Różnicę pomiędzy poszczególnymi krajami stały się tak duże, że nie można już wyjaśnić przyczyn na kanwie znanych mechanizmów ekonomicznych, czyli prostego wyposażenia kraju w czynniki produkcji czy poziomu technicznego. Rozwój to proces przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych pod pewnym względem gospodarczym. W ekonomii rozwój ma różne znaczenia: wzrost gospodarczy, rozwój gospodarczy, rozwój społeczno-gospodarczy, rozwój zrównoważony. Dobrobyt społeczny postawy życiowe: wiedzieć, mieć, być, przeżyć wpływają na dobrobyt społeczny Mieć dotyczy statusu materialnego, najbardziej preferowana dzisiaj postawa człowieka mieć więcej i więcej. Być arystokraci ducha. Dioneges: panie, odsłoń mi słońce, bo rzucasz cień Przeżyć mistycy, jogiści, pustelnicy, alpiniści, podróżnicy. Dotarcie do jaźni, Boga, osiągnąć szczęście, przeżyć niezwykłą miłość. Wiedzieć filozofowie, encyklopedyści, Typowym był Leibniz, którego cechował głód wiedzy. Ideę dobrobytu społecznego wyraża funkcja (A. Bergson), będąca złożeniem trzech funkcji elementarnych: U=f3={f2[f1(q1+...+qn)]} gdzie: f3 funkcja socjologiczna, f2 funkcja dynamiczna, f1 funkcja statyczna, q n-te dobra lub usługi. Dobrobyt społeczeństwa zależy od dobrobytu jednostek wchodzących w jego skład. Jeżeli przynajmniej jedna jednostka zwiększa swój dobrobyt, to ogólny dobrobyt również wzrasta. Akumulacja proces gromadzenia kapitału. Występuje w postaci wzrostu środków produkcji oraz zwiększania ilości zatrudnionych. Reprodukcja proces odwracania produkcji i stosunków społecznych. Rozróżnia się reprodukcję: prostą (stan początkowy/zbliżony do początkowego), rozszerzoną (nadwyżka), zawężoną (odtworzenie niekompletne, częściowe najgorsze rozwiązanie). - Reprodukcja rozszerzona ma swoje źródła w akumulacji. - Reprodukcja nie jest tożsama z akumulacją. - Akumulacja nie ma związków z amortyzacją Wartość globalna suma wartości ogółu dóbr i usług materialnych oraz niematerialnych wytworzonych w gospodarce narodowej. Jest podawana w jednostkach pieniężnych. Produkt globalny suma wartości wszystkich dóbr i usług materialnych oraz niematerialnych wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu jednego roku.
Pomiar dobrobytu Miary naturalne 1. Koncepcja J. Kornai'a Jest to sposób działania danego systemu (lub jego elementów) wywierający wpływ na postawy żyjących w nim ludzi i określający ich subiektywny stosunek do tego systemu. Każdy system gospodarczy można opisać za pomocą pewnego wektora zwanego wektorem sprawności, którego składowe odzwierciedlają poziom realizacji odpowiedniego dezyderatu w danym okresie. Efektywniejszym jest system, w którym składowa wektora opisująca system jest większa od korespondencyjnej składowej. 2. Metoda genewska Społeczne aspekty poziomu życia opisują zmienne endogeniczne i egzogeniczne. Do pierwszych zaliczono potrzeby konsumpcyjne, potrzeby ochrony oraz potrzeby środowiska Zmienne egzogeniczne (losowe lub nielosowe) uwzględniają przyczyny zmienności zaspokajania potrzeb. W celu obliczenia stopnia zaspokajania tych potrzeb przyjmuje się mierniki reprezentatywne dla tych potrzeb (kaloryczność, spożycie itp.), następnie agreguje się je we wskaźniki cząstkowe., przypisuje się im wagi, oblicza średnią ważoną. 3. Koncepcja ONZ miernika HDI (Human Development Index) Wskaźnik jest kombinacją (złożeniem) trzech szczegółowych: - PKB (produkt krajowy brutto) - długość życia przewidywana w chwili urodzin - poziom wykształcenia obywateli 4. Koncepcja ekologicznych bogactw naturalnych ISEW Uwzględnia średnie spożycie dóbr i usług oraz podział tych dóbr uwzględniając degradację środowiska (bez czynnika inflacji). Co wpływa na jakość życia: - PKB na mieszkańca - stabilność ekonomiczna - zatrudnienie - równość dochodów - społeczeństwo obywatelskie - instytucje rządowe - edukacja - opieka zdrowotna - ochrona środowiska - infrastruktura
Miary wartościowe Opracowano 2 systemy miar wartościowych (rachunkowości narodowej). W krajach o gospodarce centralnie sterowanej stosowano MPS (material product system, Polska do 1989). Dzisiaj powszechnie stosuje się zalecany przez ONZ system SNA. 1. MPS W jego skład wliczają się wyprodukowane dobra, pomija się większość usług. 