Projekt KIK/34: Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej ZACHOWAJ RÓWNOWAGĘ Zadanie 2 PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ
Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła prof. dr hab. Mirosław Jarosz kierownik Projektu Akademia Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie Polskie Towarzystwo Dietetyki Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka 2
Edukacja i wdrażanie zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej w przedszkolach, szkołach: podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz ocena wpływu tej edukacji na sposób żywienia, stan odżywienia, aktywność fizyczną i poziom wiedzy dzieci i młodzieży. Zadanie 2 zostało objęte honorowym patronatem przez Ministra Edukacji Narodowej 3
Motywacja do podjęcia realizacji Zadania 2 Dramatyczny wzrost otyłości wśród dzieci i młodzieży we wszystkich krajach, bez względu na ich poziom ekonomicznego rozwoju. Dane, pochodzące z badań epidemiologicznych wskazywały, że trendy nadmiernej masy ciała u polskich uczniów są wzrastające i wielkimi krokami zbliżają się do krajów o dużym nasileniu otyłości, a nie do tych, w których podjęto próbę zwalczania nadmiernej masy ciała za pomocą programów interwencyjnych Edukacja zdrowotna w szkole, to udowodniona, najbardziej opłacalna inwestycja w zdrowie społeczeństwa. Koszty edukacji są niewspółmiernie niższe od leczenia chorób i inwalidztwa. 4
Szkoła/Przedszkole Przyjazne Żywieniu i Aktywności Fizycznej Ideą Zadania 2 było stworzenie społeczności, w której nauczyciele, dzieci i rodzice: podejmą wspólnie działania dla poprawy i utrzymania swojego zdrowia i samopoczucia poprzez zmianę zachowań żywieniowych i podniesienie aktywności fizycznej, będą uczyć jak zdrowiej i lepiej żyć m.in. poprzez edukację żywieniową i poprawę aktywności fizycznej zachęcą innych w swoim otoczeniu, rówieśników, rodziców do podobnych działań. Szkoła (przedszkole) przyjazna żywieniu i aktywności fizycznej miała stworzyć środowisko, które zwiększy możliwości młodych ludzi do podejmowania działań i dokonywania zmian w tym zakresie. Placówka, która pomyślnie wdrożyła Projekt zgodnie z opracowanymi kryteriami, dostała certyfikat Szkoły/Przedszkola Przyjaznej Żywieniu i Aktywności Fizycznej. 5
Cel główny Zadania 2 Wdrażanie zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży poprzez kształtowanie prozdrowotnych postaw i w konsekwencji zapobieganie rozwojowi nadwagi i otyłości oraz innym chorobom przewlekłym. 6
Przeprowadzenie programu certyfikacji Szkoły/Przedszkola Przyjaznego Żywieniu i Aktywności Fizycznej Certyfikacja dotyczyła dwóch lat trwania programu i została przeprowadzona w dwóch etapach: - w maju/czerwcu 2014 roku (Certyfikaty zaangażowania ) i - po dwóch latach trwania programu w maju/czerwcu 2015 roku Przeprowadzenie konkursów: Olimpiada dobrej formy itp. dla szkół, wyłonienie wśród uczniów Strażników dobrej formy w szkołach. Opracowanie edukacyjnej aplikacji na facebooka dla młodzieży z nagrodami. Przygotowywanie materiałów edukacyjnych na stronę internetową dla Zadania 2 z zakresu żywienia i aktywności fizycznej (www.zachowajrownowage.pl) 7
Liderzy Zadania z Instytutu Żywności i Żywienia: prof. Jadwiga Charzewska, dr Katarzyna Wolnicka, oraz mgr Joanna Jaczewska-Schuetz, mgr Anna Taraszewska, dr Elżbieta Chabros (do 2015) Liderzy Zadania z Akademii Wychowania Fizycznego: dr Renata Czarniecka, dr Dorota Trzcińska, (do 2015 r.) dr Elżbieta Olszewska (od 2015 r.) 8
