Metodologia nauk część 2 Dr Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2012/2013 1
Treści merytoryczne przedmiotu [część 1] 1. Metodologia nauki i nauk (szczegółowa). Przedmiot, zakres, problematyka, kierunki badań. Wskazanie, jakie ujęcie metodologii nauk obowiązuje w ramach zajęć. 2. Pojęcia nauki i naukowości. Czym różni się nauka od nie-nauki? Typologia nauk, dziedziny i dyscypliny naukowe. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne) 3. Sposoby (metody) i uwarunkowania poznawania rzeczywistości w nauce. Wzajemne relacje. Hierarchizacja wedle poziomów ogólności (metoda nauki w ogóle, metoda nauk przyrodniczych i metoda nauk społecznych, strategie badawcze, metody badań, techniki i narzędzia badawcze). Typologia metod, w tym wedle etapów procesu badawczego. 4. Na czym polega metoda naukowa ogólnie? Założenia, wytyczne, cele, postępowanie. Dwa źródła (metody?) prawomocnego poznania w nauce obserwacja (empiria) i rozumowanie. Problemy z empirią. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treści z przedmiotu Naukoznawstwo 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne). 4a. Najważniejsze typy rozumowań (wnioskowań) w nauce dedukcja, indukcja i inne szczegółowa charakterystyka. 4b. Logika klasyczna w nauce jako podstawa wnioskowań. Wybrane elementy. 5. Strategie lub podejścia badawcze w naukach społecznych ilościowa, jakościowa i mieszana (mixed methods). 2
Treści merytoryczne przedmiotu [część 2] 6. Typy badań (eksploracyjne, opisowe, wyjaśniające). Wybrane plany badawcze bądź metody w naukach społecznych. Relacja do wymienionych strategii badawczych. 7. Wybrane metody i techniki gromadzenia, porządkowania, analizowania, syntetyzowania, wyciągania wniosków i przedstawiania wyników badań cudzych i własnych. (Zebranie, uporządkowanie, poszerzenie umiejętności i wiedzy zdobytych w ramach wcześniejszych zajęć w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ, wyjście poza aspekty instrumentalne, wskazanie, jak stosowanie odpowiednich metod przyczynia się do tworzenia uprawnionych poglądów, tez i wiedzy uzasadnionej). 8. Jak opracować model albo teorię? Dwa podejścia teoria przed badaniami i badania przed teorią. Przydatne procedury i metody. Testowanie własnych koncepcji i hipotez. Operacjonalizacja. 9. Podsumowanie 1: Proces badawczy. Projektowanie własnych badań. 10. Podsumowanie 2: Podstawy filozoficzne, epistemologie dyscyplin naukowych, paradygmaty i metateorie. Jak założenia natury ogólnej wpływają na badania (metodologie szczegółowe, ramy pojęciowe) poszczególnych dyscyplin? Na przykładzie informatologii (nauki o informacji). 3
6. Typy badań (eksploracyjne, opisowe, wyjaśniające). Wybrane plany badawcze bądź metody w naukach społecznych. Relacja do wymienionych strategii badawczych. 4
Typy badań ze względu na cel Eksploracyjne ( rozpoznanie terenu, identyfikacja zagadnień do zbadania etc.) Opisowe ( Jak jest? ) Wyjaśniające (Pilch, Bauman s. 22-23) 5
Co to znaczy wyjaśnić? Co można wyjaśnić? Co można wyjaśnić? fakty, zdarzenia jednostkowe prawa, prawidłowości, uogólnienia Co można wyjaśnić? coś niezwykłego, nieoczekiwanego coś wydawałoby się oczywistego, dobrze znanego 6
Co to znaczy wyjaśnić? Rodzaje wyjaśniania Podać prawo ogólniejsze, pod które można podciągnąć pojedyncze zdarzenie, zjawisko etc. lub prawidłowość niższego rzędu (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 23-25) (Grobler 2008, s. 103-105) wyjaśnianie przez prawa (już znane albo nowe, właśnie odkryte lub skonstruowane w celu wyjaśnienia) wyjaśnianie polega na podaniu generalizacji, hipotezy, prawa, z których dane zdarzenie albo prawidłowość wynika 7
Co to znaczy wyjaśnić? Rodzaje wyjaśniania [cd.] Odpowiedzieć na pytanie Dlaczego? czyli podać przyczynę Zawsze można znaleźć wiele przyczyn, która z nich jest ta właściwą, wyjaśnia? istotność przyczynowa i istotność statystyczna przyczyny główne i uboczne zależność wyjaśnienia przyczynowego od kontekstu (wyjaśnianie ma charakter pragmatyczny, odbywa się w jakimś kontekście) (Grobler 2008, s. 106-120) Odpowiedzieć na pytanie typu Dlaczego P, a nie Q? (Grobler 2008, s. 115) Odpowiedzieć na pytanie Jak?, W jaki sposób? 8
