RÓWNOWAGA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTWA

RÓWNOWAGA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTWA Spis treści: 1. Rachunkowo - finansowe kryteria zachowania równowagi ekonomicznej przedsiębiorstwa. 2. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa (rozwinięcie rachunkowo - finansowych kryteriów równowagi ekonomicznej). 2.1 Informacje podstawowe odnośnie zastosowanego aparatu pojęciowego 2.2 Praktyczne zastosowania analizy wskaźnikowej 2.2.a Rentowność 2.2.b Płynność finansowa 2.2.c Kapitał obrotowy, źródła jego finansowania i cykl konwersji gotówki 2.2.d Sprawność działania 2.2.e Efektywność pracy 2.2.f Analiza sprawozdawczych segmentów przepływów pienięŝnych 1

1. Rachunkowo - finansowe kryteria zachowania równowagi ekonomicznej przedsiębiorstwa. Według H. Błoch przedsiębiorstwo osiąga równowagę ekonomiczną gdy : a) dzięki celowo ukształtowanym relacjom po stronie majątku i kapitału, b) przy wzajemnym respektowaniu oczekiwań członków organizacji, c) umiejętnym zarządzaniu przychodami ze sprzedaŝy, wygospodarowuje kwoty zysku rozwiązujące wszelkie jego problemy 3. Analogiczne stanowisko zajmuje M. Dobija, który przyjmuje, Ŝe stan w którym przedsiębiorstwo zachowuje dodatni wynik działalności moŝna z pewnym uproszczeniem traktować jako stan równowagi ekonomicznej 4. Niezwykle pomocną, szybką i rzetelną informację odnośnie równowagi finansowo - gospodarczej przedsiębiorstwa moŝna uzyskać wykorzystując analizę wskaźnikową. Wskaźniki ekonomiczne bowiem dzięki swej konstrukcji ukazują zdarzenia będące przyczynami osiąganych wyników i podobnie jak same wyniki mogą być kształtowane do bieŝących potrzeb w procesie zarządzania. PoniŜej zaprezentowano hierarchicznie sklasyfikowane kryteria, którymi naleŝy się posłuŝyć przy analizie wskaźnikowej przedsiębiorstwa mającej na celu wykazanie, czy jest ono w stanie równowagi ekonomicznej, czy do niej dąŝy, czy oddala się od niej oraz słuŝących do bieŝącego i długoterminowego zarządzania jego ekonomiką. W zaleŝności od osiąganych wyników pozwalają one zastosować odpowiednie strategie naprawcze i rozwojowe, a w trakcie stosowania monitorować ekonomiczną efektywność firmy. 1) Rentowność przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo musi wypracować zysk. Zasadnicze znaczenie ma więc poziom kosztów oraz wielkość sprzedaŝy firmy, a takŝe dostęp do środków obrotowych (wypłacalność kontrahentów) uzyskanych dzięki sprzedaŝy. Zatem kształtowanie się podstawowych wielkości strumieniowych w przedsiębiorstwie jak koszty i osiągnięte dzięki ich poniesieniu przychody, a w rezultacie saldo wyniku finansowego decydują w przewaŝającej części o równowadze ekonomicznej firmy. H. Błoch szczególny nacisk kładzie dodatkowo na stopień dostępności środków uzyskanych ze sprzedaŝy. NaleŜy bowiem zwrócić uwagę, Ŝe w większości zbyt ma charakter sprzedaŝy kredytowej, o której rozmiarach świadczą powstające naleŝności z tytułu sprzedaŝy produktów i usług. Tymczasem nie wszystkie firmy z łatwością odzyskują zaangaŝowany kapitał, poniewaŝ pewna część naleŝności ze sprzedaŝy nie jest ściągalna w odpowiednio krótkim czasie (naleŝności przeterminowane, roszczenia sporne). Szczególną rolę ma zatem w utrzymaniu równowagi ekonomicznej stopień dostępności przychodów. Ponadto zwraca się uwagę na to, aby ceny ustalane na sprzedawane produkty, czy usługi znajdowały pełną akceptację rynkową. Podkreśla się więc rolę ceny równowagi na rynkach na których przedsiębiorstwo występuje w roli podmiotu rynkowego. 3 Błoch H. Decyzje finansowe, CIM, Warszawa 1993, s.10-12. 4 Dobija M., op. cit., s.42. 2

2) Utrzymanie płynności finansowej. Płynność finansowa odnosi się generalnie do właściwego sterowania strumieniami materialnymi (środki obrotowe) jak i generującymi je strumieniami finansowymi (koszty zakupu i utrzymania środków obrotowych, wyraŝone w wielkości zobowiązań bieŝących z tego tytułu). Płynność finansowa odzwierciedla więc przebieg procesów materialnych i finansowych. Zdaniem H. Błoch przedsiębiorstwo jest w stanie pokryć zaciągnięte zobowiązania z osiąganych dochodów tylko wówczas gdy znajduje się w stanie równowagi finansowej. 3) Sterowanie obiegiem środków obrotowych. Z płynnością finansową ma ścisły związek sterowanie obiegiem środków obrotowych, a więc zagadnienia związane z zarządzaniem kapitałem obrotowym i cyklem konwersji gotówki. Za cykl konwersji uwaŝa się przepływ środków obrotowych (strumień dóbr materialnych) oraz powstający w ślad za nim przepływ środków finansowych (rozrachunki z tytułu zakupów i sprzedaŝy). Sterowanie cyklem płatniczym polega na dostosowaniu w czasie wpływów i wypływów gotówki w sposób zmniejszający zapotrzebowanie na obce kapitały celem sfinansowania przyrostu środków obrotowych. Za środki obrotowe angaŝujące środki pienięŝne uwaŝa się zapasy i naleŝności, a więc składniki majątku obrotowego, które decydują o wielkości zamroŝenia kapitałów. Zakupy zapasów i utrzymanie naleŝności w kwocie dotychczasowej wielkości sprzedaŝy kredytowej wymagają więc dostępnych środków płatniczych celem ich sfinansowania. Przedsiębiorstwo pokrywa wielkość tego zapotrzebowania kapitałem finansującym majątek obrotowy, do którego naleŝą zobowiązania bieŝące, gotówka oraz dodatni kapitał obrotowy. 4) Gospodarność w procesie produkcji i sprzedaŝy wsparta celową strukturą majątku i kapitału. Gospodarność naleŝy rozpatrywać przede wszystkim pod kontem ekonomicznego wykorzystania środków trwałych. Bierze się zatem pod uwagę ekonomiczną efektywność inwestycji w zakresie zakupu środków trwałych, intensywność dokonywanych przeglądów, napraw, stopień wykorzystania majątku trwałego, jego produktywność. Rozpatrując gospodarność w procesie wytwórczym naleŝy uwzględnić kosztochłonność produkcji, działania w zakresie doskonalenia pomiaru kosztów, ustalania ich normatywów oraz poziom kosztów w stosunku do uzyskiwanych przychodów. Kryterium to bazuje takŝe na tak zwanej dobroci dopasowania kapitałów firmy do struktury jego majątku. RóŜne moŝliwe wielkości długu w stosunku do kapitału własnego firmy zasadniczo odmiennie mogą wpływać na rentowność i wypłacalność jednostki gospodarczej. 5) Stopień orientacji zarządu oraz pracowników na innowacje, elastyczność i odpowiedzialność działania. Elementem sprzyjającym osiąganiu równowagi ekonomicznej przez firmę jest posiadanie wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników, którzy podporządkowują własną wiedzę i zdolności interesom przedsiębiorstwa, czyli identyfikują się z firmą. Według H. Błoch pomiar zdarzeń wpływających na równowagę ekonomiczną następuje w oparciu o badanie firmy pod względem jej rentowności, płynności, gospodarności i produktywności 5. M. Dobija uwaŝa natomiast, Ŝe równowagę ekonomiczną moŝna takŝe rozpatrywać szerzej, to znaczy w oparciu o rozbudowaną analizę wskaźnikową, obejmującą stany wszystkich wielkości ekonomicznych, które charakteryzują działalność przedsiębiorstwa 6. 5 Błoch H., op. cit, s.11. 6 Dobija M., op. cit., s.43. 3

2. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa (rozwinięcie rachunkowo - finansowych kryteriów równowagi ekonomicznej). 2.1 INFORMACJE PODSTAWOWE ODNOŚNIE ZASTOSOWANEGO APARATU POJĘCIOWEGO Rozdział ten zawiera podstawowe wiadomości na temat analizy wskaźnikowej wykorzystywanej w ekonomicznym sterowaniu firmą. Analizą objęto takie dziedziny finansów przedsiębiorstwa jak : 1) Rentowność. 2) Płynność finansowa. 3) Kapitał obrotowy i cykl konwersji gotówki. 4) Sprawność działania i efektywność pracy. 6) Przepływ środków pienięŝnych. Materiał analityczny winien być zestawiony na podstawie sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej ; bilansów, rachunków zysków i strat, sprawozdań z przepływów środków pienięŝnych oraz sprawozdań o przychodach, kosztach i wyniku finansowym (wzór F-01), a takŝe sald wybranych kont. Wyjaśnienia dotyczące podstawowych wielkości ekonomicznych : NaleŜności ujmuje się w wielkości netto (ustawowy wzór bilansu) i brutto wraz z utworzonymi na nie rezerwami (sprawozdanie F-01), Przez średnie stany wielkości bilansowych rozumie się średnią arytmetyczną ich stanów z trzech kolejno następujących po sobie miesięcy, włącznie z miesiącem, którego badanie dotyczy. Rzeczywisty kapitał własny jest sumą sprawozdawczego kapitału własnego, rezerw ogółem (na podatek dochodowy, naleŝności i roszczenia od odbiorców itd.) oraz przychodów przyszłych okresów. Bierne rozliczenia kosztów stanowią kapitał własny, gdy mają charakter rezerw na koszty własne lub kapitał obcy w przypadku rezerw związanych z przyszłymi zobowiązaniami. Rzeczywisty kapitał własny powiększony o zobowiązania długoterminowe stanowi kapitał stały, czyli kapitał znajdujący się w dyspozycji jednostki przez okres dłuŝszy od jednego roku. Nieskorygowany kapitał obrotowy to kapitał stały pomniejszony o majątek trwały, a zatem jest to ta część majątku obrotowego, która finansowana jest ze źródeł stałych. W literaturze określa się go takŝe jako fundusz własny w obrocie. Nieskorygowany kapitał obrotowy pomniejszony o wymagalne w okresie rocznym (dwunastomiesięcznym) raty płatności zobowiązań długoterminowych stanowi skorygowany kapitał obrotowy. JeŜeli zobowiązania długoterminowe w ostatnim roku ich spłaty są wykazane jako zobowiązania krótkoterminowe korekty o raty kredytu długoterminowego nie dokonujemy. Skorygowany kapitał obrotowy jest więc realnym funduszem własnym 4

w obrocie, czyli kapitałem, którym jednostka moŝe swobodnie dysponować przez okres dłuŝszy od jednego roku kalendarzowego. Za sprzedaŝ netto przyjmuje się przychody ze sprzedaŝy produktów i usług oraz towarów i materiałów. Przez skorygowany zysk netto naleŝy rozumieć zysk netto pomniejszony o zyski / straty nadzwyczajne w sytuacji gdy nie stanowią one realnego wpływu / wypływu środków płatniczych. Przez dochód netto rozumie się skorygowany zysk netto powiększony o amortyzację, a więc w klasycznym ujęciu naleŝy go kojarzyć z nadwyŝką finansową. Koszty własne to suma kosztów operacyjnych, pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów finansowych. 5

2.2 PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ Badanie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku zysków i strat oraz przepływów pienięŝnych) rozpoczyna się od analizy pionowej i poziomej poszczególnych pozycji ujętych w tych sprawozdaniach. Analiza pionowa polega na odnoszeniu węŝszych do szerszych pojęciowo kategorii rachunkowych w celu ukazania wewnętrznej struktury danej pozycji ewidencyjnej. W analizie poziomej odnosi się natomiast do siebie te same wielkości ekonomiczne celem wykazania dynamiki ich wzrostu, bądź spadku. PoniŜej zaprezentowano przykład analizy bilansu w wersji analitycznej. Analiza pionowa bilansu - struktura wewnętrzna składników bilansowych MAJĄTEK sierpień 97 wrzesień 97 październik 97 Majątek trwały 37% 42% 47% I. Wartości niematerialne i prawne 2% 2% 2% II. Rzeczowy majątek trwały 30% 35% 40% III. Finansowy majątek trwały 5% 5% 5% IV. NaleŜności długoterminowe 0% 0% 0% Majątek obrotowy 60% 55% 51% I. Zapasy 30% 25% 22% II. NaleŜności i roszczenia netto 25% 20% 18% III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu x x x IV. Środki pienięŝne 5% 10% 11% Rozliczenia międzyokresowe czynne 3% 3% 2% Suma bilansowa 100% 100% 100% KAPITAŁ sierpień 97 wrzesień 97 październik 97 Rzeczywisty kapitał własny 45% 52% 59% Kapitał (fundusz) własny 30% 35% 40% Rezerwy 5% 5% 5% Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody 10% 12% 14% przyszłych okresów Kapitały obce 55% 48% 41% Zobowiązania długoterminowe 10% 10% 10% Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze 45% 38% 31% specjalne I. Zobowiązania krótkoterminowe 40% 33% 26% II. Fundusze specjalne 5% 5% 5% Suma bilansowa 100% 100% 100% W zaprezentowanym przykładzie odniesiono poszczególne składniki majątku i źródła jego finansowania do sumy bilansowej. W ten sposób uwidoczniono zmiany w strukturze majątkowo - kapitałowej przedsiębiorstwa. Zasadne są takŝe wyliczenia dotyczące wewnętrznej struktury poszczególnych pozycji zbiorczych (majątku trwałego i obrotowego, funduszy własnych i obcych). Szczególną uwagę zwraca się przede wszystkim na aktywa i pasywa najbardziej ulegające zmianom, czyli majątek obrotowy i źródła jego finansowania. Prezentując więc na przykład strukturę majątku obrotowego naleŝy odnieść kolejno zapasy, naleŝności i środki pienięŝne do całości tego majątku. W poszczególnych przedsiębiorstwach struktura majątkowo - kapitałowa moŝe być bardzo odmienna. O strukturze majątkowej przedsiębiorstwa decyduje bowiem branŝa, w której ono funkcjonuje oraz rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. 6

