Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006

Załcznik do rozporzdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 wrzenia 2004 r. (poz. 2117) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006

SPIS TRECI WSTP...4 1. CELE PROGRAMU I STRATEGIA ICH OSIGNICIA...6 Cel 1. Poprawa konkurencyjnoci oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju sektora rolnego... 6 Cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej... 7 Cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich... 7 Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno- ywnociowym... 8 Priorytet 2. Zrównowaony rozwój obszarów wiejskich... 8 Priorytet 3. Pomoc techniczna... 9 2. OCENA EX ANTE UZUPEŁNIENIA PROGRAMU...10 3. OPIS DZIAŁA UZUPEŁNIENIA PROGRAMU...22 3.1. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno-...22 -ywnociowym...22 3.1.1. Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych...22 3.1.2. Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom...34 3.1.3. Działanie 1.3. Szkolenia...41 3.1.4. Działanie.1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego...48 3.1.5. Działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych...56 3.2. Priorytet 2. Zrównowaony rozwój obszarów wiejskich...65 3.2.1. Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji lenej zniszczonego naturaln katastrof lub poarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych...65 3.2.2. Działanie 2.2. Scalanie gruntów...72 3.2.3. Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego...80 3.2.4. Działanie 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów...88 3.2.5. Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi...98 3.2.6. Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem...106 3.2.7. Działanie 2.7. Pilotaowy Program Leader +...114 3.3. Priorytet 3. Pomoc techniczna...126 3.3.1. Działanie 3.1. Wsparcie systemu zarzdzania i wdraania Programu...126 3.3.2. Działanie 3.2. Rozwój instytucjonalny...131 3.3.3. Działanie 3.3. Informowanie i promocja Programu...135 4. TABELA FINANSOWA...140 5. SYSTEM WDRAANIA DZIAŁA...145 5.1. Podstawowe zasady zatwierdzania projektów do realizacji...145 5.2. Zgłaszanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektów ze rodków Programu 145 5.3. Ocena wniosku o dofinansowanie realizacji projektu...145 5.4. Umowa o dofinansowanie realizacji projektu...146 5.5. Zobowizania beneficjenta w zwizku z realizacj projektu...147 5.6. Zamówienia publiczne i zasady wyboru wykonawców usług lub dostawców towarów w ramach projektów...149 5.7. Zasady rozliczania projektów oraz dokonywania płatnoci na rzecz beneficjenta...151 5.8. Sprawozdawczo...153 6. MONITOROWANIE PROGRAMU...155 7. INFORMOWANIE I PROMOCJA PROGRAMU...162 7.1. Strategia informowania i promocji Programu...162 7.2. Cele działa informacyjnych i promocyjnych...162 7.3. Odbiorcy działa informacyjnych i promocyjnych...162 7.4. Zasig geograficzny...163 7.5. Formy i zakres działa informacyjnych i promocyjnych...163 7.6. Finansowanie realizacji strategii...165 7.7. Monitorowanie i ocena działa w zakresie informowania i promocji...165 7.8. Jednostki kontaktowe w instytucjach uczestniczcych we wdraaniu Programu...166 2

Załczniki do Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004 2006...172 3

WSTP Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006, zwane dalej Uzupełnieniem Programu zostało opracowane zgodnie z art. 18 rozporzdzenia 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiajcego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. Urz. UE L 161/1 z 26.06.1999) *) oraz art. 11 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206). Uzupełnienie Programu, okrela w szczególnoci beneficjentów, wysoko, zakres oraz warunki udzielania pomocy w ramach poszczególnych działa, plan finansowy, system wdraania oraz monitorowania i oceny. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006, zwany dalej Programem, stanowi jeden z elementów realizacji strategii rozwoju społeczno gospodarczego, okrelonej w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR). Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i gospodarce ywnociowej oraz zrównowaony rozwój obszarów wiejskich to jedne z najwaniejszych wyzwa, jakie stoj przed Rzeczpospolit Polsk. Wynika to z pozycji, jak zajmuje rolnictwo w strukturze gospodarki polskiej, a take duej skali niezbdnych dostosowa całoci sektora ywnociowego do warunków konkurencji na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej. Biorc pod uwag zasadniczy cel polityki strukturalnej, jakim jest poprawa spójnoci społeczno gospodarczej na poziomie wewntrznym (krajowym) i zewntrznym (w ramach Unii Europejskiej), konieczne jest wzmocnienie działa słucych zmniejszeniu istniejcych dysproporcji w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do obszarów zurbanizowanych. Zdefiniowane w strategii Programu cele, którymi s: 1) poprawa konkurencyjnoci oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju sektora rolnego, 2) wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej, 3) wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich bd realizowane w ramach trzech priorytetów. Priorytety te to: 1) Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno-ywnociowym ; 2) Zrównowaony rozwój obszarów wiejskich ; 3) Pomoc techniczna. Program obejmuje lata 2004 2006 i bdzie realizowany ze rodków Unii Europejskiej pochodzcych z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), w połczeniu ze rodkami krajowymi (budet pastwa, rodki samorzdów oraz rodki własne beneficjentów). 4

Łczne nakłady rodków publicznych w ramach Programu wynios 1784,15 mln euro, z czego 1192,69 mln euro stanowi bd rodki Unii Europejskiej, a 591,46 mln euro krajowe rodki publiczne 1). Uzupełnienie Programu okrela szczegółowo zasady wdraania działa, które bd realizowane w ramach Programu. Program oraz jego Uzupełnienie opracowane zostały na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej, a w szczególnoci rozporzdze: 1) 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiajcego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. Urz. UE L 161/1 z 26.06.1999) *) ; 2) 1257/1999/WE z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), zmieniajcego niektóre rozporzdzenia (Dz. Urz. UE L 160/80 z 26.06.1999) *) ; 3) 817/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiajcego szczegółowe zasady stosowania rozporzdzenia 1257/1999/WE w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) (Dz. Urz. UE L 153/30 z 30.04.2004) *) ; 4) 1685/2000/WE z dnia 28 lipca 2000 r. okrelajcego szczegółowe zasady wprowadzania w ycie rozporzdzenia 1260/1999/WE w zakresie kwalifikowania wydatków operacji współfinansowanych przez fundusze strukturalne (Dz. Urz. WE L 193 z 29.07.2000) *) ; 5) 1783/2003/WE z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz. Urz. UE L 213 z 13.08.1999) *) ; 6) 963/2003/WE z dnia 4 czerwca 2003 r. zmieniajcego rozporzdzenie 445/2002/WE ustanawiajce szczegółowe zasady stosowania rozporzdzenia 1257/1999/WE w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) (Dz. Urz. UE L 138/32 z 05.06.2003) *) 7) 448/2004/WE z dnia 10 marca 2004 r. zmieniajcego rozporzdzenie 1685/2000/WE z dnia 28 lipca 2000 r. okrelajce szczegółowe zasady wprowadzania w ycie rozporzdzenia 1260/1999/WE w zakresie kwalifikowania wydatków operacji współfinansowanych przez fundusze strukturalne i uchylajce rozporzdzenie 1145/2003/WE (Dz. Urz. WE L 72/66 z 11.03.2004) *). 1) Przeliczenie według cen z 2004 r., w euro według delatora KE (delator=1,130288298). 5

