MODUŁ V. Nagie i ubrane. Jak media wytwarzają ciała Kobiet i Dziewcząt? ZAJĘCIA 2. MEDIA I WIZERUNKI PŁCI ĆWICZENIE OTWIERAJĄCE Tworzymy kobietę, tworzymy mężczyznę (około 20 minut) Do ćwiczenia potrzebna jest spora ilość gazet kolorowych i czarnobiałych, najlepiej możliwie urozmaiconych np 3 4 dzienniki, 4 pisma dla kobiet oraz 2 3 tygodniki; nożyczki (w takiej ilości, by młodzież mogła wykonać kolaż, najlepiej jedne na 5 osób); klej, arkusze brystolu lub papieru formatu A3 I większe. Ćwiczenie można potraktować jako pracę na rzecz wystroju szkoły kolaże mogą następnie zostać wykorzystane jako dekoracja sali lekcyjnej etc. W grupach po 5 osób (ilość brystoli/ innych dużych arkuszy papieru powinna być taka, jak ilość grup) młodzież przygotowuje kolaż przedstawiający kobietę/ mężczyznę lub kilka postaci. Prosimy, by uczestniczki I uczestnicy wykonując zadanie starali się wykonać postać możliwie różnorodną niech różne części ciała będą w różnym wieku, niech mają różne kolory skóry, pochodzenie etniczne etc. Dyskusja Po wykonaniu kolaży analizujemy je. Staramy się określić, czy udało się wykonać urozmaiconą postać, oraz rozmawiamy z uczniami i uczennicami o tym, jaki kolor skóry ma większość postaci pokazywanych w mediach, w jakim jest wieku, jaki może uprawiać zawód, czy jest bogata etc. Nasze spostrzeżenia zapisujemy na tablicy lub filipcharcie. Następnie staramy się podsumować nasze obserwacje, ze szczególnym uwzględnieniem wieku, koloru skóry, pochodzenia etnicznego, zawodu, potencjalnego dochodu, ubioru etc. Staramy się zwrócić uwagę młodzieży na rzadkość wizerunków kobiet starszych oraz kobiet pełniących funkcje autorytetu. Zbieramy obserwacje młodzieży. Na koniec pytamy, co uczniowie I uczennice myślą o tej sytuacji. 2 A. STATYSTYKI (analiza statystyk odnośnie udziału kobiet i mężczyzn w mediach, około 15 minut) Dzielimy uczestniczki i uczestników zajęć na 3 grupy. Rozdajemy młodzieży statystyki odnośnie udziału kobiet i mężczyzn w mediach. Prosimy, by młodzież przygotowała w grupach samodzielne interpretacje tych statystyk. Prosimy, by po jednej osobie z grupy zgłosiło się do prezentacji tych interpretacji dla pozostałych. Podczas dyskusji zastanawiamy się nad możliwymi przyczynami dysproporcji kobiet I mężczyzn w 1 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;
mediach, analizujemy przyczyny niedoreprezentowania kobiet I ich możliwe skutki (jak np. brak wyraźnej zachęty dla dziewcząt do bycia dziennikarkami, brak opisów poglądów kobiet na kwestie polityczne czy sportowe etc). 2 B. O nas bez nas. (analiza wizerunków dziewcząt i chłopców w mediach, około 10 minut) Materiały: na zajęcia warto przynieść gazety dla młodzieży, minimum 10sztuk, najlepiej różnych ) Wizerunki dziewcząt i chłopców w prasie młodzieżowej i młodzieżowych stronach internetowych są od wielu lat kształtowane przez dorosłych. Punktem wyjścia do analizy norm płciowych proponowanych w kulturze popularnej może być dyskusja dotycząca naszego stosunku do wizerunków dziewcząt i chłopców w mediach. Podziel młodzież na dwie grupy jedna niech analizuje wizerunki dziewcząt, a druga chłopców w popularnych mediach. Poproś, by grupy notowały podstawowe wnioski ze swoich dyskusji I by zaprezentowały je sobie nawzajem. Zaproponuj, by młodzież zwróciła uwagę na to, ile dziewcząt/ chłopców występuje w roli: autorytetu; sportowca; osoby, która odniosła sukces; osoby, która poniosła porażkę; osoby, która prosi o poradę; osoby pokrzywdzonej/ ofiary; modelki/modela; modelki/modela w reklamie; bohaterki/bohatera