Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.01

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Marianna Biernacik-Bartkiewicz Teresa Stolarek Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.01 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

Recenzenci: mgr Zofia Sepkowska mgr Monika Szczerbak Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.01. Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu 412(01) technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie...3 2. Wymagania wstępne...5 3. Cele kształcenia...6 4. Przykładowe scenariusze zajęć...7 Scenariusz zajęć Nr 1...7 Temat: Kontrola dowodów księgowych...7 Scenariusz zajęć Nr 2...9 Temat zajęć: Otwieranie i prowadzenie ksiąg rachunkowych w programie finansowoksięgowym...9 5. ĆWICZENIA...12 5.1. Polityka rachunkowości w jednostce gospodarującej...12 5.1.1. Ćwiczenia...12 5.1.2. Sprawdzian postępów...14 5.2. Zasady wyceny aktywów i pasywów...15 5.2.1. Ćwiczenia...15 5.2.2. Sprawdzian postępów...16 5.3. Inwentaryzacja...17 5.3.1. Ćwiczenia...17 5.3.2. Sprawdzian postępów...19 5.4. Dowody księgowe...20 5.4.1. Ćwiczenia...20 5.4.2. Sprawdzian postępów...23 5.5. Księgi rachunkowe...24 5.5.1. Ćwiczenia...24 5.5.2. Sprawdzian postępów...26 5.6. Konta księgi głównej...27 5.6.1. Ćwiczenia...27 4.6.4. Sprawdzian postępów...35 5.7. Konta ksiąg pomocniczych...36 5.7.1. Ćwiczenia...36 5.7.2. Sprawdzian postępów...41 5.8. Poprawianie błędów księgowania...42 5.8.1. Ćwiczenia...42 5.8.2. Sprawdzian postępów...43 5.9. Dokumentowanie systemu ochrony i przetwarzania danych...44 5.9.1. Ćwiczenia...44 5.9.3. Sprawdzian postępów...47 5.10. Otwieranie i prowadzenie ksiąg rachunkowych w programie komputerowym...48 5.10.1. Ćwiczenia...48 5.10.3. Sprawdzian postępów...57 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia...58 7. Literatura...70 2

1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik rachunkowości. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstępne, w których wskazano umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed rozpoczęciem pracy z poradnikiem, - szczegółowe cele kształcenia, które z kolei wskazują jakie umiejętności uczeń powinien: opanować w procesie kształcenia w danej jednostce modułowej, - przykładowe scenariusze zajęć proponujące aktywizujące metody nauczania, - ćwiczenia - podzielono na 10 tematów, ściśle z sobą powiązanych i realizowanych w logicznej kolejności. W każdym z nich znajdują się: ćwiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania, wskazówki do realizacji i wyposażenie stanowiska pracy, sprawdzian postępów, pozwalający ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń. Pozytywny wynik uzyskany przez ucznia warunkuje realizację następnego tematu. W przypadku trudności należy powtórzyć ćwiczenia, wprowadzić dodatkowe, wyjaśnić wątpliwości. - ewluacja osiągnięć ucznia, która znajduje się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej i pozwoli ocenić poziom ukształtowanych umiejętności w całej jednostce modułowej, - literatura umożliwi uczniowi pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia kierowanego, tekstu przewodniego. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. 3

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[Z1].O1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, identyfikować podmiot i przedmiot rachunkowości, charakteryzować funkcje rachunkowości, korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości, rozróżniać i klasyfikować majątek oraz źródła jego finansowania w przedsiębiorstwach o różnych formach organizacyjno - prawnych, rozróżniać typy operacji gospodarczych, wskazywać wpływ bezwynikowych operacji gospodarczych na poszczególne składniki aktywów i pasywów, sporządzać dowody księgowe, stosować procedury przygotowania dowodów do księgowania i archiwizowania, charakteryzować zakres oraz podstawowe zadania i metody inwentaryzacji, poruszać się w oknach systemu Windows i DOS, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, stosować podstawowe zasady obsługi programów w środowisku Windows, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: rozróżniać i zastosować standardy rachunkowości, zidentyfikować podmioty i przedmiot rachunkowości, zastosować zasady rachunkowości, zastosować zasady wyceny aktywów i pasywów, zaprojektować instrukcję inwentaryzacyjną, wskazać uwarunkowania prawne, zakres rzeczowy, terminy oraz procedurę przebiegu inwentaryzacji aktywów i pasywów, sklasyfikować dowody księgowe, wskazać zakres i przedmiot kontroli dowodów księgowych, zaprojektować obieg dowodów księgowych, zastosować zasady przechowywania i zabezpieczania dowodów księgowych, sporządzić wykaz ksiąg rachunkowych, wskazać moment otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych, otworzyć księgi rachunkowe, zidentyfikować elementy zapisu księgowego, zmodyfikować konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych, zastosować zasady księgowania bilansowych operacji gospodarczych w ewidencji syntetycznej, założyć ewidencję na kontach pomocniczych, ustalić powiązania ewidencji analitycznej z kontami księgi głównej, poprawić błędy w zapisach księgowych, sporządzić dokumentację systemu przetwarzania i ochrony danych, zarejestrować nową firmę w programie, ustawić parametry pracy w programie, zmodyfikować konta w programie na potrzeby firmy, utworzyć kartoteki kontrahentów, pracowników, urzędów w programie, wprowadzić i zatwierdzić bilans otwarcia w programie, wprowadzić rozrachunki do bilansu otwarcia, zdefiniować dokumenty typu wyciąg bankowy, PZ i WZ w programie, zdefiniować rejestr sprzedaży i rejestr zakupu w programie, wypełnić dokumenty zakupu, sprzedaży i raport kasowy w programie, zaksięgować dokumenty w programie, wydrukować zestawienia księgowań w programie. 6

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć Nr 1 Temat: Kontrola dowodów księgowych Cele: Po zakończeniu zajęć edukacyjnych Uczeń powinien umieć: - zidentyfikować elementy dowodu księgowego, - skontrolować dokumenty pod względem: merytorycznym, formalnym, rachunkowym, - wskazać i poprawić błędy w dowodach księgowych, - wskazać sposób postępowania z dowodami, w których stwierdzono błędy, - zaprojektować pieczątkę potwierdzającą dokonanie kontroli dowodów księgowych. Metody nauczania - uczenia się: - pogadanka, - praca z materiałami źródłowymi, - dyskusja, - metoda plakatowa, - ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca indywidualna, - praca w zespołach - jednolita i zróżnicowana - ustawa o rachunkowości, - dowody księgowe - poprawne i z błędami, - arkusze papieru, - mazaki. Czas trwania: 135 minut Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie 2. Wskazanie celów zajęć 3. Plan zajęć: A. Zasady sporządzania dowodów księgowych: - nauczyciel w drodze pogadanki i pytań skierowanych do uczniów, odwołuje się do ich wiadomości i umiejętności nabytych w JM.01.05 - Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych i wyniesionych z życia codziennego ( praca indywidualna), - nauczyciel wskazuje właściwy Art. ustawy o rachunkowości, który określa sposób sporządzania dokumentów, uczniowie analizują go, weryfikują swoją wiedzę i prezentują (praca w grupach). B. Elementy składowe dokumentów: - uczniowie otrzymują wypełnione dowody księgowe (praca w grupach), - uczniowie bazując na umiejętnościach ukształtowanych na wcześniejszych zajęciach- dotyczących charakterystyki dokumentów - wskazują elementy składowe otrzymanych dowodów ( praca w grupach). C. Rodzaje kontroli: 7

