Szczecin, dn. 02.11.2011 Do Nauczycieli szkół gimnazjalnych Województwa zachodniopomorskiego ZAPROSZENIE Szanowni Państwo, Komitet organizacyjny VIII Gimnazjalnego Konkursu Filozofii zaprasza Waszych uczniów do uczestnictwa w kolejnej edycji konkursu. Organizatorem jest Gimnazjum nr 9 w Szczecinie we współpracy z doktorantami Instytutu Filozofii Uniwersytetu Szczecińskiego. Celem konkursu jest propagowanie filozofii wśród gimnazjalistów województwa zachodniopomorskiego oraz odkrywanie utalentowanych uczniów, przyszłych studentów filozofii. Konkurs służy także wspieraniu nauczycieli szkół gimnazjalnych w rozwijaniu filozoficznej ścieżki edukacyjnej. Aby wziąć udział w Konkursie, uczeń musi w terminie do 16 stycznia 2013 r. rozwiązać i przesłać test etapu szkolnego oraz zgłoszenie na adres (decyduje data stempla pocztowego): Gimnazjum nr 9 ul. Dunikowskiego 1 70-123 Szczecin Półfinał Konkursu odbędzie się 31 marca 2012 r. w Gimnazjum nr 9 w Szczecinie. Tego dnia uczniowie napiszą test otwarty sprawdzający ogólną wiedzę filozoficzną. Finał Konkursu oraz wręczenie nagród odbędzie się 26 maja 2012 r. po odpowiedziach ustnych. Serdecznie zapraszamy W razie wszelkich wątpliwości prosimy o kontakt: Milena Jakubiak: milena.m.jakubiak@gmail.com Urszula Zarosa: ulazarosa@gmail.com Marek Pawłowski: mpmarcuspawlowski@gmail.com 1
REGULAMIN VIII GIMNAZJALNEGO KONKURSU FILOZOFICZNEGO: Organizator: - Gimnazjum nr 9 w Szczecinie Zespół organizacyjny: - mgr Milena Jakubiak doktorantka IF US - mgr Teresa Ostrowska dyrektor Gimnazjum nr 9 - mgr Marek Pawłowski doktorant IF US, nauczyciel - mgr Urszula Zarosa doktorantka IF US Cele konkursu: 1. Wspieranie nauczycieli szkół gimnazjalnych w rozwijaniu filozoficznej ścieżki edukacyjnej. 2. Propagowanie filozofii wśród gimnazjalistów województwa zachodniopomorskiego. 3. Zainteresowanie uczniów edukacją filozoficzną i etyką. 2
Uczestnicy Uczestnikami konkursu mogą być uczniowie szkół gimnazjalnych województwa zachodniopomorskiego. Chętni mogą zgłaszać się indywidualnie lub za pośrednictwem opiekuna. Etapy Konkursu 1. Etap szkolny (listopad 2012 r. 16 stycznia 2013 r.) Uczestnicy rozwiązują samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela test sprawdzający ogólną wiedzę z filozofii. Zestaw zadań składa się z sześciu działów (każdy po cztery pytania): historii filozofii (dział ogólno-filozoficzny), logiki, epistemologii, ontologii, etyki oraz antropologii i filozofii kultury. Rozwiązania wraz ze zgłoszeniem należy przesyłać na adres: Gimnazjum nr 9 ul. Dunikowskiego 1 70-123 Szczecin z dopiskiem: VIII Gimnazjalny Konkurs Filozoficzny. Termin nadsyłania prac upływa 16 stycznia 2012 r. (decyduje data stempla pocztowego). 2. Półfinał Konkursu (31 marca 2012 r.) Półfinał odbędzie się w Gimnazjum nr 9 w Szczecinie. Uczniowie będą pisali test otwarty sprawdzający wiedzę filozoficzną uczestników. Uczniowie, którzy uzyskają najwyższą liczbę punktów z testu awansują do finału Konkursu, o czym zostaną poinformowani listownie w terminie do 2 kwietnia 2012 r. Maksymalna liczba punktów do zdobycia w półfinale wynosi 60. 3