O strukturze kapitałowej natomiast decydują skłonność zarządu firmy do ponoszenia ryzyka w związku z ilością zaangaŝowanego kapitału obcego, potrzeby finansowe oraz umiejętność efektywnego wykorzystania kapitału. Analiza pozioma bilansu - dynamika składników bilansowych MAJĄTEK sierpień 97 wrzesień 97 październik 97 Majątek trwały 100% 136% 178% I. Wartości niematerialne i prawne 100% 120% 140% II. Rzeczowy majątek trwały 100% 140% 187% III. Finansowy majątek trwały 100% 120% 140% IV. NaleŜności długoterminowe 0% 0% 0% Majątek obrotowy 100% 110% 119% I. Zapasy 100% 100% 103% II. NaleŜności i roszczenia netto 100% 96% 101% III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu 0% 0% 0% IV. Środki pienięŝne 100% 240% 308% Rozliczenia międzyokresowe czynne 100% 120% 93% Suma bilansowa 100% 120% 140% KAPITAŁ sierpień 97 wrzesień 97 październik 97 Rzeczywisty kapitał własny 100% 139% 184% Kapitał (fundusz) własny 100% 140% 187% Rezerwy 100% 120% 140% Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody 100% 144% 196% przyszłych okresów Kapitały obce 100% 105% 104% Zobowiązania długoterminowe 100% 100% 100% Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze 100% 101% 96% specjalne I. Zobowiązania krótkoterminowe 100% 99% 91% II. Fundusze specjalne 100% 100% 95% Suma bilansowa 100% 120% 140% Zasady analizy rachunku zysków i strat zasadniczo nie odbiegają od sporządzonej analizy bilansu. NajwaŜniejszym etapem tej analizy jest odpowiednie zestawienie przychodów i kosztów ich uzyskania w pozycje zbiorcze, a następnie ukazanie wewnętrznej struktury i dynamiki strumieni kształtujących dochodowość. 2.2.a RENTOWNOŚĆ Rentowność jest odpowiednio obliczonym wynikiem finansowym działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, moŝe według L. Bednarskiego wystąpić jako zyskowność lub deficytowość 1. Zyskowność występuje gdy przedsiębiorstwo wypracuje zysk, deficytowość jako odwrotność zyskowności ma miejsce wówczas kiedy wystąpi strata. Rentowność, czyli odsetek zysku od zainwestowanego kapitału jest miernikiem wskazującym na umiejętność zarządzania firmą, sterowania i regulacji wielkościami ekonomicznymi. Osiągane wyniki rentowności odzwierciedlają bowiem działania w zakresie wyboru źródeł finansowania (czyli kształtowania optymalnej struktury kapitałowej), sterowania płynnością finansową, kosztami, wykorzystania majątku, motywowania do wydajniejszej pracy, opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych, zarządzania gotówką itp. NajwaŜniejsze znaczenie dla dochodowości ma jednak wielkość przychodów ze sprzedaŝy. 1 Bednarski L. Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1997, s.90. 7

Zarządzanie sprzedaŝą jest czynnikiem kształtującym wyniki finansowe kaŝdej firmy, dlatego pręŝne działania w celu powiększania obrotu, a zwłaszcza niedopuszczanie do gwałtownych jej spadków są najwaŝniejszymi zadaniami działu marketingu. NaleŜy pamiętać, Ŝe kaŝdy miesięczny spadek sprzedaŝy spowoduje w przyszłości realnie mniejszy wpływ pieniądza do firmy i moŝe być źródeł pogorszenia krótkoterminowej płynności finansowej. Spadek przychodów ze sprzedaŝy powoduje, Ŝe mniejszym obrotem musimy pokryć koszty stałe, czyli relacja przychody (zysk) /koszty (obrót) jest wówczas mniej atrakcyjna. Zatem przy mniejszej sprzedaŝy maleje rentowność firmy. Proponowana analiza obejmuje badanie rentowności następujących wielkości ekonomicznych : a) aktywów, b) kapitału własnego, c) sprzedaŝy (obrotu), Celem przedstawienia jak na rentowność wpływa wielkość kapitałów obcych oraz od jakich czynników zaleŝy rentowność kapitałów własnych zostały zaprezentowane równieŝ dźwignia finansowa i piramida Du Pointa. Rentowność aktywów ogółem skorygowany zysk netto odsetki od kapitałów obcych lub zaliczone w koszty finansowe dochód gotówkowy netto + w rachunku zysków i strat -------------------------------------------------------------------------------- majątek ogółem Wskaźnik rentowności majątku uwzględnia wpływ na wynik finansowy efektywności wykorzystania zaangaŝowanych zasobów majątkowych. Rosnący poziom tego wskaźnika świadczy o maksymalizacji obrotu, racjonalnym wykorzystaniu majątku trwałego i obrotowego oraz pozytywnych efektach ekonomicznych działalności inwestycyjnej. Pomimo moŝliwych zakłóceń metodologicznych, na przykład sprzedaŝy znacznej części majątku, ujęcia majątku w kwocie netto stanowi waŝne źródło wiedzy o globalnej efektywności firmy. Powiększenie dochodu gotówkowego netto o odsetki od kapitałów obcych ma na celu wyeliminowanie skutków obsługi długu. Rentowność zasobów stałych, rzeczywistego kapitału własnego Rentowność zasobów stałych skorygowany zysk netto ----------------------------- kapitał stały Rentowność rzeczywistego kapitału własnego skorygowany zysk netto --------------------------------- rzeczywisty kapitał własny 8