- uczniowie korzystając z treści zawartych w materiale nauczania - poradnika dla ucznia, wskazują i charakteryzują rodzaje kontroli (praca indywidualna), - uczniowie wypełniają fragment Ćwiczenia 1 - dotyczący kontroli dowodów księgowych - zawartego w poradniku dla ucznia (praca indywidualna). D. Przeprowadzanie kontroli dowodów księgowych: - uczniowie podzieleni na grupy, otrzymują kilka dowodów księgowych, sporządzonych poprawnie i z błędami, - każda grupa dokonuje innego rodzaju kontroli tych samych dokumentów, - przy kolejnych dowodach, grypy zmieniają rodzaj kontroli, - wyniki kontroli - reprezentanci grup, prezentują na plakatach. E. Sposoby postępowania z dowodami, w których są błędy: - uczniowie poprawiają stwierdzone błędy w dowodach (jeśli jest to możliwe), - uczniowie wskazują sposób postępowania z dowodami, w których nie można poprawić błędów (praca w grupach). F. Projektowanie pieczątki potwierdzającej kontrolę: - uczniowie projektują pieczątkę, którą należy postawić na dowodzie, by potwierdzony został fakt dokonania kontroli (praca w grupach), - projekty prezentują na plakatach, - w drodze dyskusji następuje ocena wykonanych projektów. 4. Podsumowanie zajęć: - uczniowie wskazują na: celowość i konieczność przeprowadzania kontroli, sposób przeprowadzenia, rodzaje kontroli, tok postępowania z dowodami zawieranymi błędy. 5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich pracy. 8

Scenariusz zajęć Nr 2 Temat zajęć: Otwieranie i prowadzenie ksiąg rachunkowych w programie finansowo-księgowym Czas trwania: 3 x 45 min. Cel ogólny: Kształtowanie i utrwalenie umiejętności wykorzystania komputera w księgowaniu operacji gospodarczych. Szczegółowe cele kształcenia: Uczeń potrafi: - zarejestrować nową firmę w programie, - ustawić parametry pracy programie, - zmodyfikować konta w programie na potrzeby firmy, - utworzyć kartoteki kontrahentów, pracowników, urzędów, - wprowadzić i zatwierdzić bilans otwarcia, - wprowadzić rozrachunek do bilansu otwarcia, - zdefiniować dokumenty typu wyciąg bankowy, PZ i WZ, - zdefiniować rejestr sprzedaży i rejestr zakupu, - wypełnić dokumenty zakupu, sprzedaży i raportu kasowego, - zaksięgować dokumenty, - drukować zestawienia księgowań. W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe: - organizowania i planowania pracy, - pracy w zespole, - oceny pracy zespołu. Metody nauczania: Metoda tekstu przewodniego: uczniowie pracują w zespołach 2-3 osobowych, dyskusja, pogadanka - zestawy dokumentów teczka dokumentów (opracowane prze nauczyciela dla każdego zespołu uczniów: instrukcja pracy dla ucznia metodą tekstu przewodniego, zadanie, pytania prowadzące), - 10 stanowisk komputerowych z zainstalowanym programem finansowo-księgowym, - drukarka sieciowa, - nagrywarka płyt CD-RW i CD-R, płyty CD-RW, CD-R lub dyskietki, - arkusze obserwacji zespołu. Zadanie dla zespołu uczniów 1. Na podstawie dowodów księgowych zgromadzonych w teczce otwórz księgi rachunkowe firmy w programie. Brakujące dane dodatkowe zaproponuj sam. 2. Prowadź księgi rachunkowe przez okres jednego miesiąca (dokładnie stosuj się do dat na dokumentach w teczce). 3. Sporządź i wydrukuj dziennik księgowań. Przebieg zajęć Faza wstępna: czynności organizacyjno-porządkowe, podanie tematu lekcji, zaznajomienie uczniów z pracą metodą teksu przewodniego, podział uczniów na zespoły, rozdanie zadań i dokumentacji w teczkach. Teczka powinna zawierać (propozycja): polecenie księgowania na dzień 200_-_-01 do otworzenia kont z saldami (bilans otwarcia), wyciągi bankowe (ilość: 3-5), polecenia księgowania (ilość: 5-10), raport kasowy (ilość: 2-5), faktura zakupu (ilość: 1-3), faktura 9