1. CELE PROGRAMU I STRATEGIA ICH OSIGNICIA Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie oraz rozwój obszarów wiejskich to jedna z osi rozwoju społeczno gospodarczego NPR. Ponadto priorytetami NPR s: wspieranie konkurencyjnoci przedsibiorstw, rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, tworzenie warunków zwikszenia poziomu inwestycji, promowanie zrównowaonego rozwoju i spójnoci przestrzennej oraz wzmacnianie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów. Program realizuje załoenia strategiczne NPR. Stanowi główny instrument realizacji zada z zakresu przekształce w obszarze rolnictwa i gospodarki ywnociowej, a take podejmuje, obok innych programów sektorowych oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), zadania zwizane z rozwojem obszarów wiejskich. Przedstawiona w Programie charakterystyka stanu rozwoju wsi i sektora ywnociowego oraz analiza istniejcych problemów i szans rozwojowych w tych dziedzinach pozwoliła na sformułowanie trzech zasadniczych celów. Cel 1. Poprawa konkurencyjnoci oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju sektora rolnego Przystpienie Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej i włczenie sektora rolnego do Jednolitego Rynku Unii Europejskiej oznacza z jednej strony rozszerzenie moliwoci zbytu krajowych produktów rolnych, z drugiej za zaostrzenie warunków konkurencji. W sytuacji wystpowania słaboci strukturalnej polskiego rolnictwa, zwizanej z rozdrobnion struktur agrarn, niskim poziomem technologicznym produkcji, słabo rozwinitymi powizaniami rynkowymi, przerostem zatrudnienia oraz niskim poziomem wykształcenia producentów rolnych, konieczne jest wsparcie działa sprzyjajcych wzrostowi konkurencyjnoci polskiego rolnictwa na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej oraz na rynkach wiatowych. Wsparcie ma na celu popraw pozycji konkurencyjnej polskiego sektora rolnego przez rynkowe ukierunkowanie produkcji, dostosowanie podmiotów działajcych w sektorze rolnictwa do standardów Unii Europejskiej w zakresie bezpieczestwa i higieny ywnoci, ochrony rodowiska oraz dobrostanu zwierzt, popraw struktury agrarnej, a take podwyszenie poziomu i umiejtnoci zawodowych rolników i innych osób pracujcych w rolnictwie. Poprawa konkurencyjnoci sektora rolnego w wyniku modernizacji gospodarstw, lepszego wykorzystania czynników produkcji, obnienia kosztów produkcji, jej rynkowego ukierunkowania oraz dywersyfikacji działalnoci przyczyni si do wzrostu dochodów w rolnictwie, a co za tym idzie do poprawy sytuacji materialnej rodzin rolniczych. Zrównowaony rozwój rolnictwa wpisuje si w koncepcj zwikszania spójnoci gospodarczej, społecznej oraz przestrzennej w skali regionalnej, krajowej i Unii Europejskiej. Ze wzgldu na rol, jak odgrywa rolnictwo w polskiej gospodarce oraz udział zatrudnionych w rolnictwie, zwikszenie konkurencyjnoci tego sektora oraz jego zrównowaony rozwój maj doniosłe znaczenie dla sytuacji społeczno gospodarczej kraju. 6

Cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej W zwizku z przystpieniem Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, w obliczu wzmoonej presji konkurencyjnoci stan równie zakłady przetwórstwa artykułów rolno spoywczych. Przemysł przetwórczy Rzeczpospolitej Polskiej charakteryzuje si słabo rozwinitymi powizaniami rynkowymi, niedostatecznym poziomem wyposaenia technicznego, technologicznego i know how oraz brakami w zakresie dostosowania do niektórych standardów Unii Europejskiej. Dlatego, w celu zwikszenia konkurencyjnoci przetwórstwa artykułów rolno-spoywczych oraz lepszego wykorzystania szans, jakie stwarza rozszerzenie rynku zbytu polskich produktów rolnych, konieczne jest wsparcie modernizacji sektora w kierunku poprawy jakoci produkcji, jej rynkowego ukierunkowania oraz dostosowania zakładów przetwórstwa do standardów Unii Europejskiej w zakresie higieny i bezpieczestwa ywnoci, ochrony rodowiska oraz dobrostanu zwierzt. Cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Zrównowaony rozwój oznacza prowadzenie polityki rozwojowej w sposób zapewniajcy trwało struktur społecznych, gospodarczych i kulturowych. Zrównowaony rozwój obszarów wiejskich wie si z koncepcj wielofunkcyjnoci, polegajc na promowaniu rozwoju funkcji pozarolniczych obszarów wiejskich, kształtowaniem warunków rónorodnej działalnoci gospodarczej, utrzymaniem wartoci krajobrazowych i przyrodniczych, zachowaniem tradycji i dziedzictwa kulturowego, rozwojem funkcji społecznych i kulturalnych oraz rozwojem infrastruktury społecznej i technicznej. Wsparcie zrównowaonego rozwoju zwikszy atrakcyjno obszarów wiejskich jako miejsca ycia i pracy, przyczyni si do redukcji bezrobocia na wsi oraz pozwoli na kształtowanie produkcji rolnej zgodnie z wymaganiami w zakresie ochrony rodowiska i zachowania krajobrazu. Struktura programów operacyjnych, przyjta przez Rzeczpospolit Polsk w okresie programowania 2004 2006, przewiduje realizacj strategii rozwoju społeczno gospodarczego w ramach jednofunduszowych programów sektorowych oraz ZPORR. Ze wzgldu na przyjt struktur programów operacyjnych oraz okrelony obszar interwencji poszczególnych funduszy strukturalnych, zadania zwizane ze wsparciem rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich bd realizowane nie tylko w ramach Programu, ale równie w ramach pozostałych programów operacyjnych. Ponadto, poza wsparciem strukturalnym, realizowany bdzie Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), współfinansowany ze rodków pochodzcych z Sekcji Gwarancji EFOiGR. Łczna wysoko rodków publicznych w ramach PROW wyniesie w latach 2004-2006 do 3 563 mln euro 2). Cel 1. Poprawa konkurencyjnoci oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju sektora rolnego bdzie realizowany w ramach działa Programu, z udziałem rodków pochodzcych z Sekcji Orientacji EFOiGR, jak równie w ramach PROW. Cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej bdzie realizowany w ramach Programu. 2) Według cen z 2004 r. 7

Cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich bdzie realizowany w ramach Programu oraz PROW, jak równie w ramach pozostałych programów sektorowych oraz ZPORR. Planowane w ramach wymienionych programów działania dotyczce poprawy infrastruktury technicznej i społecznej oraz ochrony rodowiska, wsparcia małych i rednich przedsibiorstw, a take rozwoju zasobów ludzkich, mog znaczco wpłyn na kształtowanie warunków ycia i prowadzenia działalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Opisane wyej cele strategiczne bd realizowane w ramach pitnastu działa Programu ujtych w nastpujcych priorytetach. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno- ywnociowym W ramach priorytetu podejmowane bd działania restrukturyzacyjne i modernizacyjne w sektorze ywnociowym w celu poprawy jego konkurencyjnoci i dochodowoci, zapewnienia bezpieczestwa i odpowiedniej jakoci produkcji oraz dostosowania do standardów Unii Europejskiej. Priorytet ten realizowany bdzie przez bezporednie wsparcie inwestycyjne oraz działania szkoleniowe i doradcze. Pomoc inwestycyjna dotyczy bdzie zwłaszcza dostosowania warunków produkcji rolnej do standardów Unii Europejskiej, stymulowania poprawy jakoci produktów rolnych oraz kształtowania procesów produkcyjnych zgodnie z wymaganiami w zakresie ochrony rodowiska. Dziki szkoleniom i doradztwu tworzone bd warunki racjonalnego i pełnego wykorzystania instrumentów przeznaczonych dla wsi i rolnictwa w warunkach integracji z Uni Europejsk. W ramach priorytetu wdraane bd nastpujce działania: 1) 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych ; 2) 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom ; 3) 1.3. Szkolenia ; 4) 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego ; 5) 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych. Priorytet realizowany bdzie w cisłym powizaniu z działaniami w ramach PROW, realizowanymi z wykorzystaniem rodków pochodzcych z Sekcji Gwarancji EFOiGR. Priorytet 2. Zrównowaony rozwój obszarów wiejskich Koncepcja zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich zakłada wspieranie podejmowania na tych obszarach zrónicowanej działalnoci gospodarczej oraz kształtowanie jej w sposób zapewniajcy zachowanie walorów rodowiskowych i kulturowych, popraw warunków ycia przez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszkacom i przedsibiorcom dostpu do usług, a take rozwój funkcji kulturowych i społecznych wsi. 8

Wsparcie udzielane w ramach priorytetu bdzie słuyło poprawie zagospodarowania przestrzennego wsi, uatrakcyjnieniu obszarów wiejskich jako miejsca zamieszkania oraz prowadzeniu działalnoci gospodarczej, tworzeniu nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia na wsi oraz tworzeniu nowych ródeł dochodu ludnoci wiejskiej. W ramach priorytetu realizowane bd nastpujce działania: 1) 2.1. Przywracanie potencjału produkcji lenej zniszczonego naturaln katastrof lub poarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych ; 2) 2.2. Scalanie gruntów ; 3) 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego wsi ; 4) 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów ; 5) 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi ; 6) 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem ; 7) 2.7. Pilotaowy Program Leader +. Działania zwizane ze stymulowaniem rozwoju obszarów wiejskich bd równie realizowane w ramach pozostałych sektorowych programów operacyjnych, ZPORR oraz PROW. Priorytet 3. Pomoc techniczna W ramach priorytetu realizowane bd nastpujce działania: 1) 3.1. Wsparcie systemu zarzdzania i wdraania Programu ; 2) 3.2. Rozwój instytucjonalny ; 3) 3.3. Informowanie i promocja Programu. 9

2. OCENA EX ANTE UZUPEŁNIENIA PROGRAMU Ocena ex-ante przeprowadzona była zgodnie z art. 40 i 41 rozporzdzenia 1260/1999/WE, a jej przedmiotem był projekt Uzupełnienia Programu z kwietnia 2003 r. Ocena ex-ante została przeprowadzona na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), przez niezalenego eksperta, wybranego w drodze zamówienia publicznego. Wykonawc oceny było Europejskie Centrum Doradztwa i Szkole (ECDS). W przygotowaniu opracowania uczestniczyli eksperci reprezentujcy róne orodki naukowe w kraju. Ocena dotyczyła: 1) spójnoci midzy Programem a Uzupełnieniem Programu; 2) zgodnoci z przepisami prawa Unii Europejskiej; 3) spójnoci celów, priorytetów i działa z politykami Unii Europejskiej, politykami krajowymi oraz strategi NPR; 4) wpływu zaproponowanych działa na sytuacj gospodarcz, społeczn i rodowiskow; 5) efektywnoci proponowanego systemu instytucjonalnego; 6) identyfikacji zagroe zwizanych z realizacj Programu. Szczegółowe wyniki oceny ex-ante zostały zawarte w dokumencie pt. Ocena exante Uzupełnienia Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. Poniej przedstawiono streszczenie oceny ex-ante oraz informacje dotyczce zmian dokonanych w dokumentach programujcych w zwizku z zaleceniami przedstawionymi przez ekspertów. Ocena spójnoci Programu i jego Uzupełnienia Przedmiotem oceny był projekt Uzupełnienia Programu z kwietnia 2003 r. oraz projekt Programu z listopada 2003 r. Zespół oceniajcy wskazał na istotne rónice midzy powyszymi dokumentami w zakresie priorytetów, działa, celów szczegółowych i podziału rodków finansowych. Wskazane rónice w Programie i jego Uzupełnieniu, wynikały z rozbienoci terminów, w jakich powstawały oba dokumenty. Obecnie oba dokumenty s zgodne i spójne. Ocena zgodnoci Uzupełnienia Programu z przepisami prawa Unii Europejskiej Zespół oceniajcy stwierdził, e Uzupełnienie Programu jest zgodne pod wzgldem merytorycznym i prawnym z przepisami prawa Unii Europejskiej, tj. rozporzdzeniem 1260/1999/WE, rozporzdzeniem 1257/1999/WE oraz rozporzdzeniem 817/2004/WE. 10

