Scenariusz lekcji języka polskiego Przedział wiekowy: Gimnazjum Czas trwania zajęć: 45 minut TEMAT: GRA W SŁOWA WPROWADZENIE DO SŁOWOTWÓRSTWA CEL GŁÓWNY: Zapoznanie uczniów z podstawowymi terminami dla słowotwórstwa. CELE OPERACYJNE: Uczeń: analizuje zasadność powstawania nowych wyrazów, tworzy notatkę z lekcji w formie mapy mentalnej, wskazuje i tworzy wyrazy podstawowe i pochodne, rozróżnia typy formantów, tworzy rodzinę wyrazów, segreguje zbiór wyrazów wg klucza złożenie, zestawienie, zrost, z pomocą nauczyciela dokonuje analizy słowotwórczej wyrazu. FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa. METODY: burza mózgów, ćwiczeniowa, problemowa. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: kartki z napisami : skurzajka, ulicznica prosta, podgardle dziecięce, magnesy, karty pracy Mapa mentalna dla ucznia SŁOWOTWÓRSTWO, zachętki przygotowane przez nauczyciela, jako motywacja i sposób oceny pracy ucznia ZAŁĄCZNIK NR 3 jajka niespodzianki, podręcznik Bliżej słowa kl. II str. 61-63. PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Przywitanie się z uczniami. 2. Sprawy organizacyjne: sprawdzenie obecności. 1
3. Nauczyciel otwiera wewnętrzną część tablicy, na której są powieszone następujące wyrazy: skurzajka, ulicznica prosta, podgardle dziecięce. 4. Prowadzący pyta uczniów o ich skojarzenia co do znaczeń wyrazów widniejących na tablicy. 5. Nauczyciel podaje faktyczne znaczenia słów: skurzajka ściereczka do sprzątania kurzu, ulicznica prosta miotła do zamiatania ulicy, podgardle dziecięce śliniaczek. W XIX wieku językoznawcy mieli manie tworzenia nowych wyrazów odpowiedników dla tych już istniejących. Rozmowa na temat zasadności tego typu zabiegów. Nowe wyrazy powinny być przede wszystkim przydatne, przejrzyste. Te nie spełniły takich wymogów, dlatego się nie przyjęły do naszego języka. 6. Podanie tematu lekcji. TEMAT: GRA W SŁOWA WPROWADZENIE DO SŁOWOTWÓRSTWA 7. Nauczyciel przybliża uczniom cel dzisiejszych zajęć. Tłumaczy na czym będzie polegała praca na tej lekcji skoro gra ;) : - będziemy grać na zebranie punktów zachętek, które przełożą się na plusy lub oceny, - będziemy grać w uzupełnianie gry planszowej mapy mentalnej (kart pracy). 8. Rozdanie kart pracy ( Mapa mentalna dla ucznia SŁOWOTWÓRESTWO ZAŁĄCZNIK NR 1 Można zerkać do podręcznika str. 61-63. 9. Praca zgodnie z kolejnością punktów na karcie pracy: - ZAŁĄCZNIK NR 2 odczytanie definicji pojęcia słowotwórstwo, (chętni uczniowie lub wskazani przez nauczyciela otrzymują jajka niespodzianki za rozwiązane zadanie otrzymują zachętkę ), jajko nr 1/2 KOTEK/KOT który to wyraz podstawowy, a który pochodny i dlaczego? nauczyciel tłumaczy jakie mamy typy formantów ; podaje przykłady, 2