sprzedaży (ilość: 1-3), przyjęcie PZ (ilość: 1-2), wydanie WZ (ilość: 1-2), wydanie RW (ilość: 1-2), lista płac. Faza właściwa: praca metodą tekstu przewodniego etapy 1-5. 1. INFORMACJE Przykłady pytań Oczekiwane odpowiedzi prowadzących 1. Czy wiesz, jakie informacje o firmie będą Ci niezbędne do rejestracji w programie? 2. Czy możesz znaleźć informacje o firmie w dokumentach zgromadzonych w teczce? 3. Jakiego typu dokumentów powinieneś szukać? 4. Jak rozpoczniesz pracę z programem komputerowym? 5. Czy znasz zasady zabezpieczania danych elektronicznych? 6. Jakie kroki podejmiesz, aby wykonać zadanie? (plan działania) 1. Jak zostały rozdzielone zadania na poszczególnych członków zespołu? Czy została ustalona właściwa kolejność wykonywanych zadań? (konsultują z nauczycielem) 2. Jak będzie wyglądał sposób kontroli międzyoperacyjnej? Do rejestracji firmy będą niezbędne następujące dane firmy: pełna nazwa firmy oraz nazwa skrócona, NIP, regon, adres, rachunek kosztów i rachunek wyników, struktura własności firmy, rok obrachunkowy, typ prowadzonej działalności Uczniowie: - przeglądają dokumenty w teczce i wstępnie je segregują wg daty wystawienia lub daty wpływu do firmy, - wyszukują dokumentów z danymi identyfikacyjnymi firmy, - dyskutują podział zadań w zespole. - sprawdzają stanowisko komputerowe, - weryfikują konfigurację drukarki na stanowisku, - pobierają od nauczyciela dyskietki lub płyty CD-R do archiwizacji.. Uczniowie sporządzają plan działania 1. Uruchomić program finansowo-księgowy. 2. Zarejestrować firmę w programie. 3. Wprowadzić dane dodatkowe firmy. 4. Dokonać ustawień parametrów pracy dla firmy (konta specjalne i inne, jeśli zajdzie konieczność). 5. Wprowadzić dane do kartotek (kontrahenci, pracownicy, urzędy itp.). 6. Wprowadzić i zapisać do ksiąg bilans otwarcia. 7. Zdefiniować rejestry. 8. Zdefiniować nowe dokumenty. 9. Zaksięgować operacje. 10. Sporządzić dziennik księgowań. 2. USTALENIA Dyskusji prowadzonej z nauczycielem podlega: - zaproponowany przez uczniów plan działania, - kolejność wykonywania przez uczniów poszczególnych operacji: np. wprowadzać dane kontrahentów dopiero w momencie księgowania dokumentu, na którym występuje, a nie wcześniej, - zasady numeracji dokumentów w programie i ich powiązanie z dokumentem papierowym, - zasady drukowania dokumentów, - czas na wykonanie całego zadania, - sposób prezentacji i oceny zadania (np. ocenie podlega jakość, dokładność i staranność wykonania). 3. WYKONANIE Uczniowie realizują zaplanowane zadania pod bacznym okiem nauczyciela, który w tej fazie zwraca ich uwagę na trudności i możliwość popełnienia błędów. Uczniowie: 10

- generują firmę: nauczyciel kontroluje parametry tworzonej firmy (błędnie ustawionych danych dotyczących rachunku kosztów i NIP-u nie można poprawić), - dokonują ustawień kont specjalnych; analitykę do kont mogą tworzyć w momencie pierwszego księgowania na tym koncie, - wprowadzają przygotowane dane do komputera, weryfikują zapisy, zapisują do bufora (uwaga: bilans otwarcia po weryfikacji należy zapisać do ksiąg), - po wprowadzeniu wszystkich dokumentów jeszcze raz sprawdzają ich poprawność. - wprowadzają poprawne dokumenty do ksiąg, - drukują potrzebne zestawienia (do wydruku potrzebna jest akceptacja nauczyciela, który dopuszcza do wydruku tylko bezbłędne dokumenty oraz steruje kolejką do wydruku). - archiwizują dane firmy i nagrywają je na płyty lub dyskietki (pojemność dyskietki jest wystarczająca). 4. SPRAWDZANIE - Uczniowie sprawdzają w zespołach poprawność sporządzonych i wydrukowanych dokumentów pod względem merytorycznym (właściwie dobrany typ dokumentu) jak i pod względem dokładności wprowadzonych danych. - Uczniowie przygotowują dokumenty do zaprezentowania nauczycielowi. 5. ANALIZA - Uczniowie wraz nauczycielem wskazują, które czynności sprawiły im najwięcej trudności, analizują zadanie pod względem czasu wykonania, sposobów wykonania, usprawnienia pewnych czynności. - Nauczyciel podsumowuje wykonanie zadania przez poszczególne zespoły (po analizie arkuszy obserwacji pracy zespołów), zwraca uwagę na popełnione przez uczniów błędy, wskazuje jak się ich ustrzec w przyszłości. - Uczniowie odpowiadają na pytania: Jak należałoby postąpić, wykonując podobne operacje za następny miesiąc działalności firmy? sugestie nauczyciela dotyczące tworzenia w programie wzorców dokumentów (taka możliwość występuje w wielu programach finansowo-księgowych) Faza kończąca: zadanie pracy domowej. Praca domowa: Przygotuj odpowiedź na pytania: 1. W jaki sposób będziesz mógł dokonywać korekt zapisów w księgach obsługiwanych komputerowo? 2. Jakie dokumenty korygujące udostępnia program, z którym pracujesz? Uzupełniające źródła informacji dla ucznia pomoc w programie finansowo księgowym. 11

5. ĆWICZENIA 5.1. Polityka rachunkowości w jednostce gospodarującej 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Jeżeli uczęszczasz do szkoły publicznej, to jej rachunkowość jest prowadzona zgodnie z zasadami, ponieważ jest to.. finansowana przez Jeżeli uczęszczasz do szkoły niepublicznej, to jej rachunkowość jest prowadzona zgodnie z.., ponieważ otrzymuje dotacje z W Spółdzielni X, w dniu 30 czerwca 2005 roku postanowiono zmienić stosowaną dotychczas metodę wyceny materiałów. Zmianę tę Spółdzielnia może wprowadzić w dniu, ze skutkiem od dnia Dla zachowania zasady ciągłości stan majątku wykazany na dzień 1 stycznia musi być równy stanowi wykazanemu na. W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy o rachunkowości, jednostka może stosować krajowe. W przypadku braku krajowych uregulowań może stosować. ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Oblicz wartość majątku znajdującego się w magazynie Przedsiębiorstwa X, w dniu 31 grudnia 2005 r., uwzględniając zasadę ostrożnej wyceny, mając dane: Tabela 5.1 1. Wykaz majątku przedsiębiorstwa X Lp. Wyszczególnienie Ilość w sztukach Jednostkowy koszt Cena rynkowa Wycena wytworzenia 1. Sukienki model X 10 40,00 50,00 2. Sukienki model Y 20 60,00 50,00 3. Bluzki damskie 10 30,00 40,00 4. Garsonki damskie 10 120,00 110,00 5. Komputer x x x x 6. Razem x x x x Źródło: opracowanie własne Wartość W magazynie znajduje się również wykorzystywany dla potrzeb przedsiębiorstwa komputer wraz z monitorem i drukarką zakupiony przed 2 laty za kwotę 4500,00 zł. Będzie on mógł być wykorzystywany w zakładzie jeszcze przez rok. 12

Wskazówki do realizacji: Należy zwracać uwagę by uczniowie wybrali właściwą cenę. Przy wycenie komputera należy zastosować uproszczony sposób amortyzowania biorąc za podstawę przewidywany okres jego użytkowania. Należy również wyjaśniać powstałe podczas wykonywania ćwiczenia wątpliwości. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wstawić właściwą cenę w tabelę - w kolumnie wycena, 2) obliczyć wartość poszczególnych składników majątku, 3) obliczyć łączną wartość majątku. ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, kalkulator. Ćwiczenie 3 Oblicz kwotę przychodów brutto ze sprzedaży, które zobowiążą Pana X do stosowania w następnym roku obrotowym przepisów ustawy o rachunkowości, mając dane: Pan X jest właścicielem zakładu krawieckiego. Jego wyroby są objęte 22% stawką podatku VAT. Wskazówki do realizacji: Należy zwrócić uwagę uczniom, by kwotę 400 000 EURO lub inną w przypadku zmiany przepisów, zamienili na walutę polską wg kursu zgodnie z przepisami obowiązującymi. Tak obliczoną kwotę przychodu netto należy powiększyć o podatek VAT. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, 2) dokonać aktualizacji kursu EURO. pogadanka, ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, komputer z dostępem do Internetu, kalkulator. 13