artykułów o kosmetykach; gwiazdy filmu lub muzyki. Podczas dyskusji zapytaj dziewczęta, czy podobają im się wizerunki dziewcząt. Zapytaj, co by zmieniły, czego by unikały etc. Następnie zapytaj chłopców o popularne wizerunki chłopców. Postarajcie się wspólnie wygenerować rekomendacje dla redaktorek i redaktorów prasy młodzieżowej odnośnie tego, jaki wizerunek płci by nam odpowiadał. Możecie te rekomendacje wysłać do redakcji wybranego czasopisma jako sugestię dla jej dalszej praktyki. Warto wytłumaczyć młodzieży, że media to również ich odbiorcy w wielu krajach to oni mają przeważający wpływ na media. Wysłanie wspólnych rekomendacji do mediów może stać się świetną okazją do współpracy całej klasy, jest też doskonałym przykładem praktyki typowej dla społeczeństwa obywatelskiego, którego członkinie I członkowie sami organizują się, by działać na rzecz wspólnego celu. 2C. Co to jest stereotyp? czy przekaz medialny jest stereotypowy? dlaczego? (dyskusja, około 10 minut) Rozdaj młodzieży definicję stereotypu (znajduje się w materiale 2C). Poproś, by przeczytali ją po cichu, a następnie poproś. by odpowiedzieli na pytanie, czy przekaz medialny jest ich zdaniem stereotypowy. Jeśli w grupie wyraźnie prezentują się dwa rozbieżne stanowiska, poproś młodzież, by podzieliła się na dwie grupy, i opracowała w grupach argumenty za/ przeciw tezie o tym, że media wspierają stereotypy. Następnie poproś, by po jednym przedstawicielu/ przedstawicielce grupy przedstawiło zebrane argumenty pozostałym. 2D. Ćwiczenie. Horoskop antydyskryminacyjny. (około 15 20 minut) Materiały do wykorzystania: opisy znaków zodiaku (materiał 2D) 2 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;
Dzielimy uczestniczki i uczestników na 12 grup (optymalne byłyby pary). Rozdajemy opisy znaków zodiaku. Prosimy, by młodzież napisała horoskop na nadchodzący tydzień, który nie powiela stereotypów odnośnie płci. Po zakończeniu pisania grupy wymieniają się horoskopami, czytają otrzymane teksty i badają, czy tekst zawiera niepotwierdzone uogólnienia na temat płci lub sugestie na ten temat. Prosimy, by młodzież zwróciła szczególną uwagę na: to, czy autorzy horoskopu kierowali osobne komunikaty do mężczyzn, a inne do kobiet. Zastanówcie się wspólnie, czy było to konieczne; obecność stereotypowych ze względu na płeć skojarzeń z planetami i cechami charakteru(wenus uważana za planetę kobiet; łagodność uważana za cechę kobiecą; Mars jako parton mężczyzn etc). Czy można było uniknąć stereotypu? jak proponujecie napisać horoskop tak, by nie powielał nieuzasadnionych uogólnień na temat kobiet i mężczyzn? PROPOZYCJA ROZSZERZENIA TEMATU To my jesteśmy mediami W związku z upowszechnieniem się internetu możesz zaproponować klasie/ grupie prowadzenie bloga o medialnych wizerunkach płci. Popularne i darmowe medium, jakim jest internet może stać się okazją do wymiany zdań I dyskusji ulubionych wzorców płci. Młodzież może prowadzić bloga całą klasą lub stworzyć kilka blogów o tym, jak media wpływają na kształtowanie się postaw, zachowań i myślenia stereotypowego. Taki blog może mieć również nieco szerszą tematykę na przykład dotyczyć problematyki płci. Jeśli chcesz, prowadzenie blogów może stać się formą zaliczenia przedmiotu, można również ogłosić szkolny konkurs na najlepszego bloga o problematyce płci, mediów, stereotypów etc. Zaproponuj ucznennicom I uczniom skorzystanie z bibliografii tematu. MATERIAŁY POMOCNICZE DO SCENARIUSZY LEKCJI MATERIAŁ 2A Kobiety i mężczyźni w mediach statystyki. (opr. Ewa Majewska, na podstawie raportu Krajowy system monitorowania równego statusu kobiet i mężczyzn, opr. Bogdan Baran, Wydawnictwo Scholar, Warszawa, 2006) We wszystkich badanych mediach przewaga mężczyzn (w sensie: prezentowanych postaci) jest znacząca. Wynosi ona: 87% mężczyzn do 13 % kobiet w prasie codziennej (chodzi o prezentowane postaci) i 66% mężczyzn do 34 % kobiet w telewizji (łącznie w mediach dysproporcja płci wynosi: 71% mężczyzn wobec 29% kobiet); 3 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;
