Podręczniki Prawnicze Polskie sądownictwo administracyjne zarys systemu Zbigniew Kmieciak (red.) C.H.Beck
PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Zbigniew Kmieciak Polskie sądownictwo administracyjne zarys systemu
W sprzedaży: M. Wierzbowski (red.) POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE OGÓLNE, PODATKOWE, EGZEKUCYJNE I PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI, wyd. 16 Podręczniki Prawnicze R. Kędziora OGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 4 Akademia Prawa R. Kędziora KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. KOMENTARZ, wyd. 4 Komentarze Becka KPA, EgzAdmU, PostAdmU, wyd. 19 Edycja Sądowa KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO Z WPROWADZENIEM, wyd. 29 Twoje Prawo www.ksiegarnia.beck.pl
Polskie sądownictwo administracyjne zarys systemu Redaktor Prof. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciak Autorzy prof. dr hab. Jacek Chlebny prof. zw. dr hab. Wojciech Chróścielewski dr Paweł Dańczak prof. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciak prof. dr hab. Agnieszka Krawczyk dr Joanna Wegner-Kowalska WYDAWNICTWO C. H.BECK WARSZAWA 2015
Poszczególne części opracowali: Jacek Chlebny: Rozdział VIII Wojciech Chróścielewski: Rozdział III, IV Paweł Dańczak: Rozdział X Zbigniew Kmieciak: Rozdział I, V, IX, XII Agnieszka Krawczyk: Rozdział II, VI, VII Joanna Wegner-Kowalska: Rozdział XI Recenzent wydawniczy: Prof. zw. dr hab. Andrzej Skoczylas Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-7757-5 ISBN e-book 978-83-255-7758-2
Spis treści Przedmowa... IX Wykaz skrótów... XI Rozdział I. Idea sądowej kontroli administracji publicznej przegląd rozwiązań europejskich... 1 1. Sądowa kontrola administracji publicznej a koncepcja demokratycznego państwa prawnego (rządów prawa)... 1 2. Europejskie systemy sądowej kontroli administracji publicznej jedność w różnorodności?... 4 3. Współczesne tendencje w rozwoju instytucji sądowej kontroli administracji publicznej... 11 Rozdział II. Ewolucja, ustrój i podstawowe założenia funkcjonowania sądownictwa administracyjnego w Polsce... 22 4. Geneza sądownictwa administracyjnego na ziemiach polskich... 22 5. Sądownictwo administracyjne w okresie międzywojennym... 27 6. Sądownictwo administracyjne po II wojnie światowej... 37 7. Konstytucyjne podstawy sądownictwa administracyjnego a prawo jednostki do sądu w sprawach administracyjnych... 48 8. Organizacja sądownictwa administracyjnego... 58 9. Zasady ogólne postępowania sądowoadministracyjnego... 64 10. Formuła kasacyjnego orzekania przez sądy administracyjne... 69 Rozdział III. Zakres jurysdykcji sądów administracyjnych... 73 11. Właściwość Najwyższego Trybunału Administracyjnego... 73 12. Właściwość reaktywowanego w 1980 r. sądownictwa administracyjnego... 77 13. Rozszerzanie zakresu właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego po 1990 r.... 80 14. Kognicja dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego... 85 Rozdział IV. Strony i uczestnicy postępowania sądowoadministracyjnego... 101 15. Ewolucja regulacji prawnej dotyczącej stron i uczestników postępowania sądowoadministracyjnego... 101 I. Ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym... 101 II. Rozporządzenie Prezydenta o Najwyższym Trybunale Administracyjnym... 103 III. Przepisy działu VI Kodeksu postępowania administracyjnego... 104 IV. Ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym... 108
VI Spis treści 16. Strony postępowania sądowoadministracyjnego... 111 I. Skarżący... 112 II. Organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi... 116 17. Uczestnicy postępowania sądowoadministracyjnego... 118 18. Zdolność sądowa i zdolność procesowa oraz pełnomocnictwo procesowe... 127 19. Strony i uczestnicy postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym... 130 Rozdział V. Wszczęcie postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym... 132 20. Przesłanki dopuszczalności skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego... 132 I. Pojęcie przesłanek dopuszczalności skargi sądowoadministracyjnej... 132 II. Zasada wyczerpania administracyjnych środków zaskarżenia... 133 III. Wezwanie do usunięcia naruszenia prawa... 137 IV. Zbieg dróg postępowania sądowoadministracyjnego i nadzwyczajnego postępowania administracyjnego... 146 21. Termin, tryb i skutki wniesienia skargi... 151 22. Wymagania formalne skargi... 