów do doskonalenia efektów nauczania i wychowania i w różnych formach współpracuje ze swoimi absolwentami. Szkoła wykorzystuje informacje o losach absolwentów w procesie nauczania i wychowania. Szkoła współpracuje z absolwentami. 3
Promowana jest wartość edukacji Szkoła lub placówka prezentuje i upowszechnia informacje o ofercie edukacyjnej oraz podejmowanych działaniach i osiągnięciach Kryterium: Szkoła prowadzi działania informacyjne dotyczące oferty edukacyjnej, działań szkoły i jej osiągnięć Dyrektorzy zapytani o to jakiego rodzaju informacje były ostatnio upowszechnione przez szkołę w lokalnym środowisku wskazywali najczęściej na informacje o sukcesach osiąganych przez uczniów, tj. uzyskanie stypendiów czy wygrane w różnego rodzaju konkursach. Mniej więcej w połowie szkół relacjonowane były szkolne wydarzenia, w co 4 szkole realizacja projektów edukacyjnych (np. Comenius). Szkoły prezentowały również swoją ofertę edukacyjną, w tym przede wszystkim ofertę zajęć pozalekcyjnych. Warto zwrócić uwagę na niski odsetek odpowiedzi wskazujący na informowanie o działalności szkolnych klubów (tj. klub wolontariusza) czy harcerstwa. Wyniki badania mogą świadczyć o tym, że w szkołach jest doceniana i promowana aktywność uczniów zdolnych (sukcesy w konkursach, olimpiadach, stypendia), natomiast działania społeczne (do których dostęp jest bardziej egalitarny) nie są postrzegane w kategoriach sukcesu. Zaledwie kilka procent szkół deklaruje, że upubliczniło koncepcję pracy szkoły. Taki wynik może być konsekwencją treści pytania (pytano o informacje upowszechnione w ostatnim czasie), ale może też oznaczać że szkoły nie przywiązują wagi do komunikowania odbiorcom zewnętrznym, że procesy edukacyjne realizowane są zgodnie z pewną strategią (a być może sama szkoła takiej strategii po prostu nie posiada...). Zweryfikowanie tych hipotez wymagałoby zebrania dodatkowych danych podczas wywiadów z nauczycielami i dyrektorami. Zestawienie informacji dotyczących osiągnięć i działań edukacyjnych szkoły promowanych przez nią w lokalnym środowisku pokazano na poniższym wykresie. 4
Jaką informację o ofercie, działaniach lub osiągnięciach uczniów upowszechniła ostatnio szkoła w lokalnym środowisku? Proszę podać przykłady. sukcesy uczniów w konkursach, zdobyciu stypendiów inf i relacje z imprez i wydarzeń szkolnych oferta edukacyjna, w tym zajęcia pozalekcyjne realizacja projektów, programów (np. Comenius, unijnych) kwesge organizacyjne szkoły/bieżące sprawy skzolne wyniki egzaminów, klasyfikacji (efekty pracy) organizacja konkursów i turniejów inf o drzwiach otwartych udział uczniów w iprezach i uroczusościach lokalnych koncepcja pracy szkoły, plan pracy szkoły działalność UKS, ZHP i innych szkolnych klubów itp. współpraca z szkołami z zagranicy/wymiana baza dydaktyczna 34% 21% 27% 24% 23% 26% 12% 10% 19% 14% 7% 18% 9% 18% 13% 7% 13% 2% 7% 3% 9% 2% 4% 6% 5% 7% 3% 6% 4% 1% 1% 5% 0% 51% 56% 42% 49% 53% 65% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% szkoła ponadgimnazjalna, n=100 gimnazjum, n=100 szkoła podstawowa, n=100 Wykres 1 Odpowiedzi na pytanie otwarte Jaką informację o ofercie, działaniach lub osiągnięciach uczniów upowszechniła ostatnio szkoła w lokalnym środowisku? w ankiecie dla dyrektora. Prowadzone w szkołach analizy danych zastanych pozwoliły zidentyfikować różnego rodzaju kanały/metody przekazywania informacji o ich ofercie i osiągnięciach. Znalazły się wśród nich zarówno takie formy