2.1. Ocena spójnoci celów, priorytetów i działa Programu ze strategi NPR, politykami Unii Europejskiej oraz politykami krajowymi Spójno z NPR Zdaniem zespołu oceniajcego Uzupełnienie Programu jest spójne z NPR. Spójno z PROW Wskazano, e Uzupełnienie Programu jest spójne z PROW. Spójno ta dotyczy w szczególnoci strategicznych celów rozwoju obszarów wiejskich oraz instrumentów ich realizacji. Zdaniem zespołu oceniajcego, rozbicie wsparcia dla rolnictwa i obszarów wiejskich na dwa programy oraz inne instrumenty wsparcia Unii Europejskiej moe utrudnia prowadzenie jednolitej polityki na poziomie pastwa i regionu. Jednoczenie zauwaono, e wdraanie obydwu programów w ramach jednej instytucji zarzdzajcej pomoe w skoordynowaniu planowanych działa. Zgodno z politykami krajowymi Wskazano, e Uzupełnienie Programu jest zgodne z politykami krajowymi, w tym z dokumentem strategicznym pt. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, przyjtym przez Rad Ministrów w dniu 13 lipca 1999 r. 2.2. Ocena zaproponowanych działa z punktu widzenia ich wpływu na sytuacj gospodarcz, społeczn oraz w zakresie ochrony rodowiska na obszarach wiejskich Wpływ na sytuacj gospodarcz obszarów wiejskich W zakres Programu wchodz zadania o charakterze restrukturyzacyjnym i modernizacyjnym równolegle z działaniami o charakterze wspomagajcym. Zespół oceniajcy przeanalizował nalece do obu grup działania Programu z punktu widzenia ich potencjalnego wpływu na sytuacj gospodarcz obszarów wiejskich. Zwrócono szczególn uwag na zagadnienia zwizane z zatrudnieniem, wskazujc, e szereg działa moe wpłyn, bezporednio lub porednio, na rozwój pozarolniczych ródeł dochodów ludnoci wiejskiej. Zespół ekspertów podkrelił take wpływ Programu na popraw konkurencyjnoci sektora ywnociowego w warunkach integracji z Uni Europejsk. Stwierdzono, e realizacja Programu w proponowanym zakresie bdzie sprzyja poprawie rozwoju obszarów wiejskich. Wpływ na sytuacj społeczn obszarów wiejskich Zespół ekspertów wyraził opini, e zaproponowane w ramach Programu działania mog pozytywnie wpłyn na sytuacj społeczn obszarów wiejskich. Osigany w wyniku zmian strukturalnych i modernizacyjnych wzrost dochodów i warunków ycia na wsi moe przywróci presti zawodu rolnika, a zrównowaony rozwój obszarów wiejskich moe oddziaływa korzystnie na struktur społeczno - demograficzn obszarów wiejskich. 11

Wdraanie w ramach Programu działania 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów moe przynie pozytywne efekty w sferze społecznej, takie jak: aktywizacja czci ludnoci bezrobotnej lub nadwyek siły roboczej w gospodarstwie rolnym oraz wzrost zainteresowania inn działalnoci ni rolnicza. Wanym aspektem Programu, w kontekcie społecznym s działania zwizane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i doradztwem. Wskazano równie, e szczególn rol w aspekcie kształtowania właciwych postaw społecznych wród mieszkaców wsi naley przypisa działaniu 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz działaniu 2.7. Pilotaowy Program Leader +. Wpływ na sytuacj obszarów wiejskich w zakresie ochrony rodowiska Jednym z priorytetów Programu jest zrównowaony rozwój obszarów wiejskich. Zespół ekspertów stwierdził, e sposób zaplanowania poszczególnych działa uwzgldnia wymagania w zakresie ochrony rodowiska. Niektóre z działa Programu, takie jak działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi oraz działanie 2.6. Rozwój i polepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem, bezporednio wpłyn na popraw stanu rodowiska. Inne, takie jak: działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, realizowane bd z uwzgldnieniem wymaga w tym zakresie. Zwrócono uwag, e szereg działa zawartych w Programie, zwłaszcza takich jak: działanie 1.3. Szkolenia, działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego, działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz działanie 2.7. Pilotaowy Program Leader + bdzie stymulowa wiadomo ekologiczn ludnoci oraz sprzyja deniu do zachowania naturalnego i kulturowego dziedzictwa wsi. Zespół ekspertów stwierdził, e realizacja Programu nie spowoduje negatywnych skutków dla rodowiska, a przeciwnie sprzyja bdzie efektom pozytywnym. 2.3. Ocena proponowanego systemu instytucjonalnego W zwizku z tym, e systemy instytucjonalne przewidziane do wdraania poszczególnych działa róni si midzy sob, zespół ekspertów dokonał oceny systemu wdraania Programu dla grup działa, okrelonych ze wzgldu na wyznaczon instytucj wdraajc. Działania wdraane przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) Zespół ekspertów stwierdził, e system wdraania działa: 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych, 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom, 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, 2.1. Przywracanie potencjału produkcji lenej zniszczonego naturaln katastrof lub poarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych, 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów oraz 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury 12