Ćwiczenie 4 Sporządź uproszczoną dokumentację opisującą zasady rachunkowości w małej jednostce gospodarującej. Wskazówki do realizacji: Należy przygotować uczniom wzorcowe, przykładowe dokumentacje. Ćwiczenie powinno zakończyć się prezentacją opracowanych dokumentacji, dyskusją, wskazaniem ewentualnych niedociągnięć i oceną. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości, 2) wzorować się na otrzymanej od nauczyciela dokumentacji. pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, komputer z dostępem do Internetu, przykładowa dokumentacja opisująca zasady rachunkowości w małej jednostce. 5.1.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: rachunkowość, zasady rachunkowości, 2) zidentyfikować elementy składowe rachunkowości finansowej, 3) określić podmioty rachunkowości, 4) zastosować zasady rachunkowości, a w szczególności: ciągłości bilansowej, ciągłości metod, memoriałową, ostrożnej wyceny, 5) wycenić majątek jednostki stosując zasadę ostrożnej wyceny, 6) obliczyć przychód zobowiązujący wybrane podmioty do stosowania przepisów ustawy o rachunkowości, 7) sporządzić uproszczoną dokumentację opisującą zasady rachunkowości w jednostce gospodarującej. Tak Nie 14

5.2. Zasady wyceny aktywów i pasywów 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Rzeczowe składniki majątku wycenia się w wysokości rzeczywistych cen ich..., lub rzeczywistych kosztów ich... Wartość nabycia lub koszt wytworzenia składników majątku trwałego jest pomniejszana o... Natomiast wartość nabycia lub koszt wytworzenia zapasów zaliczanych do aktywów obrotowych nie powinna być wyższa na dzień bilansowy od ich... Zapasy, które na skutek długotrwałego przechowywania utraciły częściowo pierwotną wartość użytkową lub stały się technicznie przestarzałe, wycenia się na dzień bilansowy w wysokości... Nadmierne zapasy materiałów, których część jednostka zamierza upłynnić należy wycenić po... Natomiast te zapasy materiałów, które pozostaną w jednostce z przeznaczeniem do produkcji, należy wycenić według... Zapasy towarów lub wyrobów, które stały się już niemodne należy wycenić po... Krótkoterminowe papiery wartościowe wykazuje się w bilansie w cenach..., nie wyższych od... Jeżeli w ostatnim dniu roku obrotowego kurs giełdowy danych papierów wartościowych jest niższy od ich ceny nabycia, to należy je wycenić po... ćwiczenia indywidualne, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Oblicz wartość majątku Przedsiębiorstwa X, w dniu 31 grudnia 2005 r., mając dane: - majątek zakupiono w dniu 1 stycznia 2004 roku, - kurs giełdowy akcji w dniu 31.12.2005 r wynosi - X - 220,00; Z - 480,00 Tabela 5.2 1. Wykaz majątku Przedsiębiorstwa X z uwzględnieniem rocznej stawki zużycia Lp. Wyszczególnienie Ilość w sztukach Cena nabycia Roczna stawka zużycia w % Wycena 1. Budynek 1 220 000,00 2,5% 2. Maszyny krawieckie 5 4 000,00 15% 3. Zestaw komputerowy 1 5 000,00 30% 4. Samochód dostawczy 1 60 000,00 20% 5. Akcje spółki X 20 200,00 x 6. Akcje spółki Z 50 500,00 x 7. Razem x x x x Źródło: opracowanie własne Wartość 15

Wskazówki do realizacji: Należy zwracać uwagę by uczniowie wybrali właściwą cenę akcji. Przy obliczaniu amortyzacji należy stosować metodę liniową wskazana byłaby krótka informacja, że jest to metoda równych odpisów rocznych. Należy również wyjaśniać powstałe podczas wykonywania ćwiczenia wątpliwości. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wstawić właściwą cenę w tabelę - w kolumnie wycena, 2) obliczyć wartość poszczególnych składników majątku, 3) obliczyć łączną wartość majątku. pogadanka, ćwiczenia indywidualne, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, kalkulator. 5.2.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: cena zakupu, cena nabycia, cena sprzedaży netto, koszt wytworzenia, wartość godziwa, kurs kupna, kurs sprzedaży, cena rynkowa, trwała utrata wartości, 2) obliczyć wartość zużycia rzeczowych składników majątku trwałego, 3) zastosować właściwą cenę dla wyceny poszczególnych składników majątku, 4) wycenić: - należności, - zobowiązania, - papiery wartościowe, - składniki aktywów wyrażone w walutach obcych, - składniki pasywów wyrażone w walutach obcych. Tak Nie 16

5.3. Inwentaryzacja 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Maszyny znajdujące się w hali produkcyjnej inwentaryzuje się w drodze..., maszyny znajdujące się w trudno dostępnych magazynach w drodze..., maszyny wydzierżawione innej jednostce inwentaryzuje się poprzez... Raz na dwa lata można inwentaryzować zapasy...,...,...,..., jeżeli objęte są ewidencją... i znajdują się na terenie... Należności będące przedmiotem sporu pomiędzy przedsiębiorstwem a kontrahentem inwentaryzuje się w drodze... Składniki majątku, które zostały przekazane kontrahentowi do użytkowania na podstawie umowy najmu inwentaryzuje się u właściciela w drodze..., natomiast na kontrahencie ciąży obowiązek inwentaryzacji w drodze... ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Dobierz właściwą metodę inwentaryzacji do wyszczególnionego przez właścicielkę zakładu krawieckiego, składnika. Tabela 5.3 1. Wykaz składników majątku i zobowiązań zakładu krawieckiego Lp. Wyszczególnienie Metoda inwentaryzacji 1. środki pieniężne na rachunku bieżącym 2. maszyny krawieckie 3. Materiały 4. kredyt bankowy 5. należności od odbiorców 6. zestaw komputerowy 7. samochód dostawczy 8. akcje spółki x 9. zobowiązania wobec pracowników 10. Grunty 11. należności od budżetu 12. zobowiązania wobec dostawców 13. środki pieniężne w kasie 14. wyroby gotowe 15. kapitał właściciela Źródło: opracowanie własne 17