3. Finał konkursu (26 maja 2012 r.) Finał Konkursu odbędzie się w Gimnazjum nr 9 w Szczecinie. W jego trakcie finaliści będą losować po jednym pytaniu z każdego zestawu. Jest pięć zestawów: logika, epistemologia, ontologia, etyka oraz antropologia i filozofia kultury. Z pięciu wylosowanych pytań finaliści wybierają trzy. Maksymalna liczna punktów do zdobycia w finale wynosi 90. Punkty zdobyte w półfinale i finale sumują się. Zwycięzcy otrzymują tytuły Laureatów oraz nagrody rzeczowe. Kryteria oceny odpowiedzi ustnych: Kryterium Punktacja (za jedno pytanie) 1. Trafna odpowiedź na każde pytanie 15 pkt 2. Sposób jej uzasadnienia 10 pkt 3. Prezentacja odpowiedzi 5 pkt Opracowali: mgr Milena Jakubiak, mgr Marek Pawłowski oraz mgr Urszula Zarosa Zakres materiału Zakres materiału VIII Gimnazjalnego Konkursu Filozoficznego realizuje Podstawę programową kształcenia ogólnego MEN oraz treści programowe filozoficznej ścieżki edukacyjnej. Wobec tych dokumentów Konkurs ma charakter uzupełniający i rozszerzający. 4
Zagadnienia i literatura 1. Dział ogólno-filozoficzny - główne dziedziny filozofii (ontologia, epistemologia, etyka, estetyka, logika, filozofia społeczna) - paradoksy Zenona z Elei - filozofia Sokratesa - słynne metafory filozoficzne: brzytwa Ockhama, Cogito ergo sum, zakład Pascala, tabula rasa, widły Hume a, siekiera Carnapa, terapia Wittgensteina, maszyna Turinga 2. Logika: - podstawowe pojęcia logiczne: wnioskowanie, wniosek, przesłanka, wynikanie, dowód, teza, uzasadnienie, sprzeczność, prawdziwość i fałszywość - klasyczny rachunek zdań - podstawowe błędy logiczne: ekwiwokacja, regres w nieskończoność, błędne koło, przesunięcie kategorialne, idem per idem, ignotum per ignotum, non sequitur 3. Epistemologia: - teoria prawdy (klasyczna, koherencyjna, pragmatyczna, konsensualno semantyczna) - sceptycyzm starożytny (Pirron z Elidy i Sekstus Empiryk) - racjonalizm a empiryzm (Kartezjusz, Leibniz, Locke, Hume) - idealizm transcendentalny (I. Kant) 5
4. Ontologia: - poglądy filozofów starożytnych na naturę świata: jońscy filozofowie przyrody, Pitagoras, Heraklit, Parmenides, Demokryt, wieczne idee Platona, Arystoteles (hylemorfizm oraz teoria aktu i możności) - średniowieczne dowody na istnienie Boga (dowód Anzelma i pięć dróg Tomasza z Akwinu) - spór o uniwersalia (realizm pojęciowy, umiarkowany realizm pojęciowy, nominalizm, konceptualizm) - nowożytne koncepcje ontologiczne a problem relacji dusza ciało: Kartezjusz, B. Spinoza, Leibniz, Th. Hobbes, D. Hume, La Mettrie - realizm a idealizm 5. Etyka: - etyka cnoty (Arystoteles) i starożytne koncepcje szczęścia (Epikur, stoicy) - etyka chrześcijańska (Augustyn, Tomasz z Akwinu) - formalizm etyczny I. Kanta - utylitaryzm (J. Bentham, J.S. Mill) - zagrożenia dla etyki (śmierć Boga, egoizm, relatywizm, determinizm) - teoria sprawiedliwości J. Rawlsa 6. Antropologia kulturowa: - myśl nowożytna: humanizm renesansowy, kondycja ludzka według B. Pascala, wola życia Schopenhauera, filozofia egzystencji S. Kierkegaarda, wola mocy F. Nietzschego 6