Rodzaje wyjaśniania genetyczne, w tym poszukiwanie przyczyny Przez podanie genezy, historii, procesu rozwoju Próba odpowiedzi na pytania Dlaczego zaszło zdarzenie A?, Jak doszło do zdarzenia A?, Jaka jest przyczyna stanu A? Dwa aspekty śledzenie przemian cech, jakości, kształtu samego obiektu badań wyłowienie z materii historycznej zdarzeń, faktów, warunków, które były przyczynami przemian oraz ukazanie ich sprawczej, przyczynowej roli w przemianach, w stawaniu się przedmiotu naszych badań (Pilch, Bauman 2001, s. 29) Uwaga To, że dwa zjawiska współwystępują (istnieje korelacja) nie musi zawsze oznaczać, że jedno z nich jest przyczyną drugiego To, że jedno zdarzenie jest wcześniejsze niż drugie także nie musi zawsze oznaczać, iż jest jego przyczyną 9
Rodzaje wyjaśniania funkcjonalne, intencjonalne, teleologiczne Funkcjonalne przez podanie funkcji, jakie coś pełni w przyrodzie, społeczeństwie, strukturze, życiu człowieka etc. zależności funkcjonalne odpowiadają na pytanie Jak?, Jak zjawisko A wpływa na zjawisko B? Intencjonalne przez podanie intencji, zamiarów (ludzi) Teleologiczne przez cel, próba odpowiedzi na pytanie Po co? polega na poszukiwaniu celu, do jakiego zmierza jakiś proces lub jakiemu służy określone zdarzenie 10
Wiedzotwórczy charakter wyjaśniania W dydaktyce, w życiu codziennym wyjaśniany z reguły nieznane przez znane W nauce wyjaśniamy znane przez nieznane, albo wręcz nieznane przez nieznane Na przykład wyjaśniamy zachowania informacyjne użytkowników (które widać) za pomocą powodujących je potrzeb informacyjnych, których nikt jak dotąd nie widział 11
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (Critical literature review) Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny, R.78 z.3, s. 273-284. Dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=489&dirids=1 12
Metody jakościowe Sampling dobór obiektów / przypadków / zjawisk do zbadania Na jakiej zasadzie wybieramy? Celowy lub teoretyczny dobór próby Trzeba uzasadnić dlaczego wybieramy te a nie inne zjawisko, przypadek, sytuację, środowisko, zdarzenie etc. czy i jeżeli tak dlaczego mamy prawo tworzyć uogólnienia na podstawie wybranych przypadków 13
Metody jakościowe Badanie w działaniu (Action research) Wilson, Tom D. (1982). Nowy paradygmat badań w dziedzinie informacji naukowej: badanie przez działanie. Zagadnienia Informacji Naukowej 1982 nr 1 (40), s. 57-74. Dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=161&di rids=1 14
Metody jakościowe Metoda delficka (Delphi method) Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32. Dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=586 Zobacz też http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.c om/search/label/delphi%20method%20%28metoda %20delficka%29 15
Metody jakościowe Metoda etnograficzna (Ethnography) Kruszewski, Tomasz (2008). Etnografia i jej wybrane zastosowania w badaniach bibliologicznych. Przegląd Biblioteczny, R. 76 z. 3, s. 405-417. Dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=445 16
Metody jakościowe Metoda Sense-Making Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making. W: Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. Red. Maria Kocójowa. Kraków: IINiB UJ. http://eprints.rclis.org/handle/10760/13708, http://wwwold.inib.uj.edu.pl/wyd_iinb/s3_z5/cisekn.pdf 17
Metody jakościowe Studium przypadku (Case study) http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodastudium-przypadku-w-badaniach-kulturyinformacyjnej-final Głowacka, Ewa (1986). Metoda case study w badaniach i dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny nr 1, s. 25-32. Dostęp w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1 18