Wskazówki do realizacji: Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia należy sprawdzić, czy uczniowie rozróżniają metody amortyzacji. Należy sprawdzić poprawność jego wykonania i wyjaśnić ewentualne wątpliwości. pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Sporządź instrukcję inwentaryzacyjną w jednostce gospodarującej. Wskazówki do realizacji: Należy przygotować uczniom wzorcowe, przykładowe instrukcje. Ćwiczenie powinno zakończyć się prezentacją opracowanych instrukcji, dyskusją, wskazaniem ewentualnych niedociągnięć i oceną. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości, 2) wzorować się na otrzymanej od nauczyciela dokumentacji. pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, komputer z dostępem do Internetu, przykładowa instrukcja inwentaryzacyjna. 18

5.3.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: remanent, spis z natury, inwentaryzacja, 2) określić zadania komisji inwentaryzacyjnej, 3) zastosować właściwą metodę inwentaryzacji poszczególnych składników aktywów i pasywów, 4) sporządzić instrukcję inwentaryzacyjną, 5) wyznaczyć właściwy termin przeprowadzenia inwentaryzacji poszczególnych składników aktywów i pasywów. Tak Nie 19

5.4. Dowody księgowe 5.4.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokumenty księgowe powinny zawierać wyczerpujące informacje o dokonanych operacjach. W związku z tym powinny informować między innymi o jednostce... i jednostce..., miejscu i dacie..., treści... Dokument wystawiony w walucie obcej powinien zawierać przeliczenie po kursie... Faktura od kontrahenta za zakupione materiały będzie dokumentem zewnętrznym..., natomiast faktura wystawiona kontrahentowi za sprzedane produkty będzie dokumentem... Uwzględniając podstawę wystawienia dokumenty księgowe można podzielić na... i... Błędy w fakturze za sprzedane produkty, wysłanej do kontrahenta można poprawić poprzez... Jeżeli w liście płac sporządzonej w naszej jednostce zauważymy błąd, to możemy go poprawić poprzez... Dokumenty księgowe poddaje się kontroli pod względem...,... i... Dekretowanie dokumentów polega na wskazaniu sposobu, oraz nadaniu dokumentowi... Przechowywanie dokumentów przez wyznaczony przepisami okres nazywa się... ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Wpisz do tabeli nazwę dokumentu, który powinien odzwierciedlać wymienione operacje gospodarcze. Tabela 5.4 1. Wykaz operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X Lp. Treść operacji Dokument 1. Zużyto materiały przy wykonywaniu usług. 2. Naliczono wynagrodzenia pracownikom wykonującym usługi. 3. Otrzymano fakturę za energię zużytą przy wykonywaniu usługi. 4. Bank pobrał z rachunku bieżącego prowizję za prowadzenie rachunku. 5. Bank doliczył do rachunku bieżącego odsetki od środków tam zgromadzonych. 6. Wystawiono odbiorcy fakturę za wykonaną usługę. 20

7. Odbiorca wpłaca należność na rachunek bieżący. 8. Wypłacono płace pracownikom na ich konta w banku. 9. Spłacono z rachunku bieżącego zobowiązanie za zużytą energię. 10. Pracownik przedstawia rozliczenie kosztów podróży służbowej. 11. Wydano sprzedane, zbędne materiały. 12. Przyjęto do magazynu zakupione od dostawcy materiały. Źródło: opracowanie własne ćwiczenia indywidualne. przybory do pisania, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Zaprojektuj obieg 2 dokumentów księgowych: 1. zewnętrznego obcego w przedsiębiorstwie produkcyjnym, 2. wewnętrznego w przedsiębiorstwie handlowym. Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach, z których każda będzie projektować obieg wskazanego przez nauczyciela dokumentu. Grupy mogą również opracowywać obieg tego samego dokumentu, wymieniać się uwagami. W każdym przypadku ćwiczenie należy zakończyć prezentacją opracowań, dyskusją, wskazaniem ewentualnych niedociągnięć i oceną. pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. przybory do pisania, struktury organizacyjne przedsiębiorstwa produkcyjnego i handlowego, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 4 Sporządź instrukcję obiegu dokumentów we wskazanej przez nauczyciela jednostce. Wskazówki do realizacji: Należy przygotować uczniom wzorcowe, przykładowe instrukcje oraz struktury organizacyjne przedsiębiorstw, dla których instrukcja ma być opracowana. Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie, w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy. W każdym przypadku powinno zakończyć się prezentacją opracowanych instrukcji, dyskusją, wskazaniem ewentualnych niedociągnięć i oceną. 21

Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości, 2) wzorować się na otrzymanej od nauczyciela dokumentacji. pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, struktura organizacyjna przykładowej jednostki gospodarującej, komputer z dostępem do Internetu, przykładowa instrukcja obiegu dokumentów. Ćwiczenie 5 Sporządź wykaz i obieg dokumentów własnych we wskazanej przez nauczyciela jednostce, uwzględniając elementy zamieszczone w tabeli. Tabela 5.4 2. Przykładowy wzór tabeli i wykazu dokumentów Lp. Nazwa dokumentu Ilość egzemplarzy Źródło: opracowanie własne Dokument sporządza i podpisuje (termin) Kontrola merytoryczna (termin) Dokument podpisuje (zatwierdza) Dokument otrzymuje Wskazówki do realizacji: Należy przygotować uczniom przykładowe wykazy i obiegi dokumentów oraz struktury organizacyjne przedsiębiorstw, dla których mają być opracowane. Ćwiczenie powinno zakończyć się prezentacją opracowań, dyskusją, wskazaniem ewentualnych niedociągnięć i oceną. Sposób wykonania ćwiczenia 1) zastosować przepisy ustawy o rachunkowości, 2) wzorować się na otrzymanej od nauczyciela dokumentacji. pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. 22

przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, komputer z dostępem do Internetu, przykładowe wykazy i obieg dokumentów, struktury organizacyjne przedsiębiorstw. 5.4.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: dowód księgowy, dekretacja dokumentów, archiwowanie dokumentów, 2) sklasyfikować dowody księgowe, 3) określić zakres i przedmiot kontroli dowodów księgowych, 4) zaprojektować obieg dowodów księgowych, 5) określić zasady przechowywania dowodów księgowych. Tak Nie 23