STRUKTURA ORGANIZACYJNA ZADANIA 2 LIDERZY Zadania 2 w Warszawie Liderzy z IŻŻ Liderzy z AWF 16 Koordynatorów wojewódzkich (wybranych w drodze konkursu) Przed rozpoczęciem Projektu 2 warsztaty szkoleniowe. 400 przedszkoli 1200 szkół W każdej placówce nauczyciel Lider Projektu W każdym województwie 100 placówek: 25 przedszkoli 25 szkół podstawowych 25 gimnazjów 25 szkół ponadgimnazjalnych Przed rozpoczęciem Projektu szkolenie e- lerningowe liderów i test on line. 9
Koordynatorzy Projektu KIK34 10
Materiały edukacyjne przygotowane dla placówek biorących udział w Projekcie KIK34 Ulotka dla dyrektorów szkół/przedszkoli 11
Poradnik dla nauczycieli 12
Materiały do szkolenia e-lerningowego dla nauczycieli (żywienie) Nowa inicjatywa edukacyjna Ocena certyfikacji z zakresu żywienia jak wdrażać program Sklepiki szkolne Wspólne drugie śniadanie Ocena stanu odżywienia 13
Materiały do szkolenia e-lerningowego dla nauczycieli (aktywność fizyczna) Kryteria certyfikacji i zadania liderów w zakresie aktywności fizycznej Przykładowe rozwiązania organizacyjne w wychowaniu fizycznym Ocena sprawności fizycznej instruktaż Motywujący system oceniania 14
Strona internetowa Zadania 2 Projektu KIK34 http://www.zachowajrownowage.pl/ DZIECI I MŁODZIEŻ O ŻYWIENIU I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ W PRZEDSZKOLU, W SZKOLE I W DOMU Dla nauczycieli i dyrektorów Dla rodziców i facebook - https://www.facebook.com/zachowajrownowage/ 15
Piramidy dla wieku przedszkolnego i młodszych klas I-III 16
Piramidy dla młodzieży 17
Filmy z udziałem Pascala Brodnickiego Zachowaj równowagę z Pascalem Drugie śniadanie z Pascalem 18
Broszura dla rodziców 19
Materiały edukacyjne dla przedszkoli 20
Konkurs Olimpiada Dobrej Formy Konkurs skierowany do uczniów klas V-VI szkół podstawowych klas I-III szkół gimnazjalnych Opiekun konkursu Strażnicy dobrej formy 6-10 uczniów ochotników, którzy będą wspierać opiekuna w realizacji działań Wymagania konkursowe (cztery zadania) zorganizowanie kampanii edukacyjnej nt. zdrowego żywienia i aktywności fizycznej skierowanej do rodziny wykonanie 3 zadań do wyboru z listy Czas trwania do 30 kwietnia 2014 r. Nagroda sprzęt sportowy dla szkoły 21
Przykłady działań konkursowych 22
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Ewy Krauze Piaseczno, Zalesie Dolne Krauzówka pełna zdrówka LOGOTYP konkursy
24
Konkurs dobrej formy Konkurs skierowany do wszystkich 1600 placówek edukacyjnych Wymagania konkursowe pokrywały się z kryteriami uzyskania certyfikatu Szkoła/Przedszkole Przyjazne Żywieniu i Aktywności Fizycznej Nagrody i wyróżnienia sprzęt dydaktyczny sprzęt sportowy 25
Szkoła Podstawowa nr 1 w Łasku Przykłady działań konkursowych 26
Konkurs Kanapka Bystrzaka uczniowie z rodzicami W ramach zawodów sportowych m.in. Marchewkowe zawody Konkurs na parapetowy ogródek warzywny
Filmy ze scenariuszami popularyzujące aktywność fizyczną przesyłane do Liderów 28