Wskaźniki rentowności kapitału własnego wyraŝają efekt działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę kapitału zaangaŝowanego przez jego właścicieli. Rentowność ta świadczy o efektywności wykorzystania własnych zasobów kapitałowych mierzonej osiągniętym zyskiem (lub dochodem gotówkowym) i ma największe znaczenie dla właścicieli firm i potencjalnych inwestorów. Rosnący poziom rentowności kapitałów własnych oznacza takŝe szersze moŝliwości rozwojowe firmy. Piramida Du Point rentowność sprzedaŝy netto x produktywność majątku skorygowany zysk netto sprzedaŝ netto ------------------------------ x ---------------------- = ROI (return on investment) sprzedaŝ netto majątek ogółem rentowność majątku ogółem x = ROE (return on equity) rentowność rzeczywistego struktura kapitałów kapitału własnego majątek ogółem ------------------------------------- majątek ogółem - kapitał obcy lub rzeczywisty kapitał własny Analiza piramidy Du Pointa daje odpowiedź na pytanie gdzie tkwi przyczyna niŝszej lub wyŝszej rentowności rzeczywistego kapitału własnego w poszczególnych okresach jej badania. Z piramidy Du Pointa wynika, Ŝe rentowność kapitałów własnych jest funkcją rentowności sprzedaŝy, rotacji (produktywności) majątku ogółem oraz dobroci dopasowania struktury pasywów do aktywów firmy i jest ich iloczynem. Wzrost zatem któregokolwiek z tych czynników zwiększa rentowność tych kapitałów. Piramida Du Pointa przedstawia więc wpływ wielkości bilansowych (wielkość i struktura majątku, kapitału własnego i obcego) i strumieniowych (wielkość sprzedaŝy netto, zysk netto) na rentowność firmy, a poprzez celowo wprowadzane zmiany (operacyjne, strategiczne) zarządzający finansami podnoszą dzięki znajomości mechanizmów z niej wynikających zyskowność firm. W analizie rentowności wychodzi się od następującej zaleŝności: rentowność aktywów = rentowność sprzedaŝy x rotacja (produktywność) majątku ROI Wśród czynników kształtujących rentowność sprzedaŝy wymienić naleŝy: a) wielkość przychodów ze sprzedaŝy i kształtowanie polityki kredytowej w oparciu o rachunek ekonomiczny ze szczególnym uwzględnieniem analizy wypłacalności kontrahentów w celu minimalizacji groźby powstania naleŝności nieściągalnych, b) system ewidencji kosztów stosowany w danym przedsiębiorstwie oraz zasadność ponoszonych kosztów, a takŝe analizy zmierzające ku minimalizacji kosztów i usprawnieniu systemu ich rozliczania, c) stopień korzystania z amortyzacji (liniowa, progresywna, degresywna), d) obowiązkowe obciąŝenia wyniku finansowego, w tym wysokość odprowadzanego podatku dochodowego. 9

Czynniki kształtujące produktywność posiadanego majątku: Zasadniczo zwraca się uwagę na to aby jak najmniejszym majątkiem generować jak największą sprzedaŝ. W zakresie majątku obrotowego szczególnego znaczenia nabiera zatem sprawne zarządzanie kapitałem obrotowym mające na celu jego pomniejszanie do granic maksymalnej efektywności, a więc utrzymywanie uzasadnionej wielkości zapasów, naleŝności i gotówki oraz wszelkie działania w zakresie poprawy płynności finansowej (sterowanie cyklem konwersji gotówki), W zakresie majątku trwałego zwraca się uwagę na : a) pomniejszanie kosztochłonnego, nieproduktywnego majątku, b) odnawianie środków trwałych poprzez inwestycje, celem poprawy wydajności parku maszynowego, c) wielkość umorzenia majątku trwałego. Rentowność aktywów ROI jest zarazem w powyŝszym równaniu odzwierciedleniem prowadzonej polityki sprzedaŝy. 1) Polityka mały zysk / duŝy obrót - niska rentowność sprzedaŝy (mały zysk), duŝa produktywność majątku (duŝy obrót), 2) Polityka duŝy zysk / mały obrót - wysoka rentowność sprzedaŝy (duŝy zysk), mała produktywność majątku (mały obrót). JeŜeli do zaleŝności Du Pointa wprowadzimy strukturę kapitału uwzględnimy wpływ dźwigni finansowej na rentowność kapitałów własnych. rentowność aktywów = rentowność sprzedaŝy x rotacja ( produktywność ) majątku ROI (return on investment ) X struktura kapitałów = rentowność kapitału własnego ROE ( return on equity ) KaŜda firma skupia więc szczególną uwagę na dobroci dopasowania pasywów do aktywów, a rachunek ekonomiczny typu koszt - zysk wynikający z zastosowania obcych źródeł finansowania stanowi podstawę decyzyjną w tym zakresie. Malejący poziom długu zwykle ujemnie wpływa na rentowność kapitałów własnych firmy i powoduje jego zaniŝenie. Wprowadzenie dodatkowego długu (poza zobowiązaniami bieŝącymi) jest jednak uzasadnione tylko wówczas, jeŝeli poprawi w końcowym efekcie zyskowność firmy, a to wymaga zawsze rozwaŝenia : a) jak zostanie wykorzystany zaciągnięty kapitał, czyli jaka będzie jego zwrotność (w celu powiększenia zakresu sprzedaŝy - inwestycja w majątek obrotowy, w celu likwidacji wąskich gardeł produkcyjnych - inwestycja w majątek trwały), a zatem wymaga przeprowadzenia rachunku efektywności inwestycji, zwracając szczególną uwagę na wielkość i rozkład w czasie osiąganych nadwyŝek z jej eksploatacji, 10

b) jakie zmiany nastąpią w takich wielkościach rachunku wyników jak : przychody ze sprzedaŝy, koszty operacyjne, koszty finansowe - odsetki od obcego kapitału, amortyzacja nabytych z kredytu środków trwałych, w podatku dochodowym, w związku z zaciągnięciem i wykorzystaniem kredytu. Wymaga się zatem od analityka umiejętności oszacowania przyszłego strumienia zysku i skonfrontowania go z kosztem kapitału obcego. c) jakie jest ryzyko takiego przedsięwzięcia, Tempo pomnaŝania kapitału własnego jest zatem zaleŝne od działań zarządu firmy tak w zakresie rentowności przez kształtowanie zysku (wyniku finansowego), jak i struktury oraz jakości majątku (odnowa majątku trwałego i sterowanie płynnością finansową przez działanie na majątek obrotowy). Rentowność sprzedaŝy skorygowany zysk netto ------------------------------- sprzedaŝ netto Rentowność obrotu jest procentowym stosunkiem zysku lub nadwyŝki finansowej do przychodów ze sprzedaŝy, a zatem określa udział odpowiedniego wyniku finansowego w wartości uzyskanej ze sprzedaŝy produktów, usług, towarów i materiałów. Dźwignia finansowa Zasada działania dźwigni ekonomicznej jest prosta, gdy działa dźwignia wzrasta zysk netto, a tym samym rentowność kapitałów własnych, natomiast w sytuacji maczugi finansowej jest odwrotnie. Zjawiska te zaprezentowano na dwóch poniŝszych rysunkach : koszty obsługi obcego kapitału są niŝsze od uzyskanej dzięki jego zastosowaniu nadwyŝki finansowej sprzedaŝ netto zysk netto rentowność kapitałów własnych Rys. 4 Zasada działania dźwigni - opracowanie własne. 11