- ludzka psychika i rola kultury u Z. Freuda - egzystencjalizm: J.- P. Sartre i A. Camus - miłość u E. Fromma - liberalna ironistka R. Rorty ego Literatura podstawowa: J. Baggini, P.S. Fost, Przybornik filozofa, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2010. S. Blackburn, Myśl, Dom Wydawniczy Rebis, Warszawa 2002. S. Blackburn, Sens dobra, Dom Wydawniczy Rebis, Warszawa 2002. J. Hołówka, Etyka w działaniu, Wydawnictwo Prószyński i S-ka 2001. B. Markiewicz (red.), Filozofia dla szkoły średniej. Wybór tekstów, Warszawa 1987. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii tom 1-3, Wydawnictwo PWN, Warszawa (wiele wydań). G. Trela, Chmury i zegary, czyli wybrane metafory filozoficzne, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2009. Podręczniki do edukacji filozoficznej i etyki, na przykład: o A. Aduszkiewicz, P. Marciszuk, R. Piłat, Edukacja filozoficzna dla III klasy gimnazjum, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2005. o A. Jedynak, T. Walentowicz, Filozofia. Podręcznik dla Gimnazjum, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2000. 7
Literatura uzupełniająca: K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii, Wydawnictwo Antyk, Warszawa 2003. A. Camus, Obcy, Wydawnictwo Zielona Sowa, Warszawa 2003. D. Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów (wiele wydań) J. Gaarder, Świat Zofii, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 1995. L. Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Trzy serie, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2008. T. Nagel, Co to wszystko znaczy?, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 1997. J.- P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, Wydawnictwo Muza, Warszawa 1998. J.- P. Sartre, Mdłości, Wydawnictwo Zielona Sowa, Warszawa 2005. A. Schopenhauer, Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Almapress, Warszawa 1997. M. Środa, Idee etyczne starożytności i średniowiecza, Warszawa 1994. Przedstawiona lista nie ma charakteru obowiązującego. Organizatorzy zachęcają do samodzielnych poszukiwań filozoficznych. 8
KARTA INFORMACYJNA UCZESTNIKA VIII GIMNAZJALNEGO KONKURSU FILOZOFICZNEGO Imię i nazwisko Imię ojca Data i miejsce urodzenia Klasa Adres i nazwa szkoły (z kodem i telefonem) Imię i nazwisko opiekuna szkolnego Adres domowy uczestnika ( z kodem, telefonem, e-mailem) 9
VIII GIMNAZJALNY KONKURS FILOZOFICZNY ETAP SZKOLNY TEST Informacje: 1. Odpowiedzi należy zapisać wyłącznie na arkuszu testowym, czytelnie, zgodnie z poleceniami. W wypadku pomyłki należy wyraźnie przekreślić błędną odpowiedź. 2. Do dnia 16.01.2011 r. należy przesłać rozwiązania zadań. Życzymy powodzenia Komitet Organizacyjny Konkursu DZIAŁ I: OGÓLNO-FILOZOFICZNY 1. Przyporządkuj pytaniom filozoficznym dziedziny filozofii: Lista: logika, epistemologia, metaetyka, ontologia, estetyka Pytania filozoficzne Dziedziny filozofii Jakie jest znaczenie terminów moralnych? Co istnieje? Jakie są kryteria poznania? Jaka jest natura piękna? Co głosi zasada niesprzeczności? 2. Kto jest autorem poniżej podanych dzieł filozoficznych?: a. Tako rzecze Zaratustra b. Badania dotyczące rozumu ludzkiego... c. Krytyka praktycznego rozumu...... d. Rozprawa o metodzie... e. Fenomenologia ducha. 10