5.5. Księgi rachunkowe 5.5.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Zapisów w księgach dokonywać ołówkiem,. używać korektora, zamazywać dokonanych wcześniej zapisów. Księgi rachunkowe otwiera się na dzień, na początek, na dzień zmiany.., na dzień rozpoczęcia Księgi rachunkowe tworzy:.,..,,., Księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie,,, ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości. Ćwiczenie 2 Sporządź inwentarz dla dowolnego przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną i rozpoczynającego ewidencję zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości. Tabela 5.5 1. Przykładowy wzór inwentarza Inwentarz sporządzony na dzień.. Lp. Treść Wartość 1 2 3 A Składniki majątku 1. Majątek trwały Budynek Samochody.. 2. Majątek obrotowy Materiały Produkty gotowe Należności od odbiorców Gotówka w kasie Środki pieniężne w banku 3. Razem składniki majątku B Składniki zobowiązań 1. Długoterminowe zobowiązania.... 24

2. Krótkoterminowe zobowiązania. 3. Razem zobowiązania C Kapitał własny Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie, w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy. Można przygotować uczniom informacje dotyczące wartości składników inwentarza lub mogą być to dowolne dane, wymyślone przez uczniów. Należy zwrócić wtedy uwagę na logiczny związek między charakterem działalności a rodzajem składników majątku. Sposób wykonania ćwiczenia 1) nazwać przedsiębiorstwo i podać jego adres, 2) wybrać charakter działalności, 3) sporządzić arkusz spisu z natury rzeczowych składników majątku (dane dowolne), 4) ustalić stan zobowiązań (dowolne), 5) obliczyć kapitał własny, 6) sporządzić inwentarz korzystając z zamieszczonego wzoru. pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej lub zróżnicowanej pracy, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika, arkusze spisu z natury, kalkulator. 25

5.5.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1. zdefiniować pojęcia: księgi rachunkowe, zapis księgowy, zapis chronologiczny, 2. sporządzić wykaz ksiąg rachunkowych, 3. określić moment otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych, 4. określić: podstawę sporządzania zestawienia obrotów i sald, zawartość zestawienia obrotów i sald, zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, sposób dokonywania zapisów w księgach, 5. sporządzić inwentarz, 6. określić elementy zapisu księgowego. Tak Nie 26

5.6. Konta księgi głównej 5.6.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Księgowanie operacji po stronie debetowej konta nazywa się...,..., Jeżeli obroty kredytowe będą mniejsze od obrotów debetowych to wystąpi saldo..., natomiast gdy obroty debetowe będą mniejsze od kredytowych to będzie saldo... Zasada równowagi bilansowej polega na tym, że każda operacja księgowana jest...... Zwiększenia na kontach aktywnych księguje się po stronie..., a na kontach pasywnych po stronie... Jeżeli zaksięgujemy daną operację na dwóch kontach po tych samych stronach to po podliczeniu obrotów w zestawieniu obrotów i sald wystąpi... Zamknięcie kont na koniec roku obrotowego polega na wpisaniu sald końcowych debetowych po stronie..., a sald kredytowych po stronie... ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Na podstawie zamieszczonego niżej uproszczonego bilansu wpisz odpowiednio salda początkowe na konta teowe. Tabela 5.6 1. Bilans uproszczony Przedsiębiorstwa Przemysłowego X na dzień Lp. Aktywa Wartość Lp. Pasywa Wartość 1. Środki trwałe 50 000,00 1. Fundusz założycielski 60 000,00 2. Materiały 20 000,00 2. Fundusz przedsiębiorstwa 40 000,00 3. Produkty w toku 10 000,00 3. Zysk 10 000,00 4. Wyroby gotowe 35 000,00 4. Kredyty bankowe 30 000,00 5. Należności od odbiorców 30 000,00 5. Zobowiązania wobec dostawców 20 000,00 6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec budżetu 10 000,00 7. Rachunek bieżący 50 000,00 7. Zobowiązania wobec pracowników 30 000,00 8. Razem 200 000,00 8. Razem 200 000,00 Źródło: opracowanie własne 27

Tabela 5.6 2. Wykaz kont w Przedsiębiorstwie Przemysłowym X Środki trwałe Materiały Produkty w toku Wyroby gotowe Należności od odbiorców Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct BO 50 000,00 Kasa Rachunek Fundusz Fundusz Zysk bieżący założycielski przedsiębiorstwa Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct BO 60 000,00 Kredyty bankowe Zobowiązania wobec dostawców Zobowiązania wobec budżetu Zobowiązania wobec pracowników Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie ma na celu utrwalenie zasady wpisywania sald początkowych na konta. Może być wykonane na przygotowanych w tym celu tabelach. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wpisać podane w uproszczonym bilansie salda początkowe po właściwych stronach konta, stosując zasadę księgowania na kontach aktywnych i pasywnych, 2) wpisywać według podanego przykładu - na koncie środki trwałe i fundusz założycielski. ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Otwórz konta księgowe i zaksięguj wyszczególnione niżej operacje gospodarcze w zamieszczonej tabeli. Tabela 5.6 3. Bilans uproszczony na dzień 01.01.200_ w Spółdzielni Handlowej Z Lp. Aktywa Wartość Lp. Pasywa Wartość 1. Środki trwałe 40 000,00 1. Fundusz udziałowy 120 000,00 2. Materiały 5 000,00 2. Fundusz zasobowy 60 000,00 3. Towary 150 000,00 3. Zysk 10 000,00 4. Należności od odbiorców 40 000,00 4. Kredyty bankowe 20 000,00 28

5. Należności od 5. Zobowiązania wobec pracowników 5 000,00 dostawców 50 000,00 6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec budżetu 10 000,00 7. Rachunek bieżący 55 000,00 7. Zobowiązania wobec pracowników 30 000,00 8. Razem 300 000,00 8. Razem 300 000,00 Źródło: opracowanie własne Tabela 5.6 4. Wykaz operacji gospodarczych w Spółdzielni Handlowej Z Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota 1. 02.01. RK 1/0- Zakupiono materiały za gotówkę. 2 000,00 2. 03.01. FA VAT 2/0- Zakupiono towary od dostawcy z odroczonym terminem płatności. 50 000,00 3. 03.01. FA VAT 1/0- Sprzedano towary odbiorcy z odroczonym terminem płatności. 60 000,00 4. 05.01. WB 1/0- Odbiorca wpłaca część należności na rachunek 60 000,00 bieżący. 5. 05.01. WB 1/0- Spłacono z rachunku bankowego część zobowiązań wobec dostawców. 50 000,00 6. 10.01. WB 2/0- Spłacono część zobowiązań wobec dostawców z kredytu bankowego. 30 000,00 7. 15.01. RK 2/0- Wypłacono z kasy pracownikowi zaliczkę do rozliczenia. 1 000,00 8. 31.01. WB 3/0- Wypłacono płace pracownikom na ich konta 20 000,00 w banku. 9. 31.01. WB 3/0- Spłacono z rachunku bieżącego zobowiązanie wobec budżetu. 10 000,00 10. 31.01. RK 3/0- Przyjęto gotówkowy udział nowego członka spółdzielni. 20 000,00 Źródło: opracowanie własne 29

