Psychologiczne aspekty zaburzeń mikcji Ilona Chudzik lekarz, psycholog Klinika i Katedra Pediatrii, Nefrologii i Nadciśnienia Gdański Uniwersytet Medyczny
śycie człowieka dzieli się na kilka etapów, a sens poszczególnych z nich polega na realizacji przypisanych mu zadań rozwojowych. Okres dzieciństwa to czas uzyskiwania kompetencji podstawowych z punktu widzenia moŝliwości zaspokajania własnych potrzeb osobistych, jak i społecznych. Jednym z głównych zadań tego okresu jest kontrola pęcherza.
SKALA PROBLEMU W warunkach prawidłowych kontrola oddawania moczu w dzień osiągana jest w wieku 2-4 lat, a kontrola oddawania moczu w nocy powinna zakończyć się do 5 roku Ŝycia. Problem moczenia nocnego dotyka: na świecie: 100 milionów dzieci (International Children s Continence Society). w Polsce: 300 tys. dzieci (firma SMG).
MOCZENIE MIMOWOLNE w wieku 5 lat: 7 % chłopców i 3% dziewczynek w wieku 10 lat: 3 % chłopców i 2 % dziewczynek w wieku dorosłym: 1-3 % populacji. Około 60-80 proc. dzieci z moczeniem dziennym moczy się równieŝ w nocy, a ok. 10-30 proc. dzieci z moczeniem nocnym moczy się równieŝ w dzień.
Zakres dotychczasowych badań naukowych: częstość występowania zaburzeń psychologicznych u dzieci z zaburzeniami mikcji [1], charakterystyka zaburzeń psychologicznych u tych dzieci [2], moczenie jako czynnik wywołujący bądź skutek zaburzeń psychologicznych [3], ADHD a moczenie [4]. 1. Robinson JC, Butler RJ, Holland P, Doherty-Williams D. Self-construing in children with primary mono-symptomatic nocturnal enuresis: An investigation of three measures. Scandinavian Journal of Urology and Nephrology 2003;37:124-128. 2. Van Hoecke E, De Fruyt F, De Clercq B, Hoebeke P, Vande Walle J. Internalizing and externalizing problem behavior in children with nocturnal and diurnal enuresis: A five-factor model perspective. Journal of Pediatric Psychology 2005;31:460-468. 3. Rocha MM1, Costa NJ, Silvares EF. Changes in parents' and self-reports of behavioral problems in Brazilian adolescents after behavioral treatment with urine alarm for nocturnal enuresis. Int Braz J Urol. 2008 Nov-Dec;34(6):749-57; discussion 757. 4. Niemczyk J1, Equit M2, Hoffmann L2, von Gontard A2. Incontinence in children with treated attention-deficit/hyperactivity disorder. J Pediatr Urol. 2015 Mar 12. pii: S1477-5131(15)00082-0. doi:10.1016/j.jpurol.2015.02.009.
Postawy dzieci wobec moczenia nocnego: 1/3 dzieci w wieku do 9 lat uwaŝa moczenie nocne za powaŝny problem [5]. 1/2 dzieci moczących się regularnie uznała moczenie nocne za bardzo powaŝny problem [6]. W zadaniu, w którym dzieci miały uszeregować traumatyczne wydarzenia pod względem waŝności, moczenie nocne zajęło 3 miejsce, zaraz po kłótniach między rodzicami i rozwodzie [5]. 5. Butler RJ, Heron J. Child Care Health and Development 2007; 34:65-70. 6. van Tijen NM et al. Br J Urol 1998; 81(Suppl 3):98-99.
Wpływ moczenia na psychikę dziecka: ZaniŜona samoocena, Izolacja, Ograniczenia, Frustracja, Przygnębienie, Trudności z koncentracją, Wstyd, Tajemnica.
Wpływ moczenia u dziecka na rodziców: Wstyd, Obwinianie siebie, Klęska wychowawcza, śal, Bezradność, Bagatelizowanie i ukrywanie problemu, Opóźnianie leczenia, ObniŜona jakość Ŝycia [7]. 7. Meydan EA1, Civilibal M, Elevli M, Duru NS, Civilibal N. The quality of life of mothers of children with monosymptomatic enuresis nocturna. Int Urol Nephrol. 2012 Jun;44(3):655-9. doi: 10.1007/s11255-011-0087-7. Epub 2011 Nov 13.
Wpływ moczenia na całokształt funkcjonowania rodziny: Szukanie przyczyny w stosunkach wewnątrz rodziny - powstają silne napięcia. Zachowania nasilające złe relacje między rodzeństwem. Koszty związane z moczeniem tj. zakup pieluch, wymiana materacy.
O czym naleŝy pamiętać Dziecko nie chce się moczyć. Dla niego jest to jeszcze większy problem niŝ dla rodziców. Nie ma na to wpływu, dzieje się to wbrew jego woli.