7. Wybrane metody i techniki gromadzenia, porządkowania, analizowania, syntetyzowania, wyciągania wniosków i przedstawiania wyników badań cudzych i własnych. (Zebranie, uporządkowanie, poszerzenie umiejętności i wiedzy zdobytych w ramach wcześniejszych zajęć w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ, wyjście poza aspekty instrumentalne, wskazanie, jak stosowanie odpowiednich metod przyczynia się do tworzenia uprawnionych poglądów, tez i wiedzy uzasadnionej). 19
Sposoby / techniki / źródła gromadzenia danych empirycznych w badaniach jakościowych (wg Silverman 2010 i innych) Ankiety Dane wizualne (pochodzące z nagrań) Grupy fokusowe Eksperymenty Notatki terenowe (pochodzące z obserwacji, z etnografii jako metody) Teksty, czyli istniejące lub tworzone na prośbę badacza dokumenty piśmiennicze, oficjalne i inne (blogi, dzienniki, pamiętniki, video-pamiętniki itp.) Transkrypcje, czyli spisane nagrania audio lub wideo Wywiady 20
Dwie główne techniki / metody gromadzenia danych empirycznych w badaniach jakościowych Obserwacja Etnografia (obserwacja etnograficzna) Nagrania audio i video Obserwacja uczestnicząca Wywiad jakościowy, otwarty wywiad pogłębiony Wywiad grupowy (dyskusja grupowa, grupa fokusowa, zogniskowany wywiad grupowy) Wywiad narracyjny Narracyjny wywiad ekspercki Wywiad autobiograficzno-narracyjny Wywiad skoncentrowany na problemie Wywiad swobodny Wywiad recepcyjny Wywiad Sense-Making (Cisek, 2008; Konecki, 2000; Pilch, Bauman, 2001, s. 318-343; Przastek-Samokowa, 2004) 21
Rodzaje danych empirycznych w badaniach jakościowych Ze względu na sposób i zakres ingerencji badacza w środowisko badane możemy wyróżnić: dane niewywołane (naturally occuring data), występujące naturalnie, tj. bez interwencji badacza, dane, mające źródło w sytuacjach, które pozostają niezależne od interwencji badacza (Silverman 2010, s. 433). Dane takie można uzyskać poprzez nagrania audio i wideo, są także zawarte w istniejących dokumentach (tekstach, np. regulaminach albo zarządzeniach itp.), dane wywołane, sprowokowane, tj. powstające w wyniki interwencji badacza, w sztucznych sytuacjach badawczych, takich jak wywiady, eksperymenty, grupy fokusowe lub kwestionariusze sondażowe (Silverman 2010, s. 161) 22
Kiedy należy przestać gromadzić dane? Skąd wiemy, że mamy już zebrany odpowiedni materiał empiryczny, na podstawie którego można uczciwie wyciągać trafne i rzetelne wnioski? Nasycenie teoretyczne (theoretical saturation, data saturation) 23
Jakościowe metody analizy danych i tworzenia teorii Metoda teorii ugruntowanej Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji wybrane aspekty. W: Próchnicka, Maria; Korycińska-Huras, Agnieszka (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa funkcje społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 233-239. Konecki, Krzysztof Tomasz (2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Dostęp do fragmentów na stronie http://qsr.webd.pl/kkonecki/publikacje/publikacja2.html/ Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80 nr 1. 24
8. Jak opracować model albo teorię? Dwa podejścia teoria przed badaniami i badania przed teorią. Przydatne procedury i metody. Testowanie własnych koncepcji i hipotez. Operacjonalizacja. 25
Zobacz Slajdy dotyczące metody nauk empirycznych w prezentacji Metodologia nauk część 1 od Metoda nauk empirycznych dwa warianty Metoda indukcyjna Metoda hipotetyczno-dedukcyjna Slajdy dotyczące operacjonalizacji 26
Co to jest operacjonalizacja? Terminy teoretyczne i obserwacyjne, zdania teoretyczne (hipotezy, prawa) i zdania obserwacyjne, definicje operacyjne (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 44-51) Operacjonalizacja (ang. operationalization) proces przekształcania abstrakcyjnych pojęć, dotyczących przedmiotu badania, w konkretne wskaźniki i zmienne, dające się zmierzyć empirycznie. Operacjonalizacja pojęcia dobrobyt społeczny może polegać na ustaleniu wskaźników, które zdaniem badaczy dotyczą tego pojęcia i są mierzalne w praktyczny sposób, tak jak produkt krajowy brutto, stopa bezrobocia, średnie zarobki, wartość posiadanych oszczędności, wydatki na kulturę i rozrywkę itd. http://dobrebadania.pl/slownikbadawczy.html?b=baza&szczegolowo=406 (odczyt 29.11.2009) Zobacz też http://www.calculemus.org/lect/08metod/3-indukcja.pdf 27