W programach informacyjnych występuje tylko 20% kobiet, w sportowych tylko 16%. W reklamach kobiet jest 39%, w programach rozrywkowych 39%, w filmach i serialach 36%. Nie ma takiego typu programu, w którym dominowałyby kobiety. Kobiety są bohaterkami 12% artykułów prasowych i 16% programów radiowych; kobiety są autorkami 19% artykułów prasowych i 20% gości w programach telewizyjnych i radiowych. Najwięcej kobiet pojawia się w mediach w roli: wykonawczyń piosenek (41%) i bohaterek programów telewizyjnych (39%). Kobiety 2 razy częściej, niż mężczyźni, przedstawiane są w przestrzeni domowej (40% kobiet i 19% mężczyzn pokazywanych jest w domu). Tylko 38% kobiet i aż 60% mężczyzn jest przedstawianych w rolach zawodowych. W mediach występuje znaczna dysproporcja między ilością mężczyzn i kobiet młodych prezentowanych w programach lub artykułach, 66% prezentowanych w mediach kobiet to osoby młode, zaś wśród prezentowanych w mediach mężczyzn odsetek ten wynosi 42%. Z kolei znacznie więcej mężczyzn niż kobiet to osoby dorosłe i dojrzałe 34% mężczyzn i tylko 17% kobiet to osoby w wieku 40 54 lata). MATERIAŁ 2C stereotyp szablon, uproszczony, tradycyjny, zazwyczaj irracjonalny obraz rzeczy, osób, instytucji itd., złożony z cech poczytywanych za charakterystyczne dla nich, wpojony przez środowisko w świadomość członków jakiejś grupy, warstwy społecznej lub klasy. (Słownik wyrazów obcych W. Kopalińskiego, dostępny on line). MATERIAŁ 2D (Opr. Ewa Majewska, na podstawie książki L. Weresa Homo zodiacus, Poznań, 1991 oraz portalu onet.pl) Baran najmłodszy, pierwszy znak zodiaku, patronuje mu planeta Mars, jest pierwszym ze znaków ognistych. Osoby urodzone pod tym znakiem lubią inicjować nowe przedsięwzięcia, czasem nie bardzo przejmując się konsekwencjami. Główne cechy osób urodzonych w tym znaku to odwaga I aktywność. Nie są pamiętliwe, ich ulubiony dzień to wtorek, kolor czerwony, kamienie diament I rubin. Archetypową dla tego znaku postacią literacką jest Basia Wołodyjowska, kobieta, o której Zagłoba wyraził się w te słowa: Mając taką żonę nie potrzebujesz w razie wojny w domu jej ostawiać, ale możesz ją w pole wziąć i przy boku mieć. Znane postaci urodzone pod tym znakiem to między innymi Charlie Chaplin I Włodzimierz Majakowski. Byk znak uważany za ziemski, matronuje mu planeta Wenus, czasem kojarzony z Matką Ziemią. Często opisywane jako koneserzy przyjemności, byki posiadają swoje sympatyczne wcielenia, takie, jak na przykład znany z literatury Byczek Fernando oraz te mniej urocze, związane z uporem, jaki budzi się w nich w niesprzyjających okolicznościach. Znane byki to aktorzy Gary Cooper I Gustaw Holoubek, pod tym znakiem urodziło się również sporo polityków, w tym: Donald Tusk, Włodzimierz Lenin, Robespierre, Karol Marks, Ho Szi Min, Cromwell I Jan Paweł II. Ulubiony kolor niebieski, dzień środa. Bliźnięta pierwszy w horoskopie znak powietrzny, patronuje mu planeta Merkury. Uważany za patrona kupców I złodziei grecki bóg Hermes jest również odpowiedzialny za komunikację i podróże. Bliźnięta lubią się uczyć oraz błyszczeć wiedzą, ich wadą bywa niekonsekwencja i brak precyzji. Uwielbiają robić mnóstwo rzeczy jednocześnie. Znaną literacką postacią uważaną za wzorcowego bliźniaka jest Piotruś Pan wieczny wędrownik, przynoszący czasem wolność, a czasem rozczarowanie. W tym znaku urodzili się znani polscy politycy Lech I Jarosław 4 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;