technicznej zwizanej z rolnictwem naley uzna za prawidłowy. ARiMR, przewidziana jako instytucja wdraajca, ma w tym zakresie istotne dowiadczenia wynikajce z wdraania Specjalnego Programu Akcesyjnego na rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (Program SAPARD), w szczególnoci działa: 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych, 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych oraz 2.4. Rónicowanie działalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich. Zdaniem zespołu ekspertów, w procesie wdraania wszystkich powyszych działa naleałoby uwzgldni rol orodków doradztwa rolniczego (ODR). Dowiadczenia z realizacji Programu SAPARD wskazuj na potrzeb wsparcia potencjalnych beneficjentów, przygotowujcych wnioski o dofinansowanie projektu, ze wzgldu na istnienie istotnych obowizków formalnych, jakie musi spełni potencjalny beneficjent. Zalecono w zwizku z tym uproszczenie formularzy wniosków oraz procedur, co według zespołu ekspertów mogłoby pozytywnie oddziaływa na absorpcj rodków pomocowych. Wskazano równie, e naley podj działania informacyjne i promocyjne zwizane z realizacj Programu. Jest to szczególnie istotne z powodu niskiego poziomu wiadomoci potencjalnych beneficjentów w zakresie moliwoci otrzymania wsparcia w ramach Programu. Działania wdraane przez Fundacj Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) Zespół ekspertów ocenia, e FAPA jest wystarczajco przygotowana do wdraania działania 1.3. Szkolenia i 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego. FAPA ma w tym zakresie due dowiadczenie i wydaje si posiada zasoby niezbdne dla podjcia zada w zakresie wdraania ww. działa. W przypadku działania 1.3. Szkolenia wtpliwoci ekspertów budzi forma pomocy, tj. zwrot poniesionych przez beneficjenta instytucj szkoleniow kosztów, do wysokoci okrelonej w umowie. Zalecono rozwaenie dofinansowania przedsiwzi szkoleniowych w formie zaliczek, gdy projektodawcami w zakresie powyszego działania bd głównie ODR oraz izby rolnicze, które to instytucje, ze wzgldu na sposób ich finansowania, mog mie problemy ze sprawn realizacj projektów szkoleniowych. W Programie nie przewidziano moliwoci finansowania przedsiwzi realizowanych w ramach projektów szkoleniowych w formie zaliczek, ani innych projektów w ramach pozostałych działa. Naley jednak zaznaczy e istnieje moliwo podzielenia danego przedsiwzicia na etapy, co zmniejszy konieczno pełnego zaangaowania finansowego ze strony beneficjenta. Działania wdraane przez organy samorzdu województwa W przypadku systemu wdraania działania 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego zespół ekspertów uznał go za właciwy i odpowiadajcy potrzebom. Pozostałe uwagi ekspertów do tego działania s nieaktualne w odniesieniu do obecnej wersji opisu omawianego działania. 13

W zakresie działania 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi stwierdzono, e samorzd województwa jest odpowiedzialny za tworzenie w województwie polityki regionalnej. Oznacza to, e zagadnienia gospodarki wodnej nale do jego kompetencji a przypisanie mu zada w zakresie wdraania tego działania jest zasadne. W odniesieniu do działania 2.2. Scalenia gruntów zespół ekspertów podkrela, e jego realizacja naley do kompetencji samorzdu województwa. Mimo to zaleca rozwaenie moliwoci powołania odrbnych jednostek wdroeniowych. 2.4. Identyfikacja zagroe zwizanych z realizacj Programu Zespół przeprowadzajcy ocen ex-ante przedstawił identyfikacj zagroe zwizanych z realizacj Programu w układzie poszczególnych działa. Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Wskazano, e zagroeniem moe by ograniczenie dostpu do pomocy w wyniku wprowadzenia warunku spełnienia przez gospodarstwo rolne kryterium ywotnoci ekonomicznej, co moe rodzi niezadowolenie tych podmiotów, które si do niej nie kwalifikuj. Mona si w zwizku z tym spodziewa, e skutkiem realizacji działania bdzie pogłbienie rozwarstwienia struktury gospodarstw. Zespół ekspertów zwrócił te uwag na potrzeb moliwie szybkiego uruchomienia działania. W zwizku z tym, e powysze działanie obejmuje projekty przynoszce dochód, zgodnie z podstawow zasad funduszy strukturalnych wymagane jest współfinansowanie projektu ze strony beneficjenta w co najmniej 50% kosztów kwalifikowalnych projektu. W zwizku z tym, z pomocy bd mogli skorzysta rolnicy wykazujcy inicjatyw i posiadajcy wystarczajce rodki finansowe. Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom Według zespołu ekspertów rezygnacja w omawianym działaniu ze wskazania kategorii kosztów kwalifikowalnych umoliwia dobrowolne wykorzystanie rodków finansowych. Podobnie jak w przypadku działania 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych zespół wskazał na zagroenie, jakie moe stanowi brak dostpu wszystkich zainteresowanych do pomocy i zasugerował zmniejszenie wysokoci premii, co umoliwiłoby zwikszenie liczby beneficjentów. Uwaga ta została uwzgldniona w obecnej wersji Uzupełnienia Programu. Przepisy rozporzdzenia 1257/1999/WE nie obliguj kraju członkowskiego do okrelania listy kosztów kwalifikowalnych do wsparcia w ramach działania 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom. Działanie 1.3. Szkolenia Według zespołu ekspertów, istotnym zagroeniem dla tego działania jest zbyt póne rozpoczcie jego realizacji. Program moe zosta uruchomiony po uzyskaniu członkostwa w Unii Europejskiej. Jednoczenie naley pamita, e Program moe zosta uruchomiony dopiero po 14