koszty obsługi obcego kapitału są wyŝsze od uzyskanej dzięki jego zastosowaniu nadwyŝki finansowej sprzedaŝ netto rentowność kapitałów własnych spadek zysku lub strata netto Rys. 5 Zasada działania maczugi - opracowanie własne. Efekt dźwigni występuje wówczas, gdy na skutek efektywnego wykorzystania długu wzrasta sprzedaŝ, której odzwierciedleniem jest wzrost zysku z tego tytułu, a osiągnięty, dodatkowy zysk przewyŝsza ponoszone koszty obsługi długu. Wprowadzenie dodatkowego długu ma szczególne znaczenie przy zakupie nowoczesnych maszyn i urządzeń (na przykład sfinansowanych kredytem bankowym) w związku z działaniem firmy w konkurencyjnej branŝy, gdzie szybkość dostosowania się do wymogów rynkowych decyduje o rozwoju i przetrwaniu firmy. Wzrost efektywności pojawia się wówczas w : 1) aspekcie produkcyjnym przez : a) moŝliwość produkcji większej ilości wyrobów w tym samym czasie (wzrost produktywności), czyli minimalizacja czasochłonności produkcji, b) moŝliwość wytwarzania lepszych jakościowo i dostosowanych do wymogów klienta wyrobów, c) moŝliwość produkcji nowych wyrobów celem uniknięcia tzw. wypadnięcia z rynku 2) aspekcie marketingowym przez : a) zwiększenie udziału w rynku poprzez poszerzenie sprzedaŝy i nasycanie rynków bogatym asortymentem nowoczesnych produktów o wysokiej uŝyteczności, b) zwiększenie konkurencyjności własnej. 3) aspekcie finansowym przez : a) zwiększenie sprzedaŝy dzięki wzrostowi zdolności produkcyjnych, b) moŝliwość zminimalizowania róŝnorodnych kosztów produkcyjnych, dzięki zastosowaniu nowych technik i technologii wytwarzania, c) obniŝenie podatku dochodowego od osób prawnych poprzez : zmniejszenie kosztów obsługi długu (o odsetki x obowiązująca stopa podatku dochodowego) przez zaliczenie odsetek w rachunek zysków i strat (koszty finansowe), moŝliwość skorzystania z ulgi inwestycyjnej, moŝliwość zastosowania degresywnych stawek amortyzacji nowo nabytych środków trwałych, zwrot naliczonego podatku VAT w przypadku jego przewagi nad podatkiem naleŝnym. 12

W rezultacie gdy, przy dobrze skalkulowanym rachunku efektywności inwestycji sfinansowanej kredytem bankowym, emisją papierów wartościowych, leasingiem lub z innych źródeł finansowania wygospodarowany zysk przewyŝsza ponoszone koszty obsługi długu mamy do czynienia z efektem dźwigni finansowej. Zalecanym w literaturze przedmiotu, jednak bardzo przybliŝonym miernikiem w porównaniu z planowanym przepływem środków pienięŝnych obrazującym wykorzystanie zaciągniętego długu jest wstępna kalkulacja opłacalności zastosowania obcego kapitału polegająca na porównaniu kosztu tego kapitału z ekonomiczną rentownością całego kapitału firmy. Porównania tego moŝna dokonać za pomocą poniŝszych wzorów : Koszt obcego kapitału odsetki od planowanego długu -------------------------------------- planowanej kwoty długu Rentowność kapitału całkowitego skorygowany zysk netto + odsetki od kapitałów obcych zaliczone w rachunek zysków i strat ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ pasywa ogółem Efekt maczugi występuje natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy koszty obsługi długu (odsetki) bądź niekorzystne zmiany innych czynników (spadek sprzedaŝy netto, wzrost obciąŝeń kapitałowych) spowodują, Ŝe prognozowana (rzeczywista) korzyść z zastosowania długu będzie mniejsza od jego kosztu. Zdarzenia te powodują zatem wzrost ryzyka działań związanych z celowym powiększaniem długu w strukturze kapitałowej lecz prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych zjawisk maleje w sytuacji stabilnego rynku zbytu i rynku pienięŝnego. Na efekt dźwigni lub maczugi mają więc wpływ czynniki zaleŝne od samego przedsiębiorstwa : umiejętność efektywnego wykorzystania obcego kapitału - korzystny stosunek ponoszonych kosztów długu do osiąganych dodatkowych przychodów z jego zastosowania, jak i od jego otoczenia : obciąŝenia kapitałowe dotyczące obsługi długu (stopy odsetkowe), moŝliwości amortyzowania środków trwałych (bilansowe i podatkowe stopy amortyzacyjne), wielkość obowiązkowych obciąŝeń wyniku finansowego (stopy podatkowe). NaleŜy podkreślić, Ŝe zmiany wymienionych czynników kształtujących rentowność (bardziej i mniej przewidywalnych) mogą wystąpić łącznie, a określenie końcowego efektu w postaci zmiany zyskowności wymaga kaŝdorazowo przeprowadzenia rachunku ekonomicznego. Analiza dźwigni ma więc kluczowe znaczenie dla jednostki ze względu na fakt, Ŝe umoŝliwia trafne podejmowanie decyzji co do optymalnej wielkości i struktury długu, maksymalizującego rentowność firmy. Przedsiębiorstwo o duŝej dźwigni finansowej musi jednak liczyć się z tym, Ŝe w sytuacji niekorzystnych zmian zadziałać moŝe maczuga finansowa. 13