komunikacji, których adresatem jest społeczność szkolna, jak i te kierowane do rodziców, społeczności lokalnej czy innych zewnętrznych odbiorców. Wydawanie szkolnej gazetki, prowadzenie szkolnego radia czy gazetka ścienna to źródła informacji o tym co dzieje się w szkole, których odbiorcami są przede wszystkim uczniowie (w przypadku gazetki ściennej w młodszych klasach szkół podstawowych adresatami mogą być też rodzice odbierający swoje dzieci ze szkoły). Działania informacyjne prowadzone są również podczas szkolnych imprez. 5
Przyjrzyjmy się temu co robi szkoła, aby upowszechniać informacje o swoich edukacyjnych działaniach poza jej murami szkoły. Podstawową formą jest prowadzenie strony internetowej. Około 2/3 szkół jest obecnych w lokalnych mediach. W połowie badanych szkół podstawowych i gimnazjów oferta szkoły jest przedstawiana na spotkaniach z rodzicami i/lub organem prowadzącym. W szkołach ponadgimnazjalnych odchodzi się od takich spotkań na rzecz dni otwartych szkoły. O materiały promocyjne bardziej dbają szkoły ponadpodstawowe - ponad połowa gimnazjów i zdecydowana większość szkół ponadgimnazjalnych ma przygotowane różnego rodzaju ulotki, broszury czy prezentacje multimedialne dotyczące szkoły (dla porównania ma je 40% badanych szkół podstawowych). Szkoły wydają się być stosunkowo mało aktywne w zakresie uczestnictwa w lokalnych imprezach - średnio co 10 szkoła prezentuje tam swoje działania. Portale społecznościowe jako forma komunikacji z otoczeniem zewnętrznym nie są wykorzystywane przez szkoły - w wylosowanej do analizy próbie pojawiły się w 3 szkołach. W jaki sposób szkoła informuje o swojej ofercie i działaniach? strona internetowa szkoły lokalne media ulotki, broszury, plakaty, prezentacje mulgmedialne bezp. spotkania z rodzicami/organem prowadzącym podczas dnia otwartego szkoły/targów edukacyjnych inne strony internetowe na lokalnych tablicach ogłoszeń podczas wydarzeń i imprez lokalnych ogłoszenia w kościele 29% 13% 26% 25% 18% 21% 11% 15% 5% 7% 10% 8% 7% 5% 3% 68% 66% 69% 40% 56% 48% 50% 58% 80% 80% 92% 95% na portalach społecznościowych 2% 1% dziennik elektroniczny 2% 2% szkoła podstawowa, n=100 gimnazjum, n=100 szkoła ponadgimnazjalna, n=100 Wykres 2 Wyniki analizy dokumentów dla pytania W jaki sposób szkoła informuje o swojej ofercie i działaniach? 6
Kryterium: Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska znają osiągnięcia szkoły i jej uczniów Jaka jest skuteczność opisanych powyżej działań szkoły? Rodzice zapytani o to jakie informacje o osiągnięciach uczniów i nauczycieli docierają do nich, spośród zaproponowanych odpowiedzi najczęściej wybierali te dotyczące sukcesów uczniów w konkursach i zawodach. Zdecydowanie rzadziej byli informowani o działaniach i sukcesach nauczycieli tj. przyznane im wyróżnienia, otrzymanie przez szkołę grantu, zrealizowanie projektu edukacyjnego czy udział w ważnych wydarzeniach/uroczystościach. Nie ma znaczących różnic w odpowiedziach rodziców uczniów z różnych etapów edukacyjnych. Czy szkoła informowała rodziców o osiągnięciach swoich uczniów i nauczycieli odniesionych w tym lub poprzednim roku szkolnym? zrealizowanie przez szkołę projektu lub udział w akcji społecznej przyznanie uczniom szkoły stypendiów naukowych 38% 37% 30% 27% otrzymanie przez szkołę dotacji/grantu 19% 23% nagrody i wyróżnienia przyznawane nauczycielom i innym pracownikom szkoły udział przedstawicieli szkoły w ważnych wydarzeniach i uroczystościach sukcesy