zakoczeniu procesu podpisywania umów z beneficjentem w ramach Programu SAPARD. Działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego Wskazano, e głównymi zagroeniami realizacji tego działania s: 1) niewystarczajca ilo rodków finansowych; 2) nieadekwatny do stawianych zada stan organizacyjno-prawny ODR i innych pastwowych jednostek organizacyjnych prowadzcych doradztwo; 3) finansowanie działania wyłcznie w formie zwrotu poniesionych kosztów. Działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Zdaniem zespołu ekspertów działanie to nie zawiera w koncepcji rozwoju regionalnego, dlatego moe doj do oddziaływa lobbingu w poszczególnych regionach. Natomiast realizacja pomocy na zasadach przyjtych w ramach działania, z załoenia moe stymulowa rozwój duych zakładów przetwórstwa rolnospoywczego i eliminowa małe, lokalne przetwórnie o charakterze uzupełniajcym. Zdaniem MRiRW, wprowadzenie w aktualnej wersji Uzupełnienia Programu dolnego limitu pomocy na poziomie 100 tys. zł, pozwala na korzystanie z pomocy równie mniejszym zakładom przetwórstwa rolno-spoywczego. Jednoczenie, biorc pod uwag zasad koncentracji rodków finansowych, konieczne jest takie rozdysponowanie rodków finansowych, aby jak najlepiej wypełni cele działania. Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji lenej zniszczonego naturaln katastrof lub poarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Zdaniem ekspertów, działanie to ma charakter jednorazowy i incydentalny. Gdyby podejcie zespołu programujcego do ocenianego działania miało na celu wykorzystanie wszystkich jego moliwoci, działanie to, mogłoby sta si trwałym instrumentem kompleksowego kształtowania zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich. W obecnej wersji Uzupełnienia Programu, pomoc w ramach działania moe dotyczy równie innych obszarów zniszczonych wskutek naturalnej katastrofy lub poaru. Działanie 2.2. Scalanie gruntów Zespół ekspertów zwrócił uwag na potrzeb dokonania zmian w istniejcym obecnie porzdku prawno organizacyjnym, które polegałyby na powołaniu nowych jednostek organizacyjnych, odpowiedzialnych za realizacj inwestycji zwizanych z kształtowaniem rolniczej przestrzeni produkcyjnej i obszarów wiejskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Podane byłoby tworzenie zintegrowanych projektów zagospodarowania wsi wraz z przestrzeni rolnicz. Uwagi te maj charakter systemowy. Ich uwzgldnienie wizałoby si z daleko idcymi zmianami w ramach prawa i administracji. Z tego te powodu nie mog one 15

zosta uwzgldnione w Uzupełnieniu Programu, które opiera si na obowizujcych przepisach prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Wskazano, e zagroenia zwizane z wykorzystaniem rodków pomocowych, przewidzianych dla tego działania, mog by zwizane z: 1) koniecznoci przygotowania planu kosztów i koniecznoci ponoszenia kosztów eksploatacyjnych po zrealizowaniu inwestycji; 2) słabym dostpem do informacji o programach pomocy; 3) bardzo złoonymi procedurami przetargowymi w ramach restrykcyjnych ram czasowych realizacji projektów. W chwili obecnej prowadzona jest akcja informacyjna oraz spotkania konsultacyjne na temat działania. Działanie 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów Wskazano, e podwyszenie poziomu pomocy w ramach tego działania do 300 tys. zł oraz wprowadzenie nowej kategorii beneficjentów, czyli osób prawnych, moe spowodowa, e pomoc w niedostatecznym wymiarze moe zosta skierowana do rednich i małych gospodarstw. Ponadto zwikszenie górnej granicy pomocy znacznie zredukuje liczb potencjalnych projektów, a tym samym ograniczy pozytywny wpływ działania na sytuacj społeczn, gospodarcz i rodowiskow obszarów wiejskich. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu obniono maksymalny poziom pomocy do 100 tys. zł. Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Zdaniem zespołu ekspertów, w przypadku tego działania nie ma zagroe wynikajcych z jego wdraania. Zadania bd realizowa jednostki wyspecjalizowane posiadajce due dowiadczenie, które wykonuj, z dobrymi efektami, zadania z zakresu melioracji wodnych od kilkudziesiciu lat. Jednostki te posiadaj własne zaplecze techniczno-organizacyjne w formie odpowiednich słub terenowych, wic mona z pełnym zaufaniem powierzy im realizacje tych przedsiwzi. Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem Wskazano, e realizacja tego działania moe spowodowa moliwo pojawienia si lub te pogłbienie antagonizmów społecznych oraz wzrost rozwarstwienia gospodarczego mieszkaców wsi. 16

W zwizku z tym, e powysze działanie obejmuje projekty przynoszce dochód, zgodnie z podstawow zasad funduszy strukturalnych, wymagane jest współfinansowanie projektu ze strony beneficjenta. Naley równie stwierdzi, e realizacja tego działania wspiera aktywno rolników. Działanie 2.7. Pilotaowy Program Leader + Zagroenie funkcjonowania Pilotaowego Programu Leader + moe wynika z przejcia przez władze lokalne i regionalne przywództwa w Lokalnych Grupach Działania (LGD) i wykorzystania ich do realizacji swoich interesów oraz celów krótkookresowych zamiast strategicznych. Aby przeciwdziała takim sytuacjom naley uruchomi intensywn akcj edukacyjn, która bdzie miała na celu pozyskanie do współpracy kreatywnych mieszkaców, zdolnych do współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji o przyszłoci poszczególnych regionów i wicych z nimi swoj przyszło. Akcja informacyjna w odniesieniu do tego działania realizowana jest obecnie w ramach projektu Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej oraz Funduszu Współpracy. Celem projektu jest przede wszystkim upowszechnianie informacji oraz promocja Inicjatywy Leader + wród społecznoci lokalnych. 2.5. Rekomendacje szczegółowe dotyczce poszczególnych działa i priorytetu Pomoc techniczna Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Koszty kwalifikowalne w ramach działania Zakup kwot (limitów) produkcji został powinny obejmowa równie zakup kwot wykluczony z grupy kosztów (limitów) produkcji. kwalifikowalnych na wniosek Komisji 2. Powinna zosta okrelona górna granica wieku beneficjenta. 3. Brak jest ogranicze w odniesieniu do odpowiednich sektorów produkcji rolniczej. Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom Europejskiej (KE). Pomimo braku wprowadzenia górnego limitu wieku dla beneficjenta, w działaniu załoono, e pomoc nie moe zosta przyznana emerytom i rencistom trwale niezdolnym do pracy. W ramach działania pomoc moe zosta przyznana na przedsiwzicia zwizane z produkcj artykułów rolno-spoywczych wymienionych w załczniku nr 1 do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (TWE). Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Naley rozway obnienie górnej granicy wysokoci premii do 35-50 tys. zł, co powikszy grup beneficjentów. 2. Naley rozszerzy list kosztów kwalifikowalnych do wsparcia w ramach omawianego działania. 3. W zakresie spełnienia kryteriów dostpu do pomocy, naley rozway uproszczenie Uwaga została uwzgldniona aktualny, maksymalny limit pomocy wynosi 50 tys. zł. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu działanie bdzie realizowane przez wypłacanie premii niezwizanych bezporednio z inwestycjami. Okrelenie kryterium kwalifikacji zawodowych było przedmiotem prac 17