3. W których przykładach właściwie przyporządkowano pojęcie szkole filozoficznej? a. arystotelicy forma i substancja b. sceptycy idee c. pitagorejczycy liczba d. stoicy pneuma e. hedoniści - przyjemność f. epikurejczycy Demiurg g. platonicy - wątpienie h. sofiści atomy 4. Uzupełnij tabelkę Lista: Sokrates, Arystoteles, John Locke, Pascal, George Berkeley, Immanuel Kant. Ludwig Wittgenstein Zdanie Esse est percipi masz traktować człowieka jako cel sam w sobie, a nie tylko środek do celu. Granice mojego języka są granicami mojego świata. Człowiek jest tylko trzciną najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Człowiek jest z natury zwierzęciem politycznym. Wiem, że nic nie wiem Tabula rasa Filozof DZIAŁ II: ETYKA 5. Podkreśl pojęcia, które według Arystotelesa stanowią cnoty etyczne: Lista: intelekt, przyjaźń, hojność, rozsądek, odwaga, mądrość, męstwo, prawda 6. Przypisz każdej podanej postaci jeden pogląd etyczny wybrany z listy poniżej: Lista: etyka umowy społecznej, konsekwencjalizm, teoria sprawiedliwości, formalizm etyczny, etyka "złotego środka", teoria uprawnień 11
a. John Locke b. Arystoteles... c. John Stuart Mill... d. Immanuel Kant... e. John Rawls... f. Jaques Rousseau... 7. Zaznacz, które zdania są zgodne z utylitaryzmem: a. Wystarczającą sankcją moralną jest ukazanie cierpienia i rozczarowania. b. Postępuj tak, aby maksyma twego postępowania mogła stać się powszechnym prawem. c. Należy przyczyniać się do jak największego szczęścia jak największej liczby ludzi. d. Autonomia jednostki jest najwyższą wartością, chronioną przez jej uprawnienia. e. Tylko konsekwencje czynu mają znaczenie przy określaniu jego wartości. f. Cnota jest doskonałością samą w sobie i sama w sobie nagrodą. g. Korzystna dla wszystkich umowa jest podstawą obowiązków moralnych. 8. Czy relatywizm może stanowić zagrożenie dla etyki? Krótko uzasadnij odpowiedź. DZIAŁ III: ANTROPOLOGIA 9. Podkreśl pojęcia charakterystyczne dla myśli renesansowej: Lista: wolność, cierpienie, poświęcenie, solipsyzm, liberalizm, antropocentryzm, godność ludzka, humanizm, panteizm, idealizm transcendentalny 10. Wyjaśnij w kilku zdaniach, co oznaczało stwierdzenie J.-P. Sartre a piekło to inni.. 12
11. Zygmunt Freud dzielił osobowość na trzy warstwy: id, ego i superego. Przyporządkuj warstwom psychiki człowieka ich charakterystykę. ego id superego Warstwa pośrednia Popędy, instynkty Jaźń świadoma Pozostaje w konflikcie z superego Podstawa wyższego życia kulturalnego i społecznego Sfera pozarozumowa 12. Na czym polega miłość według Ericha Fromma? (więcej niż jedna odpowiedź jest poprawna) a. Byciu kochanym. b. Miłość jest sztuką (techne). c. Należy szanować odmienność kochanej osoby, umożliwić jej rozwój indywidualny. d. Miłość jest tylko praktyką, teoria miłości nie jest potrzebna do jej zrozumienia. e. Powinno się jak najlepiej poznać kochaną osobę. DZIAŁ IV: ONTOLOGIA 13. Przeczytaj następujący fragment i odpowiedz na pytania: Anaksymander, syn Praksjadesa z Miletu, głosił, że początkiem [arché] i tworzywem tego, co jest, jest bezkres [apeiron], i pierwszy wprowadził samą nazwę arché. Powiada, że arché to nie woda ani żadne inne z uznawanych tworzyw, ale jakiś różny od nich bezkres, z którego powstają wszystkie światy i zawarty w każdym z nich ład [kosmos]... a. Jakie są znaczenia pojęcia arché? i. Początek ii. Natura iii. Zasada iv. Rozum 13