Dźwignia finansowa Rentowność rzeczywistych kapitałów własnych - Rentowność aktywów ogółem skorygowany zysk netto + odsetki od skorygowany zysk netto obcych kapitałów -------------------------------- - ------------------------------------------------ rzeczywisty kapitał własny aktywa ogółem Wynik korzystania z dźwigni finansowej rentowność rzeczywistych kapitałów własnych ------------------------------------------------------- rentowność aktywów ogółem Dźwignia finansowa ukazuje zatem wpływ źródeł finansowania na rentowność kapitałów własnych, czyli daje odpowiedź na pytanie jaka część rentowności kapitałów własnych uzyskana została dzięki zaangaŝowanym kapitałom obcym. Dźwignia finansowa wskazuje równieŝ na to jaka jest dobroć dopasowania struktury kapitałów do majątku firmy. Większa dźwignia finansowa świadczy o korzystnej strukturze kapitałowej (udziale długu w pasywach firmy) z punktu widzenia maksymalizacji zysku właścicieli kapitału. 2.2.b PŁYNNOŚĆ FINANSOWA Płynność stanowi jeden z podstawowych warunków egzystencji przedsiębiorstwa. Płynność finansowa moŝe być postrzegana z dwóch zasadniczo odmiennych punktów widzenia : 1) Kredytodawcy zainteresowanego wysokimi wskaźnikami płynności. Dobra płynność finansowa jest gwarancją, Ŝe całość zobowiązań bieŝących firmy moŝe być spłacona z majątku obrotowego, pod warunkiem jego upłynnienia w okresie wymagalności tych zobowiązań. W sytuacji utraty płynności kapitałodawcy mogą Ŝądać zwrotu swoich wkładów, kredytodawcy nie udzielą kredytu, a pogarszająca się sytuacja finansowa firmy moŝe doprowadzić do jej bankructwa. Na osłabienie płynności wskazują : nieregularne płacenie zobowiązań, brak elastyczności w podejmowaniu decyzji finansowych, ciągły brak gotówki do bieŝącego finansowania działalności firmy. W sytuacji wysokiej płynności przedsiębiorstwo : dysponuje odpowiednio wysokim kapitałem stałym, obrotowym, posiada zdolność większego kredytowania swoich odbiorców i wygospodarowania dodatkowego zysku, 14

ma moŝliwość zaciągania kredytów celem sfinansowania rozwoju, mniejsze jest ryzyko jego egzystencji. Brak płynności natomiast czyni przedsiębiorstwo mało elastycznym, powoduje pogorszenie rentowności i ograniczenie suwerenności przy podejmowaniu decyzji. 2) Przedsiębiorstwa dla którego krótkookresowe pogorszenie wyników płynności finansowej moŝe być związane ze zmianami strukturalnymi w jego aktywach bieŝących, czy pasywach tego rodzaju. W obu wymienionych sytuacjach mamy do czynienia z zniekształceniem osiąganych wyników płynności uzyskanych na podstawie klasycznych jej mierników bazujących na bilansie. Zakwalifikowanie na przykład byłego kredytu długoterminowego do zobowiązań bieŝących ze względu na to, Ŝe wymaga on spłaty w okresie krótszym od jednego roku kalendarzowego spowoduje zaniŝenie klasycznych wskaźników płynności podczas gdy kredyt ten nie jest wymagalny w średnim okresie spłaty zobowiązań bieŝących. Podobnie rzecz się ma gdy przedsiębiorstwo mnimalizuje zapasy, bądź zaciąga dodatkowe, krótkoterminowe kredyty. Tymczasem większa ilość zobowiązań bieŝących powstałych jako skutek zaciągnięcia przez firmę krótkoterminowych kredytów słuŝy wręcz poprawie płynności, gdy jedne zobowiązania finansowane są innymi, czyli w sytuacji zróŝnicowanych w czasie okresów ich wymagalności. Ponadto wysoki poziom zobowiązań bieŝących nie moŝe być rozwaŝany bez uwzględnienia ich obrotowości - średniego okresu spłaty. JeŜeli słabe wyniki klasycznych wskaźników płynności są sprzeczne z oceną płynności z cash - flow, a z praktyki firmy wynika, Ŝe na bieŝąco reguluje swoje zobowiązania wówczas wysoki poziom zobowiązań bieŝących jest bardzo korzystny dla jednostki. Przedsiębiorstwo dzięki temu moŝe opóźnić własne wydatki pienięŝne, a wolne środki zaangaŝować w majątek obrotowy. Efektem korzystania z obcego, krótkoterminowego kapitału, którego fizycznym odzwierciedleniem są przede wszystkim zakupione materiały, surowce i towary jest równieŝ powiększenie rentowności kapitałów własnych przez zwiększoną dźwignię finansową oraz przerzucenie części ryzyka operacyjnego firmy na swoich kredytodawców. Według H. Błoch przedsiębiorstwo moŝe regulować płynność finansową operując w trzech podstawowych obszarach decyzyjnych : a) zarządzania kapitałem, b) zaopatrzenia w kapitał (finansowania), c) inwestycji (zastosowania kapitału) 2. Zarządzanie kapitałem polega na takim jego angaŝowaniu aby przynosił zyski na kaŝdej z działalności firmy, to znaczy operacyjnej, tak podstawowej jak i pozostałej, finansowej oraz inwestycyjnej. DuŜą rolę w zarządzaniu kapitałem przypisuje się równieŝ sterowaniu krótko - oraz długoterminową płynnością finansową. Zaopatrzenie w kapitał obejmuje działania w zakresie wyboru źródeł finansowania (kapitał własny, kapitał obcy), ustalenia ich wielkości oraz struktury wewnętrznej (kapitał krótko -, długoterminowy). Zastosowanie kapitału, nazywane inwestycjami to zespół działań przesądzających o efektywności wykorzystanych na cele inwestycyjne obcych środków finansowych. 2 Błoch H., Decyzje finansowe, CIM, Warszawa 1993, s.13-15. 15

Podstawowym zadaniem zarządzających kapitałem firmy jest krótko - oraz długoterminowe planowanie dochodów i wydatków, a takŝe realizowanie decyzji w sposób przynoszący co najmniej zbilansowanie obu wymienionych strumieni. W tym obszarze najlepszym miernikiem płynności finansowej jest przepływ środków pienięŝnych. Dodatnie cash - flow sprzyja umacnianiu równowagi finansowej przedsiębiorstwa, ujemne prowadzi do jej destabilizacji. Według H. Błoch jednak ani zysk, ani teŝ dodatnie cash - flow nie gwarantują płynności przedsiębiorstwa lecz sprzyjają jej poprawie 3. Tę moŝna osiągnąć, gdy nadwyŝka środków finansowych bilansowana jest w relatywnie krótkich okresach czasu z kwotą wymagających uregulowania zobowiązań. Wskaźniki krótkoterminowej płynności finansowej Generalnie wskazują one na zdolność do spłaty zaciągniętych zobowiązań oraz wielkość i strukturę majątku obrotowego, w którym celowe wprowadzenie zmian sprzyjałoby osiągnięciu wyŝszej płynności. Wskaźnik bieŝącej płynności - jest traktowany jako podstawowy miernik zdolności przedsiębiorstwa do spłacenia wszystkich jego zobowiązań bieŝących przez upłynnienie posiadanych zasobów majątku obrotowego. Teoretycznie wysokie wyniki tego wskaźnika określają większą wypłacalność firmy, jednak nadpłynność moŝe przesądzać o niedostatecznie efektywnym wykorzystaniu wolnych zasobów majątkowych. Miernik ten nazywany takŝe wskaźnikiem ogólnej płynności moŝe być wykorzystany do oceny poziomu nieskorygowanego kapitału obrotowego, czyli dobroci dopasowania krótkoterminowego kapitału obcego do struktury majątkowej firmy. Wartość tego wskaźnika mniejsza od jedności świadczy o ujemnym kapitale obrotowym, równa jedności o zerowym, a większa o dodatnim. Przyjmuje się, Ŝe płynność bieŝąca powinna oscylować w przedziale 1,2-2,0. majątek obrotowy -------------------------------------------------- zobowiązania bieŝące + fundusze specjalne Wskaźnik szybki - płynności przyspieszonej odzwierciedla przekonanie kredytodawców, Ŝe zapasy nie mogą być podstawą do realizacji zobowiązań krótkoterminowych. Dlatego opiera się on na aktywach, które prędzej moŝna zamienić na gotówkę. Wynik uzyskany na podstawie wskaźnika płynności przyspieszonej stanowi dla kredytodawców swoisty margines bezpieczeństwa - gdy jest on bliski jedności. Nawet jednak przy niskim poziomie tego wskaźnika firma moŝe posiadać znakomitą płynność, jeŝeli sprzyjające są terminy rozliczeń naleŝności i zobowiązań. Krótki termin płatności naleŝności przy stosunkowo dłuŝszym terminie płatności zobowiązań stwarza bowiem przesłanki do lepszej wypłacalności firmy. Wynik tego wskaźnika większy od jedności świadczy o dobrej płynności finansowej. majątek obrotowy - zapasy ----------------------------------------------------- zobowiązania bieŝące + fundusze specjalne 3 Błoch H.,op. cit., s.13-15. 16