Kaczyńscy, a także Ernesto Che Guevara. W tym znaku urodziło się wielu pisarzy i filozofów, jak na przykład Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Irena Krzywicka, Aleksander Fredro; twórca Sherlocka Holmesa, Artur Doyle, czy filozof egzystencjalista Jean Paul Sartre. Rak to pierwszy w horoskopie znak żywiołu wody, patronuje mu Księżyc. Osoby urodzone pod tym znakiem uważane są za wrażliwe i rodzinne. Zwracają uwagę na przeszłość i historię, w tym często historię rodzinną. Świetnym przykładem takiej postawy jest działalność urodzonego w znaku raka polskiego poety i pisarza Czesława Miłosza, którego Dolina Issy stanowi powrót do korzeni twórcy. Ulubionym literackim modelem raków jest oczywiście Mały Książę, stworzony przez urodzonego w znaku raka Antoniego de Saint Exupery. Raki chętnie odpoczywają nad wodą, bardzo lubią gotować. Lew drugi ognisty znak zodiaku, patronuje mu Słońce. O lwach twierdzi się, że lubią przywództwo, są dominujące i czasem także nadmiernie zadufane w sobie. Lwy są dumne, i czasem harde, ale posiadają też dużo odwagi, uroku osobistego, i na ogół nie są pamiętliwe. Pod tym znakiem urodziło się sporo twardych przywódców (jak na przykład J. Stalin czy F. Castro), ale także wielu pisarzy (B. Shaw, Aldous Huxley). Postacią literacką ucieleśniającą cechy lwa jest Józef Papkin z Zemsty Aleksandra Fredry. Oddajmy głos poecie: Jestem Papkin, lew Północy, rotmistrz sławny i kawaler(...). Panna drugi ziemski znak zodiaku, opiekuje się nim Merkury. Uważane za skupione na sprawach prozaicznych, osoby urodzone pod znakiem panny potrafią często zaskoczyć swoją wyobraźnią, jak na przykład autorka kryminałów Agatha Christie. Cechy typowe dla Pann to skrupulatność i precyzja, przywiązanie do reguł, pracowitość i cierpliwość. Przy tym wszystkim jednak panny pozostają wizjonerami zadziwiająca ilość urodzonych w tym znaku pisarek i pisarzy wydaje się to potwierdzać, należą do nich Stanisław Lem, Lew Tołstoj i Julian Tuwim. Panny lubią rozwiązywać krzyżówki i łamigłówki, zupełnie jak Alicja z Krainy Czarów, uznawana za wzór tego znaku w literaturze. Waga to kolejny powietrzny znak zodiaku, matronuje mu Wenus. Ten znak kojarzony jest na ogół z harmonią, równowagą i wdziękiem, niemniej osoby w nim urodzone mogą również celować w tworzeniu pozorów dobrego zbalansowania sytuacji. Wagi posiadają silne zainteresowanie współpracą z otoczeniem oraz tworzeniem pokoju na świecie. W tym znaku urodzili się liczni poeci i pisarze: Maria Dąbrowska, Oskar Wilde, C. K. Norwid, T. Różewicz, G. Grass oraz aktorzy: Brigitte Bardot i Marcello Mastroiani. Skorpion znak zodiaku utożsamiany z wodą, patronuje mu Pluton. Bóg rzymski o tej samej nazwie był opiekunem świata umarłych. Uważane za najbardziej pamiętliwe ze wszystkich znaków zodiaku, są Skorpiony również niezwykle namiętne. Ta namiętność okazuje się czasem autodestrukcyjna, jak w przypadku Marii Skłodowskiej Curie, która choć wynalazła polon i wydestylowała rad, zdobyła dwie nagrody Nobla i wychowała wspaniałe córki, była też osobą niezmiernie depresyjną. Skorpiony, wbrew pozorom, niezmiernie często