Certyfikat Szkoły/Przedszkola Przyjaznego Żywieniu i Aktywności Fizycznej otrzymały te placówki, które spełniły kryteria specjalnie opracowane dla każdego rodzaju placówki edukacyjnej m.in.: organizację wspólnych śniadań na terenie szkoły zapewnienie odpowiednio długiej przerwy śniadaniowej zapewnianie obiadów szkolnych/posiłków przedszkolnych zgodnych z normami (jeśli były prowadzone) zmianę na prozdrowotny asortymentu w sklepikach szkolnych, automatach z napojami i żywnością na terenie szkoły ograniczenie wpływu niewłaściwej reklamy żywności i napojów na terenie szkoły prowadzenie reklamy pozytywnej (np. plakaty) organizowanie zajęć motywujących dzieci do samodzielnych prozdrowotnych wyborów (wymiana przepisów, dzień zdrowego jedzenia, warzywne wtorki itp.) dbanie o rozwijanie wśród uczniów zdolności i wiedzy kulinarnej zgodnej z zasadami racjonalnego żywienia (zajęcia praktyczne) 29
Certyfikat Szkoły/Przedszkola Przyjaznego Żywieniu i Aktywności Fizycznej cd. organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych, festynów rodzinnych edukacja rodziców na temat roli żywienia i aktywności fizycznej w prawidłowym rozwoju dzieci (np. organizacja pogadanek, prelekcji, edukacja rodziców z wykorzystaniem strony internetowej szkoły/przedszkola) wprowadzenie motywującego systemu oceniania na lekcjach WF, którego celem było zachęcanie ucznia do podejmowania samodzielnej aktywności ruchowej w czasie wolnym wdrożenie zróżnicowanej oferty zajęć do wyboru na lekcjach WF. 30
Nadane Certyfikaty Przedszkola/Szkoły Przyjaznej Żywieniu i Aktywności Fizycznej z 1600 szkół i przedszkoli certyfikaty otrzymało 1027 placówek 31
Placówki oświatowe (% w relacji do szkół i przedszkoli, które brały udział w Projekcie KIK/34 ), które w 2015 r otrzymały certyfikat Przedszkola/Szkoły Przyjaznej Żywieniu i Aktywności Fizycznej 45% 76% 76% 57% 48% 76% 63% 68% 80% 88% 78% 78% 62% 62% 51% 52% 80% 40% 32
Placówki oświatowe (%), które w 2015r otrzymały certyfikat Przedszkola/Szkoły Przyjaznej Żywieniu i Aktywności Fizycznej województwo przedszkola podstawowe gimnazja ponadgimnazjalne Razem Dolnośląskie 26 24 23 5 78 kujawsko-pomorskie 15 25 14 3 57 lubelskie 14 18 14 5 51 lubuskie 23 21 14 5 63 łódzkie 25 30 21 12 88 małopolskie 20 21 18 21 80 mazowieckie 27 20 19 14 80 opolskie 23 17 9 13 62 podkarpackie 17 10 9 4 40 podlaskie 23 20 19 14 76 pomorskie 19 19 19 19 76 śląskie 18 13 10 11 52 świętokrzyskie 25 17 14 6 62 warmińsko-mazurskie 21 12 10 5 48 wielkopolskie 21 21 7 19 68 zachodnio-pomorskie 16 13 8 8 45 Razem 333 301 228 164 1026 33
W zadaniu 2 po dwóch latach, uzyskano następujące rezultaty: poprawę wiedzy dzieci i młodzieży na temat prawidłowego żywienia zorganizowanie w szkołach miejsc do spożywania posiłków zmianę nawyków żywieniowych dzieci, młodzieży i rodziców zmianę asortymentu w sklepikach szkolnych zwiększenie udziału uczniów w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego zmianę nawyków związanych z codzienną aktywnością fizyczną zwiększenie praktycznej wiedzy o różnych formach aktywności fizycznej, zwiększenie udziału uczniów w pozaszkolnych formach aktywności fizycznej, 34
Ewaluacja projektu Badanie ewaluacyjne : 1. Na początku projektu - w 2013. 2. Po 2 latach trwania w 2015 Badania przeprowadzono w 64 szkołach. W każdym województwie w 2 szkołach podstawowych i 2 gimnazjach. 35
Korzystne zmiany dotyczące warunków i organizacji żywienia w szkołach po dwóch latach realizacji Programu certyfikacji.* (wzrost w 2015 o %, w stosunku do badania w 2013 roku) (%) 180 160 140 120 100 172 80 62 60 40 41 40 20 2 13 5 0 Przerwa śniadaniowa minimum 15 min. % uczniów korzysta ze wspólnych śniadań szkoła organizuje obiady % korzystających z obiadów szkoła realizuje działania z zakresu prawidłowego żywienia szkoła organizuje dzień zdrowego stylu życia dla dzieci szkoła prowadzi zajęcia przekazania rodzicom wiedzy * Odsetki z 2013 roku przyjęto za 100% 36