Tabela 5.6 5. Księga za rok 200_ - str.1 Lp. Data Dokument Treść operacji Towary Należności od Należności od Kasa Rachunek bieżący odbiorców pracowników Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct BO 01.01.0_ PK 1/0_ Bilans otwarcia 150 000-1. 02.01.0_ RK 1/0_ Zakup materiałów 2 000-2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Razem obroty za miesiąc styczeń 12. Salda końcowe 13. Razem Źródło: opracowanie własne 30

Tabela 5.6 5. Księga za rok 200_ - str.2 Lp. Środki trwałe Materiały Fundusz udziałowy Fundusz zasobowy Zysk Kredyty bankowe Zobowiązania wobec dostawców Zobowiązania wobec budżetu Zobowiązania wobec pracowników Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct Dt Ct BO 40 000-5 000-1. 2 000-2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 40 000-0- 7 000-0- 12. - 40 000- - 7 000-13. 40 000-40 000-7 000-7 000- Źródło: opracowanie własne 31

Wskazówki do realizacji: W ćwiczeniu należy zwracać uwagę na estetykę, poprawność zapisów. Przygotowana tabela jest przykładem formy tabelarycznej zbliżonej do ewidencji w praktyce gospodarczej. Po podliczeniu obrotów należy wskazać zgodności, jakie powinny wystąpić. W przypadku ich braku należy zwrócić uwagę na konieczność wyszukania błędu. Sposób wykonania ćwiczenia 1) przenieś podane w uproszczonym bilansie stany do zamieszczonej wyżej księgi, 2) zaksięgować operacje gospodarcze, które zaistniały w miesiącu styczniu, stosując zasadę podwójnego księgowania, 3) podliczyć obroty na kontach, 4) wpisać stan końcowy, 5) podliczyć księgę, 6) wzorować się na wpisanych przykładach. pogadanka, ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 4 Zadekretuj w tabeli wymienione operacje wpisując nazwy lub symbole kont. Tabela 5.6 6. Wykaz operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X Lp. Treść operacji Dt Ct 1. Wypłacono z kasy pracownikowi zaliczkę do rozliczenia. Należności od pracowników Kasa 2. Zakupiono za gotówkę środek trwały. 3. Spłacono z rachunku bieżącego kredyt bankowy. 4. Spłacono zobowiązanie wobec dostawców z kredytu bankowego. 5. Otrzymano od dostawcy towary z odroczonym terminem płatności. 6. Podjęto gotówkę z rachunku bieżącego do kasy. 7. Wypłacono z kasy wynagrodzenie pracownikom. 8. Pracownik zwraca do kasy część pobranej wcześniej zaliczki do rozliczenia. 9. Odbiorca spłaca należność na rachunek bankowy. 10. Przeznaczono wygospodarowany zysk na powiększenie funduszu przedsiębiorstwa. Źródło: opracowanie własne 32

Wskazówki do realizacji: Po zakończeniu ćwiczenia należy sprawdzić dekretacje i wyjaśnić ewentualne błędy, niejasności. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wzorować się na zadekretowanej 1 operacji, 2) zadekretować w tabeli kolejne operacje stosując zasadę podwójnego księgowania. pogadanka, ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 5 Sformułuj treść operacji gospodarczych, które zaksięgowano w sposób podany w tabeli. Tabela 5.6 7. Wykaz dekretacji operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X Lp. Dt Ct Treść operacji 1. Kasa Należności od Odbiorca wpłaca należność do kasy odbiorców 2. Materiały Zobowiązania wobec dostawców 3. Rachunek bieżący Kredyty bankowe, 4. Produkcja w toku Materiały 5. Należności od Kasa pracowników 6. Należności od Towary odbiorców 7. Zobowiązania Kredyty bankowe wobec dostawców 8. Środki trwałe Kapitał udziałowy 9. Zobowiązania Rachunek bieżący wobec budżetu 10. Zysk Kapitał udziałowy Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Po zakończeniu ćwiczenia należy sprawdzić, przedyskutować poprawność sformułowań oraz wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Sposób wykonania ćwiczenia 1) wzorować się na sformułowanej 1 operacji, 2) sformułować treść kolejnych operacji i wpisać do tabeli. 33

ćwiczenia indywidualne, dyskusja. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 5 Sporządź uproszczone zestawienie obrotów i sald oraz bilans na koniec okresu. Tabela 5.6 8. Uproszczone zestawienie obrotów i sald za okres 01.01.0_ - 31.01.0_w Spółdzielni Handlowej Z Lp. Nazwa konta Salda początkowe + obroty Salda końcowe Dt Ct Dt Ct 1. Środki trwałe 40 000,00-40 000,00-2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Po zakończeniu ćwiczenia należy sprawdzić poprawność. W przypadku niezgodności należy zwrócić uwagę na konieczność poszukania błędu. Sposób wykonania ćwiczenia 1) przenieś podsumowane obroty kont z Ćwiczenia 3 do tabeli wpisując je odpowiednio do kolumny - salda początkowe + obroty, 2) wzorować się na wpisanej 1 pozycji, 3) podliczyć kolumnę obrotów, w której obroty debetowe powinny zgadzać się z kredytowymi, 4) w przypadku niezgodności poszukać błędu, który może wynikać z sumowania lub nie zachowania przy księgowaniu zasady podwójnego księgowania, 5) obliczyć salda poszczególnych kont i wpisać do kolumny - salda końcowe, 6) podliczyć zestawienie, 7) na podstawienie sald końcowych sporządzić w zeszycie uproszczony bilans na koniec okresu. 34

pogadanka, ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. 5.6.4. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: konto, strony konta, obroty konta, saldo konta, 2) otworzyć księgi rachunkowe, 3) określić elementu zapisu księgowego, 4) ewidencjonować operacje w rocznym cyklu księgowym: - zastosować zasady księgowania operacji bilansowych na kontach, - podliczyć obroty na kontach, - sporządzić zestawienie obrotów i sald, - sporządzić uproszczony bilans na koniec okresu, 5) zamknąć księgi rachunkowe. Tak Nie 35