uczniów w zawodach/imprezach sportowych 17% 22% 34% 35% 58% 71% sukcesy uczniów w konkursach 64% 78% sukcesy uczniów na olimpiadach przedmiotowych 52% 55% inne 4% 3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna, n=28376 szkoła podstawowa, n=12176 Wykres 3 Rozkład odpowiedzi w ankiecie dla rodziców na pytanie: Czy szkoła informowała rodziców o osiągnięciach swoich uczniów i nauczycieli odniesionych w tym lub poprzednim roku szkolnym? Proszę wskazać te, o których Pan(i) słyszał(a). Większość rodziców jest zadowolona z zakresu informacji o osiągnięciach szkoły, które do nich docierają. Najbardziej pozytywnie wypowiadają się rodzice gimnazjalistów. W przypadku szkół podstawowych zdecydowana większość nie ma zastrzeżeń, jednak co 10 rodzic ocenił negatywnie upowszechnianie informacji o działaniach szkoły. Najmniej usatysfakcjonowani zakresem otrzymywanych informacji są rodzice uczniów szkół ponadgimnazjalnych - co 5 rodzic uznał je za niewystarczające. 7
Jak ocenia Pan(i) informacje na temat osiągnięć szkoły? szkoła ponadgimnazjalna, n=100 74% 8% 19% gimnazjum, n=100 szkoła podstawowa, n=100 90% 85% 8% 2% 4% 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Dobrze/są wystarczające Średnio/przeciętne Źle/ są niewystarczające Wykres 4 Rozkład odpowiedzi na pytanie otwarte: Jak ocenia Pan(i) informacje na temat osiągnięć szkoły? w ankiecie dla rodziców. Natomiast zakres informacji docierającej do partnerów wyraźnie różnicuje typ szkoły. Partnerzy szkół podstawowych czują się lepiej poinformowani o ich działaniach niż podmioty współpracujące ze szkołami ponadpodstawowymi. Szkoły podstawowe skutecznie promują w lokalnym środowisku sukcesy uczniów w zawodach sportowych tak wynika z danych uzyskanych podczas zdecydowanej większości przeprowadzonych tam wywiadów grupowych, partnerzy deklarowali, że dotarły do nich tego typu informacje. W trakcie 2/3 wywiadów wskazano na wyniki olimpiad przedmiotowych, na podobnej liczbie wywiadów na nagrody przyznawane nauczycielom. Warto również zwrócić uwagę, że podczas połowy wywiadów rozmówcy deklarowali, że wiedzą o jeszcze innych działaniach prowadzonych przez szkołę. Niestety nie dysponujemy danymi pozwalającymi stwierdzić o jakiego rodzaju działania chodzi. Informacja o działaniach i sukcesach szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych dociera do partnerów jedynie części szkół. Uczestnicy 37% wywiadów deklarowali, że dowiadują się o sportowych osiągnięciach uczniów; podczas 1/3 wywiadów wskazano również osiągnięcia olimpijczyków. 8
Czy szkoła informowała o osiągnięciach swoich uczniów i nauczycieli odniesionych w tym lub poprzednim roku szkolnym? przyznanie uczniom szkoły stypendiów naukowych nagrody i wyróżnienia przyznawane nauczycielom i innym pracownikom szkoły sukcesy uczniów w zawodach/imprezach sportowych sukcesy uczniów na olimpiadach przedmiotowych 24% 38,9% 30% 37% 32% 63,2% 64,7% 88,4% inne 21% 47,5% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna, n=458 szkoła podstawowa, n=337 Wykres 5 Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy szkoła informowała o osiągnięciach swoich uczniów i nauczycieli odniesionych w tym lub poprzednim roku szkolnym? Proszę wymienić te, o których Państwo słyszeli. W wywiadzie grupowym z partnerami i samorządem. Podczas zdecydowanej większości wywiadów grupowych partnerzy uznali, że uzyskują wystarczające informacje o osiągnięciach szkoły. Warto jednak zauważyć, że w przypadku