Korzystne zmiany (w %) dotyczące sklepików szkolnych po dwóch latach realizacji Programu certyfikacji.* ((wzrost w 2015 o %, w stosunku do badania w 2013 roku) (%) 100 90 80 60 40 38 44 21 20 2 0-20 szkoła ma wpływ na asortyment szkoła wprowadziła ograniczenia asortymentu w sklepiku są dostępne kanapki w sklepiku są mleko i napoje w sklepiku są owoce/warzywa sklepiku szkolnym są dostępne słodkie napoje -28-40 spadek * Odsetki z 2013 roku przyjęto za 100% 37
Korzystne zmiany (w %) w zakupach uczniów w sklepikach szkolnych po dwóch latach realizacji Programu certyfikacji.* spadek wzrost (%) (%) 49-50 -45 50 45-40 40-35 -30-25 -20-15 -10-5 0-19 napoje -5 batony 35 30 25 20 15 10 5 0 woda * wzrost/spadek w 2015 w stosunku do badania w 2013 roku 38
Wzrost wiedzy uczniów (%) na temat prawidłowego żywienia po dwóch latach realizacji Programu certyfikacji (w szkołach objętych ewaluacją). * (%) 30 28 25 23 20 19 15 10 5 0 Ogółem Sz. podstawowe Gimnazja * wzrost w stosunku do badania w 2013 roku 39
Aktywność fizyczna Ograniczenie liczby długoterminowych zwolnień lekarskich Typ szkoły 2013 2015 Szkoła podstawowa 2,3% 2,3% Gimnazjum 10,4% 7,2% 40
Wiedza uczniów na temat zalecanego dziennego czasu trwania wysiłku fizycznego Dzieci i w wieku szkolnym powinni być aktywni fizycznie przynajmniej: Szkoła podstawowa 2013 2015 % % 60 minut 33 46 Dzieci i w wieku szkolnym powinni być aktywni fizycznie przynajmniej: Gimnazjum 2013 2015 % % 60 minut 27 41 41
Zmiany w odsetku nadmiernej masy ciała po dwóch latach realizacji Programu certyfikacji w szkołach objętych ewaluacją. (%) 30 25,7 25 20 21,9 20,9 22,4 18,4 19,5 15 10 5 0 ogółem szkoły podstawowe i gimnazja szkoły podstawowe gimnazja 2013 2015 42
Podsumowanie Program edukacji prowadzony w Projekcie KIK34 okazał się skuteczny, gdyż sprzyjał prozdrowotnym zmianom w zachowaniach żywieniowych uczniów, a w konsekwencji zmniejszeniu nasilenia występowania nadwagi i otyłości. Zmiany w poziomie wiedzy o prawidłowym żywieniu i zmniejszeniu odsetka nadmiernej masy ciała były większe u młodszych uczniów ze szkoły podstawowej w porównaniu do młodzieży starszej, gimnazjalnej. Po dwóch latach realizacji Projektu obserwowano korzystne zmiany dotyczące warunków i organizacji żywienia w szkołach. 43
Podsumowanie cd. Realizacja Projektu wpłynęła także na ograniczenie liczby długoterminowych zwolnień lekarskich z lekcji wychowania fizycznego i wzrost wiedzy na temat roli wysiłku fizycznego w utrzymaniu dobrego zdrowia. Otrzymane wyniki nakreślają dalsze działania: potrzebne jest utrzymywanie intensywnej edukacji ukierunkowanej na młodszy wiek, kiedy była ona najskuteczniejsza oraz na potrzebę poszukiwania i opracowania ukierunkowanych metod i form edukacji skierowanej do starszej młodzieży. 44
Dziękuję za uwagę. PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIE W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła Ul. Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa NIP 525-000-89-10 Tel. 22 55 09 771, Fax. 22 842 11 03 e-mail: jarosz@izz.waw.pl website: www.izz.waw.pl