jajko nr 3 NOSEK, NAMALOWAĆ, ŁAMIGŁÓWKA,SŁUCH - gdzie w tych wyrazach znajdują się formanty? nauczyciel tłumaczy czym jest rodzina płynie ta sama krew ten sam rdzeń, ta sama podstawa słowotwórcza, jajko nr 4 A/ utwórz rodzinę wyrazów do słowa DOM, B/ znajdź rodzinę wyrazów w zdaniu CZYTELNIK CZYTA W CZYTELNI POCZYTNE CZASOPISMO, nauczyciel pyta co różni te wyrazy Rzeczpospolita, powieściopisarz, woda sodowa? tłumaczy różnicę między złożeniem, zestawieniem a zrostem, jajko nr 5 [ ZADANIE DLA DWÓJKI UCZNIÓW] Wpisz następujące wyrazy we właściwą rubrykę tabelki: PANNA MŁODA, SAMORZĄDNY, LISTONOSZ, KRASNYSTAW, WIARYGODNY, BIAŁOGŁOWA, PÓŁNOC, NOSOROŻEC, MORZE BAŁTYCKIE, ŚREDNIOWIECZE, PIERWSZOKLASISTA, BRZUCHOMÓWCA, PIĘCIOKSIĄG, RUDOWŁOSY, WIECZNE PIÓRO, DOBRANOC, GRZYBOBRANIE, CZCIGODNY, BIAŁYSTOK, OSPA WIETRZNA. 10. Analiza słowotwórcza wyrazów pochodnych Nauczyciel tłumaczy w jaki sposób dokonujemy analizy słowotwórczej wyrazów pochodnych, rysuje tabelkę na tablicy, wykonuje wzorcowy przykład, a następnie prosi uczniów do analizy kolejnych wyrazów. Uczniowie zostają nagrodzeni za aktywność. WYRAZ POCHODNY naleśnikarnia kretowisko PRARFRAZA SŁOWOTWÓRCZA / DEFINICJA WYRAZU miejsce, gdzie można zjeść naleśniki miejsce wzruszone przez WYRAZ PODSTAWOWY PODSTAWA SŁOWOTÓRCZA / RDZEŃ FORMANT TYP FORMANTU OBOCZNOŚCI naleśnik naleśnik - - arnia przyrostek - kret kret - - owisko przyrostek - kreta nosek mały nos nos nos - - ek przyrostek - uszko małe ucho ucho uch - - ko przyrostek ch:sz wiatrzysko silny wiatr wiatr wiatrz - - ysko przyrostek r:rz namalować skończyć malować malować - malować na - przedrostek - 11. Podsumowanie lekcji uczniowie tłumaczą pojęcia: - wyraz pochodny, - wyraz podstawowy, - formant, - typy formantów, - rdzeń, - rodzina wyrazów, - parafraza słowotwórcza. 3
12. Zadanie domowe: a/ Wytłumacz w pięciu zdaniach, jak rozumiesz słowa: JĘZYK JEST OBRAZEM NASZEGO ŚWIATA. b/ Przemówienie zadanie, które uczniowie otrzymali już w ubiegłym tygodniu. c/ KMK Paulina Dudek. 13. Nauczyciel przypomina uczniom, którzy otrzymali zachętki zgłosili się po plusiki z aktywności. 14. Pożegnanie się z uczniami. 4
ZAŁĄCZNIK NR 1 - MAPA MENTALNA DLA UCZNIA 1. 2. 6. SŁOWOTWÓRSTWO to dział języka polskiego, który zajmuje się tworzeniem i analizą słów/wyrazów. 3. złożenia zrosty zestawienia 5. 4. np. A/ B/ 5
ZAŁĄCZNIK NR 2 - WERSJA DLA NAUCZYCIELA 1. wyraz podstawowy to wyraz, od którego tworzymy nowe wyrazy 2. wyraz pochodny- to wyraz utworzony od wyrazu podstawowego 6. złożenie / zestawienie/ zrost SŁOWOTWÓRSTWO to dział języka polskiego, który zajmuje się tworzeniem i analizą słów/wyrazów. 3. formant element, dzięki któremu tworzymy wyrazy pochodne złożenia zrosty zestawienia samorządny listonosz białogłowa nosorożec średniowiecze pierwszoklasista brzuchomówca pięcioksiąg rudowłosy grzybobranie czcigodny północ wiarygodny dobranoc Białystok Krasnystaw panna młoda Morze Bałtyckie wieczne pióro ospa wietrzna (podbiec) (żywopłot) (kwiatowy) O; bo 5. rodzina wyrazów - to grupa wyrazów mająca wspólny rdzeń = wyrazy pokrewne np. 4. typy formantów trzy typy formantów ze względu na ich położenie przedrostek wrostek przyrostek zerowy (napis pochodzi od wyrazu: napisać) A/ dom, domek, domeczek, domczysko B/ czytelnik, czyta, czytelnia, poczytne 6
ZAŁĄCZNIK NR 3 ZACHĘTKI MOTYWCE MISTRZ SŁOWA MISTRZ SŁOWA MISTRZ SŁOWA MISTRZ SŁOWA 7