b. Dla Anaksymandra arché to apeiron, czyli bezkres. Co stanowiło arché dla poniższych filozofów starożytnej Grecji? Lista: ogień, ziemia, liczba, powietrze, woda. i. Tales z Miletu... ii. Anaksymenes z Miletu... iii. Heraklit z Efezu... iv. Pitagoras... c. Dla starożytnych greków słowo kosmos oznaczało zarówno świat, jak i ład. Przyporządkuj filozofom poglądy na temat kosmosu: Heraklit z Efezu Początkiem rzeczy są atomy i próżnia. Wszystko inne jest tylko mniemaniem.... byt nie jest stworzony ani zniszczalny, że jest jeden, jednolity i nieograniczony... Demokryt z Abdery Parmenides z Elei Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody....byt jest, bo jest to, co jest, nie zaś to, co nie jest. Przeciwieństwa się godzą, a z różnych dźwięków powstaje najpiękniejsza harmonia. 14. Z którymi poniższymi stwierdzeniami zgodziłby się: Platon (P), Arystoteles (A) a z którymi żaden z nich (Ż)? a. Dusza jest prosta i niepodzielna... b. Istnieją tylko jednostkowe rzeczy... c. Byt jest ogólny i niezmienny... d. Pojęcia to tylko dźwięki... e. Forma (idea) jest tyko własnością bytu... f. Rzeczywistość dzieli się na świat idealny i materialny... g. Pojęcia nie istnieją niezależnie... h. Świat materialny to tylko cienie idei... 15. Przyporządkuj filozofom stanowiska metafizyczne (dopuszczalna więcej niż jedna odpowiedź). 14
Spinoza Kartezjusz Leibniz Heraklit Hobbes Arystoteles La Mettrie Demokryt hylemorfizm teoria monad dualizm monizm atomizm mechanicyzm panteizm wariabilizm 16. Przeczytaj fragment z Medytacji Kartezjusza i odpowiedz na pytania:...mam ciało, z którym jestem bardzo ściśle związany, to jednak (...) mam jasną i wyraźną ideę siebie samego, jako czegoś będącego wyłącznie czymś myślącym... a. Jak nazywa się opisany przez Kartezjusza problem filozoficzny?... b. Jak filozofowie nowożytni odpowiedzieli na postawiony przez Kartezjusza problem? Przyporządkuj tezom stanowiska i ich przedstawicieli (jeden filozof może reprezentować więcej niż jedno stanowisko). Lista: skrajny empiryzm, harmonia przedustawna, spirytualizm, okazjonalizm, materializm, paralelizm Lista: Spinoza, Hobbes, Malebranche, Hume, Berkeley, Leibniz Teza Stanowisko Filozof Istnieją tylko substancje cielesne. Porządek myśli i ciała odpowiadają sobie nawzajem, ponieważ są przejawem tej samej substancji. Myśl oddziałuje na materię tylko za pośrednictwem Boga. Zgodność duszy i ciała jest możliwa, ponieważ Bóg na początku ustanowił prawa, wedle których działają. Nie istnieją substancje. Umysł to tylko wiązka postrzeżeń. Istnieją tylko substancje duchowe. 15