Wskaźnik środków pienięŝnych jest jeszcze bardziej ostrym kryterium płynności, uwzględnia bowiem jedynie najbardziej płynny majątek obrotowy. Według L. Bednarskiego nie przesądza on jednak o stopniu wypłacalności przedsiębiorstwa, lecz sygnalizuje jego sprawność płatniczą 4. środki pienięŝne + papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ---------------------------------------------------------------------------- zobowiązania bieŝące + fundusze specjalne O konieczności utrzymywania rezerw środków pienięŝnych decydują trzy motywy : transakcyjny, ostroŝności oraz spekulacyjny. Motyw transakcyjny uznaje, Ŝe posiadanie pewnej ilości gotówki jest konieczne, poniewaŝ wpływy i wydatki nie są nigdy doskonale zsynchronizowane. Motyw ostroŝności wywodzi się z potrzeby uwzględnienia nieprzewidzianych wydatków lub nieoczekiwanego braku gotówki w rezultacie na przykład spadku sprzedaŝy. Motyw spekulacyjny natomiast polega na swobodnym dysponowaniu płynnymi zasobami w celu wykorzystania zyskownych moŝliwości inwestycyjnych. Sterowanie gotówką ma najwaŝniejsze znaczenie w utrzymaniu płynności finansowej. Gospodarowanie gotówką polega przede wszystkim na opracowaniu preliminarza obrotów gotówkowych (budŝetu gotówkowego przedsiębiorstwa). W praktyce jest to tabelaryczne zestawienie planów przedsiębiorstwa, pod kątem wpływów i wypłat gotówki w przyszłych okresach. Preliminarz obejmuje wszystkie przychody, nawet jeśli nie stanowią one dochodu. Przykładowo zaciągnięte poŝyczki. Podobnie obejmuje wszystkie wypłaty, nawet jeśli nie są one wydatkami, a więc podatki i spłaty poŝyczek, płace, czynsze i inne opłaty. Preliminarz nie zawiera zaś wydatków, które nie wymagają wyłoŝenia gotówki, na przykład amortyzacji. Planowanie obrotu gotówką wymaga bardzo dokładnych informacji na temat przyszłych operacji finansowych przedsiębiorstwa i dlatego pracownik odpowiedzialny za zbieranie niezbędnych danych musi aktywnie współpracować z innymi działami jeśli proces planowania ma być skuteczny. Zarządzanie gotówką opiera się takŝe na przyspieszaniu poboru naleŝności i opóźnianiu płatności na rzecz dostawców. W ten sposób większa ilość środków płynnych jest celowo zatrzymywana w firmie. WaŜnym aspektem jest więc negocjowanie coraz korzystniejszych terminów płatności zobowiązań bieŝących, selekcja i analiza, ile i komu zapłacić w przypadku braku preliminarza obrotów gotówkowych. Z punktu widzenia zdolności przedsiębiorstwa do odzyskania środków pienięŝnych z zapasów i naleŝności duŝą rolę odgrywa szybkość upłynnienia środków obrotowych. W celu jej pomiaru moŝna wykorzystać wsk. upłynnienia środków obrotowych. suma wartości waŝonej (ich cyklami) zapasów i naleŝności ( S ) --------------------------------------------------------------------------- suma stanu środków obrotowych (zapasy + naleŝności netto) 4 Bednarski L., op. cit., s.74. 17

Wartość waŝoną środków obrotowych obliczamy następująco : Wyszczególnienie Wartość Cykle tj. dni Wartość x Cykl zamiany na gotówkę I. Zapasy ( bez zaliczek ) 3.000,00 30 90.000,00 II. NaleŜności i roszczenia krótkoterminowe netto 2.000,00 20 40.000,00 Suma stanu środków obrotowych 5.000,00 S 130.000,00 Bardzo waŝne jest aby wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu wskaźników płynności były jak najbardziej zbliŝone do rzeczywistości. W tym celu pomocne wydają się następujące działania : a) oczyszczenie zapasów o pozycje trudne do upłynnienia, b) wyeliminowanie naleŝności, które zostały objęte rezerwą, c) wyeliminowanie zablokowanych środków pienięŝnych na przykład jako minimalne saldo słuŝące zabezpieczeniu kredytu, blokada środków pienięŝnych celem opłacenia niektórych opłat budŝetowych - jak cło itp., d) czasowe wyeliminowanie z zobowiązań bieŝących tych pozycji, których termin zapłaty znacznie odbiega od średniego terminu płatności wierzytelności krótkoterminowych jak na przykład raty kredytu długoterminowego w ostatnim roku jego spłaty, a zaliczenie do nich tych rat płatności, których spłata czasowo mieści się w średnim okresie wymagalności zobowiązań bieŝących. Wskaźniki zadłuŝenia ( długoterminowej płynności finansowej ) i zdolności do obsługi długu Wskaźniki płynności długoterminowej mają za zadanie rozpoznanie strukturalnych warunków płynności i umoŝliwiają takie kształtowanie struktury kapitałów aby jej sprzyjały. W praktyce prowadzi to często do ograniczenia planowanych przyrostów majątku do skali uzasadnionej tempem wzrostu kapitału własnego. Generalnie wskaźniki tych dwóch grup są przydatne zarówno dla kredytodawcy, aby zaliczyć kredytobiorcę do określonej grupy ryzyka kredytowego, jak i kredytobiorcy, który na ich podstawie monitoruje własną wypłacalność zobowiązań długoterminowych. Wskaźniki te informują takŝe o dobroci dopasowania kapitałów do aktywów firmy, czyli istnieniu strukturalnych przesłanek długoterminowej płynności finansowej. Płynność długoterminowa bazuje zatem na dostosowaniu pasywów firmy do jej aktywów. Według H. Błoch wskaźnik ogólnego zadłuŝenia (1), poziom kapitału obrotowego (2) oraz wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym (3) naleŝą do mierników decydujących o strukturalnej, długoterminowej płynności finansowej 5. 5 Błoch H., op. cit., s.25-28. 18