partnerów szkół ponadpodstawowych pojawiły się również skrajnie negatywne oceny (co 10 wywiad). Czy uzyskują Państwo pełną informację na temat osiągnięć szkoły? N=227 Szkoła ponadgimnazjalna, n=60 Gimnazjum, n=33 Szkoła podstawowa, n=134 90% 91% 99% 10% 9% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie wystarczające Raczej niewystarczające Raczej wystarczające Zdecydowanie nie wystarczające Wykres 6 Rozkład odpowiedzi na pytanie w wywiadzie grupowym z partnerami i samorządem: Czy uzyskują Państwo pełną informację na temat osiągnięć szkoły?. Chociaż adresaci informacji o działaniach i osiągnięciach szkoły są w zdecydowanej większości zadowoleni z zakresu i treści przekazywanych im komunikatów, niepokoi wąskie rozumienie pojęcia osiągnięcia. 9
Charakterystyka: Szkoła lub placówka informuje środowisko o celowości i skuteczności podejmowanych przez nią działań Kryterium: Szkoła informuje o celowości i skuteczności swoich działań Istotną kwestią w kontekście promowania wartości edukacji jest dostarczanie ludziom informacji o celach podejmowanych działań edukacyjnych. Trudno dostrzec korzyść z tej czy innej aktywności jeśli nie znamy jej celu. Nauczyciele w ankietach deklarują, że informują rodziców o celach działań podejmowanych przez szkołę jak również celach działań realizowanych w trakcie lekcji. Na ile przekazywane przez nich komunikaty trafiają do adresatów można natomiast wnioskować z odpowiedzi rodziców. Niezależnie od typu szkoły nauczyciele najskuteczniej komunikują cele jakie stawia sobie instytucja - większość rodziców odpowiedziała twierdząco na pytanie o to czy taką informację uzyskują. Natomiast niespełna połowa rodziców ma poczucie, że nauczyciele mówią im o celach (zarówno edukacyjnych, jak i wychowawczych) prowadzonych przez nich lekcji. Informacja o celowości działań w szkole - szkoły podstawowe jakie cele chce realizować szkoła 67% 83% jaki jest cel wychowawczy działań, które nauczyciel/pan(i) realizuje jaki jest cel edukacyjny działań, które nauczyciel/pan(i) realizuje 44% 49% 92% 92% rodzice (n=12176) - Czy są Państwo informowani nauczyciele (n=6330)- Czy informują Państwo 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 7 Na wykresie pokazano odpowiedzi twierdzące ("tak") na pytanie skierowane do nauczycieli (ankieta): Czy Pan(i) mówi rodzicom... oraz na pytanie skierowane do rodziców (ankieta): Prosimy o zaznaczenie, czy są Państwo informowani:... 10
Informacja o celowości działań w szkole - gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna jakie cele chce realizować szkoła jaki jest cel wychowawczy działań, które nauczyciel/pan(i) realizuje jaki jest cel edukacyjny działań, które nauczyciel/pan(i) realizuje 44% 46% 61% 78% 86% 87% rodzice (n=28376) - Czy są Państwo informowani nauczyciele (n=12931)- Czy informują Państwo 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wykres 8 Na wykresie pokazano odpowiedzi twierdzące ("tak") na pytanie skierowane do nauczycieli (ankieta): Czy Pan(i) mówi rodzicom... oraz na pytanie skierowane do rodziców (ankieta): Prosimy o zaznaczenie, czy są Państwo informowani:... Przekaz dotyczący celowości działań prowadzonych przez szkołę wydaje się z kolei skutecznie trafiać do jej partnerów. Podczas większości wywiadów uczestnicy deklarowali otrzymywanie informacji o celach czy sensie wychowawczym i edukacyjnym prowadzonych przez instytucję działań. Czy pracownicy szkoły informują samorząd o tym: jakie działania szkoły