kryterium umiejtnoci zawodowych przez okrelenie dwóch grup osób o wykształceniu rolniczym i nierolniczym. departamentów merytorycznych w MRiRW, właciwych w zakresie okrelania kwalifikacji rolniczych. Ponadto, przy okreleniu kryterium kwalifikacji wzito równie pod uwag dowiadczenia z realizacji Programu SAPARD. Działanie 1.3. Szkolenia Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Koszty zwizane z zakupem sprztu i pomocy naukowych, niezbdnych do realizacji szkole powinny zosta ograniczone do 10% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu. Celowe bdzie wprowadzenie przepisu, e zakup sprztu bdzie jednorazowy, bez wzgldu na liczb projektów, w których udział bierze instytucja prowadzca szkolenia. 2. W latach 2004-2006 rodki finansowe powinny zosta skierowane przede wszystkim do rolników. 3. W ramach kryteriów wyboru projektów nie naley uwzgldnia kryterium opinii odbiorców wczeniej realizowanych szkole. W dotychczasowej polityce monitorowania działa szkoleniowych miało bowiem ono ograniczony zakres. Działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwzgldniono uwag dotyczc jednokrotnej refundacji zakupu sprztu i pomocy dydaktycznych, niezbdnych do realizacji projektu szkoleniowego, bez wzgldu na liczb realizowanych projektów szkoleniowych. W obecnym okresie programowania 2004-2006 projekty w ramach omawianego działania bd dotyczyły przede wszystkim rolników. Omawiane zagadnienie jest elementem kryterium Dowiadczenie wnioskodawcy w realizacji szkole dla rolników w ramach kryteriów wyboru projektów. Naley stwierdzi, e opinie odbiorców wczeniej realizowanych szkole stanowi wymierny sposób weryfikacji dowiadczenia wnioskodawcy. Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Naley rozway moliwo zaliczkowania Ze wzgldu na ograniczone moliwoci przedsiwzi realizowanych w ramach prefinansowania tego typu projektów z omawianego działania. budetu pastwa, w biecym okresie programowania, tak jak w przypadku pozostałych działa Programu, wykluczono moliwo zaliczkowania przedsiwzi realizowanych w ramach omawianego 2. Konieczne jest zwikszenie rodków na realizacj działania o 50%, tj. do kwoty 75 mln euro, poniewa jego wdroenie moe mie kluczowe znaczenie dla realizacji pozostałych działa w ramach Programu i PROW. 3. Faza informowania w ramach omawianego działania powinna zosta przeniesiona do działania 1.3. Szkolenia. działania. Całkowita kwota na realizacj tego działania została ju uprzednio podwyszona do 50 mln euro w stosunku do wstpnej alokacji. Przedsiwzicia z zakresu informacji i promocji Programu s elementem wsparcia w ramach priorytetu 3 Pomoc Techniczna. 18

Działanie 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Ze wzgldu na ograniczony zakres beneficjentów naley rozway włczenie nowych sektorów oraz przyjcie górnej granicy pomocy w wysokoci 20 mln zł. 2. Celowe jest włczenie do grupy beneficjentów podmiotów zajmujcych si przechowalnictwem oraz chłodnictwem artykułów rolno-spoywczych, które s istotnymi elementami gospodarki ywnociowej kraju. 3. Naley rozway włczenie spółdzielni do grupy beneficjentów działania. 4. Naley rozway zmiany w systemie wdraania działania w taki sposób, aby dopiero projekty, w przypadku których wsparcie przekracza 250 tys. euro, podlegały akceptacji przez Central ARiMR. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwaga została uwzgldniona. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwaga została uwzgldniona. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu spółdzielnia, jako osoba prawna, została ujta jako beneficjent działania. Ze wzgldu na krótki okres programowania oraz ograniczon ilo rodków finansowych przeznaczonych na jego realizacj, zdecydowano, e w celu zapewnienia prawidłowego systemu oceny projektów system wdraania bdzie opierał si na systemie przyjtym dla Programu SAPARD. Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji lenej zniszczonego naturaln katastrof lub poarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Naley rozway moliwo włczenia do Ze wzgldu na ograniczone rodki finansowe zakresu pomocy w ramach Programu przewidziane na realizacj omawianego projektów zwizanych z przemysłem działania oraz jego cisłe zwizanie z celem, drzewnym. jakim jest likwidacja szkód zwizanych z naturaln katastrof, podjto decyzj, e projekty zwizane z przemysłem drzewnym nie bd realizowane w biecym okresie programowania. Działanie 2.2. Scalanie gruntów Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. W zwizku z duym zapotrzebowaniem na projekty scaleniowe naley rozway podwyszenie poziomu całkowitej alokacji przewidzianej na realizacj omawianego działania. 2. Konieczne jest utworzenie Wojewódzkich Biur Geodezji i Terenów Rolnych (WBGiTR), które jako wyspecjalizowane jednostki podległe zarzdom województw wspierałyby starost przy realizacji omawianego działania. 3. Istotne jest wsparcie działa dotyczcych zagospodarowania poscaleniowego, które, poza aspektami rolniczymi, powinno uwzgldnia aspekty przyrodniczo- W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu podwyszono o 20% alokacj przewidzian na realizacj omawianego działania. Ze wzgldu na krótki okres programowania oraz prawdopodobnie długi okres oraz koszty utworzenia omawianych instytucji, w biecym okresie programowania podjto decyzj o zachowaniu przyjtego uprzednio systemu wdraania projektów w ramach działania. Głównym celem działania jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Dodatkowo, przed realizacj projektu scaleniowego, w kadym przypadku 19