1) Wskaźnik ogólnego zadłuŝenia określa udział długu w aktywach firmy. zadłuŝenie ogółem ------------------------------------------ majątek ogółem w kwocie brutto Majątek w tym wskaźniku winien zostać powiększony o niewykazywane w bilansie rezerwy na naleŝności sporne i wątpliwe dla zachowania współmierności kwot kapitałów w stosunku do posiadanego majątku, tym bardziej, Ŝe w niektórych przedsiębiorstwach rezerwy te mogą stanowić znaczną kwotę. Chodzi tu o zachowanie współmierności udziału rzeczywistego kapitału własnego (w skład którego zaliczamy rezerwy na naleŝności ) i udziału długu (wskaźnik ogólnego zadłuŝenia) w stosunku do całości kapitałów firmy. H. Błoch uwaŝa, Ŝe optymalna wielkość zadłuŝenia, wyliczona za pomocą tego miernika winna wynosić 50 %. Taki udział długu w kapitałach firmy sprzyja bowiem większej stabilności. Jak wynika z opracowań innych znawców tematu, taka interpretacja moŝe okazać się błędna. Udział długu bowiem jest dla kaŝdej firmy sprawą bardzo indywidualną. Generalnie wysoki poziom kapitału własnego stwarza bezpieczeństwo finansowe, lecz z drugiej strony obniŝa efekt dźwigni finansowej, a w następstwie tego zaniŝa rentowność kapitałów własnych. Obawy menedŝerów co do zwiększenia zadłuŝenia budzą przede wszystkim wysokie koszty obsługi kredytów. Jednak nie kaŝdy dług wymaga duŝych obciąŝeń finansowych. JeŜeli bowiem firma poszerza zakres finansowania się najtańszym z moŝliwych kredytów, kredytem kupieckim i posiada zdolność w miarę terminowych spłat zobowiązań tego rodzaju, na pewno rozwija się szybciej i dynamiczniej niŝ w sytuacji gdy ograniczone zasoby kapitałów własnych hamują jej rozwój. Dlatego ogólnie przyjmuje się elastyczną, poŝądaną wielkość ogólnego zadłuŝenia na poziomie 50 do 70 %. Ostatecznie jednak poziom długu w kapitałach firmy zaleŝy od : a) subiektywnej oceny zarządu co do bezpiecznej struktury finansowej, czyli wyboru między stopą zysku, a ponoszonym przy niej ryzyku, b) pienięŝnej wystarczalności wypracowywanej nadwyŝki finansowej słuŝącej między innymi na obsługę kapitałów obcych. 2) Druga z przesłanek długoterminowej płynności wiąŝe się z poziomem kapitału obrotowego. Ujemny kapitał obrotowy który występuje, gdy relacja kapitałów stałych do majątku trwałego jest mniejsza od jedności jest o tyle niebezpieczny dla firmy, Ŝe w wypadku konieczności spłat całości zobowiązań bieŝących firma byłaby zmuszona do upłynnienia swojego majątku trwałego. Zjawisko to zwane popularnie przejadaniem majątku przy długotrwałym powtarzaniu się i braku zdecydowanych decyzji naprawczych prowadzi do bankructwa. Dodatni kapitał obrotowy jest natomiast czynnikiem sprzyjającym utrzymaniu strukturalnej, długoterminowej płynności finansowej, a gdy występuje spełniona jest złota reguła finansowania. 19

Dyspozycyjny kapitał obrotowy naleŝy poprawnie wyliczyć w sposób następujący : etap I - wyliczenie rzeczywistego kapitału własnego oraz stałego : Wyszczególnienie październik 97 Kapitał własny sprawozdawczy 3.000,00 Rezerwy łącznie (na podatek dochodowy, naleŝności itp.) 500,00 Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów 1.000,00 Rzeczywisty kapitał własny (suma ) 4.500,00 Zobowiązania długoterminowe 2.000,00 Kapitał stały 6.500,00 etap II - wyliczenie dyspozycyjnego kapitału obrotowego : Wyszczególnienie październik 97 Kapitał stały 6.500,00 Majątek trwały 3.000,00 Rezerwa na naleŝności długoterminowe 0,00 Nieskorygowany kapitał obrotowy 3.500,00 Rata kredytu długoterminowego do zapłaty w ciągu 12 - stu miesięcy 500,00 Skorygowany kapitał obrotowy 3.000,00 PrzybliŜone wyliczenie kapitału obrotowego moŝe opierać się o formułę : kapitał obrotowy = majątek obrotowy - (zobowiązania bieŝące + fundusze specjalne). Posługując się tą formułą naleŝy jednak odpowiednio zakwalifikować czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów, co nastręczać moŝe pewnych problemów ze względu na wiele moŝliwości dokonywanych na tym koncie księgowań. Przykładowo rozliczanie kosztów remontów polegać moŝe na : a) zuŝyciu pewnych składników majątku obrotowego, jak na przykład materiały, b) poniesieniu innych kosztów, jak zuŝycie energii elektrycznej, płace zatrudnionych pracowników itp. Zatem rozliczając w czasie koszty remontów jednostka uszczupla własny majątek obrotowy, wykazywany czasowo w kwocie czynnych rozliczeń międzyokresowych. Jednocześnie powstają zobowiązania wobec pracowników z tytułu wynagrodzeń, a zuŝyte materiały i energia finansowane są zobowiązaniami wobec dostawców. Wydane materiały nie zalicza się wtedy do majątku obrotowego poniewaŝ zostały zuŝyte na remont. Źródłem finansowania poniesionych kosztów były więc zobowiązania, ale jednocześnie te zobowiązania nie znajdują pokrycia w majątku obrotowym. W rezultacie wyliczając kapitał obrotowy naleŝałoby w tym przypadku : a) zaliczyć czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów do majątku obrotowego jeŝeli koniecznym jest uzupełnienie zuŝytego na remont majątku obrotowego celem prowadzenia dalszej działalności, lub b) nie zaliczać czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów do majątku obrotowego oraz wyeliminować z źródeł finansowania zobowiązania powstałe na skutek remontu, w przypadku braku potrzeby odnowienia zuŝytego majątku obrotowego. Ostatecznie wymaga się więc od analityka odpowiedniego zrozumienia kategorii księgowych, które jednostka rozlicza w czasie. 20