sprawdzają się ze względu na ich wartość wychowawczą jakie działania szkoły sprawdzają się ze względu na ich wartość edukacyjną jakie cele chce realizować szkoła jaki jest sens wychowawczy działań, które realizują jaki jest sens edukacyjny działań, które realizują 76% 78% 77% 77% 88% 82% 83% 78% 86% 79% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna, n=458 szkoła podstawowa, n=337 Wykres 9 Na wykresie pokazano odpowiedzi twierdzące ("tak") na pytania skierowane do partnerów szkoły i samorządu (wywiad grupowy): Czy pracownicy szkoły informują samorząd o tym:. 11
Szkoła lub placówka promuje w środowisku potrzebę uczenia się Kryterium: Szkoła prowadzi działania w lokalnej społeczności promujące wartość uczenia się przez całe życie Kluczową kwestią w wymaganiu "Promowana jest wartość edukacji" jest prowadzenie przez szkoły działań mających na celu popularyzację w środowisku uczenia się przez całe życie. Informacji na ten temat dostarcza analiza odpowiedzi dyrektorów na pytanie o działania edukacyjne dla dorosłych prowadzone przez szkołę. Na wstępie warto zauważyć, że zdecydowanie bardziej aktywne na tym polu przynajmniej w deklaracjach dyrektorów - są szkoły podstawowe: nie tylko więcej podejmuje tutaj konkretne aktywności, ale również większy odsetek szkół (niż w przypadku pozostałych etapów edukacyjnych) podejmuje więcej niż jeden rodzaj działania. Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? działania informacyjne akcje społeczne konsultacje, debaty angażujące członków lokalnej społeczności spotkania z ciekawymi ludźmi konkursy projekty edukacyjne szkolenia, kursy, warsztaty inne 30% 27% 17% 34% 19% 42% 8% 18% 14% 24% 27% 16% 41% 64% 62% 73% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna, n=457 szkoła podstawowa, n=317 Wykres 10 Rozkład odpowiedzi na pytanie Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? w wywiadzie z dyrektorem. Odpowiedzi partnerów szkoły udzielane w trakcie wywiadów grupowych potwierdzają powyższe wyniki. Natomiast odpowiedzi rodziców (uczniów z każdego etapu kształcenia) 12
wydają się wskazywać na zbyt małą promocję większości działań kierowanych do osób dorosłych przez szkoły podstawowe. Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? działania informacyjne 27% 73% akcje społeczne 28% 64% konsultacje, debaty angażujące członków lokalnej społeczności 11% 34% spotkania z ciekawymi ludźmi konkursy 18% 18% 23% 42% dyrektor rodzice projekty edukacyjne 13% 24% szkolenia, kursy, warsztaty 17% 62% inne 7% 41% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Wykres 11 Odpowiedź na pytanie Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? porównanie odpowiedzi dyrektorów (n=317) i rodziców (n=12176) w szkołach podstawowych. Chociaż działania skierowane do osób dorosłych są podejmowane przez mniejszą liczbę szkół ponadpodstawowych niż podstawowych, są one zdecydowanie bardziej rozpoznawalne przez rodziców uczniów wyższych etapów kształcenia. 13
Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? działania informacyjne 30% 31% akcje społeczne konsultacje, debaty angażujące członków lokalnej społeczności spotkania z ciekawymi ludźmi konkursy 8% 12% 27% 23% 17% 19% 18% 18% dyrektor rodzice projekty edukacyjne 14% 18% szkolenia, kursy, warsztaty 20% 27% inne - jakie? 7% 16% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Wykres 12 Odpowiedź na pytanie Jakie działania edukacyjne dla dorosłych (lokalnego środowiska) prowadziła szkoła w tym lub poprzednim roku szkolnym? porównanie odpowiedzi dyrektorów (n=457) i rodziców (n=28376) w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Szkoła lub placówka jest pozytywnie postrzegana w środowisku Kryterium: Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska postrzegają szkołę jako dbającą o jakość uczenia się Wizerunek badanych szkół w oczach ich partnerów jest zdecydowanie pozytywny: w trakcie prawie wszystkich wywiadów grupowych uznano, że szkoła dba o jakość uczenia się. 14
Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? N=237 Szkoła ponadgimnazjalna, n=62 87% 11% 2% Gimnazjum, n=36 89% 11% Szkoła podstawowa, n=139 88% 1% 11% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Brak danych Wykres 13 Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się?: w wywiadzie grupowym z samorządem. Nieco gorzej wypadają szkoły widziane oczami rodziców, ale wciąż zdecydowana większość postrzega szkołę jako instytucję, której zależy na jakości uczenia się. Na każdym z etapów kształcenia, nieco ponad 1/10 rodziców ma negatywny obraz szkoły. Czy Pana(i) zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? N=18362 Szkoła ponadgimnazjalna 28% 58% 11% 3% Gimnazjum 21% 65% 11% 3% Szkoła podstawowa 25% 62% 10% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie Wykres 14 Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy Pana(i) zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? w ankiecie dla rodziców. Pytani o sposób w jaki szkoła dba o jakość kształcenia rodzice najczęściej wskazywali na: Dobre wyposażenie szkoły (pracownie, sala gimnastyczna) Organizowanie zajęć dodatkowych/kół zainteresowań Warto zauważyć, że kwestie związane z indywidualnym podejściem do ucznia (tj. różnorodność metod nauczania, dostosowanie programu do potrzeb dzieci) były wskazywane przez rodziców stosunkowo rzadko (odpowiednio: 16% i 11%; por. wykres poniżej). Ponadto w żadnej z badanych grup nie wskazano takich aspektów jakości uczenia się jak charakter relacji nauczyciel uczeń, 15
stosowanie ewaluacji czy udzielanie informacji zwrotnej; tymczasem, jak dowiodły badania prof. Johna Hattie kwestie te stanowią kluczowe determinanty zwiększające skuteczność uczenia się 3. Odpowiedzi rodziców wskazują na działania podejmowane przez szkoły, ale dostarczają też informacji o tym co dla rodziców znaczy jakość uczenia się (np. dobra szkoła to szkoła, w której jest sala gimnastyczna, a nie stała współpraca z rodzicami). Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? Co szkoła robi w tym zakresie? N= 149 wyposażenie szkoły 46 zajęcia dodatkowe, koła zainteresowań organizowanie i zachęcanie do uczestnictwa w konkursach, zawodach indywidualne zajecia z dziećmi z problemami 29 29 43 realizacja projektów edukacyjnych dobra kadra, podnoszenie kwalifikacji nauczycieli 24 26 stały kontakt z rodzicami, współpraca z pedagogiem 19 stosowanie różnorodnych metod nauczania organizacja wycieczek przeprowadzanie testów, sprawdzianów dostawowanie programu do potrzeb dzieci wymagający nauczyciele 16 15 13 11 10 współpraca z uczelniami wyższymi i inst nauk. organizowanie ciekawych spotkań 5 6 małoliczne klasy 3 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Wykres 15 Odpowiedzi na pytanie otwarte w wywiadzie grupowym z rodzicami: Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? Co szkoła robi w tym zakresie? N= 149 Na wykresie przedstawiono odpowiedzi zbiorcze z wywiadów dla szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. 3 Por. J. Hattie, Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta- Analyses Relating to Achievement, Routledge 2008. 16