155 23. Uprawnienia autokontrolne organu, którego działanie lub bezczynność (przewlekłe prowadzenie postępowania) stały się przedmiotem skargi... 158 Rozdział VI. Rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia przez wojewódzki sąd administracyjny... 165 24. Ochrona tymczasowa... 165 25. Posiedzenia sądowe i skład sądu... 173 26. Zasady rozpoznania sprawy przez sąd... 182 27. Orzeczenia sądowe... 186 28. Postępowanie mediacyjne... 201 29. Postępowanie uproszczone... 203 30. Zawieszenie i podjęcie postępowania... 204 31. Umorzenie postępowania... 207 Rozdział VII. Postępowanie uruchamiane w wyniku wniesienia środka odwoławczego... 210 32. Rodzaje środków odwoławczych... 210 33. Postępowanie ze skargi kasacyjnej... 223 34. Postępowanie zażaleniowe... 230 Rozdział VIII. Koszty postępowania i prawo pomocy... 231 35. Pojęcie i funkcje kosztów sądowych... 231 36. Zasady ponoszenia kosztów postępowania... 247 37. Przyznanie prawa pomocy... 253 Rozdział IX. Wykonanie wyroku sądu administracyjnego... 259 38. Problem wykonania wyroku sądu administracyjnego w świetle założeń kasacyjnej formuły jurysdykcji... 259
Spis treści VII 39. Postępowanie prowadzone po uprawomocnieniu się wyroku sądu administracyjnego i sankcje uruchamiane w razie niedopełnienia obowiązku wykonania tego wyroku... 265 Rozdział X. Weryfikacja prawomocnych orzeczeń sądów administracyjnych... 275 40. Pojęcie prawomocności orzeczeń sądów administracyjnych... 275 41. Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego... 281 42. Stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 287 43. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia... 292 Rozdział XI. Niezawisłość sędziowska a postulat jednolitości orzekania przez sądy administracyjne... 295 44. Niezawisłość sędziowska jako atrybut rzetelnego procesu sądowego... 295 45. Pojęcie i formy realizacji standardu jednolitości wewnętrznej orzecznictwa sądu administracyjnego... 299 46. Udział sądów administracyjnych w dialogu międzysądowym... 314 Rozdział XII. Efektywność ochrony udzielanej przez sądy administracyjne... 318 47. Pojęcie efektywności ochrony sądowoadministracyjnej i jej gwarancji... 318 48. Konstytucyjna zasada podziału władz a merytoryczne orzekanie przez sądy administracyjne... 321 49. Granice merytorycznego orzekania przez sądy administracyjne... 331 Indeks rzeczowy... 337
Przedmowa Dokonane w 2002 r. zmiany ustawodawstwa pozwalają uznać system sądownictwa administracyjnego w Polsce za w pełni rozwinięty i dostosowany, w znaczeniu ustrojowym, do wymagań konstytucyjnych. Przeprowadzona w 2015 r. nowelizacja ustawy Prawo o postępowaniu administracyjnym wskazywałaby natomiast, że podlega on stałej ewolucji w sensie funkcjonalnym. Poszukiwanie metod i środków, które zwiększałyby efektywność sądowej kontroli administracji publicznej i sprawność procedur służących realizacji tego celu, jest zresztą zadaniem podejmowanym z różnym skutkiem w wielu systemach prawnych. W opracowaniu zwrócono szczególną uwagę na ten problem, eksponując kwestie budzące najwięcej wątpliwości praktycznych i kontrowersji natury teoretycznej. Przedstawione rozważania wykraczają w pewnym stopniu poza tradycyjnie ujmowany przedmiot wykładu akademickiego, odwołując się nie tylko do dorobku rodzimej doktryny i orzecznictwa sądowego, lecz również do ustaleń nauki obcej. W przekonaniu autorów, pomijanie ich z pewnością obniża wartość wszelkich dyskusji o prawie, rodząc ryzyko powielania utartych już i nie zawsze wiernie odzwierciedlających rzeczywistość, stereotypów i schematów myślenia. Wyzwania, przed którymi stoimy, narzucone przede wszystkim przez daleko zaawansowany proces integracji europejskiej i zjawisko kształtowania rozwiązań właściwych dla idei good governance, skłaniają do nowego spojrzenia na zagadnienia sądownictwa administracyjnego, w tym uwzględnienia obok kryteriów legalności zachowań administracji i ochrony praw jednostki także elementu pragmatyzmu działania, w tym społecznych kosztów uruchamiania mechanizmów kontroli i wywołanych tym uciążliwości dla stron postępowania. Zamieszczone w poszczególnych rozdziałach książki wywody oddają osobiste zapatrywania i poglądy, nie we wszystkich przypadkach podzielane całkowicie przez pozostałych autorów. Konieczność respektowania punktu widzenia każdego z nich nie podważa faktu, że odpowiedzialność za wszelkie usterki i niedociągnięcia tej pracy ponosi wyłącznie jej redaktor naukowy. Łódź, lipiec 2015 r. prof. zw. dr hab. Zbigniew Kmieciak