5.7. Konta ksiąg pomocniczych 5.7.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uzupełnij zdania. Aby uzyskać dodatkowe informacje, konta księgowe można dzielić... i... Konta syntetyczne powstałe w wyniku podziału poziomego są kontami... Jeżeli do danego konta syntetycznego stworzono konta analityczne, to każda operacja zaksięgowana na koncie syntetycznym musi być..., z zastosowaniem zasady... Suma obrotów debetowych wszystkich kont analitycznych prowadzonych do danego konta syntetycznego, musi się zawsze równać... ćwiczenia indywidualne. przepisy ustawy o rachunkowości, literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 2 Zaksięguj operacje gospodarcze i sporządź zestawienia. Tabela 5.7 1. Spółdzielnia Handlowa Z - Bilans uproszczony na dzień 31.01.200_ r. L Aktywa Wartość Lp. Pasywa Wartość p. 1. Środki trwałe 100 000,00 1. Fundusz udziałowy 100 000,00 2. Towary 100 000,00 2. Fundusz zasobowy 100 000,00 3. Kasa 5 000,00 3. Kredyty bankowe 50 000,00 4. Rachunek bieżący 95 000,00 4. Zobowiązania wobec dostawców 50 000,00 5. Razem 300 000,00 5. Razem 300 000,00 Źródło: opracowanie własne Na stan początkowy Towarów składają się: - towar A 20000 kg po 2,00 zł. - towar B 20000 kg po 3,00 zł. Na stan początkowy Zobowiązań wobec dostawców składają się: - Zobowiązania wobec dostawcy X - 30 000,00 - Zobowiązania wobec dostawcy Y - 20 000,00 Tabela 5.7 2. Wybrane operacje w miesiącu styczniu 200_ r. Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota 1. 05.01. Fa VAT 10/0_ Zakupiono od dostawcy X towary z odroczonym terminem płatności i przyjęto je do magazynu; - towar A - 10000 kg po 2,00 - towar B - 5000 kg po 3,00 2. 10.01. WB 1/0_ Przelew zobowiązań wobec dostawcy X 45 000,00 36

3. 15.01. Wz 1/0_ Zwrócono dostawcy X część towaru A 200 kg po 2,00 4. 20.01. Fa VAT 35/0_ Zakupiono od dostawcy Y towary z odroczonym terminem płatności i przyjęto je do magazynu: - towar A - 5000 kg po 2,00 - towar B - 1000 kg po 3,00 5. 25.01. WB 2/0_ Przelew zobowiązań wobec dostawcy Y 33 000,00 Źródło: opracowanie własne Konta księgi głównej - syntetyczne Dt Środki trwałe Ct Dt Towary Ct Dt Rachunek bieżący Ct Sp.100 000,00 Sp.100 000,00 Dt Kasa Ct Dt Fundusz udziałowy Ct Dt Fundusz zasobowy Ct Dt Kredyty bankowe Ct Dt Zobow. wobec dostawców Ct Konta ksiąg pomocniczych - analityczne Dt Zobowiązanie - X Ct Dt Zobowiązanie - Y Ct 30 000,00 (Sp 20 000,00 (Sp Rys. 5.7 1. Konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych Źródło: opracowanie własne 37

Tabela 5.7 3. Kartoteka towaru A Jednostka miary kg cena 2,00 Lp. Data Dokument Treść Ilość Wartość P R S P R S 01.01. PK 1/0_ Saldo 20000 40 000,00 początkowe 1. 05.01. F 10/0_ Zakup od X 10000 30000 20 000,00 60 000,00 Źródło: opracowanie własne Tabela 5.7 4. Kartoteka towaru B Jednostka miary kg cena 3,00 Lp. Data Dokument Treść Ilość Wartość P R S P R S Źródło: opracowanie własne Tabela 5.7 5. Spółdzielnia Handlowa Z - Uproszczone zestawienie obrotów i sald kont ksiąg pomocniczych - analitycznych do konta Zobowiązania wobec dostawców za okres 01.01.0_ - 31.01.0_ Lp. Nazwa konta Salda początkowe + obroty Salda końcowe 1. Zobowiązanie X 2. Zobowiązanie Y 3. Razem Źródło: opracowanie własne Dt Ct Dt Ct Tabela 5.7 6. Spółdzielnia Handlowa Z - Uproszczone zestawienie obrotów i sald kont ksiąg pomocniczych - analitycznych do konta Towary za okres 01.01.0_ - 31.01.0_ Lp. Nazwa konta Salda początkowe + obroty Salda końcowe 1. Towar A 2. Towar B 3. Razem Źródło: opracowanie własne Dt (przychody) Ct (rozchody) Wskazówki do realizacji: W ćwiczeniu należy zwracać uwagę na poprawność zapisów, powiązania między zapisami na kontach syntetycznych i analitycznych. Można je wykonać na przygotowanych kontach teowych i tabelach. Po podliczeniu obrotów należy przypomnieć uczniom o sprawdzeniu zgodności między analityką a syntetyką. W przypadku jej braku należy zwrócić uwagę na konieczność wyszukania błędu. Sposób wykonania ćwiczenia 1) na podstawie uproszczonego bilansu otworzyć załączone konta teowe, Dt Ct 38

2) na podstawie informacji pod bilansem otworzyć załączone konta analityczne, 3) zaksięgować podane operacje na kontach syntetycznych i analitycznych, 4) podliczyć obroty na kontach analitycznych i syntetycznych, 5) sporządzić w zeszycie uproszczone zestawienie kont syntetycznych, 6) sporządzić na załączonych wzorach zestawienia kont analitycznych, 7) sprawdzić zgodność obrotów kont analitycznych z odpowiednim kontem syntetycznym, 8) w przypadku niezgodności poszukać błędu, który może wynikać z sumowania lub nie zachowania przy księgowaniu zasady podwójnego księgowania na kontach syntetycznych a powtarzanego zapisu na kontach analitycznych, 9) obliczyć salda poszczególnych kont i wpisać do kolumny - salda końcowe. pogadanka, ćwiczenia indywidualne. literatura z rozdziału 7 poradnika, tabele księgi głównej, tabele zestawień obrotów, kalkulator. Ćwiczenie 4 Zadekretuj w tabeli wymienione operacje. Tabela 5.7 7. Wykaz operacji gospodarczych w Przedsiębiorstwie X Lp. Treść operacji Konta księgi głównej - syntetyczne Konta ksiąg pomocniczych - analityczne Dt Ct Dt Ct 1. Zakupiono za gotówkę towar A. Towary Kasa Towar A - 2. Wydano do produkcji materiał N. 3. Zakupiono od dostawcy M, materiał W, z odroczonym terminem płatności. 4. Spłacono z rachunku bieżącego zobowiązanie wobec dostawcy Z. 5. Odbiorca K wpłaca należność na rachunek bieżący. 6. Zwrócono dostawcy M, część materiału W. 7. Pracownik X pobrał z kasy zaliczkę do rozliczenia. 8. Pracownik X zakupił z pobranej zaliczki materiał N. Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Po zakończeniu ćwiczenia należy sprawdzić, przedyskutować poprawność sformułowań oraz wyjaśnić ewentualne wątpliwości. 39