Co to jest operacjonalizacja? [cd.] Wikipedia http://pl.wikipedia.org/wiki/operacjonalizacja_problemu_badaw czego (odczyt 28.11.2009) Operacjonalizacja problemu badawczego jest najobszerniejszym etapem przygotowania badań. Obejmuje ona następujące kroki: rozstrzygnięcia dotyczące pojęć i ich zdefiniowania dobór i zdefiniowanie wskaźników i zmiennych wskazanie zbiorowości, w której będą realizowane badania i dokonanie w niej zwiadu terenowego decyzja co do wykorzystywanych metod i technik badawczych i wybór bazy źródłowej decyzja co do zasady analizy uzyskanego materiału empirycznego Operacjonalizacja jest bardzo ważną częścią procesu badawczego. Podjęte w jej ramach decyzje bezpośrednio rzutować będą na wyniki badań. 28
9. Podsumowanie 1: Proces badawczy. Projektowanie własnych badań 29
Etapy badania naukowego, fazy procesu badawczego I. Postawienie pytania badawczego, ogólne sformułowanie problemu (najczęściej w metodologii jakościowej, badaniach idiograficznych) albo hipotezy (najczęściej w metodologii ilościowej, badaniach nomologicznych) pytanie musi być sformułowane serio, zasadnie, rozstrzygalnie, w niektórych badaniach precyzyjnie (badania z hipotezą), w niektórych niekoniecznie (doprecyzowanie nastąpi w dalszych etapach badania) zagadnienie naukowe może mieć charakter teoretyczny lub stosowany, przedmiotowy, konceptualny lub metodologiczny 30
Etapy badania naukowego [cd.] II. Operacjonalizacja zagadnienia badawczego zob. slajdy dotyczące operacjonalizacji wybór metodologii (ilościowa, jakościowa, mieszana) i strategii badań (badania przed teorią, teoria przed badaniami), metod oraz technik badawczych sampling czyli wybór wycinka rzeczywistości lub obiektów do zbadania jednego lub niewielu przypadków reprezentujących samych siebie lub jakąś zbiorowość (w metodologii jakościowej) próby (celowej, losowej) reprezentującej całą badaną populację, zbiorowość (w metodologii ilościowej) 31
Etapy badania naukowego [cd.] III. Gromadzenie materiału empirycznego różne metody / techniki / źródła analiza i krytyka piśmiennictwa dane empiryczne niewywołane, np. pochodzące z istniejących dokumentów albo obserwacji nieuczestniczącej dane empiryczne wywołane, np. pochodzące z eksperymentów, obserwacji uczestniczącej po części, wywiadów Uwaga w metodologii jakościowej gromadzenie i analiza danych empirycznych, a także tworzenie kategorii i formułowanie uogólnień bardzo często przeplatają się ze sobą, współwystępują od początku danego przedsięwzięcia badawczego 32
Etapy badania naukowego [cd.] IV. Analiza i interpretacja materiału empirycznego próba odpowiedzi na pytanie badawcze różne możliwości w zależności od celu, charakteru i typu prowadzonych badań potwierdzenie albo obalenie hipotezy rozwiązanie (a właściwie iteracyjne rozwiązywanie) problemu praktycznego, np. w badaniach w działaniu sformułowanie prawidłowości, uogólnienia albo wysunięcie hipotezy uzasadnienie zdania wcześniej niepewnego (normy, oceny, twierdzenia) zaprojektowanie konstrukcji 33
Etapy badania naukowego [cd.] V. Rozstrzyganie wartości proponowanego rozwiązania analiza logiczna (poprawność formalna, prostota, spójność wewnętrzna i powiązania z dotychczasową wiedzą) testowanie empiryczne (potwierdzanie, falsyfikowanie) VI. Stworzenie koncepcji, modelu, teorii (Hajduk, 2001, s. 198-201), (Kamiński, 1992, s. 203-205), (Nowak, 1985, s. 26-27, 30-37), (Silverman, 2008) i wiele inne 34
10. Podsumowanie 2: Podstawy filozoficzne, epistemologie dyscyplin naukowych, paradygmaty i metateorie. Jak założenia natury ogólnej wpływają na badania (metodologie szczegółowe, ramy pojęciowe) poszczególnych dyscyplin? Na przykładzie informatologii (nauki o informacji) 35