2. SNA Każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną i tym samym wytwarzającą bogactwo narodowej. Dlatego przyjmuje się, iż np. poprzednie nie akceptowane zawody (lekarz, nauczyciel, pisarz itp.), dzierżawa i inne dochody z własności, ziemia, kapitał itp. mają także charakter wartościotwórczy. System SNA opisują 4 grupy mierników a) mierniki mierzące poziom produkcji w kraju PNB (narodowy brutto), PNN (narodowy netto=dn), PKB (krajowy brutto), PKN (krajowy netto) b) mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji DN (dochód narodowy), DO (dochody osobiste), DOD (dochody osobiste do dyspozycji) c) mierniki bezrobocia d) mierniki inflacji PNB pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie. PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą PNN produkt narodowy netto dochód narodowy PNN = PNB amortyzacja PKB produkt krajowy brutto suma wartości dóbr i uslug finalnych wytworzonych przez podmioty krajowe i zagraniczne na terytorium danego kraju w okreslonym czasie lub: PKB = PNB dochody z tytułu własności lub pracy za granicą PKB = Suma popytów (konsumpcyjnego, inwestycyjnego i zagranicznego) PKN produkt krajowy netto PKB PKB - wartość rynkowa wszystkich dóbr finalnych i usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie Wartość rynkowa produkcja jest mierzona na podstawie cen. Tym samym produkty droższe w większym stopniu przyczyniają się do wzrostu PKB Nominalny PKB liczony w cenach bieżących Realny PKB ceny bazowe (stale), określone w wybranym okresie W celu uniknięcia błędnych ocen wynikających z ruchu cen stosuje się ceny stałe, stosując współczynnik zwany deflatorem. Deflator PKB = nominalny PKB/realny PKB Deflator jest miarą poziomu cen w danym roku w stosunku do cen roku bazowego
Dany kraj, określony czas PKB jest mierzony najczęściej w skali rocznej lub kwartalnej. Nie uwzględnia się zatem dóbr wytworzonych w poprzednim czasie Wady deflatora: - zanika pomiar jakościowy, stałą struktura cen zakłada stały poziom jakości - nie uwzględnia cyklu życia produktów - koszyk dóbr i usług stanowiących podstawę badań i ustalenia cen bazowych przyjmuje się do porównań jako stały Co nam mówi PKB? - Jest miernikiem poziomu życia społeczeństwa Wysoki PKB per capita oznacza wyższa konsumpcję na osobę, lepsze systemy ochrony zdrowia, nauki, lepsze warunki mieszkaniowe, wyżywienia, lepsza infrastrukturę technicznąm lepiej wykształconych członków społeczeństwa i życie godniejsze po okresie aktywności zawodowej - prosta budowa wskaźnika, wyraźnie różnicująca poszczególne państwa w zakresie np. wzrostu/regresu gospodarczego - Zasada 70 Jeśli zmienna wzrasta X% rocznie to jej wartość podwoi się po 70/X latach (jeśli PKB rośnie rocznie o 1%, to PKB podwoi się po 70/1 = 70 latach). Co nam nie mówi PKB? - ma liczne wady: ujmuje wszystkie produkty i usługi nie czyniąc między nimi żadnej różnicy nie informuje o wartości czasu wolnego nie określa jakości środowiska naturalnego nie uwzględnia rozkładu dochodu wewnątrz społeczeństwa nie obejmuje szarej strefy nie odnosi się do poczucia bezpieczeństwa osobistego - do wad można również zaliczyć: silny wzrost PKB w trakcie odbudowy kraju po wojnie, klęskach żywiołowych itp. nieuwzględnienie funkcji pieniądza obejmuje produkcję dóbr uznawanych za szkodliwe za człowieka np. tytoniu, alkoholu. Polskie PKB per capita stanowi 65% średniej unijnej. Wskaźnik HDI eliminuje kraje eksportujące ropę naftową. Od 2006r. Podaje się wskaźnik HPI. Jest to PKB powiększone o zadowolenie z życia mierzone ankietami w poszczególnych krajach, poziom ingerencji w środowisko naturalne obliczone na podstawie zużycia naturalnych zasobów na mieszkańca. Mamy tutaj dominację krajów Ameryki Łacińskiej, gdzie, być może poziom szczęśliwości jest wysoki, lecz jakość życia już nie. Podział dochodu narodowego Proces, w trakcie którego pomiędzy podmiotami ekonomicznymi przemieszczają się zarówno produkty oraz usługi, jak i środki pieniężne. W każdego gospodarce ma miejsce wytwarzanie, dzielenie i konsumpcja dochodu narodowego. - pierwotny podział dochodu narodowego w miejscu jego wytwarzania. Wytworzona wartość jest dzielona pomiędzy pracowników (płace) i na akumulację przedsiębiorstwa - wtórny podział dochodu narodowego poprzez system cen i podatków powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw, pracowników, sfery nieprodukcyjnej oraz dochody państwa
- ostateczny podział dochodu narodowego polega na konkretnym jego ostateczny zużytkowaniu, na część konsumpcyjną oraz na część skumulowaną (inwestycję) zwiększające zdolność wytwórzą gospodarki. Kryteria przyjęcia EURO - roczna średnia stopa inflacji nie wyższa niż 1,5% powyżej średniej z trzech krajów o najniższej inflacji - deficyt budżetowy nie przekraczający 3% PKB - dług publiczny poniżej 60% PKB - dochód z obligacji długoterminowych (na bazie 10-letnich obligacji skarbowych) nie więcej niż 2% powyżej średniej z trzech krajów o najwyższej stabilności centralnie - zgodność z powyższym zakresem od co najmniej 2 lat