Partnerzy szkół uczestniczący w wywiadach grupowych jakość uczenia się przekładają przede wszystkim na wyniki egzaminów i oceny (pojawiły się w ponad połowie wywiadów) oraz udział uczniów w konkursach i zawodach (w ok. 40% wywiadów). Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? Co o tym świadczy? N=300 wyniki egzaminów i oceny udział w konkursach przedmiotowych, zawodach koła zainteresować i in.działania pozalekcyjne podnoszenie kwalifikacji nauczycieli dobre wyposażenie szkoły pomoc uczniom z trudnościami realizacja pojektów unijnych i innych młodzież dostaje się do wybranych szkół dostosowanie programu do potrzeb młodzież radzi sobie w wyższej szkole stosowanie różnych metod pracy, wyjścia, wyjazdy współpraca z innymi instytucjami współpraca z różnymi środowiskami zawodowymi współpraca z uczelniami, innymi szkołami duża liczba chętnych podczas rekrutacji 24% 23% 21% 17% 15% 12% 10% 8% 8% 8% 6% 5% 4% 39% 53% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wykres 16 Odpowiedzi na pytanie otwarte: Czy Państwa zdaniem szkoła dba o jakość uczenia się? Co o tym świadczy? w wywiadzie grupowym z partnerami i samorządem. N=300, Na wykresie przedstawiono odpowiedzi zbiorcze z wywiadów dla szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Kryterium: Rodzice i przedstawiciele lokalnego środowiska postrzegają szkołę jako dbającą o relacje z lokalnym środowiskiem W trakcie prawie wszystkich wywiadów grupowych partnerzy postrzegali szkoły, z którymi współpracują jako organizacje otwarte na współpracę z lokalnym środowiskiem. 17
Czy Państwa zdaniem nauczycielom i innym pracownikom szkoły zależy na współpracy z lokalnym środowiskiem? N=236 Szkoła ponadgimnazjalna, n=61 90% 7% 3% Gimnazjum, n=36 94% 6% Szkoła podstawowa, n=139 92% 6% 1% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Wykres 17 Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy Państwa zdaniem nauczycielom i innym pracownikom szkoły zależy na współpracy z lokalnym środowiskiem? w wywiadzie grupowym z partnerami i samorządem. Również zdecydowana większość rodziców uznała, że nauczycielom i innym pracownikom szkoły zależy na współpracy z nimi. Jednak ta grupa respondentów - w porównaniu z opiniami samorządowców - bardziej krytycznie ocenia gotowość szkół do współpracy - na każdym z etapów kształcenia ponad połowa rodziców wybrała odpowiedź "raczej tak", a co 10 rodzic uznał, że pracownicy szkoły, do której uczęszcza jego dziecko nie są otwarci na współpracę z rodzicami. Czy Pana(i) zdaniem nauczycielom i innym pracownikom szkoły zależy na współpracy z rodzicami? N=18321 Szkoła ponadgimnazjalna, n=7847 36% 52% 10% 3% Gimnazjum, n=5653 35% 54% 9% 2% Szkoła podstawowa, n=4821 37% 53% 8% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie Wykres 18 Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy Pana(i) zdaniem nauczycielom i innym pracownikom szkoły zależy na współpracy z rodzicami? w ankiecie dla rodziców. 18