Bibliografia 36
Bibliografia Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik. Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza. Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN. Bocheński, Józef M. (1992). Współczesne metody myślenia. Poznań: W drodze Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów. Bronk, Andrzej (1992). Wielość nauk i jedność nauki (Stanisława Kamińskiego opcje metodologiczne). W: Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 345-370. Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji wybrane aspekty. W: Próchnicka, M.; Korycińska-Huras, A. (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa funkcje społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239. Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making. W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. [CD-ROM]. Kraków: Instytut INiB UJ. Dostępny także online: http://hdl.handle.net/10760/13708 Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32. Cisek, Sabina (2009). Metodologia badań użytkowników informacji w XXI wieku w świetle anglojęzycznej literatury przedmiotu. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej 2009 nr 4 s. 3-11. Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny t. 78 nr 3, s. 273-284. 37
Bibliografia [cd.] Cisek, Sabina (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku. [CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. Dostęp także online: http://eprints.rclis.org/handle/10760/15393 Dobrodziej, Piotr (2012). Słownik badawczy. http://dobrebadania.pl/slownik-badawczy.html Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. Głowacka, Ewa (1986). Metoda case study w badaniach i dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny nr 1, s. 25-32. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1 Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak. Hajduk, Zygmunt (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL. Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL. Kołakowski, Leszek (2000). Neutralność i wartości akademickie. W: Tenże, Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków: Wydawnictwo Znak, s. 137-155. Konecki, Krzysztof Tomasz (2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana [podrozdziały 8.2. Wywiad swobodny, 8.3. Wywiad narracyjny, 8.4. Wywiad grupowy]. http://qsr.webd.pl/kkonecki/publikacje/publikacja2.html/ Krajewski, Władysław (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza. Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojęć kluczowych metodologii nauk. http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html 38
Bibliografia [cd.] Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak. Przastek-Samokowa, Maria (2004). Rozmowa na temat, czyli wywiad jako narzędzie komunikacji z użytkownikiem. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Pod red. Barbary Sosińskiej-Kalaty oraz Katarzyny Materskiej i Wiesława Glińskiego. Warszawa: Wydawnictwo SBP. http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=41&dirds=1&tab=1, http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=41&dirids=1 Sady, Wojciech (2002 ). Dzieje religii, filozofii i nauki. http://sady.up.krakow.pl/ Silverman, David (2010). Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa: Wydawnictwo SBP. Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54. Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i twórczość w nauce. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76. Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywności nauki. W: Tenże, O nauce, rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17. Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35. Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80 nr 1. Dodatkowe publikacje związane z filozofią i metodologią można znaleźć poprzez blog Methodology and Philosophy of (LIS) Information Science. http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/ 39