Zły przebieg treningu czystości Zbyt wcześnie lub zbyt późno rozpoczęty trening czystości. Zapobiegawcze wysadzanie dziecka na nocnik. Ostre, restrykcyjne postępowanie - oparte na przymusie. Zajmowanie dziecka innymi czynnościami w trakcie wysadzania (picie, czytanie).
Największe a zarazem najczęstsze błędy rodziców: Karanie Zawstydzanie Porównywanie Ośmieszanie Krzyki Powrót do pieluch
Prawidłowe postępowanie z dzieckiem dotkniętym moczeniem - pierwsza pomoc: Nie karcić dziecka za zmoczenie łóŝka. Nie obracać problemu w Ŝart. Nie roztrząsać problemu publicznie. Rozmawiać z dzieckiem o problemie. Nauczyć dziecko jego obowiązków. Wyjaśnić dziecku, Ŝe problem moczenia dotyczy równieŝ innych dzieci a nawet dorosłych,
Nie ograniczać płynów, Nie wracać do pieluch. KONIECZNA: - konsultacja lekarska - naleŝy wykluczyć przyczyny organiczne. - konsultacja psychologa - aby ustrzec dziecko przed psychologicznymi konsekwencjami moczenia.
POMOC PSYCHOLOGICZA warunkowanie klasyczne - pogranicze medycyny i psychologii, warunkowanie instrumentalne, wizualizacja, trening relaksacyjny praca w oparciu o relację (elementy terapii poznawczej), terapia rodzinna, dowartościowywanie, bajkoterapia.
Warunkowanie klasyczne (warunkowanie pawłowskie) polega na powstaniu i utrwaleniu skojarzenia między działającym bodźcem a pewnymi normalnymi funkcjami organizmu. - alarm nocny - wybudzanie - biofeedback
Warunkowanie instrumentalne (warunkowanie sprawcze) wzmocnienia pozytywne wzmocnienia negatywne wygaszanie
System nagród Popularny kalendarzyk suchych i mokrych nocy. Na początku lepiej nagradzać zachowania, na które dziecko ma większy wpływ np. pilnowanie zakazu picia przed snem. System nagród naleŝy uzgodnić z dzieckiem i dostosować go do częstotliwości moczenia. Nie naleŝy podnosić poprzeczki ani zbyt nisko ani zbyt wysoko. Pamiętajmy, Ŝe nagrodą jest równieŝ wspólnie spędzony czas z dzieckiem. Uczy odpowiedzialności i zaangaŝowania.
System kar kara zastosowana po epizodzie zmoczenia, metoda nieskuteczna, wytłumia zamiast likwidować niepoŝądane zachowanie, zwrócenie uwagi na przypadkowe nagradzanie zachowań niepoŝądanych (np. spanie z rodzicami po zmoczeniu).
Wygaszanie ignorowanie zachowań niepoŝądanych
Wizualizacja Utrwalanie doświadczenia suchych nocy, PrzeŜycie ponowne pozytywnych emocji związanych z suchą nocą, Mało skuteczna samodzielnie, stosowana równolegle z innymi metodami.
Trening relaksacji Rozładowanie napięcia związanego z moczeniem lub innymi sytuacjami trudnymi, MoŜna przeprowadzić samodzielnie w domu.
Miś ochroniarz Metoda dla młodszych dzieci. Miś współodpowiedzialny za moczenie. Ma za zadanie pilnować dziecko w nocy. Dziecko ma prawo rozładować na nim negatywne emocje po zmoczeniu.
Bajkoterapia Lecznicze działanie ksiąŝek i ich treści na psychikę dziecka, a przy okazji niezastąpiony czas spędzony z rodzicem. Wspiera rozwój dziecka we wczesnych latach Ŝycia i pomaga radzić sobie z wieloma problemami.
Praca w oparciu o relacje dorosły jako przyjaciel niwelujący negatywne skutki moczenia, chroniący przed powstawaniem negatywnego obrazu siebie, dający racjonalną argumentację.
Dowartościowywanie (eliminowanie negatywnych emocji) Nie wolno dopuścić do sytuacji kiedy dziecko traci wiarę we własne siły, problem moczenia przelewa się na inne dziedziny jego Ŝycia Rolą dorosłych jest wskazanie dziecku jego dobrych cech, osiągnięć, z których moŝe być dumne Np. dłoń z paluszkami, na których dziecko opisuje swoje zalety, powieszona w domu w honorowym miejscu.
Terapia rodzinna dziecko częścią systemu jakim jest rodzina, moczenie jako przejaw dąŝenia do odzyskania równowagi w rodzinie
Dziecko przychodzi na świat jako niepowtarzalna indywidualność z sobie właściwymi cechami, potrzebami, zainteresowaniami i wraŝliwości. KaŜde dziecko rozwija się w swoim własnym rytmie i wymaga innego podejścia. Nie zawsze to co pomaga u jednego dziecka będzie równieŝ korzystne dla drugiego. NaleŜy próbować róŝnych metod i nie tracić cierpliwości. Wsparcie rodzica na kaŝdym etapie rozwoju i nabywaniu nowych kompetencji jest dla dziecka najwaŝniejsze.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