Wykorzystywane są informacje o losach absolwentów Szkoła lub placówka wykorzystuje informacje o losach absolwentów do doskonalenia efektów nauczania i wychowania i w różnych formach współpracuje ze swoimi absolwentami Kryterium: Szkoła współpracuje z absolwentami Wszyscy biorący udział w badaniu dyrektorzy szkół deklarują, że ich placówki współpracują z absolwentami. Regularną współpracę podejmują najczęściej szkoły ponadgimnazjalne - tak deklarowało 37% dyrektorów (w przypadku pozostałych etapów kształcenia regularnej regularną współpracę zadeklarował co 4 dyrektor szkoły). Czy szkoła podejmuje współpracę z absolwentami? N=367 Szkoła ponadgimnazjalna, n=121 37% 40% 22% Gimnazjum, n=107 23% 51% 25% Szkoła podstawowa, n=139 24% 41% 35% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% tak, regularnie tak, często tak, od czasu do czasu Wykres 19 Rozkład odpowiedzi na pytanie w wywiadzie z dyrektorem Czy szkoła podejmuje współpracę z absolwentami? Na czym polega współpraca szkół z absolwentami? W szkołach podstawowych byli uczniowie angażują się przede wszystkim (85% wskazań) w różnego rodzaju imprezy, wydarzenia organizowane na terenie szkoły - z zebranych danych wynika, że przez zaangażowanie ewaluatorzy rozumieją zarówno pomoc w organizacji działania (np. szkolnej dyskoteki, klubu kibica), udział "merytoryczny" w projekcie (np. czytanie dzieciom w ramach akcji "Cała Polska czyta dzieciom", prowadzenie drużyny harcerskiej), jak i bycie odbiorcą działań (zapraszanie na dyskoteki, uroczystości szkolne). W tym ostatnim przypadku współpraca ma jednak raczej charakter podtrzymywania kontaktu, niż realizacji konkretnych celów edukacyjnych. Prawie 60% badanych szkół podstawowych umożliwia absolwentom, którzy wybrali zawód nauczyciela odbycie praktyk studenckich. Byli uczniowie prowadzą również spotkania, podczas których opowiadają o swoich dalszych osiągnięciach edukacyjnych - jednak ma to miejsce zdecydowanie rzadziej niż w przypadku wyższych etapów kształcenia. Gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne w większości współpracują z absolwentami, zarówno przy organizowaniu bieżących działań szkoły i imprez okolicznościowych, jak i spotkań 19
mających na celu promowanie wśród uczniów konkretnych ścieżek edukacji, motywowanie do nauki. Poza tym 3/4 dyrektorów gimnazjów deklarowało, że byli uczniowie odbywają u nich staże zawodowe. Nauczyciele gimnazjów częściej niż innych szkół utrzymują towarzyskie relacje ze swoimi wychowankami -osobiste, telefoniczne czy też poprzez popularne serwisy społecznościowe. Z kolei w szkołach ponadpodstawowych więzi z byłymi uczniami wydają się być słabsze niż w pozostałych typach szkół: w co 5 szkole dyrektor mówił o kontaktach osobistych. Szkoły współpracują natomiast z absolwentamiprzedsiębiorcami, którzy przyjmują do siebie uczniów na praktyki zawodowe. Na czym polega współpraca szkoły z absolwentami? jako pracodawcy, organizują praktyki dola uczniów 23% udział absolwentów w stażach/praktykach studenckich/pedagogicznych; indywidualne spotkania/kontakty z absolwentami: osobiste, telefoniczne mailowe lub za zapraszanie absolwentów do szkoły na spotkania z młodszymi uczniami aby opowiedzieli o swojej angażowanie (się) absolwentów w bieżące życie szkoły, w imprezy kulturalne/sportowe/ 23% 34% 28% 48% 72% 58% 51% 68% 70% 68% 69% 85% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% szkoła ponadgimnazjalna, n=100 gimnazjum, n=100 szkoła podstawowa, n=100 Wykres 20 Odpowiedzi na pytanie otwarte: Na czym polega współpraca szkoły z absolwentami? w wywiadzie z dyrektorem. Odpowiedzi nauczycieli na pytanie o współpracę wskazują na mniej regularny niż w przypadku deklaracji dyrektorów charakter kontaktów. 16%-17% nauczycieli nie utrzymuje żadnych kontaktów z absolwentami. 20