działają na rzecz ludzkości, są niestrudzonymi reformatorami i działaczami społecznymi, jak pokazują losy pisarzy: Stefana Żeromskiego i Alberta Camus oraz polityków: Indiry Gandhi, Lwa Trockiego i Josepha Goebbelsa. Literackie wcielenia skorpionów to między innymi Konrad Wallenrod i Cezary Baryka. Strzelec ognisty znak zodiaku, któremu patronuje Jowisz ze względu na swe rozmiary uważany za symbol obfitości. Osoby urodzone w znaku Strzelca często uważa się za szczodre, pogodne i błyskotliwe, twórców wielkich planów i marzeń dla całej ludzkości. W tym znaku urodziło się wiele postaci słynnych ze swoich wybitnych zdolności i zarazem temperamentu, jak np. Ludwig van Beethoven, Maria Callas, Józef Piłsudski czy Winston 5 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;
Churchill. Wśród pisarzy i poetów strzelce to Władysław Broniewski, Rainer Maria Rilke i Joseph Conrad. Postacią literacką wcielającą cechy strzelca jest Jacek Soplica z Pana Tadeusza, którego optymizm powiązany z doświadczeniem, wiedzą, przenikliwością, a także szczęściem (często uważa się strzelców za urodzonych szczęściarzy) doprowadza ostatecznie do przełomu i zmiany. Koziorożec to ziemski znak zodiaku, patronuje mu Saturn, planeta melancholii i osamotnienia. Koziorożce są uznawane za pracowite i samotne, wydają się realizować zamierzenie Prometeusza przynosić światło, ale też płacić za to ogromną cenę w postaci pracy i osamotnienia. Bywają wizjonerami i potrafią planować nowy, lepszy świat, co w kontekście filozofii pokazują przykłady dwóch feministek Simone de Beauvoir, autorki Drugiej płci oraz etyczki i polityczki Magdaleny Środy. Wizjonerski charakter dokonań koziorożców świetnie egzemplifikuje twórczość polskiej badaczki literatury Marii Janion, która niestrudzenie objaśnia polską historię wzorcami literatury i kultury, jak choćby w Niesamowitej słowiańszczyźnie. Literackim przykładem osoby urodzonej w tym znaku jest Robinson Crusoe oraz Martin Eden, bohater książki urodzonego jako koziorożec Jacka Londona. Wodnik znak powietrzny, któremu patronuje Uran planeta wynalazców i wizjonerów. Osoby z tego znaku uważane są za przenikliwe i bystre, wprawne w tworzeniu nowych wyobrażeń i ideałów, które zmieniają całe epoki. Wodnikiem jest Władysław Bartoszewski, pod tym znakiem urodziła się też Wirginia Woolf, autorka powieści Własny pokój, w której wyraziła potrzeby i problemy milionów kobiet. W odniesieniu do wodników mówi się często o talentach artystycznych w tym znaku urodziło się wielu kompozytorów (Mozart, Lutosławski), aktorów (Bogart, Dean, Gable i Dean) oraz reżyserów (Fellini, Eisenstein, Forman). Postacią literacką oddającą cechy wodników jest kapitan Nemo z 20 000 mil podwodnej żeglugi. Ryby znak wodny, któremu patronuje Neptun. Osoby urodzone w tym znaku uważa się za delikatne i wrażliwe, niezwykle twórcze i skłonne do samopoświęcenia. Niczym dziewczynka z zapałkami, uważana za jeden z literackich modeli ryb, osoby te kreślą swoje wzruszające wizje, niemniej nie zawsze udaje im się podjąć ich realizację. Czasem działania ryb kończą się tragedią, jak pokazuje przykład zamordowanego polskiego prezydenta Gabriela Narutowicza. W tym znaku urodzili się reżyserzy: Andrzej Wajda, Louis Bunuel; aktorzy: Lisa Minelli, i Daniel Olbrychski oraz kosmonauci: Walentyna Tiereszkowa i Jurij Gagarin. Spośród polityków warto wymienić Jacka Kuronia i Bronisława Geremka, wśród wynalazców zaś: Mikołaja Kopernika, Galileusza i Alberta Einsteina. 6 Stowarzyszenie W stronę dziewcząt, projekt Jej portret ;