DZIAŁ V: EPISTEMOLOGIA 17. Przyporządkuj nazwiska filozofów do pasujących koncepcji prawdy: Lista: Tarski, Descartes, Bradley, Arystoteles, James a. Klasyczna koncepcja prawdy: b. Koherencyjna koncepcja prawdy:. c. Oczywistościowa koncepcja prawdy: d. Pragmatyczna koncepcja prawdy:. 18. Jakie zagadnienie charakteryzuje poniższa historia? Człowiek o nazwisku Smith ma mocne podstawy do sądzenia, że jego sąsiad Jones posiada samochód marki ford, ponieważ jak daleko Smith sięga pamięcią, Jones zawsze miał forda, ostatnio podwiózł go fordem i trzyma forda w garażu. Smith ma także innego znajomego, Browna, o którego aktualnym miejscu pobytu nic nie wie. Znając jednak logiczne własności spójnika alternatywy, Smith stwierdza z przekonaniem, że Jones posiada forda lub Brown jest w Barcelonie. Zdarza się jednak tak, że Jones nie posiada aktualnie forda i jeździ fordem wypożyczonym, a Brown jest akurat w Barcelonie. W tym przypadku Smith ma prawdziwe uzasadnione przekonanie, ale czy Smith posiada wiedzę? a. Paradoks kłamcy b. Spór realizm-idealizm c. Problem Gettiera d. Paradoks dychotomii e. Błąd naturalistyczny 19. Które z poniższych stwierdzeń pasuje do sceptycyzmu umiarkowanego? a. Nie ma prawdy absolutnej. b. Nie jesteśmy w stanie dowiedzieć się, czy istnieje prawda. c. Nie wiemy, czy poznawany świat jest takim, jakim go poznajemy. d. Rzeczywistość jest taka, jaką ją poznajemy. 20. Przyporządkuj stanowiska epistemologiczne poniższym stwierdzeniom. Lista: natywizm, racjonalizm, empiryzm skrajny, aprioryzm skrajny, irracjonalizm a. Wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opierać się pośrednio lub bezpośrednio na doświadczeniu.... b. Tylko rozum dostarcza prawdziwej wiedzy o świecie.. c. Idee (pojęcia) są wrodzone...... 16
d. Wartościowe jest tylko poznanie intelektualne, intersubiektywne, komunikowalne e. Poznanie nie musi być intersubiektywne.. DZIAŁ VI: LOGIKA 21. Mamy następujące wnioskowanie: jeśli Kasia je szpinak na obiad, to przez cały dzień chodzi zła. Wczoraj cały dzień chodziła zła, więc pewnie jadła szpinak na obiad. a. Wskaż wniosek i przesłanki: i. Przesłanki:...... ii. Wniosek:... b. Jaki to rodzaj wnioskowania? i. Indukcyjne ii. Redukcyjne iii. Dedukcyjne iv. Abdukcyjne c. Czy jest to wnioskowanie niezawodne? Krótko uzasadnij....... 22. Jak zbudowane są poniższe zdania? Przykład zdania Albo idę do kina albo do teatru. Jeśli pada śnieg, to ludziom marzną nosy. Pójdę do kina lub do teatru. Chodzę do kina wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma tam dużo ludzi. Lubię chodzić do kina i do teatru. Budowa koniunkcyjna dysjunkcyjna alternatywna implikacyjna równoważnościowa 17
23. Zdanie zbudowane alternatywnie jest fałszywe, gdy: a.... tylko jeden z członów jest fałszywy. b.... oba człony są fałszywe. c.... oba człony są prawdziwe. 24. Wskaż błędy logiczne. Lista: ekwiwokacja, regres w nieskończoność, błędne koło, przesunięcie kategorialne, ignotum per ignotum, non sequitur a. Co to jest dom? Jest to budynek przeznaczony do zamieszkania. Czym jest budynek? Obiektem składającym się z dachu i fundamentów? Czym jest dach? etc. b. Jeśli chcesz wiedzieć, czym jest zło, spójrz na te wszystkie niegodziwe uczynki, jakie popełniają ludzi:... c. Nauki społeczne to nauki zajmujące się społeczeństwem:.. d. Mickiewicz wielkim poetą był, bo tworzył arcydzieła, które były wyjątkowe, bo napisane przez wielkiego poetę:... e. Każda ruda kobieta jest wredna. Kasia jest wredna, więc musi być ruda:... f. Zamki zazwyczaj były ogromnymi konstrukcjami a mój zamek w drzwiach jest mały 18