krajobrazowe. wymagane bdzie przedstawienie oceny ex-ante wpływu scalania na rodowisko. Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. W celu zwikszenia wpływu działania na lokalny rynek pracy naley rozway moliwo wprowadzenia do kryteriów wyboru projektów dodatkowych punktów za zatrudnienie, przy realizacji inwestycji, miejscowych bezrobotnych. si bezrobotnych. 2. Naley zmodyfikowa kryterium punktowego systemu wyboru projektów odnoszce si do dochodów podatkowych gminy na 1 mieszkaca, poniewa w korzystniejszej sytuacji stawia on gminy o wysokim wskaniku gstoci zaludnienia, a dyskryminuje gminy, w których maleje gsto zaludnienia. W regionalnym kryterium wyboru projektów Regionalny Komitet Sterujcy (RKS) moe okreli własne kryteria wyboru projektów, w tym równie w odniesieniu do preferowania projektów, przy których realizacji zatrudnia Kryterium wysokoci Produktu Krajowego Brutto (PKB) na mieszkaca wydaje si jednym z najbardziej wymiernych wskaników słucych do oceny rozwoju regionu. Jednoczenie pozostałe kryteria wyboru projektów zostały okrelone w taki sposób, aby umoliwi beneficjentom, którzy nie spełniaj powyszego kryterium, ale znajduj si w mniej uprzywilejowanej sytuacji, zgromadzenie wystarczajcej liczby punktów do zakwalifikowania projektu do realizacji. Działanie 2.4. Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Konieczne jest obnienie górnej granicy pomocy, co pozwoliłoby na zwikszenie liczby beneficjentów. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu obniono maksymalny limit pomocy do 100 tys. zł, co zwikszy liczb potencjalnych 2. Niezasadne jest przyznawanie punktów za bezrobocie na obszarze, gdzie planowane jest przedsiwzicie, poniewa konsekwencj wysokiego bezrobocia s niskie dochody podatkowe gmin. beneficjentów. Kryteria wyboru projektów zostały okrelone w taki sposób, aby kompleksowo dokona oceny sytuacji na obszarach mniej uprzywilejowanych. Relacja wskazana przez zespół ekspertów nie w kadym przypadku znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistoci. Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Naley rozway utworzenie jednej instytucji - tzw. Regionalnego Urzdu do spraw Rozwoju Obszarów Wiejskich, odpowiedzialnego za całociowe wdraanie działa: 2.2. Scalanie gruntów, 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, oraz 2.5. Ze wzgldu na krótki okres programowania oraz koszty utworzenia omawianej instytucji, w biecym okresie programowania podjto decyzj o zachowaniu przyjtego uprzednio systemu wdraania projektów w ramach działania. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, który powinien realizowa powysze działania w jednym procesie inwestycyjnym na danym obszarze. 20

Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Z aktualnej wersji działania wykluczono z grupy beneficjentów osoby prawne prowadzce działalno gospodarcz lub rolnicz na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. (KE). 2. Naley rozway podwyszenie maksymalnego limitu liczby mieszkaców (do 5 tys. osób) uprawniajcego do otrzymania pomocy w ramach omawianego działania, przede wszystkim w zwizku z ustaleniem wyszego limitu w ramach ZPORR działanie Rozwój lokalny. Wykluczenie z grupy beneficjentów osób prawnych prowadzcych działalno gospodarcz na obszarach wiejskich zostało dokonane na wniosek Komisji Europejskiej Wsparcie w ramach ZPORR działanie Rozwój lokalny, bdzie udzielane projektom dotyczcym infrastruktury publicznej na obszarach o liczbie mieszkaców nieprzekraczajcej 20 tys. osób. W zwizku z tym wsparcie w zakresie obu działa bdzie komplementarne. Priorytet 3. Pomoc techniczna Lp. Rekomendacja zespołu oceniajcego Stanowisko MRiRW 1. Naley rozway rozszerzenie liczby Zgodnie z przepisami rozporzdzenia potencjalnych beneficjentów o ODR, izby 448/2004/WE, wsparcie w zakresie pomocy rolnicze i szkoły wysze ze wzgldu na ich technicznej moe dotyczy okrelonych zwizki z potencjalnymi odbiorcami pomocy. kosztów zwizanych z zarzdzaniem, wdraaniem kontrol i monitorowaniem Programu, które s ponoszone przez instytucj zarzdzajc i instytucj 2. Wtpliwoci budzi system wdraania działania, dla którego instytucj wdraajc bdzie ARiMR w przypadku wniosków składanych przez ARiMR (Centrala ARiMR) lub oddziały regionalne (OR ARiMR) oznaczałoby to, e podmiot bdzie składa wniosek do samego siebie. wdraajc. System wdraania priorytetu 3. Pomoc techniczna przewiduje zawarcie umowy ramowej midzy ARiMR a MRiRW. Umowa bdzie okrela zasady korzystania z pomocy technicznej przez ARiMR. 21

3. OPIS DZIAŁA UZUPEŁNIENIA PROGRAMU 3.1. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno- -ywnociowym 3.1.1. Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Nazwa Programu Operacyjnego Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006 Nazwa priorytetu Wspieranie zmian i dostosowa w sektorze rolno- -ywnociowym Nazwa działania Inwestycje w gospodarstwach rolnych Nazwa poddziałania - Dziedzina interwencji funduszy strukturalnych 111 Numer działania 1.1. Czas trwania działania 2004-2006 Instytucja zarzdzajca Programem Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytucja poredniczca - Beneficjenci kocowi/instytucja wdraajca ARiMR Beneficjenci (projektodawcy) Podmioty prowadzce działalno rolnicz Ostateczni beneficjenci (osoby, instytucje lub grupy społeczne bezporednio korzystajce z wdraanej pomocy) Instytucja płatnicza osoby fizyczne lub prawne Podmioty prowadzce działalno rolnicz osoby fizyczne lub prawne Departament Instytucji Płatniczej w Ministerstwie Finansów Rodzaj pomocy Granty inwestycyjne Maksymalna wysoko pomocy w procentach Poziom podstawowy 50% kwalifikujcych si kwalifikujcych si kosztów kosztów; w przypadku gospodarstw rolnych połoonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania 60%; jeeli beneficjentem jest młody rolnik odpowiednio 55% lub 65%; Wsparcie finansowe ogółem dla działania 603,92 mln euro Wsparcie finansowe UE 325,19 mln euro Wsparcie finansowe krajowe 278,73 mln euro Udział rodków prywatnych w całoci rodków (%) 35% Udział rodków publicznych w całoci rodków 65% (%) Udział UE w rodkach publicznych (%) 54% Udział UE w całoci rodków (%) 35% Udział krajowy w rodkach publicznych (%) 46% Udział krajowy w całoci rodków (%) 30% System wyboru projektów Skład grup roboczych wybierajcych projekty i komitetów sterujcych Według kolejnoci zgłosze; kwalifikacja projektów dokonywana jest przez OR ARiMR właciwy ze wzgldu na miejsce realizacji projektu. Nie